Tag Archives: Белостокское гетто

«З нас ніхто не выжыве. Мы хочам уратаваць гонар народа»

19-04-2021 Ігар Мельнікаў

Паўстанне ў Варшаўскім гета было адным з найбольш моцных узброеных выступаў грамадзян супраць нацыстаў. Даведзеныя да адчаю людзі замест таго, каб паслухмяна ісці на бойню, выбралі загінуць як салдаты са зброяй у руках.

78 гадоў таму, 19 красавіка 1943 года, пачалося паўстанне ў Варшаўскім гета.

Яўрэйскі раён

Да пачатку Другой сусветнай вайны яўрэйскае насельніцтва Варшавы складала, паводле розных падлікаў, каля 400 тысяч чалавек, прычым большая частка, каля 300 тысяч, жылі ў так званым яўрэйскім квартале. У тым жа раёне Варшавы жылі і каля 80 тысяч палякаў. Прадстаўнікі яўрэйскай інтэлігенцыі жылі ў іншых раёнах польскай сталіцы. Неўзабаве пасля акупацыі Польшчы па загадзе губернатара Ханса Франка палякі, якія пражывалі на тэрыторыі будучага гета, былі адселеныя, а іх месца занялі яўрэі з іншых раёнаў Варшавы.

У студзені 1940 года пачалося будаўніцтва муроў, якія аддзялялі гета ад горада. Мяжа яўрэйскага квартала праходзіла па вуліцах Велькай, Багно, Плац Гжыбоўскі, Зімна, Плац Банковы, Огруд Красіньскіх, Конвікторска, Стаўкі і г. д. Больш за 400 тысяч чалавек аказаліся адрэзанымі ад знешняга свету. Тэрыторыя гета была падзеленая на тры часткі: першая — рамесная, у другой знаходзілася вялікая фабрыка, што вырабляла шчоткі і пэндзлі, а ў трэцяй знаходзіліся прамысловыя прадпрыемствы і адміністрацыя.

У гета быў створаны «Юдэнрат» (Яўрэйскі савет), які складаўся з 24 сябраў, прызначаных нацысцкімі ўладамі з ліку багатых і вядомых варшаўскіх яўрэяў. Сядзіба гэтай арганізацыі знаходзілася на вуліцы Гжыбоўскай 26/28, там, дзе да вайны была Управа яўрэйскай гміны. У функцыі «Юдэнрата» ўваходзіла камплектаванне «працоўных батальёнаў» і арганізацыя адпраўкі яўрэяў у Трэблінку — бліжэйшы да Варшавы лагер масавага знішчэння. Была яшчэ адна рэч, якую сябры «Юдэнрата» рабілі ўжо выключна па ўласнай ініцыятыве: гета літаральна кішэла правакатарамі, ад якіх гестапа атрымлівала інфармацыю аб узнікненні падпольных арганізацый, закупцы зброі і месцах яе захоўвання, аб таемных месцах выхаду з гета ў горад.

Варшаўскае гета

Германская ваенная прамысловасць, што набірала ўсё большы размах, вельмі хутка адчула недахоп у кваліфікаванай рабочай сіле. У той жа час, згодна з рапартамі гестапа, «40 працэнтаў з паўмільёна яўрэяў, што знаходзіліся ў гета, — былі рамеснікамі высокай кваліфікацыі». Гаворка ішла пра краўцоў, цесляроў і г. д. Немцы выкарыстоўвалі гэтую бясплатную працоўную сілу.

Гета было перанаселенае. На адзін квадратны кіламетр прыходзілася каля 150 тысяч жыхароў. З пачатку існавання гета і да лета 1942 года ад голаду і хвароб там памерлі каля 100 тысяч чалавек. У кастрычніку 1941 года Ханс Франк выдаў загад расстрэльваць на месцы кожнага яўрэя, які трапіць у рукі нямецкіх улад па-за межамі гета. А таксама кожнага паляка, які будзе ратаваць ці хаваць яўрэя.

