Tag Archives: Щучин

В. Рубінчык. ДА ЯКОЙ ПАРЫ?..

Добры дзень. За апошні год гайкі на абшарах «між Літвой і Украінай» настолькі закруціліся, што няпроста і прыдумаць, куды яшчэ лезці з развадным ключом. Але няма такіх крэпасцяў… авой, пардоньце, не зусім так. Няма такіх днішчаў, якія не маглі б прабіць лукашысты! Алесь Ш., былы чаляднік Алеся Мілінкевіча, а цяпер медыяперсанаж, апалчыўся на рэшткі недзяржаўнай журналістыкі і даследчага сектару: «Калі ўсе гэтыя людзі, псеўдаэканамісты, ліпавыя эксперты… пачнуць адказваць за свае словы? Яны падманваюць спажыўца. А рынак інфармацыі дакладна гэткі, як і кожны іншы. За падман спажыўца крама нясе адказнасць. Гэтак жа і аналітыкі, журналісты павінны несці адказнасць за падман спажыўца сваёй інфармацыяй» (sb.by, 14.12.2021, пер. з рус.).

Пацешныя прыклады «падману спажыўца» прывёў гэты Ш.:

– Гаварылі – [Лукашэнка] закопвае грошы ў лядовыя палацы, нам яны не патрэбны. Беларусь у 2014 годзе праводзіць найлепшы ў гісторыі чэмпіянат свету па хакеі, што афыйна прызнала Міжнародная федэрацыя хакея… Закопвае грошы ў сельскую гаспадарку, усё няправільна, трэба неяк па-іншаму. Цяпер высвятляецца: больш за 6 мільярдаў долараў нам прыносіць сельскагаспадарчы экспарт

Шэсць мільярдаў пасля 27 гадоў «асаблівай увагі» да галіны многа ці мала ў маштабе краіны? Даведачка: у 2019 г. экспарт сельгаспрадукцыі з Нідэрландаў дасягнуў 94,5 мільярдаў еўра, г.зн. перавысіў 100 млрд. USD. Тэрыторыя Нідэрландаў меншая за беларускую ў 5 разоў, насельніцтва ж перавышае РБ-шнае толькі ў 2 разы. Ну, і сувязь паміж лядовымі палацамі & арэнамі, пабудаванымі ў райцэнтрах кшталту Івацэвічаў, ды «найлепшым у гісторыі» (?) чэмпіянатам-2014, праведзеным на дзвюх пляцоўках у Мінску, невідавочная, кажучы асцярожна.

Анягож, няхай бы Алесь (член «канстытуцыйнай камісіі», не шышкі-дрышкі!) ды яго хаўрус прынялі свае «нарматыўныя акты» аб дадатковай адказнасці за выступы фактычна, як можна зразумець з прыкладаў, за меркаванні аб тым, куды лепей скіроўваць дзяржаўныя грошыкі.

Па-першае, не выключаю, што, чым меней у Беларусі будзе гучаць альтэрнатыўных думак пра палітыку, грамадства і эканоміку, тым хутчэй рэжым забранзавее ды страціць легітымнасць нават у сваіх апантаных прыхільнікаў… Адпаведна, тым скарэй ён адчэпіцца ад няшчаснай краіны.

Па-другое, тыя самыя акты мажліва будзе павярнуць супраць ідэолагаў-балбатуноў, чыноўнікаў і нават іх «непагрэшнага лідара» (з бальшавікамі – па-бальшавіцку!) Недзяржаўныя эксперты і журналісты, вядома, не заўсёды вылучаюцца высокім прафесіяналізмам. Аднак працэнтаў на 90 іх памылкі – вынік прэсінгу, стомленасці, дый проста абмежаванасці чалавечых ведаў, а не праява жадання ўвесці «спажыўцоў» у зман. Што да прадстаўнікоў улады, тут прапорцыя, бадай, адваротная. Прынамсі большасць няспраўджаных дэкларацый яўна рабіліся ды робяцца ў карыслівых мэтах: каб улагодзіць начальства, надурыць замежнікаў i/або нязгодных суграмадзян (гл. кейс неадбытага мясцовага рэферэндуму ў Брэсце-2020).

Уласна, сістэмка ад пачатку будавалася на хлусні, апранутай у шаты «ісціннай праўды»… Уладзімір Сямёныч (не-Караткевіч) як у ваду глядзеў.

Прымуць дэпутацікі яшчэ адзін жэстачайшы закончык – будзе на што абапірацца ў час дэканструкцыі/перазагрузкі. Нешта ж падказвае, што гэты час не за гарою…

Яскравыя ілюстрацыі таго, як чыноўнічкі розных узроўняў кідалі словы на вецер, можна знайсці на сайце promise.by – чытайце, пакуль рэсурс не заблакаваны. Не далей як у студзені я прыводзіў прыклады «абяцанак-цацанак» ад кіраўнікоў урада. Дык, ёлы-палы, сваім жа можна: quod licet Iovi, non licet bovi… Намеснік прэм’ер-міністра, у 2019–2020 гг. – старшыня аргкамітэта Сусветнай шахматнай алімпіяды ў Мінску-2022 (сарванай не без яго ўдзелу) – няблага пачуваецца, курыруе зараз распрацоўку «праграмы патрыятычнага выхавання насельніцтва» 0_0

Рыба псуецца… не з хваста. Хто абяцаў увесці ў Беларусі суд прысяжных, вырашыць праблему знешняй запазычанасці, і г. д., і да т. п., (амаль) усе добра ведаюць, дзякуючы і маім публікацыям 😉 Дадаткова рэкамендую гэты спіс. Але сёння хацелася б пагаварыць пра «лакальныя», хоць і вельмі важныя праекты – новую дзіцячую паліклініку ў Жодзіне (на рагу вул. Скарыны і прасп. Леніна), дзіцячы шматпрофільны корпус раённай бальніцы ў Барысаве (вул. 1812 года). Распачатыя ў 2019-м.

Для пачатку зацаніце пашпарты аб’ектаў, згодна з якімі будоўля ў Жодзіне мусіла быць скончана 12.08.2020, а ў Барысаве – 17.11.2020.

