Tag Archives: Дворец шахмат и шашек в Минске

Вольф Рубінчык. Гросмайстар Анатоль Карпаў і Беларусь

Ад аўтара. Публікацыя з’явілася на сайце газеты «Новы час» 5 чэрвеня 2021 г. Для belisrael я трохі дапрацаваў артыкул.

***

У мінулым месяцы, а дакладней, 23 мая, грукнула 70 год Анатолю Карпаву. Гэта 12-ы чэмпіён свету па шахматах (у 1975—1985 гг.), наступнік Роберта Дж. Фішара і папярэднік Гары Каспарава… Выдатны гулец і даволі супярэчлівая асоба; дзеяч, якога прылашчваў Леанід Брэжнеў, дый цяперашнія ўлады Расійскай Федэрацыі. Шахматыст не адзін год засядае ў Дзярждуме і падтрымлівае, лагодна кажучы, спрэчныя ініцыятывы, кшталту анэксіі Крыма.

Фота 2015 г. з kremlin.ru. У маі 2021 г. Пуцін узнагародзіў Карпава ордэнам«за вялікі ўклад ва ўмацаванне расійскай дзяржаўнасці, развіццё парламентарызму і актыўную законатворчую дзейнасць»…

Як бы ні было, Карпаў валодае каштоўным досведам: паўстагоддзя ён навідавоку, і цэніць яго не толькі афіцыёз.

«Эпоха савецкіх шахмат, Анатоль Карпаў вядомы нават далёкім ад шахмат людзям савецкага пакалення. А тым, хто маладзейшы, карысна пачытаць пра яго ў вікіпедыі. З майго пункту гледжання, ягоная гульня вылучалася неверагоднай логікай, глыбінёй і ўпартасцю ў абароне… Ужо шмат гадоў Карпаў не выступае ў сур’ёзных турнірах, а вядзе вялізную грамадскую дзейнасць. Але часам гуляе і выдае цудоўныя вынікі з гульцамі ўзроўню “топ”», — пісаў у 2018 г. брэсцкі трэнер і майстар ФІДЭ па шахматах Уладзіслаў Каташук з нагоды «Кубка Карпава» ў горадзе над Бугам.

Натуральна, пад юбілей у сусветных СМІ выйшла мноства матэрыялаў, прысвечаных Анатолю Яўгенавічу. Аднак у іх альбо няма «беларускага следу», альбо ён амаль не прасочваецца. Між тым біяграфія славутага гросмайстра, ураджэнца расійскага Златавуста, шмат у чым знітавана з Сінявокай.

Пачаць з таго, што трэнер, які, бадай, і вывеў А. Карпава на чэмпіёнскую арбіту — Сямён Абрамавіч Фурман — паходзіць з Пінска (летась адзначалася стагоддзе з дня яго нараджэння). Так, ужо ў 1920-я гады сям’я Фурманаў перабралася ва ўсходнюю Беларусь, а адтуль — у Ленінград, але тым не менш…

С. Фурман і А. Карпаў. Фота публікавалася тут

Пад канец 1960-х у гросмайстра Фурмана (1920—1978) і Карпава, тады яшчэ юнага майстра, усталяваліся адносіны даверу. Пазней вучань выкажацца пра настаўніка ў тым сэнсе, што Фурман валодаў адметным падыходам да шахматнай гульні, свежым поглядам «зверху». Лічыцца, што Сямён Абрамавіч не столькі вучыў Карпава, колькі раскрываў яго патэнцыял, вёў ад дылетантызму да высокага мастацтва.

Пра два памятныя візіты Карпава ў Беларусь хочацца коратка распавесці.

1979

А. Карпаў прыязджаў у Мінск на піку сваёй славы (у 1978-м ён з вялікім напружаннем адолеў у філіпінскім матчы на першынство свету «адшчапенца» Віктара Карчнога). У снежні 1979-га ў сталіцы БССР «сышліся зоркі»: адначасова ў горадзе знаходзіліся дзеючы чэмпіён свету па шахматах, ранейшы (Міхаіл Таль) і будучы (Гары Каспараў; пра яго сувязі з Беларуссю мажліва даведацца з артыкула Юрыя Тэпера). Праўда, калі Таль і Каспараў рубіліся ў чэмпіянаце СССР па шахматах, які ладзіўся ў клубе імя Дзяржынскага, то Карпаў прыязджаў хутчэй як ганаровы госць, і крыху — як рэвізор перад Алімпіядай-1980… Яго, члена ЦК усесаюзнага камсамола, на вакзале з кветкамі сустракалі, паводле газеты «Физкультурник Белоруссии», «адказныя работнікі камсамольскіх, прафсаюзных і спартыўных арганізацый рэспублікі, а таксама вядомыя спартоўцы».

14 снежня Анатоль Карпаў быў прыняты Пятром Машэравым, кіраўніком кампартыі Беларусі, які перад гэтым (у ліпені) асабіста ўзгадніў правядзенне шахматнага чэмпіянату ў Мінску. Надоечы Карпаў распавядаў пра сустрэчу гэтак:

Я ў турніры не ўдзельнічаў, але прыязджаў у сталіцу Беларусі па сваіх справах. У адзін з дзён сустрэўся з Машэравым… І кажу: “Пётр Міронавіч, цікавасць да чэмпіянату вялізная, штодзень прыходзіць безліч гледачоў, а свайго клуба ў мінскіх шахматыстаў дагэтуль няма!” Машэраў быў чалавек вельмі рашучы і тут жа сказаў “Абяцаю, што клуб будзе!”

Гэтая частка мемуараў Карпава цалкам праўдападобная, але наступную — запісаную ім, відавочна, з чужых слоў — давядзецца аспрэчыць:

На бліжэйшым пасяджэнні Палітбюро Пётр Міронавіч узняў пытанне пра тое, што ў Мінску мае быць Палац шахмат, і прапанаваў аддаць шахматыстам толькі што пабудаваны дыхтоўны дом у цэнтры горада. Яму запярэчылі, што той будынак будавалі для пісьменнікаў.

Але ў іх ужо ёсць дом! адказаў Машэраў. Пісьменнікі хочуць палепшыць свае ўмовы, а ў шахматыстаў нічога няма.

Пасля гэтага пасяджэння Савет міністраў змяніў сваё рашэнне, і будынак аддалі шахматыстам.

Насамрэч дом на вуліцы Карла Маркса, 10, дзе ў 1980—90-х знаходзіўся Рэспубліканскі палац шахмат і шашак, ад пачатку будавалі не для пісьменнікаў. Пра тое, што ў Мінску мае быць Палац шахмат заміж старога, цеснаватага шахматна-шашачнага клуба на Змітрака Бядулі, 6, тагачасныя «вяршкі рэспублікі» былі начуты і да візіту Карпава — ім гэта шматкроць тлумачылі асабіста і праз прэсу прафесар медыцыны, старшыня шахматнай федэрацыі БССР Мікалай Місюк (1919–1990), знакамітыя майстры Гаўрыла Верасаў (1912—1979), Віктар Купрэйчык (1949–2017) і інш. Рэальна падрыхтоўка да пабудовы Палаца распачалася за нейкі час да чэмпіянату, рухалася марудна… Выглядае, дыялог Карпава з Машэравым паскорыў працэс, але будынак быў гатовы адно праз колькі год – яго ўрачыстае адкрыццё адбылося ўвосень 1985 г. Таму не будзьма ні прымяншаць, ні перабольшваць ролю расійскага чэмпіёна ў з’яўленні мінскага Палаца шахмат і шашак.

Сучасная выява Палаца шахмат і шашак, які ў ХХІ cт. ператварыўся ў Рэспубліканскі цэнтр алімпійскай падрыхтоўкі. Фота С. Зыгмантовіч, крыніца: lookmytrips.com

Трэба прызнаць, Карпаў цягнуўся не толькі да «наменклатуры». Ён паназіраў, як гулялі яго калегі ў чэмпіянаце СССР, а ўвечары выйшаў на кантакт і з аматарамі: распавёў пра развіццё шахмат як віду спорту, пра буйныя шахматныя спаборніцтвы. Таксама Карпаў падзяліўся планамі на будучыню і адказаў на пытанні слухачоў.

Карпаў другі злева; крайні справа праф. Місюк (гл. таксама тут)

На той безінтэрнэтны час такая форма камунікацыі са славутасцямі, як вечары пытанняў і адказаў, карысталася значным попытам.

Фота Дзмітрыя Церахава падказвае, што А. Карпаў меў адмысловую гутарку з В. Купрэйчыкам. Шахматысты добра ладзілі, нягледзячы на тое, што сухаваты карпаўскі стыль гульні наўрад ці вабіў імпэтнага мінчаніна. Купрэйчык (2003): «Раней Карпаў, як старшыня фонду міру, рэгулярна наведваў Беларусь. Цяпер радзей стаў прыязджаць, але кожны раз сустракаецца з аматарамі шахмат, ведае пра нашыя справы, маральна дапамагае». Карпаў (2019): «З Віктарам Купрэйчыкам я пазнаёміўся ў 1963 годзе на чэмпіянаце СССР сярод школьнікаў. Мы нават жылі ў адным нумары гасцініцы, але блізка не сышліся. Мне было тады 12 год, яму – 14, і розніца ў два гады яшчэ моцна адчувалася. А моцна пасябравалі праз тры гады ў час паездкі ў Чэхаславакію, дарма што я ўсё яшчэ быў школьнікам, а ён ужо студэнтам».

