Tag Archives: дело Дрейфуса

«Obywatel Jidyszlandu» по-русски

Предлагаем читателям отрывки из прелюбопытной книги Иоанны Налевайко-Куликовой «Гражданин Идишленда» (Joanna Nalewajko-Kulikov. Obywatel Jidyszlandu), изданной в Варшаве в 2009 г. Собственно, это биография уроженца Волыни писателя Давида Сфарда (1905-1982), но не только: автору удалось нарисовать более широкую картину, в которой есть и «белорусские» оттенки. По нашей просьбе часть книги перевела с польского языка минчанка Инесса Ганкина, за что ей большая благодарность.

В замкнутом кругу

Евреи расселились в Волыни с незапамятных времен. Первое упоминание об их поселении относится к 1288 г. Золотым веком для них стало время между Брестской унией (когда Волынь отошла к Короне) и восстанием Хмельницкого. Вместе с соседней Подолией Волынь в XVIII веке стала одним из первых центров хасидизма. Присоединенная к России во время разделов Польши, в 1794 году Волынь вошла в состав так называемой черты оседлости.

Согласно всеобщей переписи 1897 г. в Российской империи проживало около 5 млн. евреев (46% общей численности евреев в мире), из них около 3 млн. в 15 губерниях черты оседлости, примерно 1 млн. в 10 губерниях Польши и 300 тыс. во внутренних губерниях России, в Сибири и на Кавказе. Перепись выявила 395782 еврея на Волыни, что составляло 13,21% численности жителей. Евреи были на Волыни второй по численности этнической группой – вслед за украинцами, перед поляками и немцами.

Как пишет Владимир Меджецкий (W. Mędrzecki, Województwo wołyńskie 1921–1939. Elementy przemian cywilizacyjnych, społecznych i politycznych, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1988, s. 23–24), взаимоотношения на Волыни перед Первой Мировой войной опирались на принципы, установившиеся еще перед освобождением крестьян: «Подавляющее большинство людей жило под влиянием традиционных сельских общностей, в которых контакт с миром происходил через гминного чиновника, полицейского, священника и помещика. Гордостью и высшим слоем общественной иерархии были помещики, а единственным источником влияния был аппарат государственный и церковный».

            Каменщики                                                        Ученики паркетчика – из книги

Евреи на рубеже веков Волынь  

Ситуация евреев выглядела иначе – большинство их проживало в городах, в которых 50,77% составляло еврейское население. Отличались они также более высоким, чем представители других конфессий, уровнем образования (32,8% евреев умело читать и писать, более высокий показатель был только у протестантов – 38,2%). Главным источником доходов для них были торговля и ремесло. Польское влияние на Волыни было гораздо слабее, чем в Литве и Беларуси, хотя в 1909 г. около половины земельных поместий в так называемых южных губерниях (Волынской, Подольской и Киевской) принадлежало полякам. На рубеже XIX-XX вв. произошли огромные изменения в Российской империи, отразившиеся и на жизни евреев.

Возникший в Европе рост национальных настроений и политической активности привел к появлению двух противоположных идеологий. В 1897 г. в Вильно был основан Общий еврейский союз рабочих Литвы, Польши и России («Алгемейнер идишер арбетер-бунд ин Лите, Пойлн ун Русланд»), сокращенно называемый Бунд.

Политическая активность сопровождалась развитием печати. В том же самом 1897 г. начали выходить два издания, которые на протяжении ближайших десятилетий играли важную роль на еврейской улице: «Форвертс» в Нью-Йорке и «Га-Шилоах» в Одессе. Второе, редактируемое одним из главных идеологов сионизма Ахад га-Амом, стало главным в мире изданием для еврейской интеллигенции, читающей на иврите. Также в 1897 году увидело свет первое из «Писем о старом и новом еврействе» историка Шимона Дубнова, выступавшего за культурную автономию евреев в диаспоре. Основным признаком, выделяющим евреев как отдельный народ, Дубнов полагал язык идиш.

В определенном смысле эти взгляды (культурная автономия евреев) были отголоском весны народов, которая провозгласила право на государственную независимость наций и народностей. Большую роль играли в этой связи постепенная автономизация народов в Австро-Венгерской империи, а также идущие оттуда теоретические импульсы (программы культурной автономии австрийских социал-демократов).

Нарастающий в России политический кризис и общественное брожение, привели к тому, что «еврейский народ начал выступать […] как один из народов, желающих полного равноправия – как в сфере прав личности, так и в сфере национальных свобод» (Szordykowska, Kwestia żydowska w Rosji w latach 1905–1907, BŻIH, 1984, nr 1–2 (129-130), s. 6).

В результате евреи стали главной жертвой идущей снизу фрустрации и политических игр царских властных элит. Одним из худших проявлений повсеместного российского антисемитизма стал Кишиневский погром в апреле 1903 г. (47 убитых, 600 раненых). Две основных волны погромов прокатились по черте оседлости в октябре и ноябре 1905 г. (после так называемого октябрьского манифеста), когда на протяжении шести недель в северо-западных губерниях произошло почти 690 погромов, а также в июне 1906 г. (погром в Белостоке) (A. Ascher, Anti-Jewish pogroms in the first Russian revolution, 1905–1907, in: Jews and Jewish life in Russia and the Soviet Union, ed. Y. Ro’i, Ilford 1995, p. 127–129).

Историки не нашли доказательств, что антиеврейские нападения были инспирированы из Петербурга, однако известно, что местные власти часто уклонялись от вмешательства. По мнению Авраама Ашера, погромы были спонтанной реакцией разных групп, стремившихся к сдерживанию оппозиции и возвращению старого порядка.

Атмосферу подогревали определенные политические события: война с Японией и «кровавое воскресенье» в Петербурге. В марте 1905 г. в Вильно организовался «Союз для достижения равноправия еврейского народа в России» (так называемый «Союз равноправия»), а в Первую Государственную Думу было избрано 13 депутатов-евреев.

Дебаты о «еврейской проблеме», ожившей после погрома в Белостоке, велись на многочисленных заседаниях Думы, где один из депутатов заметил: «Только у нас существует этот проклятый еврейский вопрос».

Не дошло, однако, ни до каких изменений в отношении положения евреев, зато несколько лет спустя Россию (и Европу) всколыхнуло так называемое дело Бейлиса, обвинение еврея Менделя Бейлиса в ритуальном убийстве 12-летнего мальчика в Киеве. Несмотря на то, что суд отклонил обвинение, дело Бейлиса в глазах мира стало тем, чем какое-то время назад было дело Дрейфуса во Франции – символом антисемитизма и обскурантизма, правящих бал в царской России.

Как написал французский историк Натан Вейнсток, после 1905 г. ничто в черте оседлости не выглядело по-прежнему (N. Weinstock, Le pain de misère. Histoire du mouvement ouvrier juif en Europe, t. 1, L’empire russe jusqu’en 1914, Paris 1984, p. 21). Последствием революции и погромов была в первую очередь волна еврейской эмиграции за океан (с 1898 по 1914 г. из России выехало около 1250 тыс. евреев – в три раза больше, чем представителей других народов, живших в Российской империи). Три четверти российской еврейской эмиграции направилось в США. Революция также принесла триумф Бунду как современной еврейской политической партии (правда кратковременный). Произошло оживление еврейской культурной жизни на языке идиш, наметились первые изменения в повседневной жизни (хотя их в косной Волыни было значительно меньше, чем в Варшаве).

Наука родного языка

Рубеж XIX-XX веков принес существенные изменения в языковую ситуацию еврейского меньшинства в Империи. Евреи в диаспоре были традиционно многоязычны. Помимо древнееврейского как святого языка молитв, богослужения и религиозных занятий, они использовали местные языки, создавая собственные говоры. Последние с течением времени превращались в самостоятельные культурные языки – ладино у сефардов, идиш у ашкеназов.

Идиш как язык возник в позднем средневековье на славянско-немецком пограничье. Первоначально он трактовался как язык женщин и «похожих на женщин» (т.е. мужчин без соответствующего религиозного образования, дававшего навыки чтения и письма на древнееврейском). Но на протяжении XIX в. идиш развился в язык прессы и литературы (см. E. Geller, Jidysz – język Żydów polskich, Warszawa 1994).

