Tag Archives: Арлен Кашкуревич

В. Рубинчик. Обо всяком-разном

Добрый день! После серии белорусскоязычных материалов вернусь к «великому и могучему», реализуя суверенное право автора (не путать с авторским правом).

В мае 2017 г. писал: «С большинством публичных личностей, претендующих на то, чтобы стать альтернативой клану Лукашенок, у меня чисто музыкальные разногласия… Обычно эти личности просто не попадают в такт: молчат, когда надо говорить, говорят, когда надо действовать, суетятся, когда надо подумать». Постоянные мои читатели, наверно, в курсе, что за четыре года эти разногласия никуда не ушли… Проявились они и в этом месяце, когда один «лидер оппозиции», поселившийся в Польше, пожелал белорусам выйти на улицы 25.03.2021: «Не собираясь в колонны и не стоя на месте, мы будем задавать улицам пульс нашей воли. Пульс, который даже без марша покажет, что город наш. Покажет, что наши сердца бьются в едином ритме, в едином желании быть свободными». Дабы претендовать на «единый ритм», надо как минимум находиться на территории Беларуси.

Разумеется, не могу не отнестись критически и к раздавшемуся из Литвы призыву голосовать на интернет-платформе «за переговоры с властью». Уж сколько раз твердили миру, что власть РБ не считается с виртуально поданными голосами оппонентов, будь они десять раз верифицированы, будь этих голосов хоть сотни тысяч, хоть миллионы… Показать самим себе, как нас много? Так в прошлом августе уже показали, дальше что? Идея с массовым, «общенациональным» сбором голосов была уместна в июне-июле 2020 г. как способ дополнительной мобилизации активистов, сейчас это – шаг назад, уход от политической реальности в поле символической борьбы. По сути он выгоден администрации, несмотря на то, что последняя борется (или делает вид, что борется) с проектом Тихановской & Co. И трудно не согласиться с другим политэмигрантом, лидером КХП-БНФ, назвавшим проект «пустопорожней инициативой», которая «отвлекает внимание людей на иллюзии».

Впрочем, всё закономерно. Из текста двухлетней давности: «В 20002010-х гг. из-за многократных разочарований в реальности произошла виртуализация публичного (в частности, политического) пространства, умноженная на традиционную памяркоўнасць». Прошу прощения, что нередко себя цитирую, но я просто не знаю, кто ещё на белорусском материале писал о том, что электронный политический активизм, как правило, не дополняет, а подменяет активизм реальный… Сообщите, ежели знаете.

А в 2018 г. я чуток предупреждал о рисках китаизации: «Чту великий китайский народ – хотя бы за то что он дал миру Конфуция, Лао Шэ (из маньчжуров, но считал Китай своим), Лю СяобоВ то же время очень не хочется построения новых всемирных империй. Израильтянам, которые мыслят не в категориях шука [базара – ивр.], нужна консолидация. Да и белорусам тоже, разве нет?» Cудя по недавним заявлениям, предостережение не пошло впрок, и власти РБ уже готовы «использовать опыт Китая» при создании цифрового концлагеря общества. Хорошо, ребята-демократы, смотрите себе фильмы о позолоченных унитазах и дорогих галстухах первого лица – это же так интересно и важно! Куда важнее геополитических раскладов и стратегий…

После поучительной картинки, найденной где-то в сети, вернусь к событиям настоящего и недавнего прошлого, среди которых печальные – увы! – преобладают. Однако я изо всех сил стараюсь видеть и позитивы.

В июне 2020 г. перечислял аналитиков из Беларуси, безвременно ушедших в ХХІ в. Недавно умерли ещё двое старших коллег: в октябре – Людмила Старовойтова из БГУ (1951–2020), в марте – Владимир Ровдо (1955–2021), долго работавший в Европейском гуманитарном университете. Оба – кандидаты философских наук.

Л. Старовойтова, В. Ровдо. Фото из открытых источников

Подтверждается старая истина, что политический анализ в Беларуси – занятие, не продлевающее годы жизни. Впрочем, как отметил сотрудник ЕГУ д-р Владислав Гарбацкий, Ровдо зачастую напоминал ему «скорее декадентского писателя, чем стереотипного политолога, а тем более преподавателя».

