Tag Archives: Давид Яновский

Маэстро Алексей Суэтин и Беларусь

Алексей Степанович Суэтин, уроженец украинского города, неоднократно менявшего название (с 2016 г. этот город называется Кропивницкий), прожил без малого 75 лет: родился 16 ноября 1926 г., умер 10 сентября 2001 г. Пятая часть его пути была непосредственно связана с нашим краем. Живя в Минске с 1953 до 1968 г., Суэтин, как подсказывают «википедия» и сайт Алексея Поповского, шесть раз становился чемпионом Беларуси: в 1953, 1955, 1957, 1959, 1960, 1961 гг. Лишь в год переезда Алексей Суэтин поделил 1-2-е места с мастером Владимиром Сайгиным – затем побеждал единолично, и всякий раз, когда участвовал (!). При этом он регулярно опережал гроссмейстера Исаака Болеславского – то на пол-очка, то на очко, а то и на полтора (1959).

На памятной для белорусской команды III Спартакиаде народов СССР (1963) А. Суэтин играл на 3-й доске, ниже Иcаака Болеславского и Гавриила Вересова… зато, «выбив» 7,5 из 9, показал лучший результат и на своей доске (опередив Василия Смыслова и Бориса Спасского), и среди белорусов, внеся решающий вклад в завоевание «бронзы». Минский исследователь истории шахмат Юрий Тепер полагает, что «отправить» на 3-ю доску Алексея Суэтина, который объективно превосходил по силе чемпиона БССР-1963, было хорошим тактическим ходом.

В этой партии из первенства БССР А. Суэтин перехитрил «старшого» уже в дебюте:

А. Суэтин – Г. Вересов (Минск, 1955)

1.e4 c6 2.Kc3 d5 3.Kf3 Cg4 4.h3 Ch5 5.ed cd 6.Cb5+ Kc6 7.g4 Cg6 8.Ke5 Фc7?! («Эксперимент, заранее подготовленный моим противником и ставящий перед белыми непростые тактические задачи в условиях ограниченного времени. Пришлось изрядно поработать за доской»). 9.d4 e6 10.Фe2 Кf6 11.h4 Сb4 12.h5 Сe4 13.f3 O-O 14.С:c6 bc 15.g5 c5 16.Сe3! («Опровергает экстравагантную дебютную стратегию чёрных. Две фигуры чёрных под боем, но белые не должны спешить с их взятием. События по-прежнему развёртываются форсированно, но белые остаются с лишней фигурой» – Суэтин). 16…С:f3 17.К:f3 Кe4 18.O-O К:c3 19.bc С:c3 20.Лad1 Лab8 21.Лf2 Лb2 22.h6 Лfb8 23.Кe5 cd 24.С:d4 С:d4 25.Л:d4 Лb1+ 26.Kрg2 Фc3 27.Л:f7 Лg1+ 28.Kр:g1 Фg3+ 29.Kрf1 Лb1+ 30.Лd1 Фh3+ 31.Kрe1 Фg3+ 32.Лf2. 1:0. В своей книге 1980 г. победитель опустил последние 5 ходов.

Когда в Минске-1964 проходил матч «БССР – ГДР», первая тройка белорусских игроков была уже такой: Болеславский, Суэтин, Вересов. Во время ответного визита в Берлин-1965 – Суэтин, Болеславский, Вересов. Вообще, в известных матчах с Польшей, Венгрией и ГДР Суэтин успешно защищал честь Беларуси: например, в июле 1958 г., играя в Полянице-Здруй, набрал 7 из 8 (соревнования проходили по шевенингенской системе).

Сейчас «википедия» предлагает фото шахматиста, сделанное в 1995 г. (см. выше), хотя в статье, где говорится об успехах Суэтина в чемпионатах БССР 1950–60-х гг., было бы уместно более раннее изображение. Например, такое, с характерным профилем-«топором»:

Москва, 1963 (публиковалось здесь; за более качественную версию был бы признателен)

Или такое:

Ленинград, 1962. Командное первенство СССР – А. Суэтин выступает за спортивное общество «Спартак», чемпионом которого был в 1957, 1965 и 1967 гг.

А может быть, фото с книжной суперобложки 1969 г.:

Но, конечно, важнее то, как человек играл и что он сделал для «шахматного мира», а не то, как он выглядел.

В своё время зацепило надуманное противопоставление «привозных» и «доморощенных» шахматистов Беларуси – его в 2008 г. развивал тогдашний гостренер по шахматам и шашкам в газете «Спортивная панорама» (экс-«Физкультурник Беларуси»), официозе минспорта РБ:

Алексей Суэтин — привозной шахматист, он приехал из Тулы уже известным мастером. Суэтин женился на известной Кире Зворыкиной, достиг пика популярности, но потом семейная жизнь не сложилась, он развелся и уехал в Москву. Напомню, что в те годы на республику накатила волна приглашений спортсменов в различных видах спорта, в том числе и в шахматах. Это принесло свои плоды и дало большой толчок для будущего многих дисциплин. Доморощенным же первым гроссмейстером по праву считают Виктора Купрейчика.

В 2010-е гг. о Викторе Купрейчике немало писали как о «первом в истории шахмат Беларуси международном гроссмейстере». Не принижая заслуг блестящего игрока из Минска (1949–2017), завоевавшего высшее звание в 1980 г., следует заметить, что первым уроженцем Беларуси, прослывшим шахматным маэстро, являлся Давид Яновский из Волковыска (1868–1927), ещё в детстве покинувший родное местечко. Первым гроссмейстером, надолго поселившимся у нас, был Исаак Болеславский (1919–1977; гроссмейстер СССР с 1945 г., с 1950 г. – международный гроссмейстер), который жил и работал в столице БССР с 1951 г. А первым представителем Беларуси, добившимся высшего шахматного звания, оказался, нравится это кому-то или нет, именно Алексей Суэтин: с 1964 г. – гроссмейстер СССР, с 1965 г. – мг.

В книге «Избранные партии» (Минск, 1969) А. Суэтин рассуждал так: «Мои следующие (после переезда в Беларусь. – В. Р.) шаги шахматного совершенствования, периоды успехов и неудач, наконец, достижение гроссмейстерских высот – всё это неразрывно связано с Белорусской шахматной организацией».

Вероятнее всего, «эмиграция» Суэтина в Москву в конце 1960-х гг. была обусловлена прежде всего сотрудничеством гроссмейстера с Тиграном Петросяном и не имела отношения к разрыву со Зворыкиной в начале того же десятилетия. После 1968 г. бывший минчанин поддерживал и даже в чём-то крепил связи с Беларусью: многократно наведывался в Минск, активно печатался здесь (назову хотя бы книги «Дебют и миттельшпиль» 1980 г., «Выдающиеся советские шахматисты» 1984 г.), тепло отзывался о наших шахматистах, симпатизируя тому же Купрейчику. В общем, словцо «привозной» больше говорит о модусе гостренера Мочалова, чем о покойном Алексее Степановиче.

Дорога Суэтина к гроссмейстерскому званию был отнюдь не усыпана розами, о чём шахматист немало рассказывал и в упомянутом сборнике «Избранные партии», и в «прощальной» автобиографической книге «Шахматы сквозь призму времени» (Москва, 1998). Из-за неровности спортивных результатов он около 10 лет шёл к тривиальному ныне званию международного мастера – получил его лишь в 1961 г., за 3-е место в венгерском Дебрецене (Суэтина долго не отправляли на заграничные турниры с нормой мм). А. С. и мастером спорта СССР стал не очень-то рано – в 1950 г., когда ему было 24 года.

Довоенная жизнь в Туле, где шахматным наставником юного Суэтина во Дворце пионеров был шашист, и трудные военные годы вряд ли способствовали полноценной самореализации. Полагаю, когда Суэтин рассуждал на склоне лет: «В каждом человеке остаётся огромный неиспользованный потенциал. Большинство людей, прожив жизнь, раскрывает свои способности лишь в малой доле… Всё же, несмотря на преграды, талантливые люди, наделённые волей и настойчивостью, рано или поздно добиваются цели» («Столь долгое единоборство», Москва, 1989, с. 169-170), то имел в виду и себя.