Большую роль в этом развитии сыграли три писателя, признанные потом классиками идишистской литературы: Шолом-Алейхем (1859-1916), Менделе Мойхер-Сфорим (1835-1917) и Ицхок-Лейб Перец (1852-1915). Присмотревшись к фигурам этих трех классиков, можно увидеть как под увеличительным стеклом некоторые характерные тенденции общего еврейского мира.

Писатели на идиш, как правило, дебютировали на древнееврейском, а в повседневной домашней жизни часто использовали русский язык. Выбор идиша в качестве языка для творчества трактовался как обязанность «достучаться до масс и просветить их». В каком-то смысле они начинали с нуля – многовековая и очень богатая традиция еврейской литературы была традицией на древнееврейском языке. Традицию на языке идиш надо было создать.

После революции 1905 г. идиш в Российской империи начал серьезно конкурировать с древнееврейским и русским в области культурного творчества. Если в 1880-х годах в России выходила только одна газета на идише – еженедельник «Юдише фольксблат» тиражом 7 тыс. экземпляров, а театр на идише был запрещен, то после 1905 г. всё кардинально изменилось.

В 1905-1914 гг. выходило уже 12 газет и 40 журналов. Самая большая газета, «Гайнт», имела тираж 35 тыс. экземпляров. Работало больше десятка стационарных и передвижных еврейских театров, а печать книг на идише выросла в несколько раз (с 78 наименований в 1888 г. до 407 в 1912 г.). Появились типографии, которые в основном или даже исключительно печатали книги на идише.

«Этому развитию [культурному] – пишет современный исследователь Фишман – помогало формирование идеологического идишизма, который видел в идише ценности еврейского народа и имел в отношении него стремление, чтобы язык служил средством трансляции современной еврейской культуры и общественной жизни в Восточной Европе».

На организационной конференции Бунда в 1897 г. ни один из ее участников не выступал на идише. На седьмом съезде партии, в 1906 г., идиш был признан равноправным с русским, а в 1910 г. он стал официальным языком партийных мероприятий Бунда.

О трудностях, с которыми боролись первые идишисты, лучше всего свидетельствует обзор первой в истории конференции, посвященной идишу, которая проходила в Черновцах 1908 г. Инициатор конференции, доктор Натан Бирнбаум, в прошлом сионист, обращался к участникам по-немецки. Участников было 70, в том числе 55 из Галиции, один из Румынии и 14 из России – в этой последней группе были наиболее значимые имена, в том числе И. Л. Перец, Шолом Аш, Авраам Рейзен и Ноах Прилуцкий.

Шолом-Алейхем оправдывал своё отсутствие болезнью, Менделе не оправдывался вообще. В голосовании по декларации о признании идиша языком еврейского народа (наряду с древнееврейским) принимало участие не более 36 участников.

Однако сам факт, что некоторые научные доклады звучали на идише, произвел впечатление на тех участников, у которых знакомство с идишем ограничивалось до этого момента только повседневной жизнью. Как отметил Джошуа А. Фишман: «Интеллигенция учила свой родной язык, чтобы он мог исполнять новые функции, и язык утвердился в новом статусе как для масс, так для интеллигенции» (J.A. Fishman, Attracting a following to high-culture functions for a language of everyday life: the role of the Tshernovits language conference in the ‘rise of Yiddish’, in: Never say die! A thousand years of Yiddish in Jewish life and letters, ed. J.A. Fishman, The Hague–Paris–New York 1981, р. 373).

Эмансипация идиша не воздействовала на определенные круги, в первую очередь сионистские и ассимилированные, воспринимавшие этот язык как «жаргон» или «испорченный немецкий». Традиционное противопоставление его «аутентичному» еврейскому языку, или ивриту, для которого XIX век также стал временем развития, главным образом благодаря идеологии Гаскалы, или еврейского Просвещения.

В определенном смысле творчество как на идише, так и на иврите являло собой вызов для авторов. Проблема была в адаптировании для потребностей литературы языка, функционирующего только в строго ограниченных сферах жизни, что требовало создания нового словаря.

Также была задача приближения еврейских читателей к мировой литературе. Самые известные авторы занимались и переводами, например, Шауль Черниховский переводил на иврит Гомера, Лонгфелло и «Слово о полку Игореве», а Давид Фишман переводил, среди прочих, Пушкина, Байрона, Ницше, Гёте, Гейне и Оскара Уайльда.

В ивритской поэзии того времени видны влияния поэзии немецкого романтизма и русской поэзии, а также взятая из романтизма концепция поэта-пророка. «Неслучайно, – пишет Беньямин Харшав, – великая проза в конце 19 в. была на идише, а великая поэзия – на иврите» (B. Harshav, Language in time of revolution, Berkeley–Los Angeles–London 1993, р. 64).

Величайшим творцом на иврите (писавшим также на идише) был Хаим Нахман Бялик, автор поэмы «Бе-ир га-харега» («В городе резни»), написанной под воздействием Кишиневского погрома. Бялик был пророком для еврейской молодежи независимо от ее политических взглядов.

На развитие гебраистики повлияла также идеология сионизма, которая провозглашала, что иврит должен стать официальным языком еврейского государства. Иначе говоря, если деятельность Гаскалы привела к развитию гебраистики для потребностей элит, то сионизм привел к тому, что иврит попал «под крыши домов». В этом огромная заслуга российского еврея Элиэзера Перельмана, чаще известного как Элиэзер Бен-Иегуда, который поселился в Палестине и инициировал использование иврита в повседневной жизни. Когда Великобритания получила мандат для управления Палестиной в 1922 г., иврит первый раз был принят как один из трех официальных языков Палестины.

Помимо иврита и идиша, еврейский народ в Империи использовал также местные языки: как правило, государственный русский плюс язык, доминирующий в месте жительства (польский, украинский…). Уровень их знания был разным, в зависимости от уровня ассимиляции и полученного образования.

Похожая вещь происходила в Австро-Венгрии. Роман Зиманд вспоминал: «Отец, который ходил только в хедер, потому что на иешиву уже не было денег, владел пятью языками: ивритом, идишем, немецким, польским и украинским, хотя думаю, что по-украински писать не умел. Никто не считал это чем-то необычным. Предполагаю даже, что этого никто не замечал. Настоящими иностранными языками считались французский и английский. Если бы перед Первой Мировой войной отца спросили, он, наверное, ответил бы, что не знает ни одного иностранного языка» (R. Zimand, Gatunek: podróż, „Kultura”, 1983, nr 11, s. 24).

Для определенной группы еврейских культурных и политических деятелей в Российской империи главным языком, на котором они работали и творили, а порой и единственным языком творчества, был русский или польский. Так было, например, в случае Бера Борохова, Владимира Медема, Владимира Жаботинского. Жаботинский в первую очередь работал на русском языке, подобно Станиславу Мендельсону и Феликсу Перлу, у которых с самых ранних лет первым языком был польский.

Специфика многоязычности еврейской культуры в странах диаспоры (иврит-идиш-местный язык) давала народу, а в первую очередь творцам, не встречающуюся больше нигде возможность самоопределения в собственной уникальности.

Не всегда происхождение и родной язык определяли в более позднее время язык творчества писателя – например, Станислав Выгодский и Юлиан Стрыйковский воспитывались в традиционных еврейских семьях, но осознанно выбрали языком творчества польский.

Часто свою роль играли не только идеологические убеждения, но и практические задачи: если хочешь повлиять на «серые массы» еврейского народа, то надо публиковаться на идише. Впрочем, в новом столетии подрастали поколения людей, для которых идиш был уже чем-то большим, чем «вынужденное зло». Для части еврейского общества распространение идиша и устремление к нему как к народному языку открывало закрытый в значительной степени для них самих мир еврейского гетто. «Жаргон» становился элементом современной светской культуры и делал возможным как ее восприятие, так и творчество.