Далей – цытаткі з афіцыйных крыніц, у перакладзе з рускай:

«У Барысаве ў 2021 годзе адкрыецца бальніца, у Жодзіне – паліклініка» (belta.by, 30.12.2020).

«Завяршаецца будаўніцтва аднаго з самых значных аб’ектаў аховы здароўя – дзіцячай паліклінікі [ў Жодзіне] У красавіку, па завяршэнні будаўнічых работ, плануецца пачаць усталёўку мэблі, абсталявання. Сярод першачарговых паставак – тры рэнтгенаўскія апараты, астатняе – паэтапна ў чэрвені, ліпені, жніўні. Здача аб’екта папярэдне намечана на 1 верасня» (mlyn.by, 11.03.2021).

«Паводле Наталлі Сушко [першай намесніцы старшыні Жодзінскага гарвыканкама], будаўніча-мантажныя работы завершаны і будынак цалкам гатовы да здачы. Аднак першапачатковыя тэрміны адкрыцця ссунуты на снежань у сувязі з досыць доўгімі працэдурамі куплі абсталявання» («Жодзінскія навіны», 20.08.2021).

Верагодна, не запрацуе пазначаная медустанова і ў снежні 2021-га, іначай афіцыёз бы ўжо рэкламаваў дату адкрыцця… Шчэ меней шансаў на тое, што здзейсніцца «барысаўская» абяцанка буйнога чыноўніка:

«Сёння [ў Барысаве] будуецца дзіцячая бальніца. Як бы ні было складана, у наступным годзе мы яе абавязкова ўвядзем у эксплуатацыю» (Аляксандр Турчын, старшыня Мінскага аблвыканкама, 08.07.2020).

«Губернатар (меўся на ўвазе старшыня Мінскага аблвыканкама. – В.Р.) і міністр [аховы здароўя РБ] абмеркавалі час заканчэння будаўніча-мантажных работ корпуса і пытанні камплектавання абсталяваннем. Плануецца, што сродкі будуць вылучаны як з мясцовага (абласнога), так і з рэспубліканскага бюджэтаў» (прэс-служба міністэрства аховы здароўя РБ, 03.11.2021).

Тут бачна, што ў лістападзе яшчэ толькі планавалася вылучэнне сродкаў на камплектаванне шматпрофільнага дзіцячага корпуса бальніцы (да самога вылучэння і закупак – скарэй за ўсё, некалькі месяцаў). Ці папросіць Турчын адстаўкі 01.01.2022, калі выявіцца, што яго абяцанка 2020 г. «абавязкова ўвядзем у эксплуатацыю» не здзейснілася? А можа, хоць прабачэння ў барысаўцаў папросіць? Рыторыка, рыторыка… Напэўна, ідэолухі спішуць затрымкі на COVID-19 (каторы, зрэшты, і паўтара года таму лупіў па Беларусі) ды заходнія санкцыі.

Лірычная дыгрэсія наконт прабачэнняў. Прыгадаў, хто іх ў мяне прасіў за апошнія гады, і адразу ўявілася, што я – Рамзанка Дыраў 🙂 Фірма «Ладэ», Беларуская чыгунка, газета «Наша слова», журналіст Андрэй Д., філосаф Сяргей П., гісторыкі Алесь Б. і Алесь Ф., мастак Сяргей Х., літаратуразнаўца Зіна Г., грамадскі дзеяч Алег Р… Не, адмыслова не занатоўваў, але прычыны штораз былі сур’ёзныя, таму стрэмкі ў памяці сядзяць. А ў гэтым месяцы баранавіцкі шахматны трэнер Аляксандр Сідарэня мог, па-мойму, і не выбачацца ў сваім блогу… Ну, што зроблена, тое зроблена – цаню яго джэнтльменства.

Без энтузіязму адгукнуўся я на «выбары» новага старшыні Беларускай федэрацыі шахмат (30.11.2021) – зараз магу дадаць, што і каманда ў яго адпаведная. Пара дасведчаных і прыстойных людзей у выканкаме мала што вырашыць. Да гонару старшыні (Сяргея Сычука з «Белавія»), ён хаця б уступіў у БФШ і сплаціў унёскі ў поўным аб’ёме. Мяркуючы па інфе з афіцыйнага сайта, гэтага не скажаш пра супрацоўнікаў спартовай «вертыкалі», уведзеных у кіраўнічы орган разам з Сычуком (я-то ў кастрычніку меў спадзевы, што федэрацыя «адвяжацца» ад мінспорту…). Хто б сумняваўся, што ўсе роўныя, але некаторыя раўнейшыя?

Яшчэ адзін доказ слушнасці оруэлаўскага назірання – фотарэпартаж з першай лігі чэмпіянату РБ па шахматах (Мінск, 9–17 снежня). Напярэдадні гэтага масавага турніру быў апублікаваны рэгламент, падпісаны «галоўнай судзейскай калегіяй» – вісіць на сайце БФШ і сёння:

Галоўны суддзя ў гэтым выпадку – Ігар Стралец, ён жа старшыня рэвізійнай камісіі БФШ. На адкрыцці турніру прысутнічалі ўсе «бонзы» федэрацыі. А цяпер зірніце, колькі ўдзельнікаў рэальна знаходзяцца ў АБАВЯЗКОВЫХ ДЛЯ ЎСІХ БЕЗ ВЫНЯТКАЎ масках, што «закрываюць нос і рот».

Фота з той самай старонкі. No more comments

Тут 15.11.2021 кіраўнік адміністрацыі прэзідэнта Ігар Сяргеенка гукнуў: «Думаю, што к канцу лістапада пачатку снежня мы выйдзем на ўсенароднае абмеркаванне праекта Канстытуцыі». І паўтарыў 19.11.2021: «Я думаю, к пачатку снежня мы выйдзем на наступны этап усенароднае абмеркаванне». Думаць не забароніш – я вось, напрыклад, лічыў, што чыноўнік з першай дзясяткі самых уплывовых у краіне дарма казаць не будзе. Спадзяваўся пачытаць праект і выпрацаваць сваю пазіцыю ў перыяд паміж 8 і 15 снежня… Але дакумент пакуль так і не вынесены на «ўсенароднае абмеркаванне», і гэта замінае мне рэалізаваць свае планы, бо пачынаецца ўжо пераднавагодняя мітусня. У студзені, відаць, буду заняты, а ў лютым 2022 г. ужо і плебісцыт – вядома, калі анонс яго «першымі асобамі» не быў чарговым фэйкам. Дзякуй вам, дзяржаўныя «думаннікі», у капялюш!