Лично я с Владимиром знаком не был. В своё время читал немало его текстов; они вызывали вопросы, но не настолько, чтобы искать автора для полемики с ним… Так или иначе, остаётся в силе идея, озвученная в прошлом году: памятник белорусским политическим аналитикам, который мог бы стоять на частной территории где-нибудь в Минске и иметь форму «абстрактно-конкретной» скульптуры. На ней – или рядом с ней – был бы уместен список фамилий: Богуцкий, Бугрова, Майсеня, Наумова, Паньковский, Потупа, Ровдо, Силицкий, Старовойтова, Чернов (боюсь именовать сей список мартирологом).

* * *

Прошли дни рождения Изи Харика и Мойше Кульбака – соответственно, 17-го и 20-го марта… В Синеокой эти даты отметил музей истории белорусской литературы, а вот Академии наук (оба поэта имели к ней прямое отношение) и газете «Авив», похоже, всё равно. Переживём, конечно… Любопытное сообщение опубликовала в аккаунте музея Анна Валицкая: оказывается, ещё в 2019 г. минская композиторка Оксана Ковалевич написала произведение «Зембинский еврей», вдохновлённое историей Изи Харика. Тут можно скачать ноты этой небольшой музыкальной пьесы, лёгкой для исполнения.

И. Харик (1896-1937), О. Ковалевич

А это статья о Кульбаке Антона Шаранкевича с budzma.by – не без «заусениц», но в целом корректная. Напомню, здесь в 2017 г. биография Кульбака была изложена более подробно. Схожие материалы увидели свет на бумаге в 2020 г. («Іудзейнасць») и в 2021 г. («(Не)расстраляныя»).

Нужно вспомнить ещё об одном юбилее: по некоторым сведениям, сегодня, а по другим, 6 апреля исполняется 125 лет со дня рождения Льва Мееровича Лейтмана, уроженца Петрикова (1896–1974). Этот художник-педагог, ученик Иегуды Пэна, интересен и тем, что под его руководством после войны в Минском художественном училище набирались ума-разума такие разные люди, как Михаил Савицкий и Май Данциг.

Обложка и титульный лист книги, вышедшей в Минске под грифом изд-ва «Беларусь» в 2019 г.

В указанном сборнике (автор текста и составитель – А. Корнейко) сказано так: «Ученики и коллеги отзывались о Л. Лейтмане как о прекрасном наставнике, человеке благородном и справедливом, который разговаривал на равных, объяснял доброжелательно и искренне». И дочь его Фрина Львовна, преподававшая историю искусства, была, по воспоминаниям Арлена Кашкуревича, «интеллигентным и высокообразованным педагогом».

Интересную программу «Undzere tancy» (название на смеси идиша и белорусского значит «Наши танцы») в этом году записала капелла «Bareznburger Kapelye»…

Тем временем создана рабочая группа «Shtetlfest» – видимо, помогли объявления вроде «Shtetlfest ищет волонтёров для интересного проекта». Летом организаторы & волонтёры собираются поехать по маршруту Зембин-Любча-Изабелин-Тыкотин-Крынки-Орля (т. е. по бывшим еврейским местечкам Беларуси и Польши), а в сентябре с. г. планируется большое празднество и танцы с бубнами… Во всяком случае, логотип у проекта уже есть:

Автор – дизайнер из Молодечно Олег Чирица. «Почему воробей? Потому что городская птица. И ещё потому, что так называется один из популярнейших белорусских традиционных танцев… Под который поют припевки на идише», – объяснено здесь.

* * *

Недавно подъехали ещё две круглые даты – 100-летие Рижского мирного договора и 150-летие Парижской Коммуны. Первая стала для местного официоза поводом, чтобы обвинить во всех грехах «панскую Польшу», в 1921–1939 гг. обижавшую население Западной Беларуси. Какой-то пропагандист (не помню, кто именно – они в моём сознании сливаются воедино, подобно крятомукорудям из «СБ») заявил на ОНТ: знаменитые белорусские писатели Максим Танк (1912–1995) и Пилип Пестрак (1903–1978) сидели в тюрьмах, несмотря на то, что были несовершеннолетние. «Чем они были опасны польскому государству?» – спросил пропагандист у зрителей.