Опубликовано 27.06.2019  18:07 

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (50)

Шаноўных чытачоў вітаю поўным шаломам! Вось і нейкае падабенства юбілейнага выпуску, у якім дазволена азірнуцца назад. Але найперш, па завядзёнцы, азірнуся наўкол.

У краінy паўзуць перамены… Калі стаць на марксісцкую купіну, то феадальны лад – або яго рэцыдывы – не можа ў нашых палястынах не змяніцца на капіталістычны. Пра балячкі апошняга нашрайбаны цэлыя бібліятэкі, але самі Карл i Фрыдрых не аспрэчвалі прагрэсіўных бакоў грамадства, у якім жылі. Так, у краіне «развітога капіталізму» наўрад ці сталі б усур’ёз асуджаць чалавека за сімвалічны жэст (пятлю, накінутую на статую гарадавога ў Мінску 12.03.2017). Гаворка пра анархіста Вячаслава К., які цяпер у СІЗА пад крымінальнай справай. Начальнік сталічнай міліцыі лепіць з яго банальнага хулігана, які апаганіў «святое для ўсіх міліцыянтаў месца». Статую сумнеўнай гістарычнай і мастацкай вартасці паставілі ў лютым г. г., а ўрачыста адкрылі 02.03.2017, і не ўсе супрацоўнікі МУС паспелі нават даведацца пра яе, не тое што сакралізаваць. Тожа мне «вечны агонь»… Правабаронцы ўважаюць Вячаслава за палітзняволенага; з імі цяжка не згадзіцца. А Пэйсах – cамы час успомніць пра тое, што ідалапаклонства шкоднае для здароўя, будзь ты фараон, святар Аарон або генерал-маёр міліцыі 🙂

Шлях інфантыльных крыўдаў за статуі ды інш. – бесперспектыўны, тым болей у эпоху, калі ў Беларусі рэальна ігнаруецца спакой жывых і мёртвых людзей. Каму, напрыклад, лепей ад будоўлі шматпавярховіка ў Мазыры на тэрыторыі могілак, хоць і даўно закрытых? Афіцыйны прадстаўнік РБ не адмаўляе таго, што «ў працэсе падрыхтоўчых работ да рэканструкцыі будынкаў былога дыспансера былі знойдзены некалькі дробных фрагментаў чалавечых парэшткаў». Дапусцім, пасол Беларусі ў Ізраілі сам не ездзіў у Мазыр – але з яго бюракратычным досведам не здагадацца, што «некалькі» там значыла «нямала» або «мноства»… Ладна, няхай «адмазка» пра «дробныя фрагменты» застаецца на сумленні дыпламата ды тых, хто рыхтаваў для яго даведку.

Нямала ў «сінявокай» і такіх, каму не дае спаць «жыдоўскае золата». Ракаўскі мастак Фелікс Янушкевіч пад канец 2016 г. казаў пра «чорных капальнікаў», якія шчыруюць у лесе, на месцы забойстваў землякоў-яўрэяў: «Гадоў 10-20 таму таксама капалі, але капацелі былі больш культурнымі, закапвалі за сабой. А гэтыя маладыя… Спытай у іх, што яны там шукаюць? Іх цікавяць зубы — гэта ж паскуды… Таму я і пішу лісты ў розныя інстанцыі і кажу, каб перавезлі астанкі і пахавалі ў нармальным месцы».

Летась на скрыжаванні вуліц Жудро і Матусевіча ў Мінску цэнтр тэніса пачаў «пашырэнне» за кошт парка. Будаўнікі аператыўна, без намёку на грамадскае абмеркаванне, пасеклі дзясяткі дрэваў, што выклікала справядлівае абурэнне жыхароў раёна. Пратэстоўцы абклеілі будаўнічы плот паперкамі; да гонару кіраўніцтва цэнтра (гендырэктар – Сямён Каган), абвінавачванняў у «замаху на святыя пачуцці» тэнісістаў не выстаўлялася. Праўда, і будоўля не спынена.

Паперкі ад незадаволеных усё яшчэ дзе-нідзе вісяць на слупах. Крэатыўныя абаронцы «зялёных сяброў» даўмеліся вешаць улёткі… у форме лісткоў на дрэвы, якія яшчэ засталіся на вул. Матусевіча.

Мінск, 02.04.2017

9 красавіка ўпершыню ў сучаснай Беларусі здарыліся дзве падзеі, здольныя істотна і пазітыўна паўплываць на будучыню, хоць пакуль яны амаль не заўважаны публікай. Быў з’езд Саюза беларускіх яўрэйскіх грамадскіх аб’яднанняў і абшчын, і сярод 76 дэлегатаў – ажно 3 кандыдаты на пасаду аднаго старшыні, калі такое было ў «афіцыйных яўрэяў»? Плюс – выбралі не ранейшага кіраўніка (Барыс Герстэн стаў першым, хто ў названым саюзе сышоў добраахвотна; яго папярэднік «кіраваў» да скону), не ідэолага і не дачку лаўрэата Ленінскай прэміі, а больш-менш самастойную асобу – прадпрымальніка Уладзіміра Ч., рэзідэнта Парка высокіх тэхналогій. Не скажу, што яўрэйскае «грамадскае жыццё» зараз пышным цветам забуяе, але нейкі подых перамен данёсся. Чалавек, для якога Майсей Гальдштэйн (aka рэвалюцыянер Валадарскі) і Якаў Свярдлоў – з’явы таго ж парадку, што Змітрок Бядуля ды Ісай Казінец, не цураецца традыцый і нават навучае чытачоў беларускага часопіса: «Калі ты ходзіш у сінагогу, ты яўрэй. Калі не – то не». Забаўны постмадэрн, такі характэрны для тутэйшых…

Другая падзея – сустрэча аўтарытэтнага дзеяча шахмат (гросмайстар ІКЧФ, міжнародны арбітр і г. д.) Дзмітрыя Лыбіна з шахматыстамі Саюза беларускіх пісьменнікаў. Ён прачытаў кароткую лекцыю пра паходжанне слова «ракіроўка», даў сеанс адначасовай гульні. Д. Л. – яшчэ і музыка, знаны кампазітар, які адказвае за міжнародныя сувязі ў адпаведнай творчай суполцы. Дарма што ён завітаў да літаратараў хутчэй як прыватная асоба, гэта знак таго, што творцы краіны здольныя ўзаемадзейнічаць без падказкі/пасярэдніцтва чыноўнікаў. Калі так пойдзе і далей, то што ж будзе – няўжо і «Беларуская канфедэрацыя творчых саюзаў» зробіцца дзеяздольнай арганізацыяй? 🙂 Можа, нават перастануць прападаць са сцэны цікавыя праекты made in Belarus? Толькі за апошні год згаслі зоркі гурта «Серебряная свадьба» і тэатра «Хрыстафор»; прычыны розныя, але, мяркую, памылкі менеджменту & брак грошай у абодвух выпадках адыгралі сваю ролю. Гурта і тэатра мне шкада, тым болей што бываў на іх імпрэзах.

Перад сеансам; Д. Лыбін справа (фота Л. Хейдаравай). Міні-лекцыя (фота В. Р.)

Ход жа сеансу ў офісе СБП быў даволі прадказальны: гросмайстар выйграў 6:0… Праўда, яму давялося шмат папрацаваць галавой – а перад гэтым памагаў цягаць сталы – і праз тры гадзіны пасля пачатку маэстра паўтарыў тое, што казаў на зыходзе сеансу ў «Нашай Ніве» 2005 г.: «Узмакрэў».

* * *

Не ўсе чытачы нашага рэсурса зразумелі, пра што быў верш Змітра Дзядзенкі «Крымінальная гісторыя літаратуры», апублікаваны 02.04.2017. На аршанскім сайце аўтар патлумачыў: «Па так званай «справе баевікоў» затрымалі супрацоўніка выдавецтва «Кнігазбор» Міраслава Лазоўскага і кнігараспаўсюдніка Алеся Яўдаху. Гэтай ганебнай справе і прысвечаны верш». Не ведаю, наколькі справа ганебная (ускрыццё пакажа), але тое, што яна дзіўная, факт. У прынцыпе, ухваляю супольную заяву Згуртавання беларусаў свету «Бацькаўшчына» і СБП (28.03.2017 – бел., англ. варыянты). Суверэнная дзяржава мае права сябе бараніць, але ў гэтым выпадку прэвентыўнае затрыманне некалькіх дзясяткаў асоб з’яўлялася празмернай рэакцыяй на іх актыўнасць.