Чарговыя драконаўскія прысуды (Сяргею Ціханоўскаму, Міколу Статкевічу ды інш.), павелічэнне колькасці палітзняволеных да 929 пракаментую праз адсылку да малавядомага савецкага мультфільма паводле апавядання Кіра Булычова

https://www.youtube.com/watch?v=zqfAgeoa2h8

Ён лялечны, але паглядзіце на ютубе, не пашкадуеце – дзякуй за наводку navimann’y. Дарэчы, агароджаная рэзідэнцыя на Камсамольскім возеры нават вонкава нагадвае жытло “свабоднага тырана” з аднайменнага мульціка 1990 г. 😉

І апошні на сёння кур’ёз – сумнаваты. Год таму нарабіла фурору «Шчучыншчына» ў выкананні Алены ЖалудОК. Падобна, дзяржаўныя СММ (сродкі масавай маніпуляцыі) вырашылі перахапіць тэму; у 2021 г. яны пісалі пра невялікі райцэнтр Гродзенскай вобласці часцей, чым звычайна, вось і на мінулым тыдні… Маўляў, 16-тысячны Шчучын – «горад для маладых». Права «СБ» так лічыць, але пры чым да расказу пра «росквіт» горада цытата з «правадыра»-2020: трэба зрабіць так, каб людзі адчувалі сябе ў аграгарадках не горш, чым у Мінску? На Шчучыншчыне ё буйныя вёскі, пераназваныя ў аграгарадкі, але многія квітнеюць не зусім… Або зусім не квітнеюць, зважаючы на тое, што насельніцтва раёна апошнія 10 гадоў пастаянна зніжалася. У 2019 г. яно ацэньвалася ў 38,5 тыс. чалавек, па стане на 1 жніўня 2021 г. – у 34,6 тыс. чалавек. Падзенне на 10% за 2 гады – такое сабе сведчанне росквіту.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

16.12.2021

w2rubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 16.12.2021  22:55

В. Рубинчик. Июльские картинки (3)

И снова шалом! Постоянные читатели могли заметить: в текстах на belisrael я старался рассказывать о конкретных феноменах культуры, попадавших в поле зрения и чем-то интриговавших меня. Разумеется, не проходил мимо тех содержательных проектов, в которых участвовал сам («(Не)расстраляныя», «Штетлфест»). Но, помимо качественного, важен и количественный аспект… Особенно если ты, подобно герою оруэлловского «1984», пытаешься сохранить за собой право утверждать, что 2Х2=4.

Невзначай вспомнилось совещание двадцатилетней давности по вопросам культуры и искусства, где первое лицо государства, как водится, сыпало прибаутками а-ля лектор общества «Знание», подстраиваясь под аудиторию: «Я встречаюсь с элитой нашего общества», etc. Немало говорилось о «разрухе» в Беларуси первых лет независимости (хотя именно тогда, в 1992 г., был учреждён приснопамятный «Славянский базар» в Витебске, а в 1993 г. — фестиваль белорусской песни и поэзии в Молодечно; число профессиональных театров в Беларуси выросло в 1990—1995 гг. с 21 до 24). А. Лукашенко «терзался», что за несколько лет своего правления не смог «сбалансировать зарплату», что в начале 2000-х работники культуры отставали по доходам от банкиров и производственной сферы…

Пассаж о мильоне (?) терзаний сохранился лишь в печатной версии отчёта

Может, хоть к концу 2010-х удалось преодолеть отставание «элиты общества»? В феврале 2020 г. тогдашний министр культуры РБ с гордостью рапортовал, что за 2019 г. «все ключевые показатели социально-экономического развития сферы не просто выполнены, а перевыполнены в разы». Ну, а средняя зарплата работников культуры достигла при этом аж 650 рублей. Названный размер, примерный эквивалент USD300, поражает воображение — судя по данным от Белстата, он составлял 60—65% от средней зарплаты по стране. В «лихие» 1991—1995 гг. cей показатель равнялся 69%.

Красноречива история «неполитического» эмигранта конца 2010-х:

Сергей Мурычин окончил Академию музыки в Минске, много лет проработал в отечественной филармонии, а еще в государственном симфоническом оркестре. Признается, что работу искренне любил: и само дело, и людей вокруг – именно здесь нашлись друзья и удалось получить опыт.

«К большому сожалению, не развита в Беларуси музыкальная культура. Не ценится ремесло, музыканты мало зарабатывают. Можно работать в нескольких местах, но молодому специалисту без жилья в Минске придется очень трудно. Меня в Беларуси ни что не держало кроме, конечно, родных и близких друзей. Два года я проходил распределение, жил в общаге. Потом еще год – готовился к чему-то, искал».

С. Мурычин

В итоге Сергей нашёл себя в… Эквадоре: «У оркестра [в Гуаякиле] отличное финансирование… Я решил: пока молод, незачем тратить свое время в Минске. Я проживу здесь минимум год – делая то, что умею, то же, что делал дома, только получая за это гораздо больше». Видимо, не ту страну назвали «банановой республикой». ¯\_(ツ)_/¯

Интересный фрагмент из монографии «Культура Беларусі: 20 год развіцця (1991—2011)» (Мн.: Інстытут культуры Беларусі, 2012, с. 48), изданной под эгидой соответствующего министерства. Интересно также, что «главный оратор» в 2001 г. внушал: «размеры ассигнований на культуру из республиканского бюджета возросли до почти двух процентов в 2000-м… Конечно, это еще невысокий уровень бюджетного финансирования». Ну, если 1,4 = «почти 2», то за преподавание арифметики в школах можно быть спокойным 🙂

Я не подписал «протестное» письмо деятелей культуры и искусства в октябре 2020 г. (почему, объяснил здесь), но во многом понимаю тех, кто пошёл путём, указанным «Белорусским фондом культурной солидарности» и лично Сергеем Будкиным. Среди полутора тысяч «рассерженных» оказалось множество работников государственных учреждений — уставших от недофинансирования, пустых обещаний обер-чиновников, да и от того, что ещё в 2000-х культура в РБ «легла» под т.наз. государственную идеологию, на что прозрачно намекает наличие в системе власти управлений/отделов «идеологической работы, культуры и по делам молодёжи». События лета-осени 2020 г. стали, похоже, лишь стимулом для желающих высказаться и что-то изменить в этой жизни.