Аб’ява акупацыйных улад для жыхароў гета

Неўзабаве рэйхсфюрэр Гімлер аддаў загад «ачысціць Варшаўскае гета». Першая дэпартацыя ў Трэблінку адбылася ў ліпені 1942 года. Каб падмануць яўрэяў, нацысты развешвалі на тэрыторыі гета ўлёткі, у якіх інфармавалі, што вываз людзей ажыццяўляецца дзеля таго, каб палепшыць іх жыллёвы стан. Спачатку вывозілі старых і дзяцей, а потым узяліся і за іншых. Да сакавіка 1943 года ў гета засталося каля 55 тысяч чалавек.

Падрыхтоўка да паўстання

Жыхары гета хутка зразумелі, што нацысты адпраўляюць яўрэйскае насельніцтва на смерць, таму сярод прадстаўнікоў розных падпольных арганізацый, якія дзейнічалі на тэрыторыі гета, стаў выспяваць план узброенага выступу супраць нацыстаў. Большасць сучасных еўрапейскіх гісторыкаў падкрэслівае, што, у адрозненне ад палякаў, якія ўзнялі ў 1944 годзе Варшаўскае паўстанне і якія пры акрэсленых абставінах мелі шансы на перамогу, яўрэйскае ўзброенае выступленне было асуджана на правал. Аднак сэнс паўстання ў гета заключаўся ў дэманстрацыі мужнасці людзей, якія кінулі выклік смерці.

Дарэчы, спробы ўзброенага выступу супраць нацыстаў рыхтаваліся і ў гета, размешчаных на тэрыторыі Заходняй Беларусі. Напрыклад, лідары моладзевых сіянісцкіх падпольных арганізацый Віленскага гета ў 1942 годзе звярнуліся да яўрэяў з заклікам, у якім былі словы: «Гітлер плануе знішчыць усіх еўрапейскіх яўрэяў. Мы не быдла, якое вядуць на бойню. Трэба змагацца. Лепей загінуць у баі». Тое ж самае адбывалася і ў Беластоцкім гета. І калі ў Вільні ўзброенага выступу так і не адбылося, то ў Беластоку ў лютым 1943 года яўрэі ажыццявілі напад на аддзелы СС. Некаторым паўстанцам удалося прабіцца ў лясы і далучыцца да польскіх партызан. Узброеныя выступленні яўрэяў адбываліся таксама ў гета ў Брэсце, Браславе, Нясвіжы і Кобрыне.

Яўрэйская паліцыя ў гета

Што ж тычыцца Варшаўскага гета, то галоўную ролю ў падрыхтоўцы паўстання там адыграў «Яўрэйскі вайсковы саюз» (ЯВС). Варта падкрэсліць, што рыхтаваліся да паўстання і пракамуністычныя падпольныя групы, але ў 1942 годзе большасць з іх былі ліквідаваныя гестапа. У сваю чаргу, ЯВС перад пачаткам паўстання ў красавіку 1943 года меў на тэрыторыі гета каля пяцісот падрыхтаваных і ўзброеных байцоў. Армія Краёва накіравала ў гета 4 ручныя кулямёты, 15 аўтаматаў, 50 пісталетаў, 300 гранат. Акрамя гэтага, жыхары гета куплялі зброю ў варшавян. На тэрыторыі гета дзейнічала і іншая падпольная структура — «Яўрэйская баявая арганізацыя» (ЯБА), у складзе якой было таксама каля 500 сяброў. ЯВС перадало ЯБА частку зброі і амуніцыі. Тэрыторыя гета была падзеленая на дзве баявыя акругі.

Бой за гонар народа

19 красавіка 1943 года нямецкія часткі пры падтрымцы бронетэхнікі, а таксама дапаможных украінскіх і латышскіх падраздзяленняў накіраваліся ў Варшаўскае гета. На гэты дзень была прызначана канчатковая ліквідацыя гета і вываз яго насельніцтва ў лагеры смерці. Але як толькі першыя часткі СС увайшлі на тэрыторыю яўрэйскага раёна, на іх пасыпаўся град куль. Вось як тыя падзеі апісваў брыгадэфюрэр СС Юрген Штроп: «З усіх вокнаў і падвалаў стралялі так моцна, што цяжка было падняць галаву, каб заўважыць, адкуль вядзецца стральба. Узарваўся бранявік. Гранаты і бутэлькі з запальнай сумессю затрымлівалі рух. У некаторых месцах мы былі вымушаны ўжываць зянітную гармату. […] Сярод паўстанцаў былі не толькі мужчыны, але і жанчыны».