Днямі абвінавачванне ў адносінах да 20 чалавек з 35 дапоўнілі «Стварэннем незаконнага ўзброенага фармавання» (арт. 287 Крымінальнага кодэкса РБ, да 7 гадоў пазбаўлення волі), што выглядае зусім ужо абсурдна. Прыпомнілі членства абвінавачаных у напаўпадпольным «Белым легіёне», распушчаным гадоў 15 таму. «Галоўная газета краіны» 11.04.2017 засведчыла, што ў бездань кадэбэшнай «журналістыкі» можна падаць бясконца. Замест фактаў парушэння заканадаўства арыштаванымі «аддзел расследаванняў» «Беларуси сегодня» штампуе дадумкі тыпу «У закрытых групах удзельнікі ведалі адно аднаго толькі па “ніках”. Нават сустракаючыся на супольных зборах і трэніроўках, далёка не ўсе ведалі адно аднаго. Напэўна, было што прыхоўваць…»

Паўлаякубовіцкі ўзровень праявіўся і ў драбязе. Так хацелася даць дыхту Станіславу Шушкевічу, пасварыць яго з абвінавачанымі (якія нібыта мелі дачыненне да «Беларускага згуртавання вайскоўцаў», ліквідаванага ў 1990-х), што дапісаліся: «16 лютага 1994 года, яшчэ пры Шушкевічу, Вярхоўны Суд забараніў БЗВ». З 26.01.1994 Шушкевіч, адстаўлены з пасады старшыні Вярхоўнага Савета, нават фармальна не меў улады ў краіне.

Крывадушная, небяспечная заява з боку Ізотавіча: «Грамадства мае права абыходзіцца як без “грамадскіх абвінаваўцаў”, так і без “грамадскіх адвакатаў”». Ролю абвінаваўцы ягонае выданне, што навязваецца беларусам з усіх прасаў за іх жа грошы, якраз дэ-факта і бярэ на сябе… А без грамадскіх абаронцаў, голасу якіх у Беларусі праз інфармацыйны шум амаль не чуваць, дзяржава захлынецца ў таннай канспіралогіі тыпу «Маладняк слухаў лідара, наліваўся злосцю, рыхтаваўся да вайны з “маскалямі”легіён ператвараў маладых байцоў у бязлітасных зомбі». І яшчэ мяркую, што без такіх абаронцаў суды ніколі не апраўдалі б ні Альфрэда Дрэйфуса ў Францыі, ні Менахема Бейліса ў Расійскай імперыі.

Карціць спадзявацца, што новы кіраўнік «галоўнага яўрэйскага саюза» (гл. вышэй) цішком-нішком адгародзіць сваю суполку ад цынічнага лаўрэата прэміі «За духоўнае адраджэнне», экс-кандыдата на пасаду пасла Беларусі ў Ізраілі… Эх, «за дзяржаву абідна».

Апаненты лукашэнкаўскіх ідэолагаў, у прыватнасці, пазнякоўцы, таксама, бывае, самі сабе псуюць рэпутацыю. Во нядаўна аблілі брудам мужнага чалавека, Барыса Хамайду з Віцебска (гл. фота; інтэрв’ю з Б. Х. чытайце, напрыклад, у «Мы яшчэ тут!» за 2008 г.). Камусьці падалося, што ён няправільна распаўсюджвае недзяржаўную прэсу – пад чырвона-зялёным «БССР-аўскім» сцягам. Насамрэч гэта быў штандар Віцебскай вобласці… Папрасіць прабачэння? Не, за тыдзень не даўмеліся. Ды што казаць пра «пешкі», калі «кароль»-Зянон змяшаў з г… нябожчыка Булахава і лічыць гэта нармальным.

Каб разбавіць сумны наратыў, прапаную зірнуць на каробку з мацой, спечанай у Кіеве ў лютым 2017 г. ды прывезенай у Мінск «Джойнтам», і ацаніць зычэнне.

Можа, мелася на ўвазе пажаданне паэтам – «Счастливого Пегаса»? 🙂

Агулам час ад часу здаецца, што сплю і бачу сон: y сне нярэдка гаворыш, а цябе не чуюць… Так і з ідэяй «Злучаных штатаў», або Вялікага княства Беларусі, Украіны і Літвы, якую падтрымаў у студзені, амаль тры месяцы таму. Зеро водгукаў з тутэйшай «палітычнай супольнасці», не кажучы пра нейкія практычныя крокі. Вядома, за гэты час улады РБ прыкладалі намаганні, каб дадаткова пасварыцца з урадамі Літвы і Украіны (усталёўка статара турбагенератара і «бітага» корпуса рэактара Астравецкай АЭС, заявы пра падрыхтоўку беларускіх баевікоў ва Украіне), але ж не заўсёды будзе так?

Нядаўна дэпутат-гісторык Ігар Марзалюк заявіў расійцам, што «Беларусь – гэта адзіная краіна, якая не дазваляе стварыць Міжмор’е. Гэты [міжморскі] ланцуг не замкнёны. І пакуль ва ўладзе будуць тыя ж людзі, што і цяпер, ён не закрыецца…» Аднак не цямлю я, што жахлівага ў хаўрусе дзяржаў ад Балтыйскага і да Чорнага мора, дзе наедак ад таго, што беларусам няпроста з’ездзіць на экскурсію ў суседні Вільнюс?.. Яшчэ 25 год таму іншы спецыяліст па мінуўшчыне, Адам Мальдзіс, разважаў: «Што ж датычыцца беларуска-літоўскай супольнасці, то само жыццё, эканамічны і палітычны крызіс падштурхоўваюць нас (як бы мы таму ні супраціўляліся) да такога з’яднання. Гэта адпавядала б нашай гістарычнай традыцыі (залаты век у Вялікім княстве Літоўскім), інтарэсам абодвух народаў. Тая граніца, на якую цяпер затрачваецца столькі сродкаў, была праведзена адвольна, “па жывому”…» (з кнігі Ю. Залоскі «Версіі», Мінск, 1995).

Cёння – апрача іншага, і Дзень касманаўтыкі. Дазволю сабе змясціць карыкатуру расійскага шахматыста-гумарыста Уладзіміра Чакаркова, прысланую ў 2003 г. для «Шахмат-плюс» (друкавалася ў 2-м выпуску гэтага мінскага часопіса).

Да таго ж раю паслухаць песню «Космас» нашага аўтара Федзі Жывалеўскага (напрыклад, тут), не пашкадуеце 🙂

Вольф Рубінчык, г. Мінск

12.04.2017

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 12.04.2017  19:18

Кароткі змест папярэдніх дзесяці серый:

№ 49 (02.04.2017). Прымітывізацыя вобраза пратэстоўцаў асобнымі аўтарамі. Разгон дэманстрантаў як анахранізм. Адмова верыць, што “ўсё прапала”. Аптымістычныя назіранні Л. Мірзаянавай, А. Горвата. Як час працуе супраць сістэмы. Казус з сатырычнай налепкай ля станцыі мінскага метро. Вынікі афіцыйнага даследавання хатніх гаспадарак. Адступленне з жыцця беларускай пошты 2010 г. (як адміністрацыя шкадавала вады ў спёку). Пошук адказу на пытанне, што будзе далей з “сілавікамі”, нежаданне іх агулам “расчалавечваць”. Прапанова “перавыхоўваць” іх у творчых саюзах. Уражанні ад прэзентацыі кнігі Л. Паўлікавай-Хейдаравай 29.03.2017. Ліст дэпутатаў Еўрапарламента пра Беларусь як уратаванне гонару “Еўропы”.