Не счесть «культурников», покинувших Синеокую за последний год. С ходу назвал бы художника-дизайнера Владимира Цеслера, оперных певцов Маргариту Левчук и Илью Сильчукова, театрального режиссёра Владимира Ушакова, музыкантов из «Разбітага сэрца пацана» и «DaVinci», лидера группы «Стары Ольса» Дмитрия Сосновского, упомянутого продюсера Будкина, концертмейстерку Регину Саркисову, дирижёра Андрея Галанова, скрипачку Аллу Джиган, аккордеониста Егора Забелова, поэтессу Валерину Кустову, актрису и музыкантку Анастасию Шпаковскую… Теперь, в июле, — и координаторок кампании «Будзьма беларусамі!» Алену Маковскую & Нину Шидловскую. Отсутствие всех этих людей в Беларуси не обогащает здешний культурный ландшафт (и это очень мягко сказано). Разумеется, я не упрекаю уехавших, многие из которых могли бы сейчас разделить судьбу руководителей «Нашай Нівы»/«Нашай Гісторыі» или гродненского панка Игоря Банцера — лучше уж рисовать, петь и ставить спектакли за кордоном. Но длительный отрыв от родной земли нередко ведёт к истощению творческого потенциала. Посмотрел я пару-тройку выступлений «Красной зелени» (Левчук-Паук), и больше не хочется. При всём уважении к участникам тандема…

«Бренд года. Синим пальцам посвящается», «Сезон клещей в Беларуси затянулся» тоже так себе сатирка от В. Цеслера, в конце 2020 г. обосновавшегося на Кипре (май-июль 2021 г., отсюда и отсюда)

* * *

Не только ввиду переездов за границу и арестов примитивизируется местный пейзаж. Многие, слишком многие «просто» уходят из жизни. Сегодня стало известно о смерти моего старшего товарища по Союзу белорусских писателей, прозаика и издателя Владимира Сивчикова (1958—2021) — пишут, тяжело переносил заражение коронавирусом. C Владимиром Николаевичем беседовали в Минске; соглашались реже, чем нет, но человек был интересный. Пару раз он выступал в литераторских шахматных турнирах…

После турнира в офисе СБП, Минск, март 2019 г. В. Сивчиков 2-й справа. Фото Сюзанны Паукштелло

Предполагаю, новость про обыск в офисе 14.07.2021 с дальнейшим опечатыванием помещения творческой организации не прибавила здоровья В. Сивчикову, члену Рады (правления) СБП… да и никому из нас не прибавила.

На днях я узнал, что в июне умер герой одной из моих публикаций, вошедших в книгу «На шахматныя тэмы» (Минск, 2007), Виктор Никитич Гордеев. Было ему, ветерану комсомола, хорошо за 80. Встречались с ним в Щучине и в квартире на ул. Первомайской, и в доме культуры, где Гордеев много лет отвечал за шахматный и шашечный кружки. Впрочем, процитирую в переводе на русский ту публикацию из «Нашай Нівы» (2005), ведь теперь она малодоступна вследствие блокировки властями сайта nn.by:

В конце августа город между Лидой и Гродно живёт традиционным «праздником цветов» и поездками на дачи. Из 16 тысяч жителей шахматы тут мало у кого в голове. Тем не менее, нам удалось сыграть несколько партий со щучинскими шахматистами.

Главной опорой местных поборников Каиссы служит районный дом культуры. Там, из-за отсутствия своего клуба, они собираются чуть ли не ежедневно – в отдалённом закутке по соседству с «комнатой для новобрачных». Рядом ЗАГС, дискотека, ресторан.

Виктор Гордеев, чемпион города, агроном с военной выправкой, ведёт кружок для начинающих. Осенью ему приходится немало походить по школам, чтобы приманить учеников «на шахматы». Несколько лет подряд в Щучине устраивался фестиваль «Щучинская весна», где можно было выиграть радиоприёмник «Океан» или «Гродно», не говоря об изящных сувенирных изделиях лидского стеклозавода. Однако – что дальше?

Восемнадцатилетний Дмитрий Жватель, победитель «Весны-2005», признаётся, что после памятного турнира в апреле четыре месяца нигде не играл. Возможность участия в сентябрьской спартакиаде работников культуры его не прельщает: перспективный перворазрядник собирается грызть гранит науки в Гродно. Понемногу уезжают из местечка и другие молодые шахматисты. Г-н Гордеев говорит о «смене поколений», жалуется на утраты, невосполнимые для щучинских шахмат. В июне 2003 г. умер одержимый игрок Николай Будько, в августе 2004 г. – отличный организатор Андрей Сергей. Квалифицированных кадров в городке не хватает, поэтому выходит, что пенсионер Гордеев – и швец, и жнец… Шахматист с 55-летним стажем, лично знакомый с [Давидом] Бронштейном и [Марком] Таймановым, он играет по переписке в Кубке Беларуси, пишет в районную газету «Дзянніца» об организованных им самим соревнованиях, да ещё лоббирует в местном «Красном доме» открытие в Щучине настоящего шахматно-шашечного клуба. Без особого успеха: некогда богатый район теперь считается «дотационным».

К областной и национальной федерациям шахмат Гордеев относится сдержанно: мы, мол, и без них можем пригласить на наши мероприятия шахматистов из Гродно, Сморгони, Лиды, Волковыска. Самостоятельность – дело нужное, но подкреплена ли она материально? Хорошо ещё, что деньги на турнирные призы иногда подбрасывают знаменитый «Автопровод», [Щучинский] маслосырзавод, частные предприниматели.