Несмотря на талант и настойчивость, Алексею Суэтину не суждено было ни чемпионствовать в Советском Союзе, ни выходить в межзональные турниры, а уж тем более претендовать на мировую шахматную корону. Дважды он останавливался в полушаге от медалей в личных чемпионатах СССР, и, что характерно, в период, когда представлял нашу республику: в 1963 и в 1965 гг. (делил 4-6-е и 4-5-е места; в 1970–80-х гг. ни А. Капенгут, ни В. Купрейчик, увы, не взяли эту «планку»). Особенно впечатляет суэтинский успех 1963 г.: минчанин, наравне с Е. Геллером и Д. Бронштейном, набрал 11,5 из 19 – всего на пол-очка меньше, чем у тройки победителей. Позади в тот раз остались многие лидеры мировых шахмат (Л. Полугаевский, В. Корчной, М. Тайманов…), а международный мастер получил очень нужный ему гроссмейстерский балл.

В 1996 г. гроссмейстер Суэтин гордился тем, что завоевал звание чемпиона мира – пусть не «среди всех», но среди ветеранов. Фундамент этой победы, безусловно, закладывался и в белорусские годы.

Каким человеком был шахматист Суэтин? Мне не довелось с ним общаться, за исключением краткого эпизода (см. ниже), но вот что пишет из США кмс Дмитрий Ной 1935 г. р., врач по профессии, известный в своё время белорусский шахматный арбитр и журналист:

Суэтин – очень талантливый человек со многими человеческими слабостями, с очень трудной личной жизнью, мужественный, честный, невероятно работоспособный. Я очень многое от него перенял, особенно в общении с людьми, тем более, что он меня втянул в журналистику и помогал мне в тяжёлые для меня моменты жизни. Характеры людей он видел прекрасно, насквозь. Дружил со Смысловым, Петросяном, который «сделал» ему квартиру в Москве, и многими другими. Прекрасный был товарищ и человек!

Добрые слова содержатся и в разделе «Рассказывают современники» книги «Алексей Суэтин» из известной «чёрной серии» (Москва, 1987). Василий Смыслов: «Сердечность его характера мне особенно привлекательна». Лев Полугаевский: «В жизни Суэтин для меня приятен, как интересный собеседник, отличающийся лёгким характером и чувством юмора. Он – человек обязательный, работа для него превыше всего».

Однако сам Суэтин признавался, что характер у него далеко не идеальный («Шахматы сквозь призму времени»):

«До сих пор и в жизни, и в шахматах страдаю от импульсивности и опрометчивости своего характера… У меня всегда хромал чёткий расчёт вариантов» (с. 18-19).

«На протяжении всего шахматного пути меня преследует комплекс неуверенности» (с. 20).

«Особенно нервное состояние меня преследовало в период кризиса во второй половине 50-х годов, когда надо было «продираться локтями» (их же протирать) в сражениях за доской. Энергии как никогда было много, но проявить её, чтобы избавиться от прилипшей ко мне приставки полу и стать гроссмейстером, не удавалось. Именно в этот период, думается, заметно обострились черты моего характера в сторону резкости, даже не свойственной мне агрессивности» (с. 31).

В Беларуси «недоморощенный», видимо, наступал кое-кому на мозоли. Абрам Ройзман, который в 1950-е годы тоже имел немало амбиций, в своих мемуарах (журнал «Шахматы», Минск, № 4, 2004) давал понять, что А. Суэтин до и во время минского турнира 1957 г., мягко говоря, не способствовал повышению товарищей в звании. В итоге А. Ройзман выполнил-таки необходимую норму мастера спорта (за два тура до финиша повышенную на пол-очка), обыграв Суэтина в решающей встрече и поделив с ним 3-4-е места.

Спустя десятилетие после того турнира А. Суэтин написал в газету «Физкультурник Белоруссии» (07.01.1968) статью «Способности шахматиста», где изложил своё кредо: «Чем выше уровень игры и выше квалификация, тем больше и запросы у каждого из его обладателей. Это уже настоящая спортивная борьба, со всеми вытекающими последствиями… Шахматист должен быть упорным и хладнокровным, смелым в принятии решения и вместе с тем осмотрительным и хитрым в борьбе».

Именно в Минске шахматист Суэтин стал шахматным тренером, а также литератором, публицистом (тщательный анализ его публикаций – непростая задача; в том же «Физкультурнике…» их насчитывались десятки, а ведь были ещё журналы «Работніца і сялянка», «Маладосць»…) и даже телеведущим. Когда в 1980-х гг. А. Суэтина упрекали в сконфуженности во время комментирования матча Карпов – Каспаров, гроссмейстер парировал: «У меня немалый опыт работы на телевидении. Школу на этой стезе я прошёл ещё в Белоруссии, где в течение нескольких лет был нештатным шахматным комментатором и обозревателем. Даже писал и ставил небольшие пьесы, в основу которых были положены различные исторические факты или байки, такие, например, как Карл ХІІ в Бендераx”, Шахматный авторитет, Приключения маленького Леонардо… Уж чего-чего, а выхода в прямой эфир я никогда не боялся» («Столь долгое единоборство», с. 33).

Некоторыми подробностями о белорусском телевидении делилась Кира Зворыкина: «В 1955 году в Минске начал работать телевизионный центр. Редакция спортивных передач включила в белорусскую программу шахматы. Ведущими были Болеславский, Суэтин, Вересов или я. Это зависело от нашего спортивного календаря» («В рядах шахматной гвардии», Минск, 1984, с. 78). Увы, ныне записи «шахматных» телевыпусков 1950–60-х гг. труднодоступны – если вообще сохранились. Тем не менее можно констатировать, что «имя» в спортивной журналистике А. Суэтин сделал себе довольно рано, хоть его и критиковали, к примеру, за «Разговор с юным шахматистом» в сборнике «Дома и за рубежом» (Минск, 1968): «Такой раздел нужен, но литературно он сделан явно второпях» («Физкультурник Белоруссии», 14.07.1968; крупным мастером стиля шахматный гроссмейстер действительно не был). Вообще же Суэтина, как он сам упоминал в книге 1998 г. (с. 22), в наших краях не обижали: «После переезда из Минска, где я привык к известному почитанию, в Москве быстро почувствовал себя довольно одиноко».

Заслуживает внимания обзор от многократного чемпиона Беларуси в рижском журнале «Шахматы» (№ 9, 1962). Та статья А. Суэтина озаглавлена без лишних изысков: «Шахматисты в Белоруссии». Любопытно, что автор, как теперь сказали бы, «раскручивал» дебют Вересова, который, по его мнению, мог бы называться и «белорусским началом»… А вот о дебюте Сокольского Суэтин умолчал, хотя несколькими годами ранее выступал в роли редактора книги А. П. Сокольского «Шахматный дебют: теория и практика» (1955).

Кроме прочего, в статье Суэтина содержится ценная информация о соревнованиях трудовых коллективов. Похоже, мастер искренне ратовал за «низовые» шахматы – ещё в 1961 г. он писал в журнале «Маладосць»: «Белорусская шахматная федерация ставит своей неотложной задачей создание шахматных секций на каждом предприятии республики и регулярную организацию внутриколлективных турниров» (перевод с белорусского). Одним из первых – а возможно, и первым для аудитории за пределами БССР – Суэтин отметил успехи Капенгута: «Сильнейшим юношей Белоруссии является 17-летний кандидат в мастера Альберт Капенгут. Он отлично знает дебютную теорию, по-настоящему увлечён шахматами (как ни странно, редкое явление среди юных шахматистов Белоруссии!)» и Купрейчика: «С возрастающим вниманием следят болельщики за 12-летним Виктором Купрейчиком. Ученик 6-го класса 42-й школы (правильно «45-й» – В. Р.) Минска в этом году не только выполнил норму первого разряда, но и стал чемпионом школьников Белоруссии! Да и в матче Минск – Рига он отличился, выиграв обе партии» («Шахматы» № 9, 1962). И много позже, как видно из сборника «Стратегия, тактика, стиль» (Минск, 1979), А. Суэтин доброжелательно отзывался о творчестве А. Капенгута и В. Купрейчика, не забыв также о других белорусских мастерах…

Немного личного. Летом 1992 г. я неплохо отдохнул в Паланге (в те «лихие» годы независимые Беларусь и Литва как-то обходились без виз) с уже упомянутой книгой «Избранные партии». Несколько месяцев спустя удалось увидеть и автора… А. С. Суэтин приехал на минский международный турнир и расхаживал в чёрной куртке – возможно, той самой, что «увековечена» в энциклопедическом словаре «Шахматы» (Москва, 1990).