1996

Адышоў у мінулае Савецкі Саюз. Карпаў паспеў прайграць шэраг матчаў Каспараву, але і ва ўзросце за 40 заставаўся адным з лідараў сусветных шахмат (і нават чэмпіёнам свету – праўда, па «другаснай» версіі ФІДЭ). Майстар Уладзімір Палей, малады і авантурны кіраўнік Беларускай федэрацыі шахмат, які пазней эмігруе ў Швецыю, вырашыў запрасіць чалавека-легенду, каб упрыгожыць міжнародны шахматны фестываль у Мінску ды ўмацаваць свае тылы.

У цэлым план Палея спрацаваў. Па тутэйшай завядзёнцы, Карпаў не згуляў у турніры, а толькі наведаў яго; затое сустрэўся з кіраўніком краіны, падарыў яму набор шахмат і… зноў закінуў слоўца за Палац на К. Маркса, які нібыта хацелі забраць чыноўнікі.

А вось іміджавая «бітва гігантаў» – Анатоля Карпава і топ-гросмайстра Барыса Гельфанда, тады яшчэ мінчаніна – чамусь не адбылася. Карпаў згуляў паказальны матч з 17-гадовым Аляксеем Чарнушэвічам, ураджэнцам Ліды, чэмпіёнам Еўропы сярод юнакоў. Барыс Тасман пісаў у «Прессболе»: «У кожным з двух паўбліцаў маэстра меў па 10 мінут на партыю, а яго візаві па 15. Карпаў двойчы даказаў сваю перавагу, а потым, на радасць прыхільнікам Каісы, якія запоўнілі залу, пракаментаваў хаду гульні».

 

Здымкі з архіва Ігара Стральца, публікаваліся тут

Фота з таго ж архіва публікуецца ўпершыню (дзякуй І. Стральцу і Э. Харавец)

У 2012 г. А. Чарнушэвіч стаў гросмайстрам – няможна выключаць, што «карпаўскія ўрокі» дапамаглі яму.

Фестываль прыпаў акурат на 10-годдзе аварыі на ЧАЭС, і Карпаў заяўляў, што адкрые ў Беларусі філіял шахматнай школы «Дзеці Чарнобыля», ужо дзейнай у Расіі (сэнс праекта быў у тым, каб юныя шахматысты з забруджаных тэрыторый атрымлівалі дадатковыя магчымасці). Шматразовая чэмпіёнка Беларусі па шахматах Эльміра Харавец, якая тады працавала на БТ, успамінае: «Імя 12-га чэмпіёна свету, вядома, дзейнічала на ўсіх магічна. Як і фразадзеля дзяцей: вынікам знаходжання Анатоля Яўгенавіча ў Мінску сталі набытыя для школ 20 тысяч камплектаў шахмат. І галоўнае – Карпава прымалі ў вярхах”». У прэсе паведамлялася, што, апрача Лукашэнкі, маскоўскага госця прымуць прэм’ер-міністр Міхаіл Чыгір і старшыня Вярхоўнага Савета Сямён Шарэцкі, але сам госць, мяркую, зараз хацеў бы забыцца на тое…

Яшчэ Карпаў выбраўся ў Маладзечна, дзе правёў сеанс адначасовай гульні для «новых беларусаў» (згуляць з чэмпіёнам каштавала 200 USD – як для 1996 г., вялізная сума). Паўдзельнічаў у папулярным ток-шоў «Карамболь» і даў інтэрв’ю Пятру Рабухіну, які, сярод іншага, спытаўся: «Ці здаволены Вы паездкай у Беларусь?» Адказ быў такі: «Безумоўна. Тут я не першы раз. Праўда, пахадзіць пешшу па горадзе мне асабліва не даюць, у асноўным перасоўваемся на машыне. У мінулы мой прыезд удалося крыху прагуляцца па цэнтры… Уся праграма вельмі насычаная, і ўсё служыць адной мэце – папулярызацыі шахмат як сярод дарослых, так і сярод дзяцей. Я рады, што ў Мінску яшчэ захаваўся Палац шахмат і шашак, і ён выконвае сваю першапачатковую функцыю…» Карпаў згадваў візіт 1996 г., падкрэсліваючы сваю ролю ў захаванні Палаца ў Мінску, і ў інтэрв’ю расійскай газеце «Шахматная неделя» (№ 35, верасень 2004). Лукашэнка быццам бы сказаў яму: «Калі Машэраў даў, то я забіраць не буду».

А. Карпаў на фестывальных урачыстасцях. Фота з архіва І. Стральца, публікавалася тут

Пасля 1996 г. вялікі шахматыст вяртаўся ў Беларусь – напрыклад, улетку 2019 г. наведаў Салігорск. Не без уплыву Карпава ў другой палове 2000-х на нашых землях пачала развівацца праграма «Шахматы ў турмах». Але ж гэта, напэўна, ужо іншая гісторыя.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

wrubinchyk[at]gmail.com

PS. Гісторыю ўзаемаадносін А. Карпава з Беларуссю пасля 1996 г. хай пішуць іншыя – мне ўжо не вельмі цікава. Асабліва пасля таго, як пачуў выказванні Карпава ў нядаўняй перадачы «Познер», маўляў, СССР – адзіная краіна ў Еўропе, якая выстаяла перад «фашысцкай машынай» (Брытанскія астравы – не Еўропа?), Сталін для яго – са знакам «плюс», і г.д.

З аднаго боку, гросмайстар услаўляў шахматы, з іншага, cваімі сервільнымі паводзінамі бурыў/бурыць імідж гульні – і, мажліва, другі бок якраз пераважае. Прынамсі я б зараз не сеў гуляць у сеансе з Карпавым нават задарма (ну, хіба калі б арганізатары моцна папрасілі). Пару-тройку яго старых кніг захоўваю, а набываць новыя няма ахвоты.

В. Р.

Апублiкавана 07.06.2021  17:39

Да юбілею Аркадзя Ракітніцкага

* * *

8 красавіка споўнілася 110 гадоў з дня нараджэння Аркадзя Ракітніцкага – чалавека, які зрабіў неверагодна многа для папулярызацыі і развіцця беларускіх шашак.

Аркадзь Венядзіктавіч – майстар спорту СССР, заслужаны трэнер БССР, чэмпіён Беларусі па рускіх шашках 1952 і 1954 гадоў, шматгадовы дырэктар Рэспубліканскага шахматна-шашачнага клуба, вядучы шашачнага клуба «Белыя і чорныя» на Беларускім тэлебачанні, аўтар васьмі кніг, рэдактар шашачных аддзелаў у шматлікіх газетах і часопісах.

Аркадзь Ракітніцкі нарадзіўся 8 красавіка 1911 года ў Мінску. Бацька займаў высокую пасаду на Лібава-Роменскай чыгунцы. Неўзабаве пачалася Першая сусветная вайна, і сям’я Ракітніцкіх была эвакуіравана ў горад Рамны Палтаўскай губерні. Вярнуліся ў Мінск яны толькі ў лістападзе 1925 года.

Юны Аркадзь актыўна ўключыўся ў шашачнае жыццё Мінска і Беларусі – удзельнічаў у турнірах, стаў складаць задачы і эцюды. Прыйшлі першыя поспехі: ён перамог у чэмпіянаце Мінска, пачаў рэдагаваць аддзел шашак у адной з рэспубліканскіх газет. У 1931 годзе прыняў удзел у другім малым чэмпіянаце СССР у Маскве.

З 1928 па 1941 гг. Ракітніцкі працаваў ліцейшчыкам на заводзе «Чырвоны інвалід» і паралельна вучыўся. Ён скончыў рабфак БДУ (1934) і вячэрнюю драматычную студыю пры БДТ-1 – тэатры імя Я. Купалы (1938).

У гады вайны Аркадзь Ракітніцкі быў на фронце, у партызанскім атрадзе. Узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны ІІ ступені, пяццю медалямі.

Пасля вайны пачаў вясці шашачны гурток у мінскім Палацы піянераў, змяніўшы там загінуўшага на Ленінградскім фронце маэстра Іллю Гардона. Ракітніцкі, аднак, працуе там нядоўга і па рэкамендацыі вядомага беларускага шахматыста Гаўрылы Верасава становіцца інспектарам па шахматах і шашках у Спарткамітэце Беларусі, а затым, у 1947 г., дырэктарам Рэспубліканскага шахматна-шашачнага клуба, які ўзначальваў больш за 30 гадоў.

У 1959 годзе Беларускае тэлебачанне вырашыла правесці конкурс няштатных каментатараў па розных відах спорта. У ім прыняло ўдзел мноства жадаючых, у тым ліку і Аркадзь Ракітніцкі. Акторская адукацыя дапамагла, і ў тым жа годзе пачаў выходзіць тэлевізійны шашачны клуб «Белыя і чорныя», які стаў унікальнай з’явай не толькі беларускага, але і сусветнага тэлебачання – 37 (!) гадоў бесперапыннага выхаду з нязменным вядучым.

Вось што пісаў мінскі майстар Барыс Берлінкоў у часопісе «Шашки» (1979, №2) у артыкуле, прысвечаным 20-годдзю тэлеклуба.