№ 48 (27.03.2017). Думкі пра волю і няволю ў беларускім грамадстве. Фактычнае паўтарэнне А. Лукашэнкам слоў персанажа п’есы Б. Брэхта (у 1997 г.). Перайманне “праваахоўнай” сістэмай РБ сюжэтаў Ф. Кафкі (“Працэс”, “Замак”). Прагрэсіўнасць канстытуцыі Кракава 1815 г. у параўнанні з сучасным беларускім заканадаўствам. Зноў пра абяцанку 2010 г. увесці суд прысяжных. Адмова старшыні Вярхоўнага суда ад канцэпцыі рэформ. Прапанова бачыць нашу сітуацыю хутчэй праз прызму Я. Шварца, чым Дж. Оруэла. Прэвентыўнае затрыманне актывістаў. Слізкасць спецдакладчыка АБСЕ і многіх еўрапейскіх палітыкаў. Назіранне А. Сідарэвіча – нямецкія “шмайсэры” на вуліцах Мінска. Рэакцыя М. Акуліч на візіт у Беларусь С. Ландвер. Крытыка ізраільскай міністаркі ў сеціве. Меркаванне пра наступны “Дзень Волі”. Супярэчлівасць уражанняў ад шэсця 15 сакавіка. Адзначэнне “Дня Волі” ў Ашдодзе.

№ 47 (23.03.2017). “Справаздача” пра паход у клуб С. Алексіевіч, на сустрэчу з краязнаўцамі, дадатковыя звесткі пра з’езд СБП. Затрыманне А. Яўдахі. Эпізоды масавага забегу ў Мінску 8 сакавіка. Прэзентацыя кнігі Л. Кэрала 12 сакавіка ў “Галіяфах”, “Марш недармаедаў” 15 сакавіка. Паводзіны анархістаў і міліцыі, згадка пра В. Шчукіна. Традыцыйны шахматны турнір у СБП 19 сакавіка. Анонс дзвюх культурніцкіх падзей. І. Марзалюк і Курапаты; абяцанне ўладаў навесці там “парадак” 25 сакавіка. Крытыка артыкула “каталіка” Сяргея М., дзе ад імя яўрэяў высоўваюцца прэтэнзіі да хрысціян, а таксама “галоўнай яўрэйскай газеты” Беларусі, якая перадрукавала артыкул М.

№ 46 (12.03.2017). Значная саступка ў выкананні “Дэкрэта № 3”. Абяцанне накіраваць атрыманыя ад яго грошы “дзецям”. Згадка фрагмента з кнігі Э. Кузняцова. Пра матывацыю пратэстоўцаў і “выкалупванне разынак з булкі”. Трагедыя ў Скідзелі і дэградацыя прадпрыемстваў, знос фондаў. Несамавітасць эканамістаў тыпу І. Целеш. Пра з’езды СБП 2002 і 2017 гг. Адносна дэмакратычныя выбары, памылкі арганізатараў, палеміка з тымі, хто пляжыць Саюз. Распаўсюд кніг у кулуарах з’езда; гістарычныя анекдоты з кнігі Л. Казлова. Імпрэза ў гонар Я. Купалы ў Мінску, чытанне на ёй верша ў перакладзе на іўрыт.

№ 45 (06.03.2017). Ізноў пра “дэкрэт № 3” – “задні ход” уладаў. Кур’ёзнае апытанне на афіцыйным сайце. Самасцвярджэнне “начальства” за чужы кошт. “Міліцэйскія” і народныя жарты. Патлумачаная прычына блакіроўкі “Луркамор’я” – непераканаўчасць тлумачэнняў. Выпраўленне і невыпраўленне памылак. Падзел на групоўкі ва ўладзе. Падзеі ў Курапатах і страта даверу бізнэсоўцаў да чыноўнікаў. Максімалізм некаторых “абаронцаў Курапатаў”. Празмерны аб’ём спіртнога ў РБ; ідэя “алкатураў”. Новы пасол Ізраіля ў Беларусі, яго вялікае інтэрв’ю. Затрыманне ў Ізраілі “беларуса”, які планаваў далучыцца да “Ісламскай дзяржавы”.

№ 44 (27.02.2017). Паблажлівасць карэспандэнта “Радыё Свабода”. Гісторыя “Піянерскай зоркі”. Штрыхі да стану беларускай адукацыі. Згадка антыўтопіі Лаа Шэ. Як “наверсе” бачаць ролю юрыстаў. Пра стаўленне да юрыстаў у Германіі 1930-40-х гг. “Маўклівая большасць” супраць дэкрэту № 3. “Вечнае вяртанне” ў Беларусі: адчуванне таго, што надышоў 1989 г. Змрочныя сведчанні пра наступствы Чарнобылю з афіцыйнага даклада 2016 г. Трагедыя на Скідзельскім цукровым камбінаце. Як мінінфармацыі “заблакавала” “Луркамор’е”. Параўнанні 1989 і 2017 гг. не на карысць апошняга. Шарлатанства некаторых мясцовых эканамістаў. Парада адправіць на “газавыя перамовы” з Расіяй гросмайстраў Жыгалку або Азарава.

№ 43 (21.02.2017). У. Чавес і Беларусь. Крытычны агляд афіцыйных венесуэльскіх выданняў, атрыманых на мінскім кірмашы. Успамін пра тое, як Л. Ананіч у 2003 г. стала “сааўтаркай” кнігі В. Вараб’ёва. Дыялог У. Чавеса і А. Лукашэнкі 2006 г. Напамін пра памыснасць пабудовы адносін з бліжэйшымі суседзямі. Падзенне ВУП у Беларусі і павольны рост ва Украіне. Водгукі на “дэкрэт № 3”. Падвышэнне пенсійнага ўзросту ў РБ. Назіранні за кар’ерай прэс-сакратаркі Н. Эйсмант (“феномен Псакі”?) Пажаданне ўзяць у адміністрацыю блазна. Ухвала рашэння міністра ўнутраных спраў Украіны не выдаваць А. Лапшына Азербайджану. Крытыка рашэння мінкульта РБ не ўключаць Саюз беларускіх пісьменнікаў у спіс творчых саюзаў, выказвання А. Карлюкевіча пра “кнігі няпэўнага зместу”.

№ 42 (17.02.2017). Антысеміцкія матывы ў Расіі. Успамін пра тое, як гэта было ў Беларусі на пачатку 2000-х гг. Адчуванне прыкрасці ад паводзін “Нашай Нівы”, якая галаслоўна прычапіла творам А. Бузіны цэтлік “антыўкраінская літаратура”. Нападкі “НН” на арыштаваных аўтараў “Рэгнума”. Цытата з С. Шыптэнкі пра гаротны стан беларускай прамысловасці. (Сада)мазахізм у Беларусі і свеце – магчымая прычына правядзення “хіджабнага” чэмпіянату свету ў Іране. Перастаноўкі ў адміністрацыі Лукашэнкі. Думкі пра тое, што намеснік міністра А. Карлюкевіч мог бы падтрымаць выданне літаратуры на ідышы.

№ 41 (15.02.2017). “Абдымашкі” І. Сярэдзіча з Лукашэнкам, ідэя “круглага стала”. Параўнанне палітычных сістэм у Беларусі і Іспаніі (пад Ф. Франка). Пустая абяцанка прызначыць омбудсмена. Ідэі для канстытуцыйнай рэформы. Сумнеўныя спасылкі гісторыка І. Марзалюка на ізраільскі досвед. Крытыка выказванняў З. Пазняка пра Ізраіль і “няўдзел” беларусаў у Халакосце. Цытаты з кнігі Л. Рэйна. Згадка пра А. Лапшына, якога не шукаў Інтэрпол.