Афіцеры СС у гета

Хутка на адным з дамоў на вуліцы Мураноўскай былі вывешаныя бела-блакітны і бела-чырвоны сцягі. Яўрэйскіх паўстанцаў падтрымалі байцы Арміі Краёвай пад камандаваннем маёра Хенрыка Іваньскага. Але што маглі зрабіць слаба ўзброеныя жыхары гета супраць рэгулярнага войска…

Калабарацыяністы забіваюць яўрэяў у Варшаўскім гета

8 мая 1943 года немцы захапілі штаб-кватэру ЯБА. У ноч з 13 на 14 мая ў небе над Варшавай паказаліся савецкія бамбардзіроўшчыкі, якія скінулі бомбы на казармы войск СС. Падчас бамбардзіроўкі частка паўстанцаў прарвалася з гета. 16 мая нацысты афіцыйна абвясцілі аб заканчэнні акцыі па знішчэнні Варшаўскага гета. Аднак малыя атрады паўстанцаў змагаліся ў развалінах да ліпеня. Усяго ў баявых дзеяннях загінулі каля тысячы абаронцаў гета. Яшчэ 5 тысяч згарэлі ў агні. Немцы, паводле розных падлікаў, страцілі некалькі дзясяткаў забітымі і параненымі.

Паўстанец у руінах

Адзін з удзельнікаў паўстання Арыя Вільнэр пісаў: «Мы не збіраемся ратаваць сябе. З нас ніхто не выжыве. Мы хочам уратаваць гонар народа». Да гэтага цяжка нешта дадаць. Памяць пра тыя падзеі павінна жыць у стагоддзях.

Дом у Варшаве на тэрыторыі гета

Крыніца

***

Ранейшы варыянт гэтага артыкула (2017 г.) чытайце тут

Апублiкавана 22.04.2021 19:25

Как нацисты создали Варшавское гетто

Решение еврейского вопроса: как нацисты создали Варшавское гетто

80 лет назад было организовано Варшавское гетто

Дмитрий Окунев 16.10.2020, 09:49

16 декабря 1940 года нацисты создали в Варшаве еврейское гетто. Оно стало крупнейшим в Европе. На небольшой территории в тяжелейших условиях проживало около 500 тыс. человек. В начале 1943-го немцы приняли решение о ликвидации Варшавского гетто. К тому моменту население сократилось примерно до 40 тыс. человек. Уцелевшие решились на восстание. Оно продлилось 27 дней: ценой привлечения огромных сил с артиллерией и танками нацистам удалось сломить сопротивление повстанцев.

21 сентября 1939 года руководство СС приняло решение окончательно перевести евреев в центры концентрации. Уже 8 октября на оккупированных нацистами территориях Польши было образовано первое еврейское гетто в Петркуве-Трибунальском. Самым большим гетто стало Варшавское. Решение о его организации 16 октября 1940 года принял генерал-губернатор оккупированной Польши Ганс Франк. Нацисты загнали на территорию в 307 гектаров все «неарийское» население Варшавы и десятки тысяч семей из провинции – суммарно до полумиллиона человек. Поляков оттуда предварительно выселили. Проход в гетто без разрешения немецкой администрации запрещался под страхом смерти. Любые контакты между огороженной и «вольной» частями столицы решительно пресекали патрули польской полиции, немецкой жандармерии и СС.

Самовольный выход из гетто карался тюремным сроком. С ноября 1941 года в отношении нарушителей режима стала применяться смертная казнь.

Тогда же вокруг гетто начали возводить стену, причем все сопутствующие расходы должны были нести сами евреи. Длина стены составила 18 км, высота – 3,5 м. Еврейские гетто возникали и в других городах: в марте 1941 года – в Кракове, в апреле – в Радоме и Люблине.