Для райцентра в Щучине шахматы почти цветут. Для регионального флагмана – сил здесь маловато…

Мне кажется, за последнюю фразу В. Гордеев, руководивший также областным отделением шахматной ассоциации инвалидов и ветеранов «Шанс», чуть обиделся, но что поделать – я писал, что видел и как думал. Во всяком случае, был и остаюсь ему признателен за то, что осенью 2003 г. Виктор Никитич вместе с другими щучинскими игроками подписал петицию против моего увольнения из журнала «Шахматы» ( направленную в министерство образования РБ), пусть она и не помогла. Кстати, о шахматном клубе в Щучине более всего мечтал вышеупомянутый А. Сергей, которого летом 2003 г. я успел-таки назначить корреспондентом журнала по Гродненской области.

* * *

Вчерашний Международный день шахмат запомнился мне более всего тёплым поздравлением от поэта Василя ЖуковичаНовых перамог, бліскучых кампазыцыяў, паболей радасных падзеяў!»)… и неуклюжим материалом от «вотчины Жука».

На фото справа – никакие не шахматы, а попытка игры огнетушителями в шашки (оцените глубину творческих замыслов на «Славянском базаре»!). Впрочем, для малограмотных-то всё едино – шахматы, шашки, нарды, го, рэндзю…

Вольф Рубинчик, г. Минск

21.07.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 21.07.2021  23:51

Дополнение

В читальном зале Витебской областной библиотеки 20 июля открылась выставка «Многоликая Каисса», и на первом же фото с выставки почётное место нежданно заняла моя книжка 2012 г. «З гісторыі Беларусі шахматнай» (см. справа). Благодарствую, витебские библиотекари!

А выборная конференция Белорусской федерации шахмат, о коей рассуждал здесь, перенесена на неопределённый срок. Не иначе как лица, принимающие решения, решили прислушаться к моему совету и подыскать на должность главы БФШ авторитетного тренера 🙂

Умер на днях детский писатель, заметный журналист Виктор Лясковский (Иофик), когда-то переехавший в Минск из Биробиджана. Мне он известен как редактор «Авива» 2000-х гг., газеты, в которой, несмотря на все минусы, было что почитать. Сегодня Виктору исполнилось бы 75… R.I.P.

В.Р.

Майкл Сагатис и «Письма Юзефы»

10.03.2021 Анастасия Зеленкова

Британец Майкл Сагатис: «Я изучал историю репрессий моей семьи, а увидел кровавые улицы Минска»

Еще несколько лет назад британец Майкл Даниэль Сагатис даже подумать не мог, как сильно изменится его жизнь и уж тем более, что она будет связана с Беларусью. Он имел строительный бизнес в Лондоне и знал о своих предках лишь то, что они приехали откуда-то «из Польши». Все изменилось в один день, когда Майкл, разбирая завалы чердака, обнаружил письма репрессированной прабабушки, отправленные из ссылки 80 лет назад.

История захватила его настолько, что он забросил бизнес, занялся изучением своих корней и снял документальный фильм «Письма Юзефы». Сейчас Майкл Сагатис следит за всеми новостями из Беларуси, пишет в британские СМИ о борьбе белорусов за свободу и активно поддерживает все инициативы солидарности.

В рамках спецпроекта «Салідарнасці» «Жертвы и палачи» Майкл Сагатис рассказал об удивительной истории своей семьи, впечатлениях от приезда в Беларусь и встрече с родственниками на Щучинщине, а также показал свою версию гимна «Пагоня».

«В школе меня называли «английским ребенком с забавной фамилией»

— Вы знали что-то о своих корнях до того, как нашли письма прабабушки Юзефы?

— Я родился и вырос в Лондоне. Мой отец и его родители говорили между собой на английским и польском. Меня водили на мессы польских иезуитов, и я получил начальное польское образование. Поэтому с самого детства понимал, что я не «англичанин».

Правда, все, что знал тогда, это, что мои бабушка и дедушка приехали откуда-то «из Польши». Никаких подробностей. Ни об условиях, в которых они оказались, ни почему покинули родину и как прибыли в Великобританию.

Когда наша семья в 1987 году переехала в Уэльс, в моей новой школе меня называли «английским ребенком с забавной фамилией». Для валлийских детей я со своим английским акцентом был де-факто англичанином, из-за чего надо мной постоянно издевались. В Уэльсе особое отношение к англичанам. И хоть я имел славянские корни по отцовской линии и ирландские кельтские корни по материнской линии, это меня не спасало.

Травля в школе послужила первым толчком узнать о своем происхождении. Позже я начал задавать дополнительные вопросы. Например, откуда у меня литовская фамилия, унаследованная от отца, и почему у него есть русское второе имя — Майкл Константин Сагатис.

Так я узнал, что отец родился в Северном Уэльсе в лагере беженцев, куда из Польши прибыли его родители Кейстут и Ванда с папиной сестрой Зосей.

— А как удалось обнаружить связь с Беларусью?

— Уже позже я вернулся в Лондон, окончил учебу (изучал историю и философию), открыл свой бизнес в области строительства. По работе я познакомился с семьей польских иммигрантов. Мы вместе сотрудничали и даже подружились. Я с гордостью рассказал им, что имею славянские корни и даже знаю некоторые польские слова, а также о том, что мои родственники живут в польском городе Гожуве.

Однако ответить на вопрос, как мои родственники попали в Гожув и откуда они родом, я не смог. До этого я никогда не видел их, да и мало что знал об исторических событиях, связанных с Ялтинским соглашением.

Уже позже, съездив в Гожув в 2003 году и встретившись со своими родственниками, я узнал, что все они были репатриированы после войны. Их выбор пал на Польшу, потому что они опасались возвращаться на свою родину, которая находилась под советской оккупацией. Эта родина была именно Беларусью.

Благодаря моим родственникам в Гожуве я заново открыл свою семейную историю. На тот момент я думал, что моя работа в качестве семейного «посла» завершена. Однако в 2015 году в Южном Уэльсе умерла моя тетя Зося — папина сестра, которая родилась в Новогрудке в 1941 году. Она оставила после себя горы накопленного имущества — в основном хлама и мусора. Среди него были и письма моей прабабушки Юзефы, которые она писала своим дочерям из ссылки из Актюбинска.