На ютуб-канале Аляксандра Прэсмана ёсць некалькі алічбаваных фрагментаў выпускаў тэлеклуба «Белыя і чорныя» пачатку 1990-х гадоў: 1, 2, 3, 4.

У 1971 годзе да 60-годдзя Аркадзя Ракітніцкага выйшаў артыкул у газеце «Физкультурник Белоруссии» (№ 80).

ы вырашылі прапанаваць чытачам пераклад гэтага артыкула з рускай. – belisrael)

І трэнер, і спартсмен

Увосень 1946 года да нас у студэнцкі інтэрнат зайшоў незнаёмы чалавек, адрэкамендаваўся: інспектар Рэспубліканскага камітэта фізкультуры. Ён тады толькі пачынаў працаваць, шукаў шахматыстаў і шашыстаў для ўдзелу ў першым пасляваенным чэмпіянаце Мінска. З той пары жыццё Аркадзя Венядзіктавіча Ракітніцкага, цяпер – заслужанага трэнера БССР, майстра па шашках, непарыўна звязанае са спортам.

Успамінаючы той, ужо далёкі час нашага першага знаёмства з Аркадзем Венядзіктавічам, я думаю пра тое, колькі сіл і энергіі ён аддаў развіццю шашак і шахмат у рэспубліцы. І ў тым, што за чвэрць стагоддзя ў нас з’явілася ў гэтых відах спорту многа вядомых майстроў, ёсць і яго пэўная заслуга. Гэта ён нястомна арганізоўваў турніры і матчы. Гэта ён быў першым пасля вайны выкладчыкам шашак у мінскім Палацы піянераў. І гэта яго вучні неўзабаве сталі чэмпіёнамі краіны сярод юнакоў. Навучаючы іншых, ён заставаўся спартсменам і сам дабіваўся поспехаў у розных спаборніцтвах, быў чэмпіёнам Беларусі.

Цяпер, магчыма, трэнерская і спартыўная дзейнасць А. Ракітніцкага не такая прыкметная. Многія вучні перараслі свайго настаўніка, самі сталі майстрамі і трэнерамі. Што ж, гэта натуральна, але гэта і сведчанне таго, што ў іх быў вельмі добры настаўнік. Зрэшты, з’яўляючыся дырэктарам Рэспубліканскага шахматна-шашачнага клуба, Аркадзь Венядзіктавіч па-ранейшаму знаходзіцца ў гушчы спартыўных падзей Беларусі.

Вялікае жыццё пражыў (дзіўны выраз, як для 1971 г. – belisrael) А. В. Ракітніцкі. Працоўны шлях ён пачаў у 16 год рабочым-ліцейшчыкам. У гады вайны быў на фронце, у партызанскім атрадзе. І амаль чвэрць стагоддзя аддаў вялікаму спорту. І вось А. В. Ракітніцкаму спаўняецца 60 год. Ад усяго сэрца віншуючы яго з гэтай падзеяй, хочацца пажадаць яму вялікага асабістага шчасця, спартыўнага даўгалецця.

Ул. Шыцік,

кандыдат у майстры спорту СССР

* * *

Пражыўшы доўгае і цікавае жыццё, памёр Аркадзь Ракітніцкі ў 2004 годзе. Цяжка пераацаніць яго ўклад ў папулярызацыю шашак у Беларусі. Акрамя тэлеклуба «Белыя і чорныя», гэта безліч лекцый і сеансаў адначасовай гульні па ўсёй рэспубліцы. Арганізацыя шматлікіх турніраў. Велізарная колькасць шашачных аддзелаў у газетах і часопісах, якія ён рэдагаваў. Восем кніг, на якіх выраслі многія пакаленні шашыстаў.

Дарчы надпіс Аркадзя Ракітніцкага Ізраілю Бельскаму на першай кнізе Ракітніцкага «У дапамогу пачынаючаму шашысту» (1954). З архіва Міхаіла Бельскага.

Падрыхтаваў Віталь Аніська, г. Мінск

Крыніца

* * *

Дадам некалькі слоў. Ніколі спецыяльна не займаўся шашкамі, але ў дзяцінстве з цікавасцю глядзеў тэлевыпускі «Белых і чорных», у тым ліку і таму, што яны вяліся (цалкам або часткова) на беларускай мове. Таксама падкупала інтанацыя вядучага. Пазней я рэзюмаваў свае ўражанні ў рубрыцы «Нашы шашкі»: «Нават людзям, аддалена знаёмым з правіламі шашак, дастаткова было пару разоў паслухаць яго выступы ў перадачы “Белыя і чорныя” на БТ, каб далучыцца да шашачнага ўніверсуму» («Наша Ніва», 14.10.2005).

Дзякуючы разбору партый з кнігі «Шашачныя партыі беларускіх майстроў» (Мінск, 1983), у канцы 1980-х я больш-менш упэўнена стаў адчуваць сябе, гуляючы ў шашкі-64 (мяркую, другі разрад бы зарабіў :)) У 1990-х набыў і колькі іншых кніг А. Ракітніцкага, мо ў чымсьці недасканалых, але створаных з любоўю.

Улетку 1994 г. пашэнціла пазнаёміцца з аўтарам – у Палацы шахмат і шашак. Аркадзь Венядзіктавіч паставіўся да мяне з сімпатыяй і распавёў штось цікавае пра 1930–40-я гады, але я, на жаль, нічога не запісаў, і з цягам часу расповеды забыліся. Помню толькі, што мой суразмоўца добра адгукаўся пра яўрэяў, з якімі яго зводзіў лёс, казаў, што спрыяў камусьці ў час ганенняў на «касмапалітаў». Дазнаўшыся, што я збіраў шахматныя і шашачныя кнігі, прасіў па магчымасці дапамагчы літаратурай школьнаму гуртку, які вёў яго сын.

Аўтограф, пакінуты маім суразмоўцам на кардоннай шахматна-шашачнай дошцы

Вышэй можна бачыць матэрыял, прысвечаны А. Ракітніцкаму, са зборніка «Шахматы, шашки в БССР» за 1986 г.

Так, многія шахматысты былі не ў захапленні ад таго, як А. Р. кіраваў шахматна-шашачным клубам (і выконваў абавязкі інструктара па шахматах і шашках пры спорткамітэце) у 1950-70-х гг. Некаторыя дагэтуль не могуць яму дараваць тое, што Ісак Баляслаўскі ды Аляксей Сакольскі атрымалі званне «заслужаны трэнер СССР» са спазненнем. Але не Ракітніцкі быў вінаваты ў тым, што партыя і ўрад, якія з пачатку 1950-х гадоў прызнавалі асобныя федэрацыі шахмат і шашак, усё ж «заганялі» шахматыстаў і шашыстаў у агульную прастору, прымушаючы канкураваць за рэсурсы. Працаваў бы на месцы Ракітніцкага шахматыст – магчыма, бурчэлі б шашысты…

Вольф Рубінчык, Мінск

Апублiкавана 12.04.2021  05:06

***

З успамінаў былога мінчаніна Дзмітрыя Ноя, 1935 г. нар. (з 2001 г. жыве ў ЗША):

У шахматнай арганізацыі Беларусі я быў больш за паўстагоддзя. У 1951 годзе А. В. Ракітніцкі прапанаваў мне, школьніку, папрацаваць дэманстратарам на занальным турніры чвэрцьфінала чэмпіянату СССР: «Чаму б табе не падпрацаваць?» Потым ён гэтае пытанне задаваў мне да свайго сыходу на пенсію. Такім чынам я адсудзіў з ім, пачынаючы з чэмпіянату БССР сярод калгаснікаў у тым жа годзе, да 30 буйных рэспубліканскіх і ўсесаюзных турніраў. «Чаму б табе не паехаць у Стайкі на тры тыдні, падрыхтаваць юнацкую зборную рэспублікі, а потым у Харкаў на “саюз”?» – і гэтак далей.

Аднойчы набліжаўся чэмпіянат рэспублікі. Ён катэгарычна адмаўляўся яго судзіць з-за Г. Верасава, тое самае зрабіў і А. Сагаловіч. Яны суддзі ўсесаюзнай катэгорыі. У мяне ўвогуле не было судзейскай катэгорыі; я яму так і сказаў, што гэта абсурд. Ён на пасяджэнні шахматнай федэрацыі (я на ёй адсутнічаў) прапанаваў прысудзіць мне рэспубліканскую катэгорыю. Сам яе ў спарткамітэце аформіў і ўручыў мне пасведчанне. Так я стаў галоўным суддзёй таго чэмпіянату.

Я ніколі нікога не прасіў зрабіць мяне рэдактарам шахматных аддзелаў газет і часопіса. А. Суэцін запрасіў мяне ў рэдакцыю «Звязды», адрэкамендаваў штату. Я ім, відаць, спадабаўся і працаваў там пазаштатным карэспандэнтам 20 гадоў. Па яго слядах пайшлі Б. Гальдэнаў, У. Шыцік. У газетнай справе настаўнікам маім быў А. Ракітніцкі. Ён нават на паўгода даў мне друкарку са шрыфтом. Аркадзь Венядзіктавіч быў чалавекам разнастайных талентаў. Шахматысты і шашысты любілі яго і паважалі.