Ну, во-первых, Пестрак попал за решётку в 1929 г., а Танк – в 1932 г., т. е. далеко не в детском возрасте. Во-вторых, они сидели в польских тюрьмах не как белорусские писатели, а как активисты коммунистического движения (можно спорить, не чрезмерно ли жестоким было их наказание, но сейчас авторитарный режим Пилсудского со всеми его эксцессами видится как «меньшее зло» в сравнении с тоталитаризмом Сталина). В-третьих, продолжая «во-вторых»… а что случилось с писателями в «благословенной БССР»? На ОНТ предпочли промолчать о том, что по эту сторону границы репрессированы-то были не единицы. За осень 1936 года в Минске арестовали, пожалуй, больше писателей, чем за все 1920–30-е годы на «крэсах всходних», а ведь аресты в БССР начались не в 1936-м и этим годом не закончились…

Короче, (ре)культивация обид на «вредную Польшу», сто лет назад откусившую часть наших земель и оставившую нам «шесть уездов», не выглядит убедительной. Ресентимент играет против его носителей: проще говоря, «на обиженных воду возят».

Что до коммуны, то, не мудрствуя лукаво, пощипаю википедию:

В конце 1860-х годов большим распространением, особенно в низших слоях буржуазии, стал пользоваться революционный радикализмОпределённой программы он не выставлял, и принципы «justice éternelle» (вечная справедливость) и «fraternité éternelle» (вечное братство) каждым оратором понимались по-своему…

С образованием совета коммуны, центральный комитет, действовавший в качестве временного правительства, должен был бы прекратить своё существование; но он не захотел отказаться от власти. В умственном отношении совет коммуны стоял выше комитета, но и он оказался не на высоте своего призвания, представлявшего большие трудности. Среди членов совета не было ни даровитых военачальников, ни испытанных государственных людей; до тех пор почти все они действовали лишь в качестве агитаторов. Из ветеранов революции в совете коммуны заседали Делеклюз и Пиа.

Первый из них, якобинец, после всех перенесённых им испытаний, представлял собой только развалины. Пиа, даровитый публицист, но чистый теоретик, совершенно запутавшийся в противоречиях, обуреваемый безграничным тщеславием и в то же время трусливостью, совершенно не подходил к той крупной роли, которая выпала ему на долю…

Заседали в совете коммуны и самые ярые ораторы парижских клубов революционно-якобинского направления. В числе их были даровитые, но беспочвенные мечтатели: живописец Курбе, Верморель, Флуранс, Валлес, остроумный хроникёр бульварной прессы; среди них выдавались Рауль Риго и Ферре.

При таком пёстром составе совета коммуны, деятельность его в сфере управления и даже защиты Парижа, по признанию самих коммунаров, представляла картину розни и разброда. В совете образовалось несколько партий, которые всякими правдами и неправдами поддерживали своих, раздавая им высшие должности. Даже члены совета, которые вообще с самоотвержением служили делу коммуны, отвергали услуги лиц дельных, способных и испытанных, если только они не принадлежали к их партии.

По мне, тут можно почерпнуть кое-что поучительное для Беларуси 2020-х гг.

Накануне Дня Воли 25 марта заимствую «весёлую картинку» с fb-странички Levi Laine. Не знаю, кто такой Леви, но замысел мне понравился.

Вольф Рубинчик, г. Минск

23.03.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 23.03.2021  20:54

Выстава пра Курапаты адкрыта зноў!

Учора, 13 лістапада, як бы ў процівагу (а хутчэй, у пандан) Міжнароднаму дню сляпых, у цэнтры Мінска распачала працу трэцяя, пашыраная выстава «Праўда пра Курапаты». У якасці саарганізатараў выступілі Беларускі саюз мастакоў – уласна, усё адбываецца на яго пляцоўцы, у Палацы мастацтва – творчая суполка БСМ «Пагоня» і грамадская ініцыятыва «Эксперты ў абарону Курапатаў».

