(статья из газеты «Новы час»; наш перевод на русский ниже)
Чаму Беларусь не становіцца другой Швейцарыяй?
ЭКАНОМІКА 16-01-2019 Мікалай Дзядок
Абяцанкам стварыць з Беларусі то другую Швейцарыю, то другія Эміраты — не адзін дзясятак год. Але адукаваныя беларусы з’язджаюць за мяжу, эканоміка працягвае эксплуатаваць спадчыну савецкай эпохі. Кволыя спробы мадэрнізаваць вытворчасць прывялі хіба да пасадак дырэктараў.
“Калі б Эйфелева вежа была ў Беларусі”. Калаж з твітар-акаўнта @hramadzianski.
Не так даўно сайт howmuch.net апублікаваў дадзеныя інстытуту статыстыкі ЮНЕСКА па колькасці грошай, якія розныя краіны выдаткоўваюць на так званы Research&Development (вывучэнне і развіццё). Гэтым тэрмінам абазначаецца сфера ўкладанняў у інавацыі, навуку, адукацыю персаналу, новыя тэхналагічныя распрацоўкі — карацей, усё, што не прыносіць імгненнага прыбытку, а разлічана на доўгатэрміновую перспектыву.
Беларусь выдзяляе на Research&Development 907$ млн у год, што складае 0,5% ВУП. Для параўнання, у Польшчы гэта лічба 0,9%, Літве — 1% ад ВУП, і нават ваюючая Украіна ўмудраецца ўкладаць — 0,7% ВУП.
Пра іншыя краіны і казаць не даводзіцца. Для тыповай прамысловасці ЗША працэнт укладання ў R&D складае 3,5% ад прыбытку. У высокатэхналагічных вытворчасцях — ад 7 да 43,3%.
Укладанне Беларусі ў Research&Development амаль у пяць разоў ніжэй, чым у сярэднім па свеце (2,2% глабальнага ВУП ідзе на гэтую сферу).
Прыхільнікі беларускай мадэлі развіцця, можа, пачнуць спасылацца на сусветны крызіс, на тое, што ў Беларусі няма карысных выкапняў, што незалежнасць мы атрымалі не так даўно і не паспелі «разагнацца», і, увогуле, у Афганістане яшчэ горш…
Аднак праблема Беларусі не ў асобных чыноўніках, не ў недахопе адукаваных спецыялістаў і нават не ў састарэлай інфраструктуры. Ужо які год «беларускія эміраты» ўпарта не хочуць будавацца, нягледзячы на жэстачайшыя пасадкі, выкарыстанне дармавой працоўнай сілы (ад бюджэтнікаў да салдатаў) і крыкі на нарадах. Лічбы інстытуту статыстыкі ЮНЕСКА агалілі сістэмныя хібы нашага ладу, якія распаўсюджваюца як на палітычную, так і на эканамічную сферу.
Што ж з’яўляецца адметнымі рысамі беларускай эканомікі? Не рызыкуючы моцна памыліцца, можна назваць тры кіты беларускага цуду: карупцыя, неэфектыўнасць, кантроль.
Карупцыя
Нядаўняя крымінальная справа з вышэйшымі чыноўнікамі Мінгарвыканкама, якія бралі хабар ежай, выдатна паказала псіхалогію гэтых людзей. Недасведчаны чытач мог падумаць, што беларускі карупцыянер да таго здрабнеў, што, не ў сілах дабрацца да буйных сум. Але ж «хлебных месцаў» хапае, і чыноўнікі гэтыя, безумоўна, людзі не настолькі бедныя, каб эканоміць на паходах у краму.
Можа, справа ў сквапнасці? Не можаш даць стос долараў — дай хоць куру. Не можаш падарыць аўтамабіль — падары свіную выразку. Хапаць болей, хапаць хутчэй — пакуль ёсць. Бо заўтра не будзе.