№ 40 (05.02.2017). «Вялікая сустрэча» з Лукашэнкам 03.02.2017. Парушэнне норм і нейтралізацыя апанентаў. Няўменне сфармуляваць нацыянальную ідэю, працяг лалітыкі. Расказ аратара пра Трампа і яўрэяў. А. Лапшын як прадмет гандлю. “Казус Губарэвіча” (вызваленне ад судовай адказнасці). Рэдкасць апраўдальных прысудаў у Беларусі. Пра ганаровага консула Беларусі ў Ізраілі Г. Магнезі. Схема “сваім – усё, чужым – закон”. Пазітыўныя рэкламныя ролікі для тых, хто едзе ў Беларусь. Прапанова развіваць хостэлы з нізкімі цэнамі на жытло.

Змест ранейшых серый гл. у №№ 40, 30, 20, 10 🙂

Анна Базаревич. “Сионизм как доктрина” (на белорусском)

СЕМІНАР ПІСЬМО І МЫСЛЕННЕ

ЭСЭ

НА ТЭМУ: “СІЯНІЗМ ЯК ДАКТРЫНА”

Выканала

Базарэвіч Ганна

Выкладчык

Уладзіслаў Іваноў

Віцебск, 2016

ЗМЕСТ

УВОДЗІНЫ…………………………………………………………………………………………. 3

ГЛАВА 1. ГІСТАРЫЧНАЯ РЭТРАСПЕКТЫВА І СУТНАСЦЬ ІДЭАЛОГІІ СІЯНІЗМУ ………………………………………………………………………………………….. 5

1.1. Эвалюцыя сіянізму ад старазапаветных каранёў да сучаснасці…………….. 5

1.2. Сіянізм у дзеянні: афармленне ідэалогіі сіянізму Т.Герцлем ……………….. 6

ГЛАВА 2. СТАЎЛЕННЕ ДА СІЯНІЗМУ ………………………………………………… 9

2.1 Падтрымка сіяністаў на Захадзе і пераследы ў СССР…………………………… 9

2.2. Сіянізм у сучаснасці: трансфармацыя поглядаў на дактрыну і антыізраільская палітыка…………………………………………………………………….. 11

ЗАКЛЮЧЭННЕ …………………………………………………………………………………. 13

УВОДЗІНЫ

У сучасным свеце да нацыянальна-вызваленчых рухаў, проста нацыянальных, альбо проста вызваленчых склаліся адносіны, як да заканамернасцяў. Маўляй, апынуліся ў адных межах некалькі супольнасцяў. Па розных прычынах: у выніку непаразуменняў, войнаў, развязаных з-за імперыялістычных амбіцый краін-суседак, альбо добраахвотных аб’яднанняў этнасаў для супрацьстаяння агульнай пагрозе. Прыходзіць час і сітуацыя патрабуе выйсця. Не здзіўляе лагічнае завяршэнне: кансалідацыя нацыі і яе памкненне да стварэння ўласнай дзяржавы. Дзесьці гэта адбывалася мірным шляхам, дзесьці шляхамі ўзброенымі.

Аднак, нягледзячы на тоеснасць працэсаў, ідэя вяртання яўрэяў на зямлю Ізраіля, якая аформілася ў нацыянальны рух і ідэалагічную дактрыну – сіянізм, выклікае ў грамадства шмат пытанняў, адказы на якія яно атрымлівае ад свайго ўрада, альбо ад аўтарытэтных сусветных арганізацый ці лідараў. Працэс фарміравання поглядаў на сіянізм, як паказала практыка, заўжды быў афарбаваны ў колеры эканамічных цікаўнасцей краін-дыяспар на Захадзе і ідэалагічнай палітыкі ў Расійскай імперыі і СССР.

Формы – духоўная і палітычная – у якіх існаваў сіянізм, у сукупнасці прывялі да з’яўлення новай і цалкам паспяховай дзяржавы ў сучаснасці. Дактрына, у аснове каторай ляжала старазапаветнае, нават міфічнае ўяўленне аб месцы яўрэйства ў свеце, мела лёсавызначальную ролю ў станаўленні яўрэйскай нацыянальнай дзяржавы. На шляху да перамогі гэтай ідэалагічнай канцэпцыі стаялі амаль неадольныя перашкоды: пачынаючы ад адсутнасці прыдатнай і свабоднай тэрыторыі для вяртання “у Сіон”, стымуляцыi народнага недаверу да габрэяў і нават да зручнага апраўдання эканамічных паразаў кіраўніцтва дзяржаў-дыяспар, што на практыцы часта пагражала фізічным знішчэннем.

Нават разглядаючы павярхоўна ўмовы існавання і развіцця сіянізму, можна здзівіцца ўніверсальнасці, з якой дактрыну выкарыстоўвалі і выкарыстоўваюць не толькі палітыкі, але і ўсе зацікаўленыя. “Сусветная сіянісцкая змова”, альбо “Тэорыя жыдамасонскай змовы” сталі ўжо вядомымі фразеалагізмамі, якімі тлумачаць невытлумачальнае, найчасцей з негатыўнай канатацыяй. Напэўна, дактрына сіянізму з’яўляецца самай спекулятыўнай з усіх ідэалагічных і палітычных канцэпцый. У гэтым эсэ будзе разглядацца прырода ўзнікнення сіянізму як ідэалагічнай канцэпцыі, дактрыны, а таксама будзе здзейснена спроба прасачыць эвалюцыю сіянізму пад уплывам унутраных супярэчнасцей і знешніх абставін.

ГЛАВА 1. ГІСТАРЫЧНАЯ РЭТРАСПЕКТЫВА І СУТНАСЦЬ ІДЭАЛОГІІ СІЯНІЗМУ

1.1. Эвалюцыя сіянізму ад старазапаветных каранёў да сучаснасці

И возвращу Я изгнанных народа моего,

Израиля… И насажу Я их на земле их, и

не будут они больше вырваны из земли

своей, которую Я дал им.” 1

На працягу ўсяго часу рассейвання яўрэйскі народ імкнуўся вярнуцца на сваю радзіму – на зямлю Ізраіля. Рэлігійныя прадпісанні іўдаізму ўтрымліваюць запавет вяртання ў зямлю Ізраіля. Адданасць народа Ізраіля роднай зямлі і ўсведамленне свайго адзінства сталі ідэйным ядром зараджэння ў яўрэйскім асяроддзі нацыянальнай ідэі і імкненняў да вяртання ў зямлю Ізраіля, стварэння на яе тэрыторыі дзяржавы.

Гістарычна склалася, што будучы выгнанымі з уласнай зямлі рымлянамі ў І ст. н.э. і рассеянымі па свеце яшчэ ў пачатку першага тысячагоддзя, яўрэі захавалі ідэнтыфікацыю і, нарэшце, ў ХІХ ст. саспелі да рашэння вярнуцца на гістарычную радзіму. Пры чым, што ў аснове гэтага рашэння ляжаў рэлігійны закон – прадпісанні, якія ўтрымліваюцца ў Торы (Стары Запавет) – свяшчэннай кнізе іўдзеяў. Больш за тое, адпаведна гэтым прадпісанням яўрэйская прысутнасць на зямлі Ізраіля ніколі не перарывалася і кожны рэлігійны яўрэй ведаў, што з прыходам Машыяха (Месіі) усе яўрэі свету збяруцца на сваёй Радзіме. Бывалі часы, калі яўрэйская прысутнасць у Іўдзеi  абмяжоўвалася адной сям’ёй, якая існавала пры падтрымцы і на сродкі дыяспары. Менавіта гэтыя ідэі сталі першапачатковымі праявамі ідэі вяртання.

На працягу стагоддзяў, падвяргаючыся ціску і непрыняццю з боку суседзяў, яўрэі сфарміраваліся ў асобную маргіналізаваную супольнасць.

________________________________

1 Библия. Книги Священного Писания Ветхого и Нового завета в русском переводе с параллельными местами и приложениями. – Чикаго: SGP, 1990. – 1217 с. Амос, 8:14–15.

Тым не менш, супольнасць заможную і выгадную на выпадак пазыкі, і нязручную на выпадак вяртання гэтай пазыкі. Напярэдадні афармлення ідэй сіянізму ў дактрыну, яўрэйская супольнасць канцэнтравалася ва Усходняй і Цэнтральнай Еўропе.