З каардынатарам названай ініцыятывы Маратам Гаравым знаёмы даўно – ён аўтарытэтны журналіст, яго тэксты часам публікаваліся і на belisrael.info. Перад адкрыццём атрымаў ад яго кнігу, урыўкі з якой будуць прадстаўлены крыху ніжэй…

М. Г. выступаў з прамовай – паслухаць ягоны голас можна тут. Акцэнтаваў тое, што архівы зараз не даюць поўнай карціны падзей, варта браць пад увагу народную памяць. Радаваўся, што выстава пашырылася, i цяпер у ёй ужо каля 50 мастацкіх твораў. Да жывапісцаў далучаюцца скульптары, мастакі-графікі.

Выступіў таксама Уладзімір Арлоў – чытаў нарыс пра Міхася Зарэцкага (1901–1937) са сваёй кнігі «Імёны Свабоды». Казалі свае словы мастакі Алесь Марачкін і яго сын Ігар, іншыя людзі, якія дапамагаюць захаванню памяці пра месца расстрэлу тысяч людзей. Гралі ды спявалі лірнікі. Архітэктарка Юлія Сабалеўская – беларуска, якая атабарылася ў Польшчы – коратка прэзентавала свой праект трохпавярховага Цэнтра нацыянальнай памяці ў Курапатах. Тым, хто заслужыў, былі ўручаны дыпломы.

Ул. Арлоў (справа) паказвае М. Гаравому сваю кнігу. Злева – паэтэса Валянціна Аксак, жонка Арлова. На сценах – творы нябожчыка Арлена Кашкурэвіча (у Палацы мастацтва ладзіцца адначасова некалькі экспазіцый).

Сярод слухачоў гайсаў Павел Севярынец, і нават вёў стрым (!) З палітыкаў, дзейных і адстаўных, прыйшлі на адкрыццё таксама Алесь Бяляцкі, Вінцук Вячорка, Вячаслаў Сіўчык…

Злева – гледачы цікавяцца трыпцiхам Андрэя Дубініна; справа – праца Алеся Марачкіна «Навала-2», прысвечаная абароне Курапатаў ад «рэстарацыі Зайдэса» (на карціне можна адшукаць і П. Севярынца са сцягам)

А. Дубінін – не толькі мастак, а і дасведчаны педагог-мастацтвазнавец. Ён даў паясненні да свайго трыпціха:

«Левая частка завецца «Ноч паэтаў, або Клуб Дзяржынскага» (2017, памер 150х275 см). Цэнтральная – «Курапацкі крыж» (2019, 200х150 см). Мастацкі вобраз знайшоўся падчас работы над карцінай, калі плягі-раны на целе пакутніка – у форме абласцей Беларусі – раптам люстрана пачалі зерыць на небе, і неба Беларусі сталася плашчаніцай, на якой адбіліся смяротныя знакі. Цэнтральны вобраз ранаў пачаў дыктаваць метад пісьма – плямісты, гэта вельмі ёмісты вобраз-метафара. Невядомы твар – як невядомыя імёны закатаваных, завецца «судар» (ад лац. sudorium, пакроў). Правая частка –«Курапаты: “Рахунак!”» (2019, 150х275 см). Рытмічны рад перагукаецца з карцінай Брэйгеля «Сляпыя», дзе тыя валяцца ў яму, тут такі ж дыяганальны рух долу, дзе ванітуе крывёй апошні жаўнер, трымаюць сурвэткі, як лакеі, паслугачы-забойцы. Але дагэтуль цаляюць у нас, як крайні злева. Ззяе горад справа ўверсе…»

Але экспазіцыя складаецца не толькі з карцін і макетаў. На стэндах наведнікам даступныя звесткі пра Курапаты, што, безумоўна, падвышае адукацыйную вартасць праекта.

Карацей, ёсць сэнс наведаць, калі хто яшчэ не бачыў. Чакаецца, што дакументальна-мастацкая выстава на сталічнай вуліцы Казлова, 3 будзе працаваць па 22 лістапада г. г., з 11-й да 19-й гадзіны штодня, апрача панядзелка. Уваход вольны. Ахвотныя мець кнігу М. Гаравога, падыходзьце заўтра – 15.11.2019 з 18.00 плануецца «афіцыйная прэзентацыя».

В. Р. 

Як было ў Вілейцы-2017, глядзіце тут.