Дадана 19.04.2021  22:11

 

ВОСПОМИНАНИЯ О Ю. Я. ТЕПЕРЕ

«Юра, мы так не договаривались…»

Совершенно внезапно снесло с этого света одного из самых дорогих мне людей – Юру Арона (Ю-Роньку) Тепера. До сих пор отказываюсь верить… Ощущение, что мне снится какой-то скверный сон, что всё происходит в каком-то «параллельном» измерении, за гранью реальности. Рука тянется к телефону и кажется, что мы с Юрочкой сейчас созвонимся, заранее договоримся встретиться в Шабат и погулять в парке возле синагоги. А в воскресенье он придет ко мне «поковыряться» в интернете, где рассмотрит интересующие его спортивные репортажи, увидит свои публикации в Белисраэль-Инфо, мы послушаем рава Гедалью Шестака, посмотрим «Свою игру».

Самое важное о человеке – это ПАМЯТЬ. Пока жив образ, несмотря на уход физического тела, мы можем внутренне общаться. В этой связи попытаюсь ретроспективно вспомнить некоторые подробности из нашего с Юрой жизненного пересечения. Начну немножко издалека.

Отдыхая в деревне, я во время летних каникул среди своих друзей пропагандировал всякого рода игры, среди которых были и шахматы. Всё это было несколько несерьезно, на дилетантском уровне. Однако, в какой-то момент мне удалось выиграть подряд несколько партий у человека, имевшего, по его словам, первый разряд. Я, тогда, 15-летний юноша, пребывал от этого события в некой эйфории, даже ночью не смог заснуть – «мерещились» ладьи и кони. Осенью того же 1995-го года проводился матч «Ананд – Каспаров». Приехав копать картошку, не имея в доме телевизора, я бегал к соседям, чтобы отследить текущие события. Это было очень интересное творческое время.

Я увлекся шахматами и начал искать возможность как-то к ним приобщиться. Совершенно случайно (если в этой жизни может быть «совершенно случайное») обнаружился знакомый моей мамы, преподававший в минском Педагогическом университете. Через него я и познакомился с библиотекарем Юрием Яковлевичем. Он мне сразу показался не очень обычным человеком. Какой-то циничный вахтёр назвал его «бедным Йориком», что меня крайне возмутило. Впоследствии по его собственным словам я узнал, что, будучи шестилетним ребёнком, отдыхая в Крыму весной (!), прогуливаясь с отцом, он попал под камнепад и получил серьёзную травму. Это наложило отпечаток на всю его жизнь, что очень печально.

В его библиотеке, на цокольном этаже, при первой нашей встрече мы сыграли несколько партий. Естественно, на тот момент они были мною проиграны. Я никакого отношения к педуниверситету не имел (в тот момент я учился в Лицее при Консерватории), тем не менее Юра пригласил меня в свою шахматную секцию. Так мы начали встречаться. В этом кругу я познакомился со многими интересными людьми, самым ярким из которых является, пожалуй, Сергей Корчицкий.

Я параллельно буду вспоминать некоторые подробности, которые могут показаться несущественными, но о которых мнё все же хотелось бы сказать. Как-то на зимних университетских каникулах, когда почти никто не приходил, но Юрий Яковлевич всё же проводил секцию, мы с ним играли вдвоём. И тут произошла забавная каверза: его секция поначалу проводилась в кабинете тренеров спортивного зала, мы сидели тихонько и, не заметив нас, зал закрыли. Было около одиннадцати часов вечера, все ушли, а мобильных телефонов у нас ещё не было. Кстати, мобильный телефон Юра так и не завёл, ибо пребывал как бы в середине 1980-х. В результате мне пришлось вышибить дверь (где-то с третьей попытки), за что потом Юра получил втык.

В Юриной секции играли не только в обычные шахматы, но и в гексагональные. До сих пор у меня осталась подаренная им плёночная гекса-карта (но я так и не заинтересовался этой игрой).

Август 2019 г. Ю. Тепер (справа) и В. Рубинчик

Во Дворце шахмат в то время проводились ежегодные турниры, которые, кажется, назывались «Кубками Минска» и состояли из отборочного этапа и финала. На одном из них – год не припомню – участвовали мы оба. Парадоксальным образом, при очень большой разнице в мастерстве игры, мне, в некоторой степени случайно, удалось пройти в финал, а Юре тогда не повезло, он не набрал 50% и выбыл (всё случается). Я за полтора года смог в 17 лет с Юриной помощью выполнить первый разряд, до того имея лишь смутные представления о шахматах. Однако Юра впоследствии показал свой класс: в одном из последующих таких турниров занял высокое место и стал кандидатом в мастера.

Впоследствии я пригласил Юру летом отдохнуть в мою деревню, и он гостил там несколько недель. Речь идёт о селе Староселье, историческом месте возле Шклова, рядом с Копысью и Александрией, где на протяжении веков пересекались три национальности – евреи, поляки и белорусы (непонятно, кого было больше). Староселье можно отыскать даже на картах XV века. В селе сохранились некоторые артефакты еврейской культуры, которые, как мне казалось, могли быть интересны Юре. Мы посмотрели (издали) еврейское кладбище, увы, оскверненное вандалами. Юра не захотел к нему близко приближаться, поскольку там можно было увидеть оголенные кости. Я ему показал несколько деревянных построек еврейской комплекции, сводил на возвышенность, где в советское время сделали колодец, а ранее располагалась центральная синагога местечка. В целом, мы интересно провели время. При отъезде я «нагрузил» Юру яблоками, огурцами, кабачками.

В Юриной секции культивировались и различные карточные игры, из которых самой неординарной был бридж. Я поначалу как-то скептически относился ко всем этим «забавам», однако потихоньку втянулся именно в бридж. Познакомил Юру с бриджем Слава Яненко («Дядя Слава»): по Юриным воспоминаниям, это произошло в поезде, когда они возвращались с турнира по гексагональным шахматам, то ли из Польши, то ли из Венгрии. Для меня постепенно шахматы стали отходить на второй план, их «поглотил» бридж.

Вспомню забавный факт. В августе 1991 года (во время московского «путча») в Пинске проходил шахматный турнир. Юра, будучи тренером, возил туда ребят. В качестве вечернего досуга они там решили поиграть в бридж: это происходило в компании Юры, Жени Яковенко, Макса Хаджиянца и «полковника» Лаврецкого. В первый заход Юре хитро «поддались», а потом крупно обыграли, коварным способом «развели на бабло». Нужно сказать, что Юрочка был очень наивным, честным, искренним человеком, так что бридж ему не совсем подходил. В этой игре должны одновременно сочетаться психология, счёт, а отчасти интеллектуальный блеф, который был ему не свойственен.

Постепенно начала складываться наша бриджевая тусовка, основной костяк которой составляли Константинов (я), Юра, Саша Новик, Дэнни Каплин. Спустя некоторое время к нам присоединилась Аллочка Хина (Шапиро). Всё сперва происходило на непрофессиональном уровне, мы даже правил толком не знали. Тем не менее фанатели и играли в универе аж до начала первого часа ночи. Позже наша заинтересованность «вынудила» нас связаться с Белорусской федерацией бриджа. В 2001 году (могу ошибаться) мы впервые решили сыграть командой, которую, подозревая о своей неопытности и «зелёности», шутливо назвали «Чих-Пых». Юра туда уже не входил. На некоторое время судьба развела нашу компанию, но мы всё же сохранили интерес и постепенно достигли некоторых успехов в этой игре.

Наша бриджевая компания (Юра при галстуке)

Видя Юрин «вакуум» в жизни, связанный с холостячеством, я активно намекал, что хорошо бы ему войти в «какую-нибудь» религию. Он поначалу скептически относился к подобным пожеланиям, однако с Высшей подачи это всё же произошло. Всевышний его направил, и он выбрал «своё», еврейское. Он стал одним из самых искренних иудеев, старавшимся изо всех сил максимально четко соблюдать обычаи, при каждой возможности ходить на молитву. Шабат для него был просто Священным. У меня это вызывало чувство глубокого почтения.

Где-то в начале его религиозной жизни мы отдыхали в Крыму. Для соблюдающих евреев это было не очень подходящее для отдыха время – конец июля – начало августа, когда наступало 9-е Ава. В тот момент был пост и Юра, тогда ещё не обладая практикой, тем не менее стоически его выдержал. Элиэзер Степанский, рав Сендер Урицкий – эти наставники иудаизма в своё время не сходили с его уст; собственно «с них» для него все и началось.

Он сильно переживал за те драматические коллизии, которые периодически происходили в синагоге. Впоследствии, общаясь с ним на религиозные темы, я стал его называть Арон бар (!) Яков. Как он говорил, так сейчас уже никого не называют, да и в древности такое обращение касалось только еврейских мудрецов. Так я хотел подчеркнуть его искреннюю святость. Он был не совсем обычным евреем. Кто-то считал его замкнутым, однако со мной он был предельно открыт, наверно, из-за некоего духовного ассонанса. Он всегда был готов бескорыстно помочь, а сам вел своеобразный аскетический способ жизни.