На книгу с академическим названием «Основы общей теории современного шахматного дебюта» (Минск, 1958), протянутую для подписания в кулуарах Дворца шахмат и шашек, московский гость посмотрел недоверчиво, даже спросил: «Откуда она у вас, молодой человек?» Неужто полагал, что его творения, изданные в Беларуси, исчезли из оборота? Но автограф поставил – в отличие от Давида Ионовича Бронштейна, который чуть не оттолкнул от себя «Международный турнир гроссмейстеров» при встрече в минском клубе «Веснянка» (2005)…

* * *

Далеко не всем известно, что в 1966 г. Алексей Суэтин был избран председателем шахматной федерации БССР и оставался им два года. Впрочем, его общественная деятельность – отдельная тема. Порадуюсь, если о ней вспомнят «старожилы».

Вольф Рубинчик, г. Минск

18.12.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

___________________________________________________________________________________________________

Еще о шахматах из последних публикаций автора:

Снова о чемпионате СССР (Минск-79)

Разные взгляды на чемпионат СССР по шахматам (Минск-1979)

В.Рубинчик. Взлёт Галины Арчаковой

Шахматныя «варагі» ў Мінску / Шахматные «варяги» в Минске

Опубликовано 18.12.2019  11:38

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (121)

Шалом! У гэтай паліндромнай серыі – пра неабавязковыя, на першы погляд, рэчы & з’явы. Ды я пакуль што сам выбіраю, пра што выказвацца… пардон.

Чарговы няспраўджаны прагноз ад мінскага «фінансіста» Вадзіма І-ба выйшаў 08.07.2019 (пра ранейшы гл. тут): «Долар к канцу тыдня можа ўмацавацца, хоць і дастаткова сціпла – да 2,05 беларускага рубля». Хіба ва ўсім астатнім гэты спадар дужа ўніклівы, бо іначай няясна, чаму яго дагэтуль трымаюць за «старшага аналітыка»: з курсамі валют яму хранічна не шанцуе. Долар к канцу тыдня (12-14 ліпеня) не тое што не падняўся з 2,048 да 2,05, а ўпаў да 2,035… І ў панядзелак 15.07.2019 курс «зялёнага» ў РБ знізіўся. Каб я быў канспіролагам, то дапусціў бы, што заданне І-ба і рэсурсаў, якія штораз на яго спасылаюцца (Myfin, «Бел. партызан»), – падарваць у грамадстве будзь-які давер да незалежных прагнозаў. Але ж канспіралагічных версій і так замнога ў публічнай прасторы…

Кур’ёзны прыклад «зрывання покрыва» паказаў чалавек, які сваім нікам дыскрэдытуе старажытнага летапісца. У маі 2019 г. сучасны Нестар апалчыўся… на двухсерыйны савецкі фільм 1983 г. «Мэры Попінс, да пабачэння». Па-дзеля мяне, стужка не геніяльная, адметная найперш сваімі музычнымі ўстаўкамі, а не сюжэтам.. Але прыкмеціць у ёй прапаганду сатанізму (прычым галоўная прадстаўніца чорных сіл – сама Мэры, а «містэр Эй», падобны да Джона Ленана, ёй дапамагае!), экафашызму, антысаветчыны, нават украінскага нацыяналізму (аднойчы ў кадры мільгаюць жоўтыя і блакітныя паветраныя шарыкі…), трэ’ было даўмецца. Самае прыкрае, што, гледзячы па ўсім, тысячы людзей спажываюць і вераць: я-то спадзяваўся, што часы змагання з дэкаратыўнымі сняжынкамі на службе сіянізму (мясцовым «энтузіястам» 1970–80-х гг. а-ля Уладзімір Бягун яны нагадвалі шасцікутныя зоркі) незваротна мінулі.

Трэба прызнаць, што аўтары фільма, якія ўвялі ў яго булгакаўскія матывы – чалавека-кот, начны баль у гонар М. Попінс – далі-такі зачэпку аматарам эзатэрыкі ды пошукаў глыбінных сэнсаў… Але рэжысёр Леанід Квініхідзэ (Файнцымер; 1937-2018, хай яму спакойна спіцца) не хаваў, што арыентаваўся на дарослую публіку, таму і казка «паводле Памелы Трэверс» у яго атрымалася іранічна-змрачнаватая, у стылі некаторых «мультфільмаў для дарослых». І адсылкі да «Майстра з Маргарытай», культавай кнігі савецкай інтэлігенцыі, былі ў гэтым сэнсе лагічныя й дарэчныя. Што да песні пра вецер на словы Навума Олева, гэта класічная «дуля ў кішэні» (цэнзуру можна было супакоіць тым, што «ўсходні вецер», які меўся памяняцца, згаданы ў арыгінале Трэверс 1930-х гг.). У 1983 г., мяркую, перамен чакаў не адзін Віктар Цой, а 90% савецкіх грамадзян, у т. л. кінематаграфістаў… Гэта не магло не адбівацца на змесце іхняй прадукцыі.

О так, раз-пораз цягне мяне ў апошняе савецкае дзесяцігоддзе, калі дрэвы былі вялікія (C)… Нямала было паганага, але, умоўна, 80-90% мультфільмаў дагэтуль хочацца пераглядаць, яны былі не найгоршай часткай тагачаснай рэчаіснасці. Таму непрыемна ўразіў допіс яшчэ аднаго гора-канспіролага – блогера Аляксандра П-кі (які, здаецца, сам рабіў мульты; пра іх узровень меркаваць не бяруся). Гэты чэл атабарыўся ў Германіі ды лупцуе калегаў (Давыдава, Караваева, Курляндскага, Хайта) з антыСССР-аўскіх пазіцый: «У трылогіі пра Папугая Кешу змяшчаецца недвухсэнсоўная мараль: сядзі ў гаспадара, які цябе корміць, не бунтуй, не спрабуй уцячы ад свайго гаспадара, бо любыя перамены будуць да горшага… У другім фільме, куды рэжысёрам Курляндскі запрасіў А. Давыдава, аўтары не ўтрымаліся ад выпадаў на адрас подлых яўрэяў, якіх, бач, кормяць тут і кунежаць, ну, сама большае, не даюць тэлевізар глядзець (празрыстая метафара забароны на чытанне некаторых кніг і слуханне некаторых радыёканалаў, што замінаюць пабудове сацыялізму) і плэеры ім не купляюць, а яны намагаюцца ўцячы Пікантнасць гэтаму вытанчанаму антысеміцкаму анекдоту, які быў уганараваны прэміяй Ніка, надае тая акалічнасць, што амаль усе аўтары мультфільма былі яўрэямі».

Тэкст П-кі 2012 г. трапіў да мяне сёлета, і я паспрабаваў давесці аўтару, што ў 1987 г. (перабудова!) савецкай уладзе ўжо было не да кпінаў з эміграцыі пасродкам мультфільмаў, што ў другой частцы серыяла пра Кешу высмейваецца не эмігрант з «пятай графой», а заўзяты прыхільнік мас-культуры (так, персанаж слухае «Модэрн токінг», які ў 1986-87 гг. дапраўды гучаў «з кожнага праса»). Але, ясная рэч, разважны сэнс у зносінах з… апантанымі асобамі не заўжды працуе. І атрымаў я 03.05.2019 такі «дасціпны» адказ: «Ага, картавы гарбаносы прыхільнік масавай культуры, схільны да паразітычнага ладу жыцця, які з найвялікшай асалодай цытуе рэпрызы Аркадзя Райкіна. Ён толькі падобны да антысеміцкай карыкатуры, а на самай справе ён зусім не антысеміцкая карыкатура». Facepalm.

«Люцыфер-антысаветчык» з фільма «Мэры Попінс…» (1983) і «ўцёклы яўрэй» з мульта «Вяртанне блуднага папугая» (1987)

Як асэнсаваць трыумф «тэорый змоў» у сучасным свеце, яшчэ не вырашыў: тлумачэнняў шмат, але ўсе яны здаюцца фрагментарнымі. Дадам, бадай: калі ў пачатку 2010-х працаваў на «Белпошце», бачыў, як адміністрацыя (не паштовая…) пісьмова раіла ўстановам падпісвацца не толькі на «Сов. Белоруссию» ды розныя «Рэспублікі», але і на каляровы, дэ-юрэ прыватны часопіс «Планета», прысвечаны збольшага акурат «выкрыццю змоў». У гэтага выдання і слоган быў адпаведны: «Што прыхоўваюць палітыкі».