Чыноўнікі не разглядаюць свой пост, як месца служэння людзям. Відаць, для іх гэта месца, дзе можна ўрваць, каб забяспечыць сабе старасць, а дзецям — пуцёўку ў жыццё (хутчэй за ўсё, еўрапейскае). Няма адчування таго, што ты — частка народа, і мусіш працаваць для ягонага дабрабыту. Няма пачуцця адказнасці перад іншымі. Бо кожны сам за сябе. І гэтае адчуванне настолькі моцнае, што нават перспектыва аказацца ў турме яго не пераважае.
Куды пры такім менталітэце дзяржслужбоўцаў будуць ісці грошы, выдаткаваныя на Research&Development, — здагадацца не цяжка. Ды і навошта выдзяляць нешта на доўгую перспектыву, калі не лічыш гэтую краіну (горад, вытворчасць) сваім домам?
Неэфектыўнае гаспадаранне
У Беларусі эканоміка пераважна дзяржаўная (нягледзячы на шматлікія ААА І ТАА). А дзяржаўнае, вядома, па старой савецкай звычцы, разглядаецца як «нічыё». Калі ты працуеш на прадпрыемстве, аднак цалкам адасоблены ад працэсу і вынікаў вытворчасці, і ад цябе нічога не залежыць, дзе ж ты будзеш зацікаўлены ў тым, каб рухаць нешта наперад? У гібрыднай беларускай сістэме людзі працы не стымулююцца рынкавымі механізмамі і не лічаць дзяржаўнае агульнай уласнасцю, якую трэба берагчы.
Адсутнасць будзь-якой матывацыі ў большасці беларусаў цягне цэлы шэраг наступстваў. Усё, што робіцца, робіцца з-пад палкі. Калі нешта можна не зрабіць — яно з высокай верагоднасцю не будзе зроблена. Калі начальнік можа «нагрэць» супрацоўнікаў на заробку — ён хутчэй за ўсё гэта зробіць. Калі падначалены можа не выканаць сваю працу і не быць пакараны — не факт, што ён яе выканае. Выключэнні ёсць, але на сістэму яны не ўплываюць. На буйных прадпрыемствах на аднаго працоўнага — як мінімум адзін менеджэр. На кіроўныя пасады ставяць не тых, хто добра працуе, а тых, хто ўмее праяўляць лаяльнасць. Людзі з новымі ідэямі і думкамі нікому не патрэбныя, бо здольныя зламаць існуючую сістэму, у якой начальства добра ўладкавалася і смокча бюджэтныя грошы. «Старыны не рушыць» — як было напісана ў Статуце ВКЛ.
Эканоміка, у якой пераважная большасць людзей не зацікаўленая ў тым, як працаваць, не можа быць паспяховай, колькі не кідай у турму і не выганяй на суботнікі.
Вялізныя траты на кантроль і прымус
Гэтая прычына — свайго роду працяг і лагічнае следства папярэдняй. Ад дзяржустаноў да вуліц, ад заводаў да святаў, куды ні ткніся: шлагбаўм, ахоўнік, міліцыянт, відэакамера, аўтазак. Ці заўважалі вы, што ў маленькіх гарадах аддзелы міліцыі абнесеныя плотам з калючым дротам? Нібыта ідзе грамадзянская вайна. А гэты дрот таксама каштуе грошай.
Такі пільны кантроль кажа не толькі аб стаўленні элітаў да падначаленых і працоўных як да функцыянала (ты патрэбны, паколькі ты працуеш), але і аб татальным недаверы: людзі, надзеленыя правам прымаць рашэнні, разумеюць, што, не будучы абранымі, яны не маюць мандата на кіраванне. Легітымнасць нізкая, і трымаецца хутчэй па інерцыі. Усімі — ад кіраўнікоў заводаў да кіраўніка краіны, рушыць усё той жа страх страціць уладу. І гэта прымушае іх выдаткоўваць грошы на кантроль. Нашы грошы!