Перед его попаданием в больницу я его навестил. Он уже тяжело болел, у него 4 дня подряд держалась температура – 39.6. До сих пор не могу понять, как можно было так тянуть и фактически заниматься самолечением. Я купил для него любимую им кукурузу на Комаровке, где мы иногда вместе совершали покупки; нашёл в интернете исполнение «Катюши» на иврите очень интересным еврейским составом, которое, как мне казалось, должно было повысить ему настроение, внушить определенный оптимизм, придать положительную эмоцию, просто способствовать его выздоровлению, но, увы… Увидев его в последний раз, я почувствовал нечто неладное. Он уже был «сам не свой», и было больно видеть его страдающую маму, которая на каком-то материнском уровне всё поняла. Так получилось, что он её «унёс» с собой. Он заболел пневмонией, усугубленной проклятым коронавирусом, «задохнувшись от бури дыханья». За несколько дней до его кончины я, проснувшись в холодном поту, увидел в окне его видение. Вероятно, он решил так со мной попрощаться. Был ещё один инцидент: по пути в больницу, неся Юре передачу, я жутко споткнулся, что привело меня в ужас – как будто судьба сказала, что уже ничего сделать нельзя.

ЮРАНЬКА, пока я жив, я тебя буду вечно помнить. Пока я нахожусь в этой стране, я буду регулярно навещать ваши с мамой могилы, следить за их порядком, класть камушки. Чтобы твоя душа «не заблудилась» в новом для тебя мире, я вынужден перестать скорбеть – поскольку тебе это может помешать. Я отпускаю тебя. Пусть твоя душа, а также душа твоей мамы поскорее вознесутся к ПРЕСТОЛУ ТВОРЦА.

Валерий Константинов, г. Минск

Наболевшее от Аллы

Невозможно писать о моем друге Ароне (Юре) Тепере в прошедшем времени… Я не могу это воспринять и осознать, не могу без слёз думать о нем.

Юрочка был Учителем с большой буквы, человеком энциклопедических знаний и невозможной, невероятной человечности и доброты. Он был мне по-настоящему близким и дорогим человеком, но я об этом не задумывалась. Я уже и не вспомню точно, сколько лет мы знакомы – больше 30. Юра открыл для меня мир бриджа… Не один вечер мы провели в тренировках, в разговорах… Именно благодаря Арону бен Якову я пришла в синагогу на Даумана.

Уверена: не найдется никого, кто мог бы сказать о Юре что-то не очень хорошее. Он был как бы с другой планеты, «не от мира сего» – вне денег, бизнеса, вообще чего-то материального. Не съездил по приглашениям друзей в Израиль и Германию – не хотел оставлять маму одну.

С ним всегда было интересно и тепло, ему можно было доверить наболевшее…

Юрочка, как жаль… Это не передать словами, и слёзы пока не помогают. Ты с нами… Мы никогда тебя не забудем – говорю от имени наших общих друзей, разбросанных по Земле…

Вместе со мной скорбят Вера Липник из Израиля, Рая Каплан, Тома Курдадзе.

Алла Хина (Шапиро), г. Минск

* * *

На сайте Влада Каташука узнал ужасную новость о смерти Юрия Яковлевича. Хороший он был дядька. Плотно с ним познакомился на чемпионате Беларуси 1992 г. (?) до 20-ти лет, жили с ним в одном номере в гостинице, очень много общались с ним тогда (ему было 34 года, мне 15 лет). Позже неоднократно общались во Дворце шахмат в Минске и на других шахматных соревнованиях. Крайне непростой судьбы человек в части личной жизни. Пронёс любовь к шахматам через всю свою жизнь.

Андрей Шаплыко, г. Минск

О Юре Тепере

С Юрой мы были знакомы очень давно, ещё с моих студенческих лет. Юра, дорогой наш Юрочка к тому времени уже работал в библиотеке. Нас всех связала одна общая страсть – шахматы. И не просто шахматы. Мы оба искали что-то новое, не просто всем известное, а обязательно что-то такое, чтоб голову сломать.

Так я оказалась в странном кружке, где опробовалось всё непонятное: го, каратэ, бридж, гексашахматы. В конце концов остались гексашахматы, впрочем, в бридж Юра, насколько я помню, продолжил поигрывать и после моего переезда в Германию.

Итак, гексашахматы. Это шестиугольные поля трёх цветов на доске, у каждого игрока по три слона и по девять пешек. Мы ездили играть по всем возможным турнирам: Россия, Польша, Венгрия. Тогда социалистические страны казались невероятной заграницей. Пару раз мы вместе отправлялись на рынок, чтоб продать наши полотенца и привезти какую-то электронику: телефон или даже магнитофон.

Юра не просто не пропустил ни одного соревнования, но ещё всегда участвовал в организации турниров в Минске, помогал собирать команду для поездки. Впрочем, это было для него привычно, он занимался шахматной командой педагогического института. Мы пытались разработать теорию для гексашахмат, напечатали даже собственную книжку. Юра принимал в этом деятельное участие, это точно. Может быть, он как раз и организовал печать книги, к сожалению, этого я не помню.

Но главное, что я помню, он был самый надёжный человек. Никогда и никому не отказывал в помощи. Я всегда знала, что, если надо, ему можно пожаловаться, он всегда услышит…

Я уехала, и мы «потерялись». Только приветы друг другу передавали. А сейчас уже поздно, я очень жалею, что мы с тех пор больше не встретились, что не получилось у него ко мне приехать, а я всё пыталась приспособиться к жизни в чужой стране. Так за заботами всё забылось и потерялось. Прости, Юрочка, прости, что закрутилась в заморской жизни, казалось, что всё успеется, ещё вся жизнь впереди. Прости, что не успела тебе ни разу сказать, какой ты замечательный человек, какой ты настоящий, какой ты самый лучший друг. Твоя смерть повергла меня в ужас. Никогда не думала, что ты можешь просто так уйти, казалось, ты будешь всегда и никуда не денешься, что ты будешь вечно жить, как и жил, в центре Минска и работать в библиотеке. А ты вот ушёл. А мы все остались. И мы теперь не знаем, как жить без твоей незыблемости. Ты был той единственной точкой на Земле, к которой всегда можно было приткнуться, что бы ни случилось. Теперь мы все потерялись. Катимся по этой Земле со своими заботами, проблемами и не за что больше зацепиться. Прости нас, мы поняли это очень поздно.

Юлия Гельфонд из Германии

* * *

Я памятаю Юру Тэпера (пазнаў на здымку) як бібліятэкара, кампетэнтнага і дакладнага.

Д-р Юрась Гарбінскі з Польшчы

Опубликовано 20.11.2020  16:36

Разные взгляды на чемпионат СССР по шахматам (Минск-1979)

* * *

Сорок лет прошло с момента открытия в столице БССР мужского чемпионата Советского Союза по шахматам: 47-го по счёту, но первого из проведённых в Минске (второй, он же последний, устраивался у нас в марте 1987 года).

Далеко не все из участников, судей, организаторов и зрителей чемпионата, стартовавшего в конце ноября и финишировавшего в конце декабря 1979 года, живы поныне. Здесь одна из причин того, что соревнование приобрело налёт легендарности – о нём пишут как чуть ли не о высшей точке развития шахмат в Советском Союзе. Проводятся параллели между Чемпионатом-1979 и Всемирной олимпиадой в Минске, что должна пройти в 2022 году.

Особое внимание журналисты традиционно уделяют игре нашего земляка Виктора Купрейчика, cерии из его пяти побед (уточню: над Ю. Разуваевым, В. Цешковским, К. Лернером, Р. Ваганяном, Ю. Аникаевым). Действительно, минский игрок на рубеже 1970–80-х гг. был «в ударе» – три месяца спустя, в Рейкьявике-1980, он завоюет звание международного гроссмейстера. Боевая партия В. Купрейчика с М. Талем в декабре 1979 г. запомнилась обоим соперникам, и в 2003 г. Виктор Давыдович с удовольствием рассказывал о её течении. Здесь находятся запись партии и краткий отчёт одного из первых гроссмейстеров нашей республики.

…Предлагаю тексты документов, изученных мною в Государственном архиве Минской области (благодарю за помощь историка Василия Матоха). В них говорится о подготовке минского чемпионата СССР, которому придавалось немалое «политическое» значение, что подтверждается резолюцией Петра Машерова на записке ЦК КПБ, а также номенклатурным «весом» большинства членов оргкомитета.

Документ 1.

Камітэт па фізічнай культуры і спорту пры Савеце Міністраў БССР

№ 3413 ад 29.05.79.

ЦК КП Белоруссии (подлежит возврату в общий сектор ЦК КПБ)

В период с 29 ноября по 28 декабря с. г. в г. Минске будет проходить чемпионат Советского Союза по шахматам среди мужчин (высшая лига).

В чемпионате будут принимать участие Чемпион мира А. Карпов, экс-чемпионы мира М. Таль, В. Смыслов, Б. Спасский и другие сильнейшие шахматисты, а также ведущие тренеры и журналисты, всего около 80 человек.

В нашей республике такой чемпионат проводится впервые и вызовет большой интерес у многочисленных любителей этой популярной игры.

Учитывая высокий уровень представительства ведущих шахматистов и опыт проведения чемпионатов Советского Союза последних лет в городах Ереване, Тбилиси и Таллине, где председателями Орг. Комитетов были заместители председателя Совета Министров республики или председатели исполкома гор. Совета народных депутатов, по рекомендации Спорткомитета СССР просим утвердить состав Орг. Комитета (предложение прилагается), а также поручить решить вопросы размещения участников и журналистов, места проведения чемпионата, издания типографским способом 12-15 номеров специального турнирного бюллетеня для распространения (продажи) по стране и выпуска 3-5 памятных значков.

Председатель Комитета                                В. П. Сазанович

Документ 2.