«Варшавское гетто было целым городом, большим городом, похожим и в то же время жутко не похожим на другие города мира, — подчеркивал советский историк Валентин Алексеев в своей книге «Варшавского гетто больше не существует». — Здесь было самоуправление во главе с «юденратом» (еврейским советом), была и еврейская полиция — «служба порядка» — в форменных фуражках, с желтыми повязками на рукавах и с резиновыми дубинками в руках. В гетто работали театры, были открыты рестораны, кафе, играли оркестры. На грязных улицах гетто, переполненных людьми, царили толкотня, шум, перебранка. Кричали нищие и торговцы, спешили рабочие и служащие, дельцы и люди неопределенных занятий, прохаживались крикливо одетые щеголи, многие были в застегнутых наглухо плащах и пальто, скрывавших отсутствие на теле белья. Тротуары были завалены горами отбросов и нечистот, так как канализация вышла из строя, а телег и тачек для вывоза мусора не хватало».

В отрезанное от всего мира гетто немецкие оккупационные власти запретили ввозить продовольствие сверх установленной нормы. В среднем на одного человека в месяц приходилось два килограмма хлеба с примесью целлюлозы и картофельной шелухи и 1/4 кг сахара. В гетто не хватало топлива, в квартирах царила страшная скученность. Летом 1941 года разразилась эпидемия тифа. Пациенты в больницах лежали по двое-трое на одной постели.

В домах, где был обнаружен тиф, всех жильцов запирали на две недели.

Сокрытие от немцев случаев заболевания тифом грозило еврейским врачам смертью. Жители Варшавского гетто страдали и от других болезней, таких как дизентерия, туберкулез, воспаление легких, грипп, кишечные и желудочные недуги. Убыль населения составляла 150 человек в день. За первые полтора года по вышеуказанным причинам умерли 80 тыс. евреев.

Тяжелее всех в Варшавском гетто приходилось беженцам: их было примерно 150 тыс. человек, пригнанных из западных районов Польши. Без имущества, которое можно было продать, без связей и знакомств, позволяющих найти заработок, без хлеба, топлива, одежды и мыла они влачили ужасающее существование в домах с загаженными лестницами. Изнуренные беженцы лежали на кроватях без движения. Как указывал в своем труде историк Алексеев, в газетах писали о случаях людоедства. Немногим лучше жилось варшавской еврейской бедноте, численность которой в гетто также достигала 150 тыс.

Историк Эммануэль Рингельблюм организовал в Варшавском гетто под видом «Общества празднования субботы» подпольный архив с целью ознакомить человечество с тем, что происходило в этом месте. Еще одним узником и очевидцем событий, благодаря которому мир узнал о творившихся в гетто ужасах, был поэт Ицхак Каценельсон. Он вел подробный дневник, который затем лег в основу книги «Сказание об истребленном еврейском народе», написанной в лагере во Франции. Оба летописца нацистских злодеяний были убиты своими мучителями весной 1944-го: Рингельблюм на руинах Варшавского гетто, Каценельсон – в Освенциме.

22 июля 1942 года евреев начали депортировать из Варшавского гетто в Треблинку, где за год нацистские преступники уничтожили 875 тыс. человек. На следующий день покончил с собой председатель юденрата Адам Черняков. В его предсмертной записке сообщалось: «Они требуют от меня, чтобы я своими руками уничтожил детей моего народа. Мне ничего не остается, как умереть».

Тем не менее, в гетто появлялись и активно функционировали нелегальные организации различного направления – от сионистов до коммунистов. Последние имели наибольшее влияние.

Между подпольщиками происходили разногласия. Еврейская боевая организация предложила остаться в гетто и организовать сопротивление, тогда как Еврейский боевой союз планировал покинуть гетто и вести борьбу за его пределами. После долгих обсуждений победили сторонники первого варианта.

18 января 1943 года в Варшавском гетто началось первое восстание. Оно продолжалось четыре дня и, несмотря на неудачу, привело нацистов к мысли о необходимости скорейшего решения «еврейского вопроса» в Варшаве. 16 февраля рейхсфюрер СС Генрих Гиммлер подписал секретный приказ об уничтожении Варшавского гетто по соображениям «безопасности». К тому времени в живых оставались около 40 тыс. человек. 19 апреля начальник имперской службы безопасности и полиции Юрген Штроп приступил к исполнению приказа. В гетто ворвались два батальона войск СС. На проведение операции отводилось три дня.