Акрэсленыя праблемы не вычарпальныя, аднак найбольш заўважныя і выразныя. І калі нам у чарговы раз паабяцаюць 1000 долараў заробку, ці «Швейцарыю», ці «Эміраты» на месцы Беларусі — не верце. Сістэмныя змены магчымыя толькі пры наяўнасці свядомай волі народа. Калі ж гэтая воля сістэматычна душыцца, а галоўнай дабрачыннасцю, па якой ідзе адбор наверх, аб’яўляецца ўменне злавіць настрой начальніка — росквіт і дабрабыт будуць хіба ў абяцанках з тэлевізара.
*
Почему Беларусь не делается второй Швейцарией?
ЭКОНОМИКА 16-01-2019
Обещаниям создать из Беларуси то вторую Швейцарию, то вторые Эмираты — не один десяток лет. Но образованные белорусы уезжают за границу, экономика продолжает эксплуатировать наследие советской эпохи. Вялые попытки модернизировать производство привели разве что к посадкам директоров.
«Если бы Эйфелева башня была в Беларуси». Коллаж из твиттер-аккаунта @hramadzianski.
Не так давно сайт howmuch.net опубликовал данные института статистики ЮНЕСКО, из которых видно, какая из стран мира сколько денег тратит на так называемые Research&Development (исследования и развитие). Этим термином обозначается сфера вложений в инновации, науку, образование персонала, новые технологические разработки в экономике — короче, во всё, что не приносит мгновенной прибыли, а рассчитано на долгосрочный вклад в человеческий и технологический потенциал.
Беларусь выделяет на Research&Development 907$ млн в год, что составляет 0,5% ВВП (валового внутреннего продукта). Для сравнения, в Польше этот показатель составляет 0,9%, для Литвы — «задворок Евросоюза» — 1% от ВВП, и даже воюющая Украина умудряется вкладывать больше, чем мы — 0,7% ВВП.
Об иных странах и говорить не приходится. Для типичного производства в США процент вложения в R&D составляет 3,5% от прибыли. В высокотехнологических производствах — от 7 до 43,3%.
Вложение Беларуси в Research&Development почти в пять раз ниже, чем в среднем в мире (2,2% глобального ВВП идёт на эту сферу).
Сторонники белорусской модели развития, может, начнут ссылаться на всемирный кризис, на то, что в Беларуси нет полезных ископаемых, что независимость мы получили не так давно и не успели «разогнаться», и вообще, в Афганистане ещё хуже…
Но проблема Беларуси не в отдельных глупых чиновниках, не в недостатке образованных специалистов и даже не в устаревшей инфраструктуре. Уже который год «белорусские эмираты» упорно не хотят строиться, несмотря на жесточайшие посадки, использование бесплатной рабочей силы (от «бюджетников» до солдат) и крики Лукашенко на совещаниях. Цифры института статистики ЮНЕСКО оголили системные недостатки нашего строя, которые распространяются как на политическую, так и на экономическую сферы.
Что же является особыми чертами белорусской экономики? Не рискуя сильно ошибиться, можно назвать три кита белорусского «чуда»: коррупция, неэффективность, контроль.
Коррупция
Недавнее уголовное дело с высшими чиновниками Мингорисполкома, которые брали взятки едой, отлично показалo психологию этих людей. Малоопытный читатель мог подумать, что белорусский коррупционер до того измельчал, что не в силах добраться до крупных сумм. Но ведь «хлебных мест» хватает, и чиновники эти, безусловно, люди не настолько бедные, чтобы экономить на походах в магазин.
Может, дело в алчности — бешеном желании взять хоть что-нибудь? Здесь и сейчас. Не можешь дать пачку долларов — дай хоть курицу. Не можешь подарить автомобиль — подари свиную вырезку. Хватать больше, хватать скорее — пока есть. Потому что завтра не будет.