Состав Орг. Комитета по подготовке и проведению чемпионата СССР по шахматам 1979 г. (высшая лига) среди мужчин

Лукашевич С. М. – председатель исполкома Минского горсовета, председатель Оргкомитета.

Жуковский М. Д. – зам. председателя исполкома Минского горсовета, зам. председателя Оргкомитета.

Сазанович В. П. – председатель Комитета по физической культуре и спорту при Совете Министров БССР.

Члены Оргкомитета:

Аржавкин С. А. – секретарь Белсовпрофа.

Альшин Н. П. – зам. министра торговли БССР.

Борушко А. Ф. – зам. председателя Комитета Совета Министров БССР по делам издательств, полиграфии и книжной торговли.

Гутько И. П. – зам. председателя Комитета по физической культуре и спорту при Совете Министров БССР.

Дехта М. Т. – зам. министра связи БССР.

Грищенков Г. З. – начальник управления общественного питания Мингорисполкома.

Женевский В. А. – начальник отдела спортигр Спорткомитета БССР.

Зворыкина К. А. – международный гроссмейстер.

Козовой О. В. – зав. отделом ЦК ЛКСМБ.

Мисюк Н. С. – председатель федерации шахмат БССР.

Прупес Л. И. – директор республиканского шахматно-шашечного клуба.

Сушкевич Э. С. – редактор газеты «Физкультурник Белоруссии».

Документ 3.

Секретарю ЦК КП Белоруссии товарищу Машерову П. М.

Общая часть ЦК КП Белоруссии 2 июля 79 006572

Подлежит возврату в общий отдел Мингорисполкома

В ЦК КП Белоруссии обратился Спорткомитет БССР с просьбой разрешить провести в г. Минске с 29 ноября по 28 декабря 1979 года чемпионат СССР по шахматам среди мужчин, в котором примут участие ведущие шахматисты мира А. Карпов, М. Таль, В. Смыслов, Б. Спасский и другие. Всего 18 спортсменов.

Чемпионат СССР по шахматам с участием ведущих гроссмейстеров будет проводиться в нашей республике впервые.

Отдел административных органов ЦК КПБ считает целесообразным поддержать указанную просьбу Спорткомитета БССР и одновременно полагает необходимым поручить Минскому горкому КПБ и горисполкому совместно со Спорткомитетом БССР и другими организациями решить все вопросы для обеспечения успешного проведения чемпионата СССР по шахматам.

Вносим на Ваше рассмотрение.

Зав. отделом адм. органов ЦК КП Белоруссии (П. Адамович)

Резолюция: Согласен /П. Машеров/ 2.7.79 г.

* * *

Любопытно, что и руководитель спорткомитета, и сановник из ЦК выдавали желаемое за действительное: да, чемпионаты СССР были очень сильными по составу, но «ведущие шахматисты мира» играли в них далеко не всякий раз, как, впрочем, и на всемирных олимпиадах. Видимо, те, кто готовил документы, вписывали известные фамилии ради гарантированной поддержки (не без оснований полагая, что адресаты больше наслышаны об экс-чемпионах мира, чем, к примеру, о гроссмейстерах Виталии Цешковском и Тамазе Георгадзе).

В итоге ни В. Смыслов, ни Б. Спасский на минский чемпионат 1979 г. не прибыли, а чемпион мира А. Карпов прибыл ненадолго и не в качестве игрока… Михаил Таль сыграл в Минске, но неудачно; победителем же – неожиданно для многих – вышел старейший участник турнира, Ефим Геллер (1925–1998). На одного 11-летнего зрителя Е. Геллер произвёл сильное впечатление как игрой, так и возрастом, и габаритами. Тем зрителем был будущий гроссмейстер Борис Гельфанд.

Финальная таблица взята из словаря «Шахматы» (Москва, 1990):

Как видно из словарной статьи, посвящённой 47-му чемпионату СССР, переизбытка турнирных бюллетеней не наблюдалось – их вышло 12, а не 15.

«Золотой век» шахматной литературы в Беларуси 40 лет назад ещё не наступил (злые языки поговаривают, что он не наступил и позже). Тем не менее газета «Физкультурник Белоруссии», та самая, редактора которой включили в оргкомитет, подробно освещала ход соревнования и связанные с ним события. Всякий раз публиковались либо репортажи известного белорусского шахматиста и журналиста Якова Каменецкого, либо очерки главсудьи турнира Сало Флора, а бывали и сообщения Белорусского телеграфного агентства… Чуть меньше внимания уделяли чемпионату иные белорусские издания, такие как газета «Звязда».

Из «ФБ» (не путать с фейсбуком) мы узнаем, к примеру, о пресс-конференции перед чемпионатом, о связях М. Таля с Беларусью, о том, что торжественное открытие чемпионата 29.11.1979 прошло с концертом. Не обошлось и без приветствий от юных пионеров.

Серьёзное фото с открытия, где Гарри Каспаров выглядит старше своих лет…

И менее серьёзное (автор Д. Терехов) – будущий чемпион мира только что получил свой номер из деревянной жеребьёвочной матрёшки:

В ноябре 1979 г., представляя участников, мастер Абрам Ройзман писал в «ФБ»: «Юный Гарик Каспаров из Баку, которому 16 лет, во второй раз выступает в высшей лиге. Беспрецедентный случай! Воспитанник знаменитой школы М. М. Ботвинника за последние два года добился удивительных результатов. Старт им дал мемориал А. Сокольского, который состоялся в Минске в январе 1978 года».

Понятно, корреспонденты часто фотографировали и нашего земляка, выступавшего в высшей лиге чемпионата СССР в четвёртый раз…

Седьмого декабря, после пятого тура, в Мингорисполкоме состоялся приём участников чемпионата – видимо, по традиции, заложенной ещё в 1935 г., когда чехословацкого маэстро Сало Флора принимал в Минске тогдашний глава горсовета Емельян Филиппович Жукович. В 1979 г. председатель Мингорисполкома Станислав Михайлович Лукашевич «подробно рассказал мастерам древнейшей игры об истории, восстановлении и перспективах развития Минска». Тот же С. Флор, уже давно советский человек, выступил с ответным словом «от имени участников чемпионата». Угощение, судя по иллюстрации, было довольно щедрым. Во второй половине своего выходного дня люди шахмат отправились на экскурсию.

А в номере от 12.12.1979 видно, как «ходом чемпионата руководит главная судейская коллегия». Справа – международный арбитр Кира Зворыкина (1919–2014), рядом с ней – главный секретарь турнира Иван Конышко (1941 г. р.), далее – главный судья Сало Флор (1908–1983)…

Во всесоюзной газете «Советский спорт» о соревновании постоянно писал Юрий Васильев, командированный в Минск. Однажды он опубликовал партию В. Купрейчика с комментариями победителя. В этом материале я не ставлю себе целью углубляться в шахматное творчество, но партию приведу – пожалуй, примечания к ней имеют историческую ценность.

В середине декабря на пару дней заехал в Минск Анатолий Карпов – в качестве почётного гостя. Он порадовал сотни любителей шахмат, собравшихся в клубе им. Дзержинского, рассказом о «развитии своего любимого вида спорта, о крупнейших международных соревнованиях». Кроме того, Карпов поделился своими планами на будущее и ответил на вопросы.

На фото справа от А. Карпова сидит небезызвестный Виктор Батуринский, а ещё правее – Николай Мисюк, председатель федерации шахмат БССР.

Чемпион мира понаблюдал за игрой своих товарищей…

Однако, согласно иным сообщениям, А. Карпов виделся руководителям БССР кем-то вроде ревизора по спортивным вопросам перед Олимпиадой-1980. По всей вероятности, он этой роли и не чуждался.

На встрече с П. Машеровым речь зашла о возведении в Минске Дворца шахмат. В 2010-е гг. А. Карпов рассказывал об этом так: «Я в турнире не участвовал, но приезжал в столицу Белоруссии по своим делам. В один из дней встретился с Машеровым, первым секретарем ЦК Компартии республики. И говорю: Петр Миронович, интерес к чемпионату огромный, каждый день приходит множество зрителей, а своего клуба у минских шахматистов до сих пор нет! Машеров был человеком очень решительным, он тут же сказал: Обещаю, что клуб будет!”»

Если эта часть мемуаров Карпова правдоподобна, то следующую, написанную им с чужих слов, придётся оспорить:

«На ближайшем заседании Политбюро Петр Миронович поднял вопрос о том, что в Минске должен быть Дворец шахмат, и предложил отдать шахматистам только что построенный прекрасный дом в центре города. Ему возразили, что это здание строили для писателей.

– Но у них уже есть дом! – ответил Машеров. – Писатели хотят улучшить свои условия, а у шахматистов ничего нет.

После этого заседания Совет министров изменил свое решение, и здание отдали шахматистам».

Здание на ул. К. Маркса, 10 строилось не для писателей. О том, что «в Минске должен быть Дворец шахмат» вместо старого клуба на ул. Бядули, 6, верхушка БССР была наслышана и до визита Карпова – ей это многократно разъясняли Г. Н. Вересов (1912–1979), В. Д. Купрейчик (1949–2017), Н. С. Мисюк (1919–1990) и др. Возведение Дворца шло медленно; похоже, диалог Карпова с Машеровым ускорил процесс, однако здание было готово лишь к середине 1980-х гг. – его торжественное открытие состоялось осенью 1985 года. К сожалению, экс-чемпион мира вольно обошёлся с фактами, преувеличив своё влияние на ЦК, а составители книги «Виктор Купрейчик: Иду на вы» (Москва, 2019) и редакция минской газеты «Народная воля» (24.09.2019) некритично отнеслись к версии А. Е. Карпова.