— Удивительно, что вы обратили внимание на эти письма, ведь наверняка язык, на котором они были написаны, вам не был знаком?

— Вообще большая случайность, что эти письма не выбросили вместе с остальным хламом.  Мой отец до сих пор мне вспоминает нежелание участвовать в процессе разбора вещей. Я тогда сказал, что проще нанять клининговую компанию и не возиться со всем этим.

Честно говоря, на тот момент мне было не до разбора вещей, я собирался переезжать жить за границу и все это не вписывалось в мои планы. Но отец заупрямился и заявил, что в таком случае будет делать это все сам. Я не мог бросить его, а кроме меня помочь было больше некому: маму мы потеряли 10 лет назад, а у сестры в тот момент были проблемы со здоровьем.

В итоге я остался в Великобритании. Примерно год мы разбирали вещи и делили их на мусор и не мусор. Письма Юзефы попали в стопку с мусором. Буквально в последний момент я открыл конверт и понял, что это что-то важное. Хоть и не мог прочесть ни слова.

Одно из писем Юзефы

Сегодня я благодарен судьбе за этот подарок. Ведь если бы не решимость моего отца и не череда случайностей, эта корреспонденция ссылки 1940-1941 годов осталась бы потерянной навсегда.

— А ваша бабушка ничего не рассказывала о судьбе своей матери?

— Я знал свою бабушку Ванду только первые 9 лет, пока мы жили в Лондоне. После того, как наша семья переехала в Уэльс, она скончалась. Конечно, в моем раннем детстве мы не обсуждали с бабушкой историю семьи, поскольку я был слишком мал. Помню только, что бабушка постоянно молилась и просила у Бога прощения.

Она была невероятно набожная: регулярно посещала церковь, помогала местным приходским священникам. Думаю, что эта набожность была связана как раз с глубокими переживаниями, связанными с разлукой с ее матерью и некоторым чувством вины перед ней.

«Юзефе было 76 лет, когда ее погрузили в переоборудованный вагон для скота и как «родителя предателя» выслали в Казахстан»

— Расскажите историю Юзефы. Как и почему ее репрессировали?

— Моя прабабушка Юзефа Буйдо (в девичестве Богданович) из благородной католической семьи юристов. Она родилась в 1864 году в деревне Волчки (Щучинский район). Брат Юлиан перед началом Первой мировой войны переехал в польский Чаркув, где открыл резиновый завод. Второй брат Казимир погиб во время войны.

В 1892 году Юзефа вышла замуж за Константина Буйдо, лесника и местного судебного пристава. Родители противились этому браку. Константин был на 15 лет старше, к тому же православный. Союз с человеком, исповедующем веру оккупационной Российской империи, был воспринят чуть ли не как «акт государственной измены». Юзефу посчитали предательницей, и она потеряла поддержку семьи.

Юзефа и Константин Буйдо

Местная дворянская семья Стравинских, поместье которой располагалось в небольшой деревне Накрыски, наняла Юзефу и Константина для управления своими землями. Там они построили дом, родили шестерых детей — двоих сыновей и четырех дочерей.

До прихода «советов» в 1925-1935 годах семья занималась разного рода малым бизнесом: от семейного магазинчика бакалейных и хозяйственных товаров в Дятлове до небольшого парома, перевозившего людей и скот через реку Неман.

Старший сын Юзефы Алоиз поступил на службу офицером в польскую полицию — это впоследствии дорого обошлось его семье. Младший Петр вступил в 27-й уланский полк, но вскоре заболел туберкулезом и умер.

Все изменилось после 17 сентября 1939 года, когда в соответствии с секретными протоколами пакта Молотова-Риббентропа, советские войска вторглись в Польшу. Начались жестокие репрессии. Советские власти зачищали новые территории от «неблагонадежных элементов».

В рамках «Польской операции» прокатились волны массовых депортаций. Одного того, что ты был записан поляком, было достаточно, чтобы тебя со всей семьей сослали далеко в Сибирь или Казахстан. А тут еще и сын офицер.

Естественно, первым делом арестовали Алоиза. Я нашел его имя в списках НКВД в архиве. Однако каким-то чудом ему удалось сбежать, и он выжил. А вот его мать не избежала репрессий.

— Сколько тогда было Юзефе?

— 76 лет. 13 апреля 1940 года ее погрузили в переоборудованный вагон для скота и как «родителя предателя» выслали в Актюбинск (Казахстан).

Около трех недель они добирались до места в душном тесном вагоне, без нормальной воды и еды, в условиях жуткой антисанитарии — эта дорога в 2500 км унесла жизни многих людей.

«Выгрузили при минус 40 на опушке в сибирской деревне — вот лес, руби, делай землянки»

Но Юзефа выжила. Учитывая возраст и физическое состояние, ее отправили не в лагерь, а на принудительное поселение. Там условия были проще: люди жили семьями, имели некоторую свободу передвижения, хоть и находились под постоянным контролем НКВД. Однако за жилье и продукты нужно было платить. Пожилая, измученная женщина вынуждена была работать, чтобы выживать. Оттуда Юзефа и писала те самые письма своим дочерям.

— А как детям удалось избежать ареста и каким образом ваша бабушка оказалась в Великобритании?

— У меня есть только предположения, почему не забрали всю остальную семью. Возможно, Юзефа пожертвовала собой, чтобы спасти детей. Не исключено, что она верила, что ей, старухе, ничего не сделают, и не стала бежать вместе с остальными. А может, дети сами не взяли ее с собой, опасаясь, что она не выдержит это испытание.

Как бы то ни было, все ее четыре дочери смогли уехать и избежали репрессий. Бабушка Ванда, младшая дочь Юзефы, с мужем Кейстутом Сагатисом (он был литовским поляком) оказались в Новогрудке. Там в 1941 году у них родилась дочка Зося. А в 1943-м, опасаясь плена, семья перебралась через Польшу в Австрию, затем в лагерь польских беженцев в Италии, а оттуда на корабле — в Великобританию.

В 1946 году родился мой отец Майкл Константин Сагатис. Его назвали в честь деда.