Эсэсовцы не ожидали сопротивления, поэтому восстание застало их врасплох. Доведенные до отчаяния узники сражались отчаянно. В немцев полетели бутылки с зажигательной смесью, после чего бойцы СС отступили, вернувшись затем с артиллерией и минометами. Обитатели гетто сражались за каждый дом. Бои на городских улицах продолжались почти месяц. 28 апреля один из участников сопротивления Йосеф Раковер написал в своем завещании: «Еврейское гетто умирает в бою, в пламени, под звуки выстрелов, но без воплей – евреи не кричат от ужаса. Они принимают смерть как избавителя».

Силы были слишком неравны: немцы использовали танки и авиабомбы, евреи имели лишь стрелковое оружие. Нацисты стремились сжигать здания вместе с их защитниками. В гетто орудовали отряды огнеметчиков. Советский солдат Петр Горелик, участвовавший в освобождении Польши, отмечал в своей книге «Крепость Моссада в Варшаве»: «Евреи Варшавского гетто, в том числе дети, женщины, старики, вооруженные камнями, палками, несколькими пистолетами и винтовками, сопротивлялись регулярным частям вермахта дольше, чем вся Польша, дольше, чем великая европейская держава Франция».

14 мая 1943 года лично руководивший штурмом Штроп сообщил своему начальству о подавлении восстания и ликвидации Варшавского гетто, хотя схватки с отдельными разрозненными группами повстанцев продолжались. Как докладывал Штроп в Берлин, восстание было окончательно подавлено вечером 16 мая после взрыва варшавской синагоги. В столкновениях погибли 7 тыс. защитников гетто. Еще 6 тыс. человек сгорели заживо. Последние участники сопротивления до начала июня скрывались в подвалах.

13 августа 1943-го началось восстание в Белостокском гетто, которое нацисты также решили ликвидировать.

Местные подпольщики повторили подвиг варшавских, оказав немцам вооруженное сопротивление. Против восставших, сумевших раздобыть чуть больше ста единиц стрелкового оружия, один пулемет и бутылки с зажигательной смесью, были брошены огромные силы с артиллерией, танками и самолетами. Большинство бойцов гетто погибли, а 20 августа, после того, как кончились патроны, руководители восстания покончили жизнь самоубийством.

Источник

Опубликовано 16.10.2020 17:02

І. Мельнікаў. Яны не захацелі быць паслухмянымі рабамі

Повязь часоу 20-04-2017 Ігар Мельнікаў

У красавіку спаўняецца 74 гады Паўстанню. Гэта падзея амаль не даследавалася ў айчыннай гістарыяграфіі, а наша грамадства, мабыць, упершыню даведалася пра тую трагедыю толькі паглядзеўшы выдатны галівудскі фільм Рамана Паланскага «Піяніст». А між тым, гэта тэма патрабуе больш глыбокага даследавання і асэнсавання.

Габрэйскі раён

Да пачатку Другой сусветнай вайны габрэйскае насельніцтва Варшавы складала, па розных падліках, каля 400 тысяч чалавек, прычым большая частка, каля 300 тысяч, жыла ў так званым габрэйскім квартале. У тым жа раёне Варшавы жылі і каля 80 тысяч палякаў. Прадстаўнікі габрэйскай інтэлігенцыі жылі ў іншых раёнах польскай сталіцы. Неўзабаве пасля акупацыі Польшчы па загаду губернатара Ханса Франка палякі, якія пражывалі на тэрыторыі будучага гета, былі адселеныя, а іх месца занялі габрэі з іншых раёнаў Варшавы.

У студзені 1940 года пачалося будаўніцтва муроў, якія аддзялялі гета ад горада. Мяжа габрэйскага квартала праходзіла па вуліцах Велькай, Багно, Плац Гжыбоўскі, Зімна, Плац Банковы, Огруд Красіньскіх, Конвікторска, Стаўкі і г.д. Больш за 400 тысяч чалавек аказаліся адрэзанымі ад знешняга свету. Тэрыторыя гета была падзеленая на тры часткі: першая — рамесная, у другой знаходзілася вялікая фабрыка, што вырабляла шчоткі і пэндзлі, а ў трэцяй знаходзіліся прамысловыя прадпрыемствы і адміністрацыя.