Минский журналист Иосиф Калюта повествует о «спонтанном» визите Карпова в Минск (по звонку Юрия Балашова, сделанному уже в разгар чемпионата), и тоже утверждает: «Отказать высокому гостю, находившемуся в те годы на пике мировой славы, да к тому же любимцу Л.И. Брежнева, хозяева, понятное дело, не могли, и вскоре на фронтоне четырёхэтажного особняка в центре Минска… появились слова: Дворец шахмат и шашек» («Народная воля», 29.01.2019). «Вскоре» – это после смены двух «хозяев» белорусского ЦК: П. Машерова (погиб в 1980 г.) и Т. Киселёва (умер в 1983 г.).

Как был воспринят чемпионат минчанами? Разумеется, в целом положительно, и кое-кто, по замечанию Ю. Васильева, шёл на Купрейчика, «как на концерт Песняров». Спортивная журналистка, шахматный мастер Эльмира Хоровец вспоминала в 2018 г., что «весь Минск жил шахматами. Результаты каждого тура обсуждали даже в общественном транспорте. Далеко на подступах к Клубу Дзержинского, где проходил турнир, спрашивали лишний билетик». Ей вторит Сергей Канашиц: «Шахматы тогда вошли в каждый дом, став невероятно популярными. Приезд лучших мастеров Минск встретил овациями и дружными очередями у билетных касс: свободных мест в зрительном зале не было… Зал был переполнен каждый день». В этих зарисовках присутствует некоторая творческая гипербола; так, Юрий Тепер (кмс, постоянный автор belisrael.info, любитель шахмат с полувековым стажем) утверждает, что в зале того КГБ-шного клуба хватало свободных мест, к тому же после окончания партий В. Купрейчика часть болельщиков расходилась. Но интерес к шахматам в Минске-1979 – даже в сравнении с Минском перестроечным, не говоря о нынешнем – был всё же значителен. В сборнике «Шахматы, шашки в БССР» за 1988 г. А. Ройзман писал об этом так: «Помнится, что в 1979 году зал клуба Дзержинского, как правило, полностью заполнялся, а он вмещал 800 человек. Всего через 8 лет (точнее, через 7 лет и 3 месяца – В. Р.), когда в РДШШ проводился 54-й чемпионат СССР, вполне хватило уже 300 мест».

Заключительный аккорд чемпионата 1979 г. – закрытие состоялось на день раньше, чем планировали.

Судья Борис Крапиль (1925–2007) в «ФБ» похвалил Минск и умелую организацию турнира…

  

      

 

Программка чемпионата (книжечка на 36 с., тираж 2000 экз.) с кратким представлением участников. Из коллекции Арона Шустина (Израиль)

Творческое объединение «Летапіс» киностудии «Беларусьфильм» сняло короткий белорусскоязычный ролик о шахматистах – спасибо Э. Хоровец за то, что разыскала его и совместно с «Прессболом» опубликовала в сети (см. начиная с 1:25).

Министерство связи СССР выпустило почтовый конверт, посвящённый соревнованию, а на минском главпочтамте имело место спецгашение.

Коллекционерам известны и металлические значки с эмблемой памятного чемпионата-1979.

Подготовил Вольф Рубинчик, г. Минск

wrubinchyk[at]gmail.com

От редактора belisrael

Если у кого-то сохранились снимки, связанные с чемпионатом, участниками и судьями, остались в памяти интересные эпизоды, присылайте на amigosh4@gmail.com  Хотелось бы, чтоб написал гл. секретарь чемпионата Иван Конышко, живущий в Минске. За судейским столиком можно узнать гомельчанина Феликса Гилютина (второй слева).  Надеюсь, что откликнется если не он сам, то его родственники и знакомые по Гомелю.

Опубликовано 04.12.2019  08:38

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (89)

Чарговы шалом (прахадны, калі хочаце)! Падвесці б рысу пад тэмай шахматных Алімпіяд, бо, як адчуваю, развагі пра гулі вакол 64-х клетак не блізкія чытачам… Але яна звязана з іншымі, больш «сацыяльна значнымі», у тым ліку з тэмай маніпулявання гістарычнай памяццю.

У мінулай серыі згадвалася пра апытанне, паводле якога большая частка наведвальнікаў pressball.by не разумела, навошта Беларусі шахалімпіяда 2022 г. Высветлілася, што кіраўнічка Беларускай федэрацыі шахмат таксама бачыла тую апытанку. Адрэагавала тыдзень таму: «Усё лагічна, людзі вельмі мала ведаюць пра шахматы, іх папулярызацыя пакідала жадаць лепшага. Хаця беларуская зямля была вядомая моцнымі шахматнымі традыцыямі, былі ў нас моцныя ігракі, асабліва ў 80-я гады. Аматары шахмат прыходзілі глядзець матчы, як зараз балельшчыкі ходзяць на футбол. Але потым прыйшлі ліхія 90-я, такія часы былі, што было не да шахмат дакладна. Наш старажытны спорт заняпаў».

Цяжка сказаць, матчы якіх беларускіх ігракоў так ужо наведвалі аматары?! Агулам, уяўленне пра 1980-я гады як пра «залаты век» беларускіх шахмат перабольшана: ззялі асобныя «зоркі» (як і цяпер), а сярэдні ўзровень і папулярызацыя іменна што пакідалі жадаць лепшага. Прыпамінаю, шахматная перадача на беларускім тэлебачанні, пры ўсіх яе станоўчых якасцях, была нуднаватая нават для тых часоў, калі багатага выбару не было; маскоўская «Шахматная школа» з’яўлялася куды больш імпэтнай. Гаваркое і зніжэнне накладу «Шахмат, шашек в БССР»: ад 10000 экз. у першы год выдання (1980) да 2000 у 1986 г. і 1000 экз. у апошнім 1990-м. Не радуюся знікненню таго зборніка-бюлетэня, там-такі было што пачытаць, але, па вялікім рахунку, «отряд не заметил потери бойца». Дый у 1990-х яго змянілі ў Мінску спярша часопіс «Игротека», потым газета «Шахматный мир»… Па-ранейшаму выходзілі публікацыі пра шахматыстаў і ў газетах «Физкультурник Беларуси», «Звязда», шмат дзе яшчэ.

У Беларусі «ліхіх 90-х» працягваў дзейнасць Палац шахмат і шашак, не зачыняліся спартшколы з шахматнымі аддзяленнямі. З 1993 г. у Мінску ці не штогод – дзякуючы Уладзіміру Палею – ладзіліся міжнародныя оўпэн-турніры, даступныя і для аматараў («гуляў калісьці там і я», запомнілася партыя з чэмпіёнам свету сярод невідушчых, міжнародным майстрам Міколам Рудзенскім, якую я прайграў белымі ў дэбюце Сакольскага; «сляпы» заўважаў усе мае памылкі!). Карацей, познесавецкі і ранні постсавецкі перыяд у цэлым не быў фатальным для шахматыстаў Беларусі, асабліва юных. Апошнія атрымалі магчымасць удзельнічаць у чэмпіянатах Еўропы і свету «напрасткі», без пакутлівага адбору на ўсесаюзных турнірах, і ўжо ўлетку 1992 г. мінчук Юрый Ціханаў заваяваў у Германіі першынство свету сярод падлеткаў U-14 (да 14 гадоў). Нямала гойсала па свеце ў 1990-я і чэмпіёнка Беларусі сярод дзяўчат Наста Сарокіна, закладваючы падмурак для свайго цяперашняга віцэ-прэзідэнцтва ў ФІДЭ 🙂

Адзіны факап пачатку 1990-х, які прыгадваю, – зрыў выправы беларускай зборнай на шахматную Алімпіяду ў 1992 г. І тое, здаецца, асноўнай прычынай сталіся памылкі дзяржтрэнера ды іншых дробных чыноў, а не ўсеагульны развал. Грошай на «іміджавыя» паездкі, як правіла, не бракавала: нездарма ж прэзідэнтам тутэйшай шахфедэрацыі ў першай палове 1990-х быў уплывовы бізнэсовец Уладзімір Карагін.

Аўтограф, узяты ў гросмайстра Марка Тайманава падчас міжнароднага турніру. Мінск, 02.03.1995.

