Шалом! Багаты быў на падзеі мінулы тыдзень, і пачатак месяца наагул. Пачну, як ні дзіўна, з ведамкі ад Зянона Станіслававіча Пазняка (09.10.2022):
2-га кастрычніка з ініцыятывы Беларускага Нацыянальнага Сакратарыяту адбыўся Вальны Сойм беларускіх суполак Нацыянальна-Вызвольнага Руху «Вольная Беларусь», які аб’ядноўвае беларусаў некалькіх краін і працягвае разьвівацца.
Створаныя неабходныя ворганы Руху, аформленая структура, прыняты Статут і Палітычныя Прынцыпы. Працягваецца рэальная справа па дапамозе беларускім ваярам, што ваююць разам з украінцамі супраць расейскіх агрэсараў.
У аснове Руху вядомыя беларускія палітыкі і нацыянальна-дэмакратычныя дзеячы, што эмігравалі за мяжу з-пад рэпрэсіяў акупацыйнага рэжыму.
Існуе масава абмеркаваная, публічна апробаваная Праграма разьвіцьця будучай Вольнай Беларусі. Прыняты шэраг практычных дакумантаў. Шмат што выкладзена ў інфармацыйную прастору Інтэрнэта. Усё робіцца. Ёсьць рухаўскія старонкі і відэа. Беларусы далучаюцца…
Ды не быў бы то Зянон, калі б не вынес на публіку сваю крыўду: «ні адзін “ворганчык” так званых “беларускіх” так званых “дэмсмі” не абмовіўся нідзе ні адным словам аб гэтай істотнай падзеі ў беларускай палітыцы (хоць гэтая падзея сядзела ў іх проста на носе)».
Сталыя чытачы ведаюць: крытычна стаўлюся да Пазняка-палітыка. Але, па-першае, мне падабаецца назва «Вальны Сойм», прыгожа яна гучыць. Па-другое… цікавіць усё, што рухаецца, няхай і за мяжой (і не варта казаць, што мы тут у Мінску заўсёды cкоса пазіраем на эмігрантаў).
Той жа аўтар яўна быў нездаволены, што ў 1999 г. Алесь Бяляцкі не пайшоў за ім, калі БНФ падзяліўся на дзве часткі (А. Б. стаў намеснікам старшыні ў «вячоркаўскім» БНФ і заставаўся ім да 2001 г.). Тым не менш З. Пазняк ад імя свайго руху і ад кіраўніцтва сваёй партыі ў дзень абвяшчэння Нобелеўскай прэміі па літаратуры напісаў наступнае:
Прэмія міру ў час акупацыі для беларуса, што ўвязьнены ў лукашысцкай турме ў гэты жахлівы пякельны час, калі нішчаць і зьневажаюць наш добры вялікі Беларускі народ, гэта ёсьць разумны і прыхільны крок з боку Нарвэжскага Нобэлеўскага Камітэту ў Осла.
Віншуем Алеся Бяляцкага з Нобэлеўскай прэміяй і прызнаньнем Беларусі. Верым у сьветлую будучыню Беларускай нацыі.
Перад гэтым верны збраяносец лідара КХП-БНФ Юрка Цехановіч пашкадаваў у фэйсбуку, што прэмію даюць Алесю Бяляцкаму, а не Міколу Аўтуховічу з яго змагарнасцю і непахіснасцю. Сп. Цехановіч выказваў прэтэнзіі да Алесева дзецішча, праваабарончага цэнтра «Вясна» – заснаванага ў 1996 г., фармальна ліквідаванага ўладамі РБ у 2003 г., але дзейнага і пазней. Дадаў: «вельмі ўжо скампраментаваная гэта прэмія міру…» – тым не меней, зірнуўшы на свайго боса, далучыўся да віншаванняў. «Лепей позна» 😉
Дальбог, мне прыемна, што адна з найвядомейшых сусветных прэмій дасталася Бяляцкаму. Сем год таму, калі Нобелеўскі камітэт адзначыў Святлану Алексіевіч, пачуцці былі куды менш выразныя…
Пачаць з таго, што Алеся, якому нядаўна споўнілася 60, ведаю асабіста звыш 20 гадоў. Увосень 2001 г. кіраваная ім арганізацыя дапамагала мне ў судзе Маскоўскага раёна г. Мінска (юрыст Валянцін Стэфановіч з «Вясны» з’яўляўся ў працэсе грамадскім абаронцам – або «прадстаўніком грамадскасці», не помню дакладна; пасля яго ўдумлівай прамовы суддзя вынес гр-ну Рубінчыку адно вусную заўвагу за пікет ля Мінгарвыканкама). Праз два гады прыходзіў я ў памяшканне Вярхоўнага суда, калі там разглядалася справа аб закрыцці «Вясны» – і быў уражаны нікчэмнасцю прэтэнзій, агучаных коснаязыкай пракуроркай. Заканчэння працэсу не дачакаўся, але не сумняюся, што ліквідацыя цэнтра як юрыдычнай асобы адбылася з парушэннямі заканадаўства – тое ў 2007 г. пацвердзіў і Камітэт па правах чалавека ААН.