Пачытваю дзённікі Івана Шамякіна (1921-2004) – народнага пісьменніка, ардэнаносца, старшыні Вярхоўнага Савета БССР, etc. – i неяк лепей пачынаю разумець, адкуль вецер дзьме. Калі распавядае пра сваё дзяцінства і родзічаў, то ўсё добра, кранальна. Калі абмяркоўвае складаныя пытанні (палітычныя, гістарычныя, медыцынскія, дый нават літаратурныя) – хоць стой, хоць падай. Да прыкладу, шмат чаго напрыдумляў пра Рыгора Бярозкіна ў 1981 г.:

Учора пахавалі Бярозкіна. Уласна кажучы, пахавалі яго больш двух гадоў назад. Не мы. Жонка Ю. Канэ. Пасля інсульту засадзілі ў «Навінкі», тлумачачы ўсім, што, маўляў, ён зрабіўся агрэсіўным. Агрэсіўнасць была ў яго натуры і тады, калі ён быў здаровы…

У сталінскі час з ім расправіліся жорстка: тройчы садзілі – у 1937, 1940, 1949 гг. Я разумею: асабліва крыўднай для Бярозкіна была пасляваенная пасадка, бо ўсю вайну ён быў на фронце і супраць фашызму ваяваў, няхай сабе ў армейскай газеце, шчыра, з поўнай аддачай.

Але з усіх тых, хто быў рэпрэсіраваны і рэабілітаваны пасля ХХ з’езда, я не сустракаў другога такога, хто меў бы столькі злосці на ўладу. Калі ён зразумеў, што чацвёрты раз яго не пасадзяць – іншы час! – то не таіў гэтай сваёй злосці і нянавісці.

На маю просьбу гэтыя пасажы з кнігі 1998 г. «Роздум на апошнім перагоне», даступнай у сеціве, пракаментаваў гісторык Анатоль Сідарэвіч (11.07.2019): «Любіў Іван Пятровіч савецкую ўладу і гэтага патрабаваў ад іншых. Нават не задумваўся, што любіць сваіх катаў гэта мазахізм, або, як я разумею, хвароба. Рыгор Саламонавіч на мазахізм не захварэў. Ведаю, і Юлія Міхайлаўна [Канэ] мне казала, што Рыгор Саламонавіч ваяваў у франтавой (ці то дывізійнай, палкавой – я не надта ў гэтым цямлю) разведцы… Такое, як у Шамякіна, трэба публікаваць з грунтоўнымі каментарамі, паказваючы на фактычныя памылкі аўтара. А для гэтага патрабуюцца даследчыкі, якіх у нас вобмаль».

*

Трэцяга ліпеня споўнілася б 70 год Віктару Купрэйчыку (1949-2017). «Народная воля» нязменна піша пра яго як пра «першага ў гісторыі шахмат Беларусі міжнароднага гросмайстра», што вымагае ўдакладнення. Першым маэстрам, ураджэнцам беларускіх земляў, з’яўляецца Давід Яноўскі (1868-1927). Першым міжнародным гросмайстрам па шахматах, які пасяліўся ў Беларусі (1951) і выступаў за яе, стаў Ісак Баляслаўскі (1919–1977) – ён атрымаў званне ад ФІДЭ за паўтара года да пярэбараў у Мінск. Першым гросмайстрам, які здабыў гэтае званне, будучы жыхаром Беларусі, выявіўся Аляксей Суэцін (1965; праз 3 гады вярнуўся ў Расію). Такім чынам, В. Д. Купрэйчык – першы з ураджэнцаў Беларусі, які атрымаў званне мг (1980), не мяняючы месца жыхарства. Трохі складаная формула? Затое ніхто не пакрыўджаны…

З нагоды юбілею ўспомню, як В. Купрэйчык адказваў В. Казначэеву на пытанне «Хто для вас аўтарытэт?» у падзабытым цяпер мінскім часопісе «Кур’ер» (№ 3, верасень 2000):

Інтэлігентнасць, прыстойнасць, інтэлект, прафесіяналізм. Людзі, якія валодаюць гэтымі якасцямі, з’яўляюцца для мяне аўтарытэтнымі. Бяда нашага часу – у тым, што такія людзі не надта запатрабаваныя. Аляксандр Ткачонак, выдатны беларускі акцёр. Не кажучы пра ягонае майстэрства, я вельмі паважаю яго як найпрыстойнейшага і найсумленнейшага чалавека. Тое ж самае магу сказаць і пра рэжысёра Юрыя Хашчавацкага – ён аўтарытэт і як майстар, і як асоба. Сярод беларускіх палітыкаў вылучаю Станіслава Шушкевіча. Што б пра яго зараз ні гаварылі, ён інтэлігентны, адукаваны чалавек; наколькі я ведаю, як вучоны ён зрабіў не менш, чым у палітычнай дзейнасці. На жаль, нашае грамадства знаходзіцца ў тым маральным стане, калі такога чалавека магчыма было «здаць» за скрыню цвікоў…

Вядома, цешыць тое, што федэрацыя не забылася пра славутага шахматыста і ладзіць ужо другі турнір яго памяці (у сярэдзіне жніўня г. г.). Але, зноў жа, з дыскрымінацыяй беларускіх ігракоў – усе яны, каб удзельнічаць, павінны аплаціць членскі ўзнос у БФШ за 2019 год. Дзякуй, што не за тры апошніх 🙂

Ізноў пацвердзілася, што грошы для суполкі – галоўнае. На афіцыйным сайце БФШ 8 ліпеня павіншавалі старшыню папячыцельскай рады з 63-м годам нараджэння – няхай, але як было не павіншаваць шматразовага чэмпіёна Беларусі, заслужанага трэнера з 75-годдзем? Пры тым што ў сакавіку начальніца БФШ марыла «сабраць у Мінску на турнір і майстар-класы ўсіх нашых наймацнейшых шахматыстаў, якія разляцеліся па ўсім свеце: Барыс Гельфанд, Юрый Шульман, Ілья Смірын, Альберт Капенгут…» Ну-ну, цяпер «новы амерыканец» Альберт Зямавіч дакладна не адмовіцца… 😉

І пра харошае. Будучыня ў краіны ўсё-такі светлая, і ведаеце чаму? Тыдзень таму паступіла навіна пра тое, што намесніка старшыні Дзяржынскага райвыканкама абвінавачваюць у атрыманні хабару валторнай! (Для тых, хто не ведае, як тая валторна гучыць, – адмысловы ролік.)

Дзяржава, у якой чыноўнікі цягнуцца да музыкі, рызыкуюць дзеля яе – дальбог, не зусім прапашчая. Ну, а стан грамадства, на жаль ці на шчасце, шмат у чым залежыць ад стану дзяржавы.

Цытатнік

«Надзея – добры сняданак, але кепская вячэра» (Фрэнсіс Бэкан, дзесь паміж XVI i XVII стагоддзямі)

«Карнавал — не актыўная сацыяльная пазіцыя. Карнавал — гэта спажывецкая пазіцыя» (Аляксандр Тарасаў, 2010)

«Давер – найважнейшы нацыянальны рэсурс, аснова грамадства» (Дан Арыэлі, 2019)

«Чыноўнікі не любяць крытыкі. У кожнай крытыцы ім бачыцца частка сусветнай змовы. Замест нармальнай паліталогіі, пакліканай аб’ектыўна вывучаць перамены ў грамадстве, нам прапануюць аналізаваць тое, што зручна і бяспечна. Гэта, напрыклад, якая-небудзь лічбавізацыя і іншыя з’явы, якія да рэальнай паліталогіі маюць вельмі ўскоснае дачыненне». (Аляксандр Кынеў, 25.06.2019)

«Нельга ў іерархічнай сістэме быць “незалежным” і разлічваць на істотную долю эканамічнага “пірага” – гэта дэстабілізуе сістэму» (Андрэй Моўчан, 09.07.2019)

«Прынята лічыць, што жанчыны ўносяць у палітыку чалавечы пачатак і спачуванне. Але гэта толькі стэрэатып: міласэрнасці і спачування да блізкага ў жанчын-палітыкаў не болей, чым у мужчын» (Мор Альтшулер, ліпень 2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

18.07.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 18.07.2019  23:28

Водгук

“Пра тэорыі змоў. Калі чалавек не верыць у Бога, калі ў яго няма якой-небудзь тэорыі кшталту марксізму (а пасля марксізму такія тэорыі не з’яўляліся), калі ён не гатовы да агнастыцызму (простая апеляцыя да Волі Бога не вельмі далёка ад агнастыцызму, але я меў на ўвазе больш падрабязныя ўяўленні), то што чалавеку застаецца, як не верыць у такія тэорыі?..” (Пётр Рэзванаў, г. Мінск) 31.07.2019

 

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (65)

Два месяцы ані дбаў пра мушыныя катлеты, і няблага сябе адчуваў. Нічога надзвычайнага, каб тэрмінова рыхтаваць новую серыю, не адбылося, ды пару зачэпачак ё, і зараз пазнавальна-каляпалітычны серыял жахаў зноў з вамі… Трывайце або вітайце 🙂

Паслясмачча ад праекта «(Не)расстраляная паэзія» даволі добрае, між іншага і таму, што 28 верасня, перад лекцыяй, прысвечанай Ізі Харыку, нарэшце пазнаёміўся з Бенькай (aka Святлана Бень). Жывая прэм’ера яе песні ў той жа дзень – з рэчытатывам «Век настане такі…» – спадабалася мне больш, чым студыйны запіс; па-мойму, ён занадта ўжо «касмічны» & змрочны. Але як бы ні было, творчасць Харыка – і Кульбака, і многіх іншых – вярнулася ў грамадскі кантэкст.