Паводле маіх адчуванняў, «заняпад» у сэнсе недафінансавання надышоў у самым канцы 1990-х, пасля таго (можа, і ў выніку таго), як Віктар Купрэйчык прагаласаваў супраць кандыдатуры Лукашэнкі на пасаду прэзідэнта НАК РБ, а Кірсан Ілюмжынаў стаў ладзіць фэйкавыя трэшавыя чэмпіянаты ФІДЭ. У 2003 г. я спрабаваў прыслаць падмацаванне, ініцыяваўшы выпуск двух шахматных часопісаў, але «на ўшчэрбе» многага чакаць ад гэтых выданняў не выпадала. I ўсё ж…

Ланіта Сцяцко на вокладцы № 1 часопіса «Шахматы» 2003 г.; яна ж – лідэр(ка) беларускай каманды ў Батумі-2018 (справа на фота з twitter.com)

З аднаго боку, прыемна, што ў 2010-х гадах, асабліва з 2017 г., дзяржава зноў цікавіцца шахматамі як чыннікам адукацыйнага працэсу і відам спорту. З другога, залішняе «адзяржаўліванне» нам таксама ні к чаму, яно вядзе да марнаслоўя накшталт: «Толькі ўявіце сабе збор у Мінску ўсёй планетарнай інтэлектуальнай эліты!» (і гросмайстры далёка не заўсёды належаць да «інтэлектуальнай эліты»; што казаць пра гульцоў з рэйтынгам Elo блізу 2000, касцяк большасці зборных), «У маім разуменні ў Мінску і беларусы, і беларускі павінны змагацца за прызавую тройку» (рэальна толькі ў тым выпадку, калі на Алімпіяду не трапяць каманды КНР, Расіі, Украіны, ЗША, Польшчы, Арменіі, Грузіі…). «Будзем працаваць» – файная абяцанка, але за 4 гады наўрад ці мажліва падрыхтаваць зборную экстра-класа, пагатоў што, напрыклад, перспектыўны майстар Міхаіл Нікіценка 2000 г. нар., знаходка сярэдзіны 2010-х гг., прытармазіў свой рост, а 12-гадовыя чэмпіёны (Дзяніс Лазавік, Максім Іваннікаў…) яшчэ не «разагналіся» для Алімпіяды. Няўжо амбразуру закрыюць «супергросы» ва ўзросце пад 50? ¯\_(ツ)_/¯

Калі настроіцца на больш сур’ёзны лад, то Беларусі (у тым ліку і шахматнай) не варта спаборнічаць з усходняй суседкай у амбітнасці ды марнаваць рэсурсы на мэты «планетарнага» маштабу. Найперш вырашыць бы ўнутраныя праблемы: нецярпімасць да іншадумства & прававы нігілізм, няўвага/непавага да ўласнай мінуўшчыны, дакучлівае памкненне ўсё кантраляваць… Так, правілы выканання разрадаў, зацверджаныя пастановай мінспорту РБ 31.08.2018 пры ўдзеле БФШ, яўна шкодзяць развіццю масавых шахмат, перадусім на перыферыі. Вось урывачак з захаваннем арфаграфіі арыгіналу:

«Лбюые шахматные разряды, включая IV, могут выполняться только в турнирах по классическим шахматам с контролем времени не менее 60 минут на партию каждому сопернику (или в предоставленное время плюс дополнительное время, умноженное на 60, составляющее не менее 60 минут). При этом в турнире должны быть сыграны не менее 9 партий (в день играется не более 2-х партий)».

Адзін з найлепшых сродкаў адпужаць навічкоў – прымусіць іх гуляць на вынік не менш за 9 партый з кантролем звыш гадзіны кожнаму… Чаго-чаго, а гэткіх правілаў у 1980-х не існавала: сур’ёзная барацьба за выкананне пачыналася хіба з 2-га разраду, а чацвёрты прысуджаўся ў гуртках ледзь не аўтаматычна кожнаму, хто ўмеў соваць фігуры 😉 І гэта вабіла пачаткоўцаў.

З падобнымі нормамі верхавіна белшахмат у перспектыве рызыкуе застацца «генштабам без войска». Баюся дапускаць, што ўсё так і задумана, – але ж дапушчэнне напрошваецца… 🙁

Каментарый ад шахматысткі з беларускага Светлагорска, якая цяпер жыве ў ЗША (пачатак жніўня 2018 г., FB-акаўнт Уладзіслава Каташука). Падтрымалi некаторыя вядомыя шахдзеячы РБ.

“РЦОП” – гэта Рэспубліканскі цэнтр алімпійскай падрыхтоўкі (па шахматах і шашках)

Калі б мне зараз было 11-12 гадоў, то, напэўна, будаваў бы жыццё не «па Гельфанду», а «па Бадзякоўскаму», які своечасова перайшоў з шахмат на прафесійную гульню ў покер… Мікіта з Мазыра без усялякіх федэрацый і мінспорту зарабіў не адзін мільён зялёных.

* * *

Запрашаю наведваць сустрэчы з цыклу «(Не)расстраляныя», у якіх сцвярджаецца перамога жывога над мёртвым. Не толькі таму, што «я там быў»: праект насамрэч каштоўны, хоць і не ахапіў ён «масы». Я назваў бы працу Сяргея Будкіна «камернай», ды слоўца гэтае ў кантэксце расповеду пра забітых пісьменнікаў адгукаецца двухсэнсоўна.

Выдатна прайшла, напрыклад, 16 кастрычніка лекцыя Віктара Жыбуля пра забытага паэта Сяргея Мурзо (1912–1937); трансляцыя ў сеціве не дае поўнага эфекту прысутнасці 🙁 Пасля лекцыі і прыгожых спеваў Веры Бурлак, якая ні на хвілю не расставалася з малым сынком, Віктар па просьбе госця з Украіны прачытаў колькі сваіх вершаў. Слухачы не хацелі адпускаць аўтара…

Вера з сынам Эрыкам (ззаду – клавішніца Вольга Падгайская) і Віктар

А вось Сяргея Румаса, хоць дэпутацікі і зацвердзілі яго прэм’ер-міністрам (05.10.2018, лік 105:1 на яго карысць, супраць галасавала Ганна Канапацкая), слухаць аніяк няма ахвоты. Обер-чыноўнік са сваёй заявай пра інфляцыю, якая ў 2018 г. «захаваецца ў калідоры да 6%» і пра тое, што налета «ў нашых прагнозных дакументах зніжэнне інфляцыі да 5%», – першы (зразумела, пасля каго ;)) кандыдат на высмейванне тут. Паводле маіх назіранняў, ад студзеня 2018 г. цэны ў Мінску на асноўныя харчы/тавары выраслі працэнтаў на 10-15. Але несуцяшальную статыстыку заўсёды можна разбавіць, умоўна кажучы, хамутамі і церассядзёлкамі, цэны на якія стабілізаваліся ў мінулым стагоддзі… PROFIT.

Пакуль Першая Нобелеўская не можа вызначыцца, працягваць працу інтэлектуальнага клуба ці не («З верасня, спадзяюся, пачнем зноў», – праказала яна ў красавіку 2018 г., але мудра не ўдакладніла, з верасня якога года :)), разумныя людзі прыязджаюць у Беларусь без запрашэння пісьменніцы. Ірына Хакамада наведае Мінск у лістападзе г. г., Дзмітрый Быкаў – у снежні. А ўжо саўсім скора, 25.10.2018, у канцэртнай зале «Мінск», – творчая сустрэча з Віктарам Шэндэровічам. Перад гэтым ён плануе наведаць і Гомель, дзе некалі жылі яго «бабулі-дзядулі».

Да 21 кастрычніка не позна наведаць «біблійную» выставу ў Нацыянальнай бібліятэцы. Нават скапірую двухбаковы флаер:

Рэклама – бы ў той песеньцы: «Завтра вы увидите / То, что никогда не видели» 🙂

Напэўна, меламанам быў бы сэнс 27.10.2018 наведаць шоу-канцэрт «Сімфанічнае КІНО» з удзелам Юрыя Каспарана (я хадзіў на аналагічную імпрэзу ў кастрычніку 2014 г., спадабалася). Але не магу сцяміць, нашто ў 2018-м прымяркоўваць шоу да 55-годдзя Віктара Цоя? В. Ц. нарадзіўся ў чэрвені 1962 г., значыць, яму ўжо за 56…

Афішка з tut.by, такія вісяць і ў горадзе; аўтар гэтых радкоў «пад Віктарам» у Піцеры (чэрвень 2014 г.)

Ахвотных афіцыйна адзначыць 75-годдзе знішчэння мінскага гета запрашаю на гэтую старонку. Дарэчы, успомніў-такі, што ўвосень 1993 г., падчас юбілейна-жалобных мерапрыемстваў, хадзіў на «Памінальную малітву» ў Купалаўскі тэатр. Уразіў не сам спектакль – я бачыў яго раней – як тое, што сярод гледачоў, недалёка ад мяне, сядзеў тагачасны кіраўнік дзяржавы Станіслаў Шушкевіч, практычна без аховы. На ўваходзе ў залу нікога не «шманалі». Праўда, к таму часу да Шушкевіча ўжо мала хто ставіўся ўсур’ёз – апупея з (не)падпісаннем дамовы аб калектыўнай бяспецы ў СНД падарвала яго пазіцыі, што адчуваў і я, 16-гадовы школьнік.

«Вольфаў цытатнік»

«Калі беларусы апусціліся на самае дно, зверху скінулі каменне» (skarnik.by)

«Я лічу, што вершы 1920–1930-х гг. не састараваюць: так, яны адбітак свайго часу, але актуальнасці не страчваюць... Досвед імкнення да ўласнай ініцыятыўнасці, свабоды, адказнасці за будучыню надзённы і сёння» (Вера Бурлак (Жыбуль), 14.10.2018).

«Там добра, дзе нас няма: у мінулым нас ужо няма, і яно здаецца прыўкрасным» (Антон Палыч Чэхаў, «однажды заметил»)

«Мы прадаўжаем спяваць, / Хоць нас ужо і няма» (БГ)

Вольф Рубінчык,

17.10.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 17.10.2018  23:08