У 2000-х я чытаў кароткія, але змястоўныя нататкі А. Бяляцкага ў «Нашай Ніве», а іх аўтар у пачатку 2011 г., пазнаёміўшыся з маім навукова-папулярным зборнікам «На яўрэйскія тэмы», штось напісаў у сеціве… Прыпамінаю, зацікавіла яго тэма ксенафобіі ў Беларусі (зараз наўрад ці знайду той водгук).
Калі А. Бяляцкага пасля арышту ў жніўні 2011 г. перавялі ў бабруйскую «папраўчую» калонію, нейкі час ліставаўся з ім. Не дзеля ўласнага снабізму, а для ўзбагачэння ведаў пра лаўрэата перадрукую зараз рэакцыю вязня-філолага на дасланы ў Бабруйск экзэмпляр кнігі-білінгвы Гірша Рэлеса «Іцтэр азэй…»/«Цяпер так…»:
04 чэрвеня 2013
Добры дзень, шаноўны Вольф!
Дзякуй вялікі за вершы Г. Рэлеса. Я з задавальненнем прачытаў іх, хаця ж, вядома, пераклады – гэта ўжо нешта іншае. І тым ня меньш – гэта добра, што яны ёсьць. Асабліва высокамастацкія пераклады Р. Барадуліна… Мне вельмі шкада, што ідыш адыходзіць. Урэшце і з бел. моваю сітуацыя не на шмат лепшая, хаця я вельмі спадзяюся, што прыйдзе той час, калі беларусы возьмуцца за галаву, ці за розум 🙂
У мяне ўсё збольшага нармальна.
Да сустрэчы, Алесь Бяляцкі.
Пасля 2014 г. бачыў праваабаронцу хіба аднойчы – гадоў пяць таму каля «Акадэмкнігі» на вул. Сурганава. Настроены ён быў усё гэтак жа аптымістычна, «са смайлікам». Нехта чакаў Калядаў – мы абодва чакалі вясны… У ліпені 2021 г. Алеся, аднак, ізноў надоўга адправілі за краты – разам з яго паплечнікамі Валянцінам Стэфановічам і Уладзем Лабковічам.
Мажліва, прэмію міру слушна было б прысудзіць не аднаму кіраўніку «Вясны», а ўсёй арганізацыі, як тым жа расійскаму «Мемарыялу» і ўкраінскаму «Цэнтру грамадзянскіх свабод». Упэўнены, што такі варыянт разглядаўся… чаму ён быў адкінуты, не ведаю. Зразумела, што падкрэсліванне персанальных заслуг А. В. Бяляцкага – таксама годны ход. Хіба разлік быў на тое, што персаніфікацыя прэміі дапаможа хутчэйшаму вызваленню праваабаронцы, а яно, у сваю чаргу, палегчыць становішча ягоных паплечнікаў ды ўсіх астатніх вязняў? Добра, будзем спадзявацца.