Неўзабаве, у сярэдзіне кастрычніка, асоба Мойшы Кульбака стала прадметам срачу спрэчкі ў цэлым фэйсбуку. «Усе цяпер шыхтам любяць Кульбака – хоць бы хто пры гэтым вывучыў тры словы на ідышы», – не без іроніі заўважыў надоечы малады філосаф. Выявілася, далёка не ўсе любяць… Доктарка філалогіі Ганна К. прачытала ўспаміны нямецкай актрысы Мішкет Ліберман, якая на пачатку 1930-х жыла ў Менску (Ліберман была знаёмая з Кульбакам, і ён папрасіў яе памяняцца кватэрамі; актрыса згадзілася, у выніку пісьменнік палепшыў свае жыллёвыя ўмовы, пераехаўшы з аднапакаёвай у трохпакаёвую). Ганна К. знайшла ў іх пацвярджэнне сваёй няхітрай тэорыі «пісьменнікі – сволачы». Потым параўнала аўтара «Зельманцаў» з крымінальнікам: «Я ў савецкія часы чула пра махнуцца шапкамі… Калі вечарам ў падваротні бандзюкі прапаноўвалі памяняць новую шапку на “старую-зручную”…». Маўляў, Кульбак націснуў на няшчасную жанчыну сваім аўтарытэтам.

Многія не згадзіліся з вядомай філалагіняй, выхаванкай Акадэміі навук, а нехта згадзіўся… На жаль, і асобы, якія пазіцыянуюць сябе як гісторыкі (Зміцер Д., Антон Р.), паказалі, што не ўмеюць крытычна падыходзіць да наяўных крыніц, дый лянуюцца шукаць дадатковыя. Калі б крыху пашукалі, то даведаліся б, што: а) у Менску пачатку 1930-х камунальнага жытла востра бракавала, а «прыватнасць» кватэр была паняццем адносным, і ўлады ўсё адно не далі б Ліберман раскашаваць адной у трох пакоях (найчасцей у такіх выпадках падсялялі «нязручных» суседзяў); б) у Кульбака к таму часу былі жонка і сын, якія ва ўспамінах Ліберман чамусьці засталіся «па-за кадрам»; натуральна, аўтар «Zelmenyaner», прагны стварыць працяг, не хацеў туліцца з сямейнікамі ў адным пакоі. Дадам, што сама актрыса калі і шкадавала, то адно пра тое, што не забрала ў новую кватэру шафу, таму праз 85 год абурацца «замест яе» з пазіцый сённяшняга дня (калі квадратныя метры – адзінае, чым уладаюць многія «інтэлігентныя» мінчукі…) неяк смешна.

Кульбака, які ў 1930-х напісаў (або падпісаў) шэраг не вартых яго тэкстаў, зусім не ідэалізую, аднак варта знаць меру ў прэтэнзіях… Іначай дойдзем да таго, што будзем дакараць Пушкіна А. С. за неахайнасць (доўгія пазногці), а, умоўна, Барыса Пастарнака за нежаданне мыць посуд па чарзе з жонкай. З аднаго боку, файна, што Майсей Саламонавіч трактуецца ў фэйсбучных маналогах як жывы чалавек; з другога – мнагавата «пад крылом Цукерберга» стала тых, хто самасцвярджаецца за чужы кошт… Укрывай Б-г, не заклікаю да цэнзуры; проста, калі FB застанецца прытулкам для плеткароў і фэйкаробаў, то паступова сам сябе зжарэ.

Навінка мінулага тыдня: Аляксандр Лукашанец, кіраўнік з цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН, выбраны-такі акадэмікам… Напэўна, мае рэальныя заслугі. Але цяжка забыцца і на тое, як 14 год таму гэты доктар навук, тады яшчэ в. а. дырэктара інстытута мовазнаўства, сваёй вагой «прыдушыў» беларускую мову ў часопісе «Шахматы». З яго «экспертнага заключэння» на № 1 «Шахмат»:

«пагатоў (не літаратурнае слова), гульцы (трэба: ігракі); “Замежны досвед” (слова досвед не адпавядае сучаснаму літаратурнаму ўжыванню, відаць, лепш было б: вопыт)шараговых (трэба: радавых)… Аб стаўленні гульцоў(трэба: ігракоў)адмысловага бюлетэня (трэба: спецыяльнага); адмысловае грамадскае аб’яднанне (трэба: спецыяльнае), вядучых гульцоў (трэба: вядучых ігракоў)Такая колькасць граматычных памылак і недакладнасцей словаўжывання недапушчальная для інфармацыйна-асветніцкага перыядычнага выдання».

З акадэмічнага «Тлумачальнага слоўніка беларускай літаратурнай мовы» (Мінск, 1999): «ПАГАТОЎ, прысл. Тым больш» (с. 406); «ГУЛЕЦ (разм.). Удзельнік якой-н. гульні» (тамсама, с. 160; у 2017 г. гэтае слова вызірае ў Мінску з афіш міністэрства спорту і турызму РБ); «АДМЫСЛОВЫ. 1. Адметны, своеасаблівы… 2. Спецыяльны, асобага прызначэння» (тамсама, с. 40).

Слова «досвед» сапраўды не было ў названым слоўніку, што не зашкодзіла, напрыклад, Гродзенскаму ўніверсітэту выдаць дзве часткі працы доктара філалагічных навук Паўла Сцяцко пад назвай «Мовазнаўчы досвед» (2005). І «шараговым» хто толькі не карыстаўся: тая ж газета «Звязда»… Мо’ на ўжыванне гэтых слоў у шахматным часопісе трэ’ было дастаць ліцэнзію ў інстытуце мовазнаўства, хто ведае?.. 🙂

Пасля 2003 г. Лукашанец пайшоў «угору» (дзіва што, з такім каранём у прозвішчы :)) і ў 2009 г. зрабіўся членам-карэспандэнтам НАН. Не зацыкліваючыся на гэтым, у 2000–2010-х гг. я час ад часу паказваў публіцы, што да галоўнага беларускага мова(в)еда ёсць пытанні. Нават ахвяраваў старонку ў сваёй шахматнай кнізе 2010 г., дзе цалкам апублікаваў ягоную пісулю… I вестка пра тое, як «яго» інстытут нядаўна лажануўся з просценькім надпісам на цыгарэтных пачках, не здзівіла ні на грош.

Насамрэч важнай у 2000-х задачай для мяне з’яўлялася – пашырыць сферу ўжывання беларускай мовы ў шахасяродках (у т. л. з дапамогай часопісаў і кніг) або, прынамсі, дажыць да яе пашырэння. У рэшце рэшт, я перамог. Сёлета адкрыўся пераважна белмоўны клуб «Шахматны дом», на сайце Беларускай федэрацыі шахмат пачалі рэгулярна публікавацца матэрыялы па-беларуску… Не за гарамі выхад адпаведнага падручніка.

Пасля выбараў у НАН 16.11.2017 адчуваю пэўную грэблівасць, але без крыўды: калі могуць лічыцца «навуковай элітай» Я. Бабосаў і А. Лакотка, у якіх адміністратыўны імпэт даўно дамінуе над творчым, то чаму няможна Сан-Санычу? Да цырку ў краіне даўно прызвычаіўся, от хіба квіткі дарагавата каштуюць…

А. Лакотка, які любіць устаўляць у свае артыкулы цытаткі з Рыгорыча, у 2015 г. злётаў у КНР і ў навуковым (!) выданні пад уласнай рэдакцыяй вешае локшыны пра гармонію гаспадароў і прыроды. Агаага, «гармонія»… «Сёння на кітайскім рынку з’яўляецца новы сегмент – продаж «бутляванага» свежага паветра з экалагічна чыстых куткоў планеты».