* * *

З кнігі «НКВД забіваў у Курапатах…» (Мінск: Зьміцер Колас, 2019; рэцэнзенты – кандыдаты гістарычных навук Валянціна Вяргей, Алег Іоў, Мікола Крывальцэвіч)

Адкрыцьцё таямніцы старога бору

Яшчэ напачатку 1970-х гадоў Зянон Пазьняк і Яўген Шмыгалёў дазналіся ад старажылаў вёсак Зялёны Луг, Цна-Ёдкава і Дроздава пра даваенныя расстрэлы на адгор’і Менскага ўзвышша – у старым бары Брод на поўдзень ад шашы Заслаўе – Калодзішчы.

Тады пра гэта публічна казаць было рызыкоўна. Але як толькі камуністычная ўлада захісталася і вымушана была дапусьціць пэўную свабоду слова – «галоснасьць», Пазьняк і Шмыгалёў агучылі жудасную гісторыю ляснога ўрочышча.

Дапамог выпадак. Увесну 1988 году васьміклясьнікі менскай сярэдняй школы № 171 Алесь Макрушын і Віктар Пятровіч ды іхны старэйшы сябра муляр Iгар Бага часьцяком бавілі час у глухім Бродзе. Бывала, і з заняткаў зьбягалі ў гэты бор, цішыню якога парушаў толькі далёкі гул кальцавой, сьпевы птушак і гоман ветру ў шатах старых ялін…

Узгадвае Алесь Макрушын (1973 г. н.):

«Першага траўня вырашылі зрабіць сабе сапраўдную партызанскую зямлянку, каб хавацца ад непагадзі. На паўночна-ўсходнім баку найвышэйшага пункту лесу пад дзвьма старымі ялінамі знайшлі прыдатную западзіну глыбінёй з паўмэтра, высланую хваёвым і яловым шыльнікам, парослую рэдкімі сьцяблінамі малінаў. Працы было шмат, таму пятага траўня зьбеглі ў лес з уроку фізкультуры. Хутка выкапалі заглыбленьне, аднак яно ня ўсім пасавала, бо ростам мы розьніліся. Вырашылі заглыбіцца яшчэ на штык і… адразу пайшлі чалавечыя парэшткі, у тым ліку чарапы з аднолькавымі адтулінамі ў патыліцы. Спачатку разгубіліся, бо ня ведалі, што рабіць зь нечаканымі знаходкамі. Троху супакоіліся і вырашылі выклікаць міліцыю. На “Волзе” прыехаў палкоўнік міліцыі разам зь Зянонам Пазьняком і Міхасём Чарняўскім – археолягамі з акадэмічнага Інстытуту гісторыі. Нас адвезлі ў родную школу, дзе перапужаную дырэктарку супакоіў Зянон Пазьняк. Перад шыхтамі вучняў і настаўнікаў археоляг выказаў нам падзяку за ўнёсак у адкрыцьцё таямніцы старога бору».

Гэтае месца лякалізавана, спадзяюся, з гадамі там зьявіцца адпаведны мэмарыяльны знак.

Трэцяга чэрвеня 1988 году галоўны рэдактар штотыднёвіка Саюзу пісьменьнікаў Беларусі «Літаратура і мастацтва» («ЛіМ») Анатоль Вярцінскі зьмясьціў у газэце артыкул Зянона Пазьняка і Яўгена Шмыгалёва «Курапаты – дарога сьмерці» з прадмовай народнага пісьменьніка Беларусі Васіля Быкава.

Артыкул пераконваў, што ў лясным урочышчы на паўночна-ўсходнім ускрайку Менску ў даваенныя гады савецкія органы бясьпекі расстралялі тысячы ні ў чым не вінаватых людзей – нашых з вамі продкаў і суайчыньнікаў.

Была створана ўрадавая камісія, узбуджана крымінальная справа. У сьледчую групу пад кіраўніцтвам сьледчага ў асабліва важных справах Пракуратуры БССР Язэпа Бролішса ўвайшлі экспэрты, у тым ліку археолягі Акадэміі навук. Упершыню на тэрыторыі СССР дасьледавалася месца расстрэлаў і могільнік ахвяраў палітычных рэпрэсіяў з выкарыстаньнем спэцыяльных археалягічных мэтодык. Больш за 50 сьведкаў пацьвердзілі, што бачылі і чулі расстрэлы. Летам 1988 году экспэрты адшукалі 510 захаваных западзін – як мяркуецца, расстрэльных ямаў, зрабілі эксгумацыю некаторых, знайшлі парэшткі шматлікіх ахвяраў.