Права яўрэяў на зямлю Іўдзеі згадвалася ў Торы, такім чынам, Тора была адзіным дакументам, які рэгламентаваў рашэнне вяртання. Аднак, ці выглядала гэта легітымным у вачах арабаў-бедуінаў, якія ўжо занялі гэтую тэрыторыю? Безумоўна, не. Менавіта адтуль бярэ карані араба-ізраільскі, ці, правільней сказаць, палестына-яўрэйскі канфлікт.

1.2. Сіянізм у дзеянні: афармленне ідэалогіі сіянізму Т. Герцлем

Фарміраванне неспрыяльных умоў для жыцця яўрэйскай супольнасці: “Часовыя правілы аб яўрэях” 1882 г., хваля антысемітызму, выкліканая справай Дрэйфуса ў 1894 г., забойствам імператара Аляксандра ІІ, пагромы, што пранесліся па паўднёвых і заходніх губернях імперыі – усе гэта выклікала імкненне габрэяў эміграваць.

Яшчэ да таго, як былі сфармуляваны мэты і вызначаны шляхі са сродкамі іх дасягнення, якія габрэйскі нацыянальны рух ставіў перад сабой, ідэя вяртання ў зямлю Ізраіля была прадметам праграмных мэтаў некаторых габрэйскіх арганізацый. Упершыню, на тэрыторыі Расійскай імперыі сіянісцкая ідэя – вяртанне ў зямлю Ізраіля – прасоўвалася ў габрэйскія масы суполкай “Білу”, якую ўзначаліў Ізраэль Белкінд – сын настаўніка з Гомеля. Назва суполкі складаецца з пачатковых літар біблейскага верша: “Бейт Я‘аков леху венелха” (“Дом Якава! Уставайце і пойдзем!”).2

Безумоўна, першыя эмігранты не дзейнічалі ў рамках нейкага руху, бо прычына была куды больш мацнейшая: натуральны страх перад фізічным і

___________________________

2 Библия. Книги Священного Писания Ветхого и Нового завета в русском переводе с параллельными местами и приложениями. – Чикаго: SGP, 1990. – 1217 с. Іс. 2:5

маральным знішчэннем. Аднак, фарміраванне ідэі і афармленне яе ў канцэпцыю не прымусіла доўга чакаць. Пачаткам гэтага працэсу стала судовае абвінавачванне ў шпіянажы Альфрэда Дрэйфуса – французскага афіцэра, які меў габрэйскае паходжанне. Справа выклікала хвалю непрыяцця, якоя ўжо можна было смела дэманстраваць, бо быццам бы аблічэнне габрэя зрабіла легітымным антысеміцкія настроі. Тэадор Герцль – журналіст, які пісаў для прэсы агляды працэсу, прысутнічаў на судовым паседжанні і быў абураны тым, штто адбывалася. Т. Герцль быў свецкім чалавекам, далёкім ад традыцыйных габрэйскіх поглядаў, але яго светацям падчас судовай справы над Дрэйфусам цалкам перамяніўся. Гэтаму чалавеку было наканавана стаць бацькам сусветнага сіянізму, заснавальнікам Сусветнай сіянісцкай арганізацыі.

У яго дактрыне ляжалі прызнанне ўсіх яўрэяў свету адзінай нацыяй і перакананне ў немагчымасці іх паўнавартаснага нацыянальнага і эканамічнага развіцця па-за гістарычнай радзімай. Існавала адзінае магчымае рашэнне – адраджэнне яўрэйскай дзяржавы. У праграме Сусветнай сіянісцкай арганізацыі, створанай на I Базэльскім кангрэсе ў жніўні 1897 г., гучала:

“Сіянізм імкнецца стварыць для яўрэйскага народа надзейнае прававое сховішча ў Палестыне. Для дасягнення гэтай мэты кангрэс прапануе наступныя сродкі:

1) Мэтазгоднае спрыянне засяленню Палестыны яўрэйскімі земляробамі і рамеснікамі;

2) Арганізацыя ўсяго яўрэйскага народа метадам стварэння мясцовых і агульных саюзаў адпаведна з законамі розных краін;

3) Узмацненне яўрэйскага нацыянальнага пачуцця і самасвядомасці;

4) Падрыхтоўчыя крокі да атрымання згоды дзяржаў на прывядзенне ў выкананне мэт сіянізму”.3

_____________________________________

3 Базельская программа // Электронная еврейская энциклопедия [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://www.eleven.co.il/article/10376/. – Дата доступа: 22.01.2016.

Як бачна, ідэя гуманная, высокая і заканамерная ва ўмовах і часе ўзнікнення. Чаму б насамрэч не пазбавіцца ад непрыемнага суседства з гэтым народам? Падаецца, што няма нічога прасцейшага, чым “Чамадан, вакзал, Палестына”. Але шлях рэпатрыянтаў на гістарычную радзіму быў складзены з умоў і перашкод.

 

ГЛАВА 2. СТАЎЛЕННЕ ДА СІЯНІЗМУ

2.1 Падтрымка сіяністаў на Захадзе і пераследы ў СССР

Што склала ўмовы эміграцыі габрэяў у Палестыну? Сацыяльныя працэсы, якія адбываліся ў асяроддзі, эканамічная і тэрытарыяльная зацікаўленасць краін, іх сацыяльна-эканамічнае становішча і, нарэшце, ідэалагічная атмасфера, якая панавала ў першых дзесяцігоддзях ХХ ст. Не ўсюды ў краінах габрэйскай дыяспары дадзеныя працэсы ішлі аднолькава. Больш, за тое, у рэалізацыі ў дачыненнях да сіяністаў, яны былі палярныя на Захадзе і СССР. Разгледзім іх на двух прыкладах: умовы дзейнасці сіяністаў на беларускіх землях, якія знаходзіліся ў складзе ІІ Рэчы паспалітай і частцы беларускіх зямель, якая прадстаўляла савецкія тэрыторыі.

З пачатку 1920-х гг. сіянісцкі рух у Савецкай Беларусі апынуўся ў нелегальным становішчы і быў вымушаны дзейнічаць у падпольных умовах. Дамінуючая роля камуністычнай партыі ў Савецкай Беларусі прывяла да беспартыйнай арганізацыі сіянісцкага руху і яго афармлення ў паўлегальныя арганізацыі і гурткі. Любыя памкненні да нацыянальнага самавызначэння ў хуткім часе пачалі катэгарычна адмаўляцца. Генеральныя штабы і Цэнтральны камітэт сіянісцкага руху ў Беларусі сканцэнтравана прыступілі да арганізацыі сваёй дзейнасці ў падполлі. Амаль кожны крок рэгламентаваўся спецыяльнымі загадамі і парадамі. Сярэдзіна і другая палова 1920-х гг. характарызавалася жорсткімі рэпрэсіямі ў дачыненні да актывістаў сіянісцкіх арганізацый і партый. Па беларускіх тэрыторыях, пераважна Гомельшчыне, Бабруйшчыне, Віцебшчыне, пранеслася хваля арыштаў чальцоў сіянісцкіх арганізацый, узмацніўся ціск у адносінах да падазроных. Большасць прысудаў была вынесена з інкрымінацыяй абвінавачаным антысавецкай, антыкамуністычнай і контррэвалюцыйнай дзейнасці. Вынікі даследаванняў па гэтай тэматыцы амаль аднагалосна сведчаць аб канчатковым разгоне руху ў 1928 г., калі была забаронена апошняя легальная яўрэйская партыя “Паалей Цыён”. Але архіўныя дакументы падцвярджаюць існаванне сіянісцкіх ідэй на Беларусі і ў 1940 г. Менавіта перад суполкай “Хашамер Хацаір” стаяла пытанне аб узмацненні руху і канцэнтрацыяй сіл да Катастрофы. Пасіўная пазіцыя, існаванне ва ўмовах падполля не здолела арганізаваць беларускае яўрэйства, не здолела яго выратаваць ад знішчэння.