І пра квіткі. За 4 рублі схадзіў 09.11.2017 у кінатэатр «Беларусь» на фільм «Зніклая паэзія», анансаваны і на belisrael.info. Паглядзеў яго ўпершыню, «у камплекце» з двума іншымі дакументальнымі фільмамі («Янка Купала» і «Вернікі»). Уражанні ад прагляду збольшага станоўчыя; згаджуся з Дзмітрыем Быкавым, які аптымістычна казаў: «Момант, калі працаваць, тварыць становіцца цікавей, чым красці і забараняць, – гэты момант блізкі». Дарма што сказана пра Расію, але і нас тычыцца; я б яшчэ дадаў да «забараняць» – «палохаць». Во якраз адышлі ў лепшы свет двое гандляроў страхам (у Расіі – Міхаіл З., у Беларусі – Эдуард С.), таксама прыкмета пераменаў. Хай спяць спакойна.

Вяртаючыся да «Зніклай паэзіі»… Увесну 2016 г. і праз год сустракаўся са сцэнарысткай – нагаварыў ёй столькі, што хапіла б на два фільмы 🙂 Але ў канчатковы варыянт увайшлі толькі асобныя «прыколы». Сярод «гаваркіх галоваў» – Віктар Жыбуль і Андрэй Хадановіч, мяне ж аўтары фільма ласкава пазначылі як кансультанта (разам з Леанідам Мараковым, памерлым у снежні 2016 г.).

Фішкі «Зніклай паэзіі» – вандроўкі ў электрычках да родных месцаў паэтаў і «вясёлыя карцінкі» ад Маргарыты Макляцовай (напрыклад, Ізі Харыка ў залі слухаюць дзясяткі харыкападобных маладзёнаў, што імітуюць яго шавялюру…). Развіццё гэтай лініі спарадзіла б комікс або нават мультфільм.

Калі б я праглядзеў стужку перад паказам, то паказаў бы на шурпатасці і ў цітрах, і ў вымаўленні (усё-ткі прозвішча мсціслаўскага паэта – не «Таўбін», а «Таўбін»), і ў расповедах некаторых персанажаў. Але, паўтаруся, стужку першы раз пабачыў 9 лістапада. Што ж, гэта свядомы выбар двух маладых спецыялістаў – І. Бажко і М.-Д. Клінавай.

Як чытачы belisrael.info ўжо ведаюць, спрабую пераканаць «інстанцыі» ў тым, што патрэбна ў цэнтры Мінска дошка з прозвішчамі З. Аксельрода, М. Кульбака, І. Харыка. Не згодзен з тымі, хто называў Гірша Рэлеса (1913–2004) «апошнім з магікан», або «апошнім паэтам Беларусі, які пісаў на ідышы». Зерне, кінутае ў ніву пералічанымі тут асобамі – і часопісамі «Штэрн», «Саветыш геймланд», «Ды ідышэ гас»… – дало ўраджай: напрыклад, летась у мінчаніна Фелікса Барысавіча Хаймовіча выйшаў зборнік ідышных вершаў «Рэдн міт эхо» («Гутарыць з рэхам»). Штопраўда, не ў родным Мінску, а ў Тэль-Авіве.

Ф. Хаймовіч (фота з сайта СБП) і вокладка яго кнігі

Дарэчы, хацеў бы ўдакладніць тэкст 2015 г., які праз два гады ў перакладзе на беларускую трапіў у мой ненавукова-папулярны зборнік «Выйшла кніга». Ф. Б. Хаймовіч паведаміў: «Федзю Шадлецкага я ведаў асабіста, і дастаткова блізка: ён сябраваў з маім бацькам, а сяброўства гэтае пачалося ў жніўні 1941 года ў Мінскім гета. Федзя быў татавым сувязным. Не Сяргееў накіраваў яго ў гета, а Казінец накіраваў яго ў лес на пошукі партызан, каб выводзіць у лес людзей з гета. Казінец яго звязаў і з Кабушкіным (Жанам), які, дарэчы, не адзін раз начаваў у доме, што быў штабам татавай падпольнай групы. Немцы яго шукалі, але ім у голаў не магло прыйсці, што “партызанскі бандыт” хаваецца ў гета. Так што не Сяргееў выйшаў на Шадлецкага, а Шадлецкі на атрады Сяргеева і Пакроўскага, што дзейнічалі разам. У партызаны Федзя перайшоў разам з усёй татавай групай, якую ён і Міша Рудзіцар (абодвум было па 17 год) і выводзілі ў лес. Першым жа партызанам з Мінскага гета лічылі не Федзю, а майго бацьку. У кнізе Смоляра “Мсціўцы гета”, што выйшла ў выдавецтве “Дэр эмес” у 1947 годзе, раздзел, прысвечаны майму бацьку, так і называўся: “Першы партызан з Мінскага гета”».

Што ж, nobody is perfect… Яшчэ раней я даверыўся кімсьці пастаўленай даце на ксеракопіі з газеты «Рабочий» (копію ўзяў у тэатральным архіве пры Яўрэйскім універсітэце на гары Скопус – улетку 1998 г.), і ў выніку ў кнізе «На яўрэйскія тэмы» (Мінск, 2011) засумняваўся, што Кульбак быў расстраляны ў 1937 г.: як жа, яго забілі, а ў 1938 г. cтавiлі п’есу?

Насамрэч публікацыя «Все сроки сорваны» мела месца ў 1936 г.; нядаўна праверыў год у Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі. Прашу прабачэння ва ўсіх, каго скіраваў на памылковы шлях сваімі сумневамі – дальбог, ненаўмысна.

Шахматна-бюракрацкая навіна. Разам з азербайджанцамі і туркменамі ў Асацыяцыю шахматных федэрацый (АШФ, існуе з 1992 г.), зарэгістраваную ў Маскве, уступіла Беларуская федэрацыя шахмат. З моманту заснавання АШФ узначальвае Аляксандр Рыгоравіч… не, не той, а гнуткі расійскі функцыянер Бах (1939 г. нар.), які ў 1980-х уваходзіў у найбліжэйшае атачэнне Анатоля Карпава.

У пачатку 1990-х сэнс у каардынацыйным органе, пераемніку Шахматнай федэрацыі СССР на прасторах СНД, напэўна, быў. К 2017 г. нацыянальныя федэрацыі даўно прынятыя ў ФІДЭ і «самі з вусамі»… Карацей, карысць ад уступлення ў суполку, якой чвэрць стагоддзя кіруе адзін чалавек, невідавочная. АШФ не надае званняў, не ўдасканальвае правілы і не налічвае рэйтынгі. Яна з’яўляецца саарганізатарам традыцыйнага опэн-турніра «Аэрафлот» у Маскве, але беларусы там выступалі і без членства ў асацыяцыі.

Вялікай шкоды ад чарговага піяр-кроку БФШ не відаць, але, з майго гледзішча, лепей бы паважаная суполка занялася падрыхтоўкай да масавага турніру ў гонар 150-годдзя Давіда Яноўскага (1868–1927), ураджэнца Ваўкавыска. Юбілей – у маі. Ад такога турніру быў бы як іміджавы наедак, так і плён для тутэйшых аматараў. Можа, і я б згуляў.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

21.11.2017

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 22.11.2017  13:45

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (10)

Непрыкметна паспеў юбілейны выпуск нашага забаўляльна-пазнавальнага серыяла жахаў. Нагадаю, упершыню «Катлеты & мухі» выйшлі ў эфір 13 жніўня 2015 года…

* * *

Спярша карціць пагаварыць не пра «навіны», шматкроць абсмоктаныя ў СМІ, а пра творчасць і падзеі з жыцця рэальных творцаў. Падзел «палітыка/культура» быў бы спрошчаным: творчасць аб’ектыўна звязана з палітыкай, і ў палітыцы ёсць творчы патэнцыял.

На пачатку лютага ў наш горад завітаў ізраільскі паэт Ёнатан Барг, які паказаў наведвальнікам кнігарні «Ў» свае кнігі, пачытаў вершы. Сам я на сустрэчу не хадзіў, але рэпартаж ад Саюза беларускіх пісьменнікаў сведчыць, што нефармальныя беларуска-ізраільскія сувязі мацнеюць. Вядома, да Барга прысуседзілася часовая павераная з пасольства (харашуха Юлія Р.-С.), але не яна вяла рэй. Галоўнымі на імпрэзе, выглядае, былі ўсё ж творчыя асобы: сам паэт, арт-дырэктар кнігарні Павел Касцюкевіч і перакладчык Барга з іўрыта на белмову Андрэй Хадановіч. Ну і файненька.