Три другие дочери и сын Алоиз со своими семьями, как я уже рассказывал, оказались в польском Гожуве.

— О чем Юзефа писала в своих письмах дочерям?

— С апреля 1940 года по июнь 1941-го Юзефа отправила своим дочерям 21 письмо. В них она благодарила дочерей за посылки и деньги, которые помогали ей выживать, жаловалась на здоровье.

С каждой дочерью она общалась по-разному. С Марией деловито и уважительно, с Яниной тепло и нежно. С Вандой тон сильно варьировался от горького негодования до глубокой печали и радости.

В первых письмах ощущается вера на возвращение. Например, Юзефа категорически запрещала продавать швейную машинку, потому что она будет еще нужна ей, а в более поздних письмах уже отчаянно просит продать и срочно отправить ей вырученные деньги для выживания. Юзефа также подробно описывает стоимость основных продуктов питания и свои расходы на аренду, дрова и зимнюю одежду.

Где-то она манипулирует дочерями, пытаясь вызвать у них чувство вины. То она нежна и сердечна в письме дочери Янине, то, напротив, в письме Ванде посылает проклятия.

Из письма Юзефы: «Яночка, сердечная моя, у меня к тебе большая просьба. Пожалуйста, пишите мне почаще. Пусть у меня будет хотя бы эта маленькая радость… Пусть хотя бы раз в неделю для меня ярко засветит солнышко, согреет и сделает мою жизнь светлее.

Когда я прочитала, что вы были в Барановичах, у меня остановилось сердце, мне показалось, что оно разорвётся от горя, что я вас тогда не увидела. Было много людей из Новогрудка. Я искала тебя, но удача мне не улыбнулась, я не встретила тебя, не поцеловала, не попрощалась, ведь может быть, что они разлучили нас навсегда?»

Из письма Юзефы: «Я пролежала в постели две недели и теперь снова учусь ходить. Врач лечит бесплатно, но мне нужно платить за лекарства, а платить мне нечем. Я чувствую сильную боль в груди, болит спина, постоянно болит голова. Врач сказал, что, если это случится снова, это будет конец. Мое сердце, легкие и сосуды очень слабые, поэтому я кашляю кровью. Доктор советует быстро не ходить и не поднимать ничего тяжёлого, потому что моя жизнь висит на волоске. Я боюсь. Если бы я жила спокойно и хорошо питалась, [мои] легкие и сердце поправились бы. Но в этих условиях помощи ждать неоткуда».

Из писем Юзефы: «Вандочка! Ты пишешь, что у вас нет пятисот рублей, а как у меня и пятисот копеек нет, то мне как жить? А свое вам все оставила. Я выехала совсем босая и голая, и без гроша. Как мне жить? И больная. И на том кончу свои жалостные слова. Искренне вас любящая мать».

— Как закончилась жизнь Юзефы?

— Когда Юзефа перестала писать, дети решили, что она умерла. Но выяснилось, что это не так. Ее судьба долгое время была нам неизвестна. Но в 2018 году в Актюбинском государственном архиве я нашел документы, которые подтверждали, что до 1943 года Юзефа еще была жива. После была запись о ее смерти.

В начале 2018 года я посетил места ссылки в Казахстане. Примерно в двух километрах от села Нурбулак, на окраине степи я обнаружил деревенское кладбище. Старая его часть относится к временам репрессий. На старых деревянных крестах нет никаких надписей, которые бы указывали, кто там покоится. Но, думаю, именно там, в начале 1943 года нашла свой последний приют Юзефа.

«С ужасом узнал, что люди, с которыми я встречался в Минске в марте, теперь стали жертвами репрессий»

— Вы уже дважды успели побывать в Беларуси и даже нашли здесь родственников.

— Да, в 2017 году, воспользовавшись безвизовым режимом, мы с отцом впервые посетили Беларусь. У нас было всего 4 дня и очень плотная программа. Руководствуясь адресом на конверте мы первым пунктом отправились в деревню Корсаки Щучинского района.

В тот день погода была идеальной. Меня поразила белорусская природа — яркая, наполненная жизнью и пением птиц. При въезде в деревню нам предстала идиллическая картина: две зрелые дамы наслаждались солнцем на тихой уличной скамейке. Мы поинтересовались, не могут ли они помочь найти кого-то знавшего Марию Буйдо, которая вышла замуж за Йозефа Бодяка. Одна из женщин тут же поднялась и, попросив нас подождать, ушла на соседний участок.

Вскоре она вернулась с другой женщиной. Мой отец по-польски объяснил, что хочет найти какую-то связь с семьей своей матери. И тут выяснилось, что пришедшая женщина — Елена Бодяк, внучка Йозефа Бодяка. В деревне Елена жила со своей дочерью Владиславой.

Мы были совершенно ошеломлены, что так быстро обнаружили своих прямых родственников. Это было невероятно! Мой отец и пани Елена обнялись.

Остаток дня мы провели вместе. Пани Елена была очень гостеприимной и даже напоила нас водкой с перцем.

К сожалению, по другим адресам нам не удалось найти родных. Но все равно это было прекрасное путешествие, во время которого мы многое поняли о жизни наших предков, а также познакомились с замечательными и отзывчивыми белорусами.

Самый главный результат моего долгого путешествия в том, что я исполнил мечту Юзефы, ту, о которой она писала в своих письмах, — я вернул ее домой, вернул ее в семью.

— Как пришла идея снять фильм о письмах Юзефы?

— В 2018 году меня пригласили поучаствовать в выставке во львовском музее «Территория террора». Этот музей расположен на месте железной дороги, по которой нацисты переправляли евреев в лагеря смерти в Польшу. Музей точно воспроизводит обстановку концлагеря: сторожевые вышки, прожекторы, фургоны для скота, колючая проволока и 3 больших барака. Именно в одном из этих бараков впервые и были публично выставлены все материалы, которые мне удалось собрать.

Мне хотелось творчески представить проект. Актеры читали письма Юзефы, а музыканты исполняли композиции, которые мы с отцом написали в качестве саундтрека. Обстановка музея давала потрясающий эффект. Желая задокументировать, мы сняли представление на видео. А позже из него получился короткометражный фильм «Письма Юзефы».