Чиновники не рассматривают свой пост как место служения людям. Видимо, для них это место, где можно урвать, чтобы обеспечить себе старость, а детям – путёвку в жизнь (скорее всего, европейскую). Нет ощущения того, что ты — часть народа, и должен работать для его благосостояния. Нет чувства ответственности перед другими. Ибо каждый сам за себя. И это ощущение настолько сильное, что даже перспектива оказаться в тюрьме его не перевешивает.
Куда при таком менталитете госслужащих будут идти деньги, выделенные на Research&Development, — догадаться нетрудно. Да и зачем выделять что-то на долгую перспективу, если не считаешь эту страну (город, производство) своим домом?
Неэффективное хозяйствование
В Беларуси экономика преимущественно государственная, несмотря на многочисленные ОАО и ЗАО. А государственное, конечно, по старой советской привычке рассматривается как «ничьё» (а не «наше, общее», как должно было быть в теории). Если ты работаешь на предприятии, однако целиком отделён от процесса и результатов производства, и от тебя ничего не зависит, где ж ты будешь заинтересован в том, чтобы двигать что-то вперёд? В гибридной белорусской системе люди труда и не стимулируются рыночными механизмами, и не считают государственное общей собственностью, которую надо беречь.
Отсутствие какой бы то ни было мотивации у большинства белорусов, которые по 8 часов в день находятся на своих рабочих местах, влечёт целый ряд последствий. Всё, что делается, делается из-под палки. Если что-то можно не сделать — это с высокой вероятностью не будет сделано. Если начальник может «нагреть» сотрудников на заработке — он, скорее всего, это сделает. Если подчинённый может безнаказанно не выполнить свою работу — не факт, что он её выполнит. Исключения есть, но на систему они не влияют. На крупных предприятиях на одного рабочего — как минимум один менеджер. На руководящие должности ставят не тех, кто хорошо работает, а тех, кто умеет правильно проявлять лояльность. Люди с новыми идеями и мыслями никому не нужны, т. к. способны сломать существующую систему, в которой начальство хорошо устроилось и бюджетные деньги. «Старины не рушить» — как было написано в Статуте ВКЛ.
Экoномика, в которой подавляющее большинство людей не заинтересовано в том, что делает, не может быть успешной, сколько не сажай в тюрьму и не выгоняй на субботники.
Огромные затраты на контроль и принуждение
Эта причина — своего рода продолжение и логическое следствие предыдущей. От госучреждений до улиц, от заводов до праздников, куда ни ткнись: шлагбаум, охранник, милиционер, видеокамера, автозак. Замечали ли вы, что в маленьких городах отделы милиции обнесены забором с колючей проволокой? Словно идёт гражданская война. А этот забор тоже стоит денег. Такой усердный контроль говорит не только об отношении «элит» к подчинённым и трудящимся как к функционалу (ты нужен, поскольку ты работаешь), но и о тотальном недоверии: люди, наделенные правом принимать решения, понимают, что, не будучи избранными, они не имеют мандата на управление. Легитимность низкая, и держится скорее по инерции. Всеми — от руководителей заводов до руководителя страны, правит всё тот же страх утратить власть. И это принуждает их тратить деньги на контроль — наши деньги.
Обозначенными проблемами дело не исчерпывается, однако они наиболее заметны и выразительны. И когда нам в очередной раз пообещают 1000 долларов заработка, или «Швейцарию», или «Эмираты» на месте Беларуси — не верьте. Системные перемены возможны лишь при наличии сознательной воли народа. Если же эта воля систематически душится, а главной добродетелью, по которой идёт отбор наверх, объявляется умение словить настроение начальника — расцвет и благосостояние будут разве что в обещаниях из телевизора.
От belisrael.info. Тему хронического недофинансирования научно-исследовательской деятельности в Беларуси наш автор затрагивал в 2016 г. (здесь) и в 2017 г. (здесь).
Опубликовано 16.01.2019 18:54