Яшчэ перад Новым годам у Мінску адкрылася выстава «Час і творчасць Льва Бакста». Сёлета ў Бакста (1866–1924), які родам з Гродна, юбілей: магчыма, і гэта паўплывала… 24 лютага, у «дзень скідак», мы з жонкай вырашылі паглядзець на даробак земляка ў мастацкім музеі – і не прагадалі. З аднаго боку, прыйшлося з паўгадзіны пастаяць у чарзе – з другога, натоўп мяне толькі пацешыў (у музей жа стаялі, а не па халяўную кока-колу).

1Charga

Чарга па разумнае, добрае, вечнае.

Самі творы – у экспазіцыі былі не толькі Бакст і Бенуа, а Шагал, Чурлёніс, іншыя Бакставы сучаснікі – лепей раз пабачыць. Зрэшты, выдадзены каталог, дзе ўсе яны фігуруюць. Не без ціхай радасці даведаўся, што продкі мастака, верагодна, з мястэчка Бакшты Віленскай губерні (цяпер яно ў Гродзенскай вобласці). Безліч разоў сядаў у аўтобус «Шчучын – Бакшты», калі ехаў на дачу…

Яшчэ павесяліла мяне падабенства Льва Бакста са славутым шахматным маэстрам Давідам Яноўскім (1868–1927) – знешняе і не толькі. Абодва з Заходняй Беларусі, абодва дабіліся поспеху ў Францыі, пажылі ў Амерыцы і памерлі ў аднолькавым узросце далёка ад Радзімы.

2-1Bakst   2-2janowsky_d

Бакст і Яноўскі. Знайдзіце 10 адрозненняў.

Пасля фантазійных карцін і вычварных строяў, пасля вусцішных дыдактычных афортаў Франсіска дэ Гойі (іх таксама ўпершыню выстаўлялі ў Мінску; дапраўды, тэма ахвяр вайны актуальная і праз 200 год) і мінатаўраў Пікасо адпачынкам для душы было апынуцца ў «пэнаўскім» кутку музея, дзе гадзіннікавы майстар мірна чытае на ідышы газету «Гайнт», каза вядзе нязмушаны дыялог са свінчом, а мастак на аўтапартрэце падсілкоўваецца бульбай. Шчыра кажучы, калі б у музеі здарыўся пажар (не дай Б-г!), першымі ратаваў бы іменна гэтыя работы.

3Pen

У гасцях у казкі Іегуды Пэна.

Праз месяц нас чакае юбілей Мойшэ Кульбака (1896–1937). У Ізраілі яшчэ жывая кабета, якая памятае спектаклі, пастаўленыя Кульбакам у Вільні 1920-х гг., – пра гэта мне напісала Пніна Мелер. Апошнія восем гадоў паэт са Смаргоні працаваў у Менску, дзе і быў арыштаваны як «польскі шпіён». Вярнуўшыся з «эміграцыі» ў 1928 г., Кульбак хутка прыняў савецкія правілы гульні, увайшоў у рэдкалегію часопіса «Штэрн» і пачаў хваліць сталінскую нацыянальную палітыку. Тым не менш у многіх сваіх творах (раман «Зельманцы»… п’еса «Бойтра»… вершы і паэмы…) ён штурмаваў вышыні.

А зараз спусцімся з нябёсаў на зямлю, яшчэ пакрытую снегам. Некаторым падалося, што першы прэзідэнт 23 лютага выказаўся пра тэрміновыя выклікі трохі загадкава: «Прыйдзе вясна – разбяромся». Але ж вялікай загадкі тут няма; чарговы «перл» мог выклікаць разрыў шаблонаў толькі ў… ну, скажам, зусім наіўных людзей.

Наколькі ведаю, у «вышэйшых эшэлонах улады» гумар у стылі «Нашай Рашы», вульгарныя анекдоты і прымаўкі маюць не абы-якую папулярнасць (трэба ж неяк «выпускаць пару» – і гэта не ўчора пачалося). У снежні 2010 г. нязменная (з 1996 г.) старшынька цэнтрвыбаркама на пытанне, калі яна пакіне сваю пасаду, адказала так: «Я птушка паднявольная, калі адпусцяць – тады палячу». Гэта амаль дакладная цытата з анекдота пра блудную жонку. І пра вясну ёсць «вясёлая» (на адзін раз) прымаўка: «Вясна пакажа, хто дзе сраў».

У 2003 г. мне выпала няшчасце працаваць у адным кабінеце з Васілём К. – доктарам навук, галоўным рэдактарам «саліднага» праўрадавага выдання, прысвечанага беларускай мінуўшчыне. На мяне ён гыркаць не наважваўся (відаць, па яго наменклатурных паняццях я быў «роўны», нягледзячы на маладосць), рабіў дробныя паскудствы спадцішка. Затое на падначаленых адыгрываўся напоўніцу. Прыпамінаю яго зварот да сівога дзівака – рэдактара аддзела: «А мне, Барыс, да п…ды, што ты там думаеш!»

Кагосьці яшчэ здзіўляе, што ў брэсцкай міліцыі выраз «иди на х…» не з’яўляецца абразай?

Што казаць, непрыемныя мне Шарыкавы, якія масава распладзіліся за апошнія 20 гадоў. Але, на жаль, хапае пытанняў і да тых, хто лічыць сябе рэінкарнацыяй праф. Праабражэнскага і д-ра Барменталя.

Пра Святлану Алексіевіч з яе неадэкватнымі дыягназамі беларускаму грамадству пісаў ужо. А вось гісторыя пра маечку «Нolocostе», што яшчэ 13 лютага прадавалася ў самым сэрцы Мінска, – на Нямізе, 3. Сяброўка Алексіевіч, выкладчыца ўніверсітэта культуры Юлія Ч. заўважыла прынт – і абурылася гэткай «знявагай пачуццяў». Незразумела, праўда, хто мусіў лічыць сябе пацярпелымі – тыя, хто перажыў Халакост? Іх нашчадкі? Усе яўрэі? Родзічы яўрэяў і «людзі добрай волі»? Так ці інакш, Ч. апублікавала гісторыю ў сваім фэйсбуку, а далей абурэнне прадаўцом і вытворцам расло, як снежны камяк. Некалькі энтузіястаў пакінулі запісы ў кнізе скаргаў на Нямізе, і майка знікла з продажу.

4Majka

Фота з tut.by.

Здавалася б, канфлікт вычарпаны. Так, «спецыяліст» па антысемітызму, вядомы ў беларускім зямляцтве Іерусаліма перапісчык чужых кніг і энцыклапедый Якаў Б. кінуўся ў развагі: «Кракадзіл, які падмяў пад сябе ў сексуальным ажыятажы [sic] другога кракадзіла і раве ад асалоды – зялёнага колеру, як і належыць кракадзілу. А вось яго ахвяра – чорнага колеру. Такіх кракадзілаў не бывае (відаць, пра чорнага каймана аўтар не чуў. – В. Р.) Надта ўжо страшная аналогія праглядаецца. Калі задумацца, зялёны колер – колер іслама. Чорны колер – гэта, натуральна, яго ворагі. А слова Халакост, каб усім адразу стала зразумела: сёння мы вас толькі гвалцім, а заўтра будзем забіваць». Але што возьмеш з былога мінчаніна, на рубяжы ХХ-ХХІ ст. не раз прызнанага падманшчыкам праз суды? Запомніўся і яго паранаідальны «замалот» у газеце «Авив» (№ 8-9, 2005) пасля таго, як нейкія вандалы пакінулі на «Яме» птушынае пер’е і гронку рабіны: «Пяро на абеліску значыць для яўрэяў адкрытую пагрозу, а чырвоная гронка рабіны выглядае, як кроплі крыві». Дый сайт, на якім ён 16.02.2016 апублікаваў сваю саматужную канспіралогію, мякка кажучы, не адпавядае нормам цывілізаванай журналістыкі. Чаго вартае рэзюмэ «ад рэдакцыі» ў адказ на намер дэпутатаў іерусалімскага муніцыпалітэта пераназваць плошчу Сіёна ў плошчу Талерантнасці: «Талерантнасць, бля». Леанід Барысавіч Школьнік, член КПСС з 1970 г., у сваім рэпертуары…

Аднак tut.by, адзін з самых папулярных інтэрнэт-парталаў Беларусі, не пазней за 17 лютага звярнуўся ў міністэрства гандлю, пракуратуру і нават да такіх «аўтарытэтаў», як Рыгор Васілевіч і Мікалай Чаргінец, з пытаннямі аб кваліфікацыі вапіюшчага факта (прапаганда Халакоста? парушэнне аўтарскіх правоў на брэнд «Lacoste»? распальванне міжэтнічнай варожасці? экстрэмізм?), і гэта ўжо сур’ёзна. Беларуска Юлія Ч. і яе прыхільнік, мінскі яўрэй Марк Б. – жывы доказ таго, што «Вікіпедыя» мудрасці не прыбаўляе – пачалі сартаваць людзей паводле іхняга стаўлення да маечкі. «Нашы» – «гуманісты», прасунутыя, «грамадзянская супольнасць»… «Не нашы» – «снулыя», не нармальныя, антысеміты, ледзь не нацысты… Натуральна, гэткая самаўпэўненасць выклікала адпор з розных бакоў.