Калі паступіла навіна ад нобелеўскага камітэта, я занурыўся ў даволі тоўстую кнігу А. Бяляцкага «Асьвечаныя беларушчынай» (Вільня, 2012), выдадзеную да яго 50-годдзя: там і мемуары, і навуковыя даклады, і газетныя допісы, і «проста» эсэістыка. Не ўсё ў кнізе на вагу золата, але прачытаць яе, безумоўна, мае сэнс і нікому не зашкодзіць. Жменька яўрэйскіх сюжэтаў у зборніку таксама прысутнічае – напрыклад, у артыкуле 1989 г.:
Цікавы верш «Жыды», напісаны Купалам у гэтым жа [1919] годзе, які выпаў са збору твораў Купалы, верагодна, з-за неадукаванага пурытанства рускамоўных складальнікаў. Амаль да сярэдзіны ХХ стагоддзя слова «жыд» было, дый зараз застаецца, нейтральным у беларускай мове. Неэкспрэсіўнае яно і ў польскай, літоўскай і многіх іншых мовах. Заўважу, што апусканьне гістарычнай назвы іншай нацыі не робіць гонару перш за ўсё нацыі сваёй. Тым не менш некалькі вершаў Францішка Багушэвіча і Янкі Купалы да гэтага часу «забытыя» менавіта па названай прычыне, нягледзячы на іхні зусім інтэрнацыянальны зьмест…
Верш «Жыды» Купалы важны для нас ужо ў тым сэнсе, што ён адхіляе абвінавачваньні паэта ў нацыяналізме. Гэты верш – своеасаблівая праграма ўзаемаадносінаў паміж беларускім народам і яўрэйскім народам, які адыграў даволі актыўную ролю ў гістарычным лёсе Беларусі.
Або ў нататцы 1996 г.:
Гладка чытаюцца польскія вершы Янкі Купалы… Сярод знаёмых вершаў ёсьць адзін і незнаёмы. Верш «Kobiecie» раней пры Саветах не друкаваўся. Чаму? Бо галоўны герой яго – беларускі яўрэй. А гэта ж у нас заўсёды была далікатная тэма.
Пара-пара-парадаваўся я ў першы тыдзень кастрычніка не толькі за Алеся Бяляцкага (1962 г. нар.), але і за Ўладзіслава Гарбацкага (1978 г. нар.) – палітолага, этнолага, перакладчыка, вандроўніка, фатографа… Рэч у тым, што Ўладзіслаў не так даўно пераклаў на беларускую мову раман францужанкі Ані Эрно (1940 г. нар.) «Падзея», напісаў да яго прадмову… Пераклад выйшаў асобнай кнігай у Вільні-2021 – а цяпер Эрно атрымала Нобелеўскую прэмію па літаратуры, няйначай з падачы аўтара belisrael 🙂
А. Эрно; д-р Гарбацкі (Іваноў)
Праўда, францужанку моцна крытыкуюць за ейнае стаўленне да Дзяржавы Ізраіль… Але дапусцім, што катлеты (якасную літаратурную творчасць) трэба тут разглядаць асобна, «мух» – асобна.
Тым часам у Сінявокай з нагоды шорт-ліста літаратурнай прэміі Гедройця (згадвалася ў ліпені) пачаў цыркуляваць хуліганскі вершык:
Сябры, мяне вы супакойце,
А то інфаркт усё бліжэй,
Як бачу Прэмію Гедройця,
Што ўжо з’@блася да мышэй.
Ну, літаратура і хуліганства – калі не сваякі, то бадай што блізнюкі… Вось жа, лепей чытаць пра мышэй, чым такое:
Пачотным членам сатырычнага «Чынчынчэнэла» не дарасці да гэткага суплёту – старшыня Саюза пісьменнікаў, асноўныя эканамічныя дасягненні & выпальванне травы! Нават калі далучыць да «чынчынаў» лепшую палову дуэта «Чырвоная Зелень»…
Яшчэ порназагаловак у «Звяздзе», падначаленай «вядучаму пісьменніку зямлі Беларускай»:
Мо хтось і расшыфроўвае «СД» як «Саюзную дзяржаву», у мяне ж першая і галоўная асацыяцыя – з гітлераўскай спецслужбай, што выкарыстоўвалася для барацьбы з палітычнымі праціўнікамі, для запалохвання насельніцтва. Думаю, не я адзін такі «захраслы ў мінулым».
Як тут не згадзіцца з Віктарам Жыбулем: «Наша жыццё – гэта порна»? Хаця ёсць іншая версія ад іншага паэта, дачасна памерлага Леаніда Кісялёва: «Усё на свеце – толькі песня на ўкраінскай мове».
Сёння рашысцкія нягоднікі закідалі ракетамі культурны цэнтр Кіева, дзе знаходзіцца і Нацыянальная філармонія Украіны (здымак ад Prymasal). Раней абстрэльвалі філармонію ў Харкаве… баяцца, відаць, усяго на свеце.
Надышоў Сукот, на ідышы – Сукес, паважанае мною свята. Лехаім!
Вольф Рубінчык, г. Мінск
10.10.2022
w2rubinchyk[at]gmail.com
Апублiкавана 10.10.2022 20:55