— Сегодня вы очень активно поддерживаете белорусов в их борьбе за свободу. Почему это для вас важно?

— В марте 2020 года я снова приехал в Беларусь, чтобы принять участие в кинофестивале «Нефильтрованное кино». В тот визит я посетил Куропаты, познакомился со многими яркими людьми из белорусской творческой среды.

Майкл Сагатис в Куропатах. Фото Александра Васюковича, Имена

Уезжал из Беларуси с чувством радости, ведь история Юзефы была показана на ее родине.

То, что произошло потом, стало шоком. Репрессий происходили уже в настоящем.

Конечно, я не мог не следить за новостями из Беларуси. С ужасом узнал, что люди, с которыми я встречался в Минске в марте, теперь стали жертвами репрессий. Фотограф Александр Васюкович был арестован и заключен в тюрьму, журналист Игорь Станкевич жестоко избит и после освобождения вынужден был бежать с семьей в Польшу.

Я не мог оставаться в стороне. Стал участвовать в акциях солидарности, которые организовывала белорусская диаспора. Мои снимки с марша по улицам Лондона, где над Вестминстерским мостом перед парламентом был развернут бело-красно-белый флаг, публиковались русской службой BBC, а также в крупнейшей британской русскоязычной газете «Англия».

На одном из маршей я впервые услышал, как люди поют «Погоню», и меня поразила ее энергетика. Я разучил этот гимн и предлагаю свою интерпретацию.

С группой белорусских исполнителей, мы записали версию этой песни.

Недавно меня попросили подготовить статью о белорусских студентах, которые подверглись репрессиям. Белорусская актриса и активистка Вера Хортон помогла взять интервью у студентов, которые рассказали об ужасной жестокости в отношении тех, кто выходил на протест, об отчислениях лишь за то, что молодые люди пели песни и держали цветы.

Удивительно было узнать, что даже дети во дворах играют в протесты и убегают от «омона».

Весь мир стал свидетелем безудержного насилия на улицах Беларуси. В голове не укладывается, что в 21 веке могут строить концлагерь для политзаключенных, что за одежду цветов флага могут арестовывать и устраивать нелепые показательные процессы над блогерами и журналистами.

Начав свое исследование неизвестной истории репрессий, которым подверглись мои предки, 80 лет спустя я увидел кровавые улицы Минска и новую волну репрессий. Образованные, умные люди пытаются сегодня освободиться от диктатуры и насилия. И весь мир поддерживает их в их стремлении.

Источник

Опубликовано 10.03.2021  18:34

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (122)

Дабрыдзень! Сёлета актывізавалася барацьба са смяротным пакараннем у Сінявокай. Не першы год барацьбу гэтую падтрымліваюць папулярныя рэсурсы тыпу тутбая і сіцідога, праваабарончы цэнтр «Вясна» ды мн. інш. Ужо і дэпутатка Алена Анісім 18.07.2019 выступіла з прапановай прыпыніць ужыванне смяротнай кары. Яе права… Аднак і матывы не тое каб шчырыя (заранёў ясна, што законапраект не паспеюць прыняць і пры найлепшым раскладзе – нават у выпадку, калі роспуск гэтай «палаткі» адбудзецца згодна з Канстытуцыяй, увосень 2020 г., а не праз 4 месяцы), і па сутнасці ё што запярэчыць.

Як ужо гаварылася ў сакавіку, довад «усе вакол адмянілі/прыпынілі, а мы што, лысыя?» выклікае сумневы. Грамадства мае суверэннае права без фанатызму абараняць сябе ад асабліва небяспечных сваіх членаў, а серыйныя, бязлітасныя забойцы, безумоўна, адносяцца да гэтай катэгорыі. Не сказаць, што наш «сінедрыён» надта ўжо крывавы: 2-4 смяротных пакаранні за год – адносна няшмат (за «звычайныя» забойствы, якіх у РБ звыш 300 на год, не расстрэльваюць). І няможна выключаць, што наяўнасць «вышэйшай меры» ў заканадаўстве ўсё ж стрымлівае патэнцыйных злачынцаў… На 100 тыс. жыхароў у РБ – 3,58 наўмысных забойстваў, а ў суседзяў з постсавецкай прасторы, якія ў канцы 1990-х адмовіліся ад смяротнай кары, прыкладна так: Літва – 5,25, Украіна – 6,34, Расія – 10,82 (звесткі сярэдзіны 2010-х гадоў).

Я б лепей ставіўся да ініцыятыў «скасавальнікаў», калі б яны былі падтрыманы большасцю насельніцтва РБ – і не простай, а кваліфікаванай (2/3), і не ў канкрэтны момант, а на працягу колькіх гадоў. Пакуль што «эра міласэрнасці» не надышла; паводле апытанак, блізу 60% грамадзян – за захаванне смяротнага пакарання, і сярод дэпутатаў доля «кансерватараў» наўрад ці будзе меншай. Няўжо трэба ціснуць на Лукашэнку, каб ён праігнараваў грамадскую думку, збаёдаўшы артыкул крымінальнага кодэкса сваім указам або дэкрэтам? Грамадская думка ды іерархія заканадаўчых актаў і без таго зачаста ігнараваліся ў апошнія гады…

Мяркую, прыхільнікам адмены не варта гаварыць са скептыкамі так, як у гэтым роліку (спойлер: апелюючы да эмоцый & як з неразумнымі дзецьмі). У сярэдзіне 2000-х юныя студэнты і студэнткі з Акадэміі музыкі, калі я прапаноўваў ім адпаведную тэму, пісалі больш удумлівыя эсэ… Зрэшты, мы разам з усім цывілізаваным светам крочым да «ідыякратыі», апісанай Яўгенам Замяціным сто год таму ў казцы пра Фіту (амерыканскі фільм «Idiocracy» 2006 г. таксама дужа рэкамендую). Калі верыць таму ж тутбаю, 83% апытаных «завальваюць» элементарны тэст ад амерыканскага прафесара Шэйна Фрэдэрыка.

Тут яшчэ бяда, што ў Беларусі ўзровень узаемнага даверу не «проста нізкі, а вельмі нізкі» – курыце развагі Дар’і Урбан адносна вынікаў