Разумна выказаўся ў першыя ж суткі канфлікту вядомы рэпетытар, Яўген Л. з Мінска (таксама яўрэй, дарэчы): «Я думаю, што трэба зменшыць агрэсію ў каментах адносна, перш за ўсё, прадаўца, а таксама гаспадара крамы і вытворцаў. Міністэрства гандлю, сертыфікаты адпаведнасці, прыцягнуць да адказнасці… Мне здаецца, што пяройдзена мяжа самаабароны»), але рэдакцыя tut.by яго довады не ўспрыняла. І «злавіла» з’едлівы адказ ад бабруйскага блогера Дзмітрыя Растаева, які раней заступаўся за яўрэяў (калі сапраўды нас тут дыскрымінавалі):

Словa «хaлaкост» лацініцай увогуле-то пішацца «holocaust», а не «holocoste». У прынцыпе, гэта тое самае, як калі б у іспанскім імені Хуліа нехта пачуў рускае слова з трох літар і пачаў крычаць, што іспанцы яго абражаюць. Цяжкасці перакладу, панімаеш!

Але, дапусцім, дызайнеры і сапраўды згулялі на паранімічнай блізіні лексем «lacoste» і «holocaust». На грані фолу гэтая гульня? Так, магчыма. Але, дазвольце, мы ж людзі сучасныя і вольнадумныя, якія не раз апладзіравалі ўсяму, што на грані! Pussy Riot, Charlie Hebdo, Femen… Чаму ж на маечках «holocoste» наша вольнадумства раптам спатыкнулася і дало збой?

Прыблізна тое ж Растаеў нашрайбаў для даволі-такі масавай «БелГазеты». Пад словамі «малахольные» і «доносы» я б не падпісаўся, ды ўсё ж спадзяюся, што растаеўскія публікацыі крыху ацвярозяць «гуманістаў», якія зацыкліваюцца на высмактаных з пальца праблемах, не бачачы (не жадаючы бачыць?) праблем рэальных. Між тым, менш за 100 метраў ад месца продажу няшчаснай маечкі з кракадзіламі паўстагоддзя таму знеслі Халодную сінагогу – адзін з найстаражытнейшых архітэктурных помнікаў Мінска. Быў шанс аднавіць яе ў 2001–2002 гг., але ўлады закалыхалі яўрэйскую суполку байкамі пра тое, што на месцы пабуранай сінагогі з’явіцца памятны знак (як і на Дзімітрава, 3…) «Вікіпедыя» паведамляе, што знака няма па стане на сакавік 2010 г. – што характэрна, яго няма і праз шэсць гадоў. Канечне, гэтыя факты варта разглядаць у шырэйшым кантэксце.

Дужа хацелася б скіраваць імпэт некаторых, шчырых у сваiх пачуццях актывістаў, у правільнае рэчышча, пагатоў праблемныя зоны нашага жыцця не абмяжоўваюцца Ракаўскім прадмесцем. Шматкроць гаварылася, напрыклад, што беларусам і яўрэям патрэбна мемарыяльная дошка ў гонар выдатнага артыста Саламона Міхоэлса, якая была абяцана ўрадам РБ усяго-та 18 гадоў таму – у сакавіку 1998 года. Ад грамадскай дзейнасці я фактычна адышоў, але сваімі думкамі з ахвотнымі дзялюся. І, можа быць, хтосьці ўсё ж адкіне іронію ды «паслухае Рубінчыка», як тое раіла «галоўная яўрэйская газета» яшчэ ў лютым 2002 г.

5Aviv2002

Каштоўная інструкцыя

І… зноў пра Лукашэнку, куды ж без яго. У Мінску намячаецца канцэрт памяці Фрыдэрыка Шапэна: на фартэпіяна будзе граць музыка Аляксандр Музыкантаў. Во каб нам усім паднапружыцца і сабраць подпісы за тое, каб іншы Аляксандр узяў сабе прозвішча Прэзідэнтаў: не выключана, што хоць тады ён пачне паводзіць сябе, як належыць кіраўніку дзяржавы. А яшчэ можна кінуць у печку старыя-старыя штаны…

rubinczyk[at]yahoo.com

Мінск, 26.02.2016

 

Кароткі змест папярэдніх серый

№ 1 (13.08.2015). Уводзіны. ІРА для чайнікаў. Як у іудзейскім рэлігійным аб’яднанні чытаюць матэрыялы belisrael.info. Пра кандыдатаў на беларускіх прэзідэнцкіх выбарах. Несправядлівасць у дачыненні да Ю. Шульгана. Слабасць Т. Караткевіч і «апазіцыі» ўвогуле. Меркаванне К. Шульман.

№ 2 (19.08.2015). «Хацелкі» Мясніковіча і Кабякова. Спадзевы на бязвізавы рэжым паміж Беларуссю і Ізраілем. Размовы пра закрыццё пасольства Ізраіля, завышэнне колькасці яўрэяў у Беларусі З. Пінхасікам і А. Ліберманам. Успаміны пра 2003-2004 гг.

№ 3 (10.10.2015). Пра дзівакоў і арыгіналаў. Дз. Харык, Г. Рэлес, С. Рохкінд, Э. Пікус…

№ 4 (22.10.2015). Беларусь як дзяржава з рынкавай эканомікай і «астраўкамі сацыялізму». Месца ў ёй яўрэяў. «Яўрэйскі» нумар часопіса «Партызан». Творчая сустрэча ў музеі П. Броўкі. Спектаклі Купалаўскага тэатра з «яўрэйскімі» матывамі. Юдафільства, абыякавасць і пашырэнне паганскіх каштоўнасцей. Перавыданне рамана М. Кульбака «Зельманцы» і віншаванні ад ІРА.

№ 5 (06.11.2015). Яўрэі ў беларускай гісторыі – палеміка з пазіцыяй А. Шумана. Агляд выказванняў А. Лукашэнкі па «яўрэйскім пытанні». Выхад кнігі С. Антановіча з падкрэсліваннем «сіянізму» кіраўнікоў ГУЛага. Непаразуменне «прагрэсіўных» і артадаксальных іўдзеяў у Беларусі. Часопіс «Arche» з успамінамі Р. Хасіда пра даваенны Гродна.

№ 6 (09.12.2015). Яўрэйскія персанажы і тэмы ў творчасці С. Алексіевіч. Крытыка яе Нобелеўскай прамовы. Анонс выступлення ў Ізраілі. Пра спектакль «Шалом Алейхем!» у мінскім музычным тэатры.

№ 7 (22.12.2015). Кніга В. Сойфера «Улада і навука». Гісторыя пра журналістку Мікуліну і Сталіна. Погляды С. Алексіевіч. Перамены ў паводзінах А. Рыбіна. Прапаганда ад А. Эскіна і Р. Іофе.

№ 8 (18.01.2016). Сянцы ў Мінску. Брашура Р. Ігнацішчава. Лёс пасольства Ізраіля ў Мінску. «Паштоўкі ад Лукашэнкі». Становішча ў эканоміцы РБ. Выказванні ідэолухаў (Сяргей М., Авігдор Э…)

№ 9 (08.02.2016). Паездка тэлевядучага БТ у Ізраіль. Дэманстрацыя 2003 г. супраць закрыцця пасольства Ізраіля ў Мінску вачыма Г. Пекера. 50 гадоў з часу судовага працэса Сіняўскага і Даніэля. Уражанні ад «Гаворыць Масква». Спрэчнае прызначэнне Г. на пасаду дэкана. Фанатызм змагароў за ўвекавечанне імя Машы Брускінай.

Опубликовано 26.02.2016