Аналіз парэшткаў і рэчаў (гумовы абутак, грабяні, зубныя шчоткі, гаманцы для грошай і гільзы) паказаў, што людзі забітыя ў 1937–1941 гадах. Стралялі ў галаву – як правіла, у патыліцу, а таксама ў скроню і цемя. Большасьць стрэлаў з савецкага рэвальвэра «Наган» – табельнай зброі НКВД. Усе ахвяры – цывільныя людзі з Усходняй і Заходняй Беларусі, магчыма, з краін Балтыі, у асноўным 40-50-гадовага ўзросту. У тым ліку жанчыны. Гэтыя і пазьнейшыя раскопкі пацьвердзілі высновы сьледзтва, што ў перадваенныя гады супрацоўнікі НКВД вывозілі ў Курапаты людзей і там іх расстрэльвалі.

Падчас раскопак 1997–1998 гадоў упершыню былі ідэнтыфікаваныя парэшткі трох ахвяраў – Мардыхая Шулькеса, Мойшы Крамера і Штама (імя невядомае), забітых летам – раньняй восеньню 1940 году. З найбольшай у Курапатах магільнай западзіны памерам 7,5 Х 5,3 м паднялі парэшткі ня менш як 373 чалавек са зьвязанымі рукамі (у тым ліку 19 жанчын) – жыхароў усходняй Беларусі, забітых позьняй восеньню 1938 – зімой 1939 году. Пад пластом жвіру таўшчынёй каля 1 м у раскопе выяўленая вялікая пляма попелу – рэшткі спаленай ручной паклажы ахвяраў з асабістымі рэчамі.

Думаю, што і гэтыя месцы трэба ўшанаваць адпаведнымі памятнымі знакамі.

Звычайна ахвяраў прывозілі сюды са зьвязанымі рукамі. Выводзілі з машынаў, ставілі на край яміны, выкапанай загадзя, і стралялі ў патыліцу. Часта каты нагамі ўтоптвалі целы, затым прысыпалі іх, прывозілі новых ахвяраў, расстрэльвалі і складалі штабэлямі паверх раней забітых. Пасьля расстрэлаў яміны закідвалі пяском і ўтыкалі ў зямлю галінкі ці маладыя дрэвы «для маскіроўкі».

Як я прыйшоў у Курапаты

Зь дзяцінства я цікавіўся лёсам свайго любага дзядзькі Ізраіля Мадорскага – нашчадка старадаўняга рабінскага роду, які стагодзьдзямі жыў на беларускай зямлі. Выхаваны ў павазе да гісторыі, традыцыяў і мовы свайго народу, хлопец не прыняў Кастрычніцкі пераварот 1917 году ў Расеі, што вёў да асыміляцыі габрэйства, і 13-гадовым падлеткам далучыўся да маладзёвага сіянісцкага руху ў губэранскім Гомлі, а праз два гады стаў адным зь яго кіраўнікоў пад мянушкай «Воля».

Згодна з правіламі кансьпірацыі сябры арганізацыі скаўтаў «Хашомэр хацаір» (з іўрыту – «Малады абаронца») сустракаліся ў лесе за Сажом, дзе пад сваім бел-чырвона-блакітным сьцягам вучылі іўрыт, займаліся спортам, чыталі нелегальныя ўлёткі і газэты, асвойвалі гісторыю і традыцыі габрэйства.

У канцы 1925 году кіраўніцтва гомельскага «Хашомэру» было арыштаванае супрацоўнікамі ОГПУ і абвінавачанае ў прыналежнасьці да антысавецкай нелегальнай арганізацыі і злачыннай контрарэвалюцыйнай дзейнасьці.

21 студзеня 1926 году падчас салюту ў гадавіну сьмерці Ўладзіміра Леніна загула трэцяя, так званая палітычная, камэра Гомельскага выпраўленчага дому з закратаванымі кіраўнікамі «Хашомэру». Яны скандавалі: «Прэч савецкіх катаў!» і «Далоў савецкіх дурняў, якія адзначаюць такія даты!» Скандаваньне было настолькі гучным, што прыпыняліся мінакі. Толькі пасьля таго як дзяжурны Скобараў папярэдзіў, што пачне страляць па камэры, скандаваньне патроху сьціхла.