У Заходняй Беларусі (1921–1939 гг.) сіянісцкі рух актыўна падтрымліваўся яўрэйствам і спрыяльнымі адносінамі ўлад. Дзейнасць заходнебеларускіх сіяністаў не была абмежавана ўладамі і гарантавалася заканадаўствам. Сіяністы Польскай Рэспублікі ўдзельнічалі ў барацьбе за месцы ў сенат на выбарах і мелі там свае прадстаўніцтвы. Ва ўсіх павятовых цэнтрах і мястэчках беларускіх ваяводстваў існавалі сіянісцкія арганізацыі. Іх дзейнасць была накіравана на абарону нацыянальных, рэлігійных і палітычных інтарэсаў яўрэяў. Сіяністы Заходняй Беларусі былі вольныя ў арганізацыі культурна-адукацыйнай дзейнасці яўрэйскай абшчыны, заснаванні прадпрыемстваў для хахшары, адкрыцці іўрыцкіх школ. У сіянісцкiм руху таксама прасочвалася канкурэнцыя паміж найбольш уплывовымі арганізацыямі “Эт Ліўнот” і “Ха Мішмар”, гэта было выклікана імкненнем мець свае прадстаўніцтвы ў дзяржаўным сойме. Актыўную культурна-асветніцкую працу праводзіла клерыкальная арганізацыя “Мізрахі”, гэта было абумоўлена неабходнасцю падтрымкі аўтарытэта рэлігійнай абшчыны ва ўмовах росту ўплыву свецкай. З 1926 г. вялікі ўплыў пачынаюць набываць прыхільнікі рэвізіянісцкай плыні на чале з Ул. Жабацінскім. Лакальныя арганізацыі “Бейтар” існавалі ва ўсіх мястэчках беларускіх ваяводстваў. З другой паловы 1920-х гг. эміграцыйныя працэсы актывізаваліся, што было выклікана фінансавым крызісам і імкненнем польскага ўрада разгрузіць працоўны рынак у дзяржаве. Менавіта з гэтых тэрыторый у міжваенны час эмігравала найбольшая колькасць рэпатрыянтаў.

Адрозненні ў развіцці сіянісцкага руху ў Савецкай і Заходняй Беларусі тлумачацца рознымі ўмовамі існавання ў кантэксце дзеячага заканадаўства. У той час, калі сіяністы Польшчы актыўна ўдзельнічалі ў жыцці яўрэйства – займаліся падрыхтоўкай будучых рэпатрыянтаў да аліі, а такасама непасрэднай эміграцыяй, займалі актыўную пазіцыю на ўнутрапалітычнай арэне, абараняючы інтарэсы яўрэйства, сіяністы Савецкай Беларусі спачатку былі вымушаны дзейнічаць у паўлегальных умовах, падвяргаючыся рэпрэсіям, а пазней і ўвогуле іх арганізацыі былі забароненыя. Безумоўна, ва ўмовах дамінуючай ролі камуністычнай партыі любы ўдзел ва ўнутрапалітычным жыцці Савецкай дзяржавы быў выключаны.

2.2. Сіянізм у сучаснасці: трансфармацыя поглядаў на дактрыну і антыізраільская палітыка.

1948 г. стаў годам абвяшчэння незалежнасці Дзяржавы Ізраіль. Пасродкам Рэзалюцыі Генеральнай Асамблеяй ААН у 1947 г. яўрэі светы атрымлівалі тэрыторыю. Будзе недастаткова ацаніць гэтую падзею як перамогу ў амаль двутысячагадовай барацьбе за тэрыторыю. Наспяваюць пытанні. А калі б не Халакост, ці было б рашэнне сусвету размежаваць Палестыну і даць кавалак зямлі яўрэям? Кім з’яўляюцца яўрэі-рэпатрыянты для арабаў-палестынцаў? Ці не акупантамі, ці не ворагамі, якія прыйшлі на іх зямлю? Безумоўна, адказ станоўчы. Адсюль ідзе адпраўная кропка канфлікту. Аднак, гэта не проста лакальны канфлікт, а сусветная палітыка.

Як сталася, што арганізацыя, створаная для падтрымкі і ўмацавання ў свеце міжнароднага міру і рэалізацыі шматвектарнай дыпламатыі стала сусветным рупарам араба-мусульманскага блоку? У адносінах да сіянізму асноўным пікам у адносінах Генеральнай Асамблеі і Ізраіля стала рэзалюцыя ААН, прынятая ў 1975 годзе, якая абвяшчала сіянізм – формай расізма і расавай дыскрымінацыі. 4 (адменена ў 1991 г. – рэд.) Сусвет аказаўся не ў стане разабрацца, што сіянізм – гэта ідэя, а не палітыка. Такія адносіны тлумачацца тым, што ідэя,

____________________________________

4 Резолюция ООН о сионизме (1975) // ЭНЦИКЛОПЕДИЯ “ЕВРЕЙСКИЙ МИР” [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://jhistory.nfurman.com/teacher/06_170.htm. – Дата доступа: 22.01.2016.

настолькі дзейсная і моцная, што рэалізацыя яе мэтаў пацягнула за сабой палітычныя праблемы, зачастую выражаныя ўзброенымі канфліктамі. Тое ляжыць на паверхні. А з другога боку, Ізраіль з’яўляецца адзіным прадстаўніком дэмакратычных каштоўнасцей на ўсім бліжнеўсходнім абшары, з чаго вынікае заканамернае супрацьстаянне палітычных рэжымаў.

Нягледзячы на тое, што абстаноўка на Ізраільскіх тэрыторыях не самая спакойная, яны з’яўляюцца прыцягальнымі для габрэяў усяго свету. Моцная сіянісцкая ідэя ў спалучэнні з гасціннай дзяржаўнай праграмай для рэпатрыянтаў, робяць па сённяшні дзень зямлю Ізраіля прыцягальнай для новых пасяленцаў з краін дыяспары.

ЗАКЛЮЧЭННЕ

Калі падсумаваць усё вышэйнапісанае, то вынікае, што бываюць лёсавызначальныя выпадкі, калі Святое пісанне становіцца падставай да дзеяння, асновай для стварэння ідэі і канцэпцыі, якія пазней афармляюцца ў ідэалагічную дактрыну, якая ў сваю чаргу і становіцца асноўным рэгламентам руху. Сіянізм стаў яскравым і пакуль што адзіным прыкладам такога працэсу. Закрануўшы ўсе сферы палітычнага, сацыяльна-эканамічнага і культурнага жыцця ў краінах дыяспары, дактрына стала не толькі сродкам да легітымнага вяртання на зямлю Ізраіля, але і падставай да спекуляцый у міжнародных адносінах.

Да сёняшняга часу сіянізм, а дакладней яго вынік – дзяржава Ізраіль – змагаецца за права на існаванне на мапе. Ці ёсць гэта права? Канцэпцыя сіянізму цалкам пацвярджае яго. Але з другога боку пра якое права на тэрыторыю можа ісці размова, калі яна ўжо некалькі тысяч год занятая іншымі народамі, пакаленні якіх нарадзіліся на гэтай зямлі і не з’яўляліся захопнікамі. Тут адказ робіць кожны зыходзячы са сваіх сімпатый, бо калі паглядзець рацыянальна, то вагі знаходзяцца ва ўраўнаважаным стане. Несправядлівасць бачыцца ў адным: спрыянне араба-мусульманскім амбіцыям з боку рэферы – ААН. Аднак, ці можна асудзіць прадстаўніка Генеральнай Асамблеі за боязь наступстваў свайго рашэння, якое б магло разыйсціся з рашэннем яго арабскіх калег?

Ад рэдакцыі. Тэкст маладой даследчыцы Ганны Базарэвіч “напрошваецца” на крытыку. Многім новым насельнікам Ізраіля, напэўна, будзе што адказаць на тэзіс аб “гасціннай дзяржаўнай праграме для рэпатрыянтаў”. Ёсць і іншыя спрэчныя месцы. Запрашаем зацікаўленых да дыскусіі.

Апублiкавана 14 чэрвеня 2016   18:41

Также по теме, ранее опубликованный материал автора, в специальном переводе на русский для сайта В. Р.

О сионистах в Беларуси 1920-х гг.