У гета быў створаны «Юдэнрат» (Габрэйскі савет), які складаўся з 24 сябраў, прызначаных нацысцкімі ўладамі з ліку багатых і вядомых варшаўскіх габрэяў. Сядзіба гэтай арганізацыі знаходзілася на вуліцы Гжыбоўскай 26/28, там, дзе да вайны была Управа габрэйскай гміны. У функцыі «Юдэнрата» ўваходзіла камплектаванне «працоўных батальёнаў» і арганізацыя адпраўкі габрэяў у Трэблінку — бліжэйшы да Варшавы лагер масавага знішчэння. Была яшчэ адна рэч, якую сябры «Юдэнрата» рабілі ўжо выключна па ўласнай ініцыятыве: гета літаральна кішэла правакатарамі, ад якіх гестапа атрымлівала інфармацыю аб узнікненні падпольных арганізацый, закупцы зброі і месцах яе захоўвання, аб таемных месцах выхаду з гета ў горад.

Варшаўскае гета

Германская ваенная прамысловасць, што набірала ўсё большы размах, вельмі хутка адчула недахоп у кваліфікаванай рабочай сіле. У той жа час, згодна з рапартамі гестапа, «40 працэнтаў з паўмільёна габрэяў, што знаходзіліся ў гета, — былі рамеснікамі высокай кваліфікацыі». Гаворка ішла пра краўцоў, цесляроў і г.д. Немцы выкарыстоўвалі гэтую бясплатную працоўную сілу.

Гета было перанаселенае. На адзін квадратны кіламетр прыходзілася каля 150 тысяч жыхароў. З пачатку існавання гета і да лета 1942 года ад голаду і хвароб там памерлі каля 100 тысяч чалавек. У кастрычніку 1941 года Ханс Франк выдаў загад расстрэльваць на месцы кожнага габрэя, які трапіць у рукі нямецкіх уладаў па-за межамі гета. А таксама кожнага паляка, які будзе ратаваць ці хаваць габрэя.

Аб’ява акупацыйных уладаў для жыхароў гета

Неўзабаве рэйхсфюрэр Гімлер аддаў загад «ачысціць Варшаўскае гета». Першая дэпартацыя ў Трэблінку адбылася ў ліпені 1942 года. Каб падмануць габрэяў, нацысты развешвалі на тэрыторыі гета ўлёткі, у якіх інфармавалі, што вываз людзей ажыццяўляецца дзеля таго, каб палепшыць іх жыллёвы стан. Спачатку вывозілі старых і дзяцей, а потым узяліся і за іншых. Да сакавіка 1943 года ў гета засталося каля 55 тысяч чалавек.

Падрыхтоўка да паўстання

Жыхары гета хутка зразумелі, што нацысты адпраўляюць габрэйскае насельніцтва на смерць, таму сярод прадстаўнікоў розных падпольных арганізацый, якія дзейнічалі на тэрыторыі гета, стаў выспяваць план узброенага выступу супраць нацыстаў. Большасць сучасных еўрапейскіх гісторыкаў падкрэслівае, што, у адрозненні ад палякаў, якія ўзнялі ў 1944 годзе Варшаўскае паўстанне і якія пры акрэсленых абставінах мелі шансы на перамогу, габрэйскае ўзброенае выступленне было асуджана на правал. Аднак сэнс паўстання ў гета заключаўся ў дэманстрацыі мужнасці людзей, якія кінулі выклік смерці.

Дарэчы, спробы ўзброенага выступу супраць нацыстаў рыхтаваліся і ў гета, размешчаных на тэрыторыі Заходняй Беларусі. Напрыклад, лідары моладзевых сіянісцкіх падпольных арганізацый Віленскага гета ў 1942 годзе звярнуліся да габрэяў з заклікам, у якім былі словы: «Гітлер плануе знішчыць усіх еўрапейскіх габрэяў. Мы не быдла, якое вядуць на бойню. Трэба змагацца. Лепей загінуць у баі». Тое ж самае адбывалася і ўБеластоцкім гета. І калі ў Вільні ўзброенага выступу так і не адбылося, то ў Беластоку ў лютым 1943 года габрэі ажыццявілі напад на аддзелы СС. Некаторым паўстанцам удалося прабіцца ў лясы і далучыцца да польскіх партызан. Узброеныя выступленні габрэяў адбываліся таксама ў гета ў Брэсце, Браславе, Нясвіжы іКобрыне.