Юныя вязьні двойчы галадавалі, патрабуючы ад начальства палепшыць умовы турэмнага жыцьця. Іх падтрымлівалі маладосьць, сяброўства і вера ў будучыню.

Каб засудзіць Ізраіля Мадорскага, яму дадалі ўзросту – запісалі старэйшым на 1 год і 3 месяцы. Галоснага суду не было. Асобнай нарадай пры калегіі ОГПУ юнакоў і дзяўчат пакаралі ссылкай на тры гады ў Кіргіскі край.

А чацьвертай раніцы арыштантаў пабудзілі. Каб бацькі не пратэставалі, вырашылі вывезьці вязьняў з Гомля давідна. Асуджаныя аказалі супраціў. Кожнага «ўціхамірвалі» па чатыры «гэпэушнікі». Яны выцягвалі паўразьдзетых юнакоў і дзяўчат на ледзяны турэмны двор і запіхвалі ў машыну. Увесь гэты час скаўты сьпявалі свой гімн: «Бадзёры духам, душой і целам, / ты горды шомэр – народу сын…».

Пасьля першай ссылкі была другая – на год у Сьвярдлоўск. У канцы 1929-га пры падтрымцы жонкі Максіма Горкага Кацярыны Пешкавай, якая ўзначальвала адзіную дазволеную ў СССР праваабарончую арганізацыю «Дапамога палітычным вязьням», усім ссыльным сіяністам дазволілі выехаць у Палестыну бяз права вяртаньня.

Так мой дзядзька 20-гадовым юнаком апынуўся на Сьвятой Зямлі. Разам зь сябрамі яны абжылі, адбудавалі і абаранілі зямлю сваіх продкаў, стварылі на ёй вольную, дэмакратычную і квітуючую Дзяржаву Ізраіль. Разам зь сябрамі Ізраіль Мадорскі будаваў ГЭС на Ярдане, засноўваў кібуц Афікім у Ярданскай даліне, а таксама ствараў гонар краіны – найлепшы ў сьвеце статак кароў высокапрадукцыйнай малочнай пароды.

Ганаруся сваім дзядзькам і ягонымі паплечнікамі, якія ў далёкія 1920-я гады ў юнацкім узросьце духоўна перамаглі, здаваліся б, усемагутную савецкую дзяржаву. Урэшце ад яе засталіся руіны, а мары тых хлопчыкаў і дзяўчат сталі явай. Мяркую, што Ізраіль Мадорскі неаднойчы ўзгадваў словы біблейскага Эклезіяста: няма нічога лепшага, як мець чалавеку асалоду ад справаў сваіх, бо гэта – ягоныя справы; бо хто прывядзе яго паглядзець на тое, што будзе пасьля яго?

У цяжкую хвіліну заўжды адчуваю плячо дзядзькі, шмат чаго ведаю пра яго празь ліставаньне, сустрэчы, праз матэрыялы крымінальнай справы на кіраўніцтва гомельскага «Хашомэру» і архіву ўпраўленьня КДБ Гомельскай вобласьці. Менавіта дзякуючы архіўнай справе, зь якой пашэнціла пазнаёміцца шмат гадоў таму, упершыню ўбачыў здымкі закратаванага дзядзькі і ягоных сяброў, аўтограф свайго дзеда Цодзіка, адчуў атмасфэру часу і даведаўся, што на допытах Ізраіль Мадорскі «катэгарычна адмовіўся адказваць на пытаньні…»

*

На жаль, сёньня архівы КДБ зноў закрытыя і грамадзтву вядомыя лічаныя імёны забітых у Курапатах. І калі бываю ў гэтым знакавым для кожнага беларуса месцы, нібыта чую настойлівыя галасы тысячаў усё яшчэ невядомых ахвяраў – адкрыйце архівы назавіце нашыя імёны, аднавіце нашыя лёсы, узнавіце нашыя вобразы, распавядзіце пра нас жывым!

Марат Гаравы

Апублiкавана 14.11.2019  20:10