Габрэйская паліцыя ў гета

Што ж тычыцца Варшаўскага гета, то галоўную ролю ў падрыхтоўцы паўстання там адыграў «Габрэйскі вайсковы саюз» (ГВС). Варта падкрэсліць, што рыхтаваліся да паўстання і пракамуністычныя падпольныя групы, але ў 1942 годзе большасць з іх была ліквідавана гестапа. У сваю чаргу, ГВС перад пачаткам паўстання ў красавіку 1943 года меў на тэрыторыі гета каля пяцісот падрыхтаваных і ўзброеных байцоў. Армія Краёванакіравала ў гета 4 ручныя кулямёты, 15 аўтаматаў, 50 пісталетаў, 300 гранат. Акрамя гэтага, жыхары гета куплялі зброю ў варшавян. На тэрыторыі гета дзейнічала і іншая падпольная структура — «Габрэйская баявая арганізацыя» (ГБА), у складзе якой было таксама каля 500 сяброў. ГВС перадало ГБА частку зброі і амуніцыі. Тэрыторыя гета была падзелена на дзве баявыя акругі.

Бой за гонар народа

19 красавіка 1943 года нямецкія часткі пры падтрымцы бронетэхнікі, а таксама дапаможных украінскіх і латышскіх падраздзяленняў накіраваліся ў Варшаўскае гета. На гэты дзень была прызначана канчатковая ліквідацыя гета і вываз яго насельніцтва ў лагеры смерці. Але як толькі першыя часткі СС увайшлі на тэрыторыю габрэйскага раёна, на іх пасыпаўся град куль. Вось як тыя падзеі апісваў брыгадэфюрэр СС Юрген Штроп: «З усіх вокнаў і падвалаў стралялі так моцна, што цяжка было падняць галаву, каб заўважыць, адкуль вядзецца стральба. Узарваўся бранявік. Гранаты і бутэлькі з запальнай сумессю затрымлівалі рух. У некаторых месцах мы былі вымушаны ўжываць зянітную гармату. […] Сярод паўстанцаў былі не толькі мужчыны, але і жанчыны».

Афіцеры СС ў гета

Хутка на адным з дамоў на вуліцы Мураноўскай былі вывешаны бела-блакітны і бела-чырвоны сцягі. Габрэйскіх паўстанцаў падтрымалі байцы Арміі Краёвай пад камандаваннем маёра Хенрыка Іваньскага. Але што маглі зрабіць слаба ўзброеныя жыхары гета супраць рэгулярнага войска…

Калабарацыяністы забіваюць яўрэяў у Варшаўскім гета

8 мая 1943 года немцы захапілі штаб-кватэру ГБА. У ноч з 13 на 14 мая ў небе над Варшавай паказаліся савецкія бамбардзіроўшчыкі, якія скінулі бомбы на казармы войск СС. Падчас бамбардзіроўкі частка паўстанцаў прарвалася з гета. 16 мая нацысты афіцыйна абвясцілі аб заканчэнні акцыі па знішчэнню Варшаўскага гета. Аднак малыя атрады паўстанцаў змагаліся ў развалінах да ліпеня. Усяго ў баявых дзеяннях загінула каля тысячы абаронцаў гета. Яшчэ 5 тысяч згарэлі ў агні. Немцы, па розных падліках, страцілі некалькі дзясяткаў забітымі і параненымі.

Паўстанец у руінах

Адзін з удзельнікаў паўстання Арыя Вільнэр пісаў: «Мы не збіраемся ратаваць сябе. З нас ніхто не выжыве. Мы хочам уратаваць гонар народа». Да гэтага цяжка нешта дадаць. Памяць пра тыя падзеі павінна жыць у стагоддзях.

Дом у Варшаве на тэрыторыі гета

Арыгiнал

Апублiкавана 20.04.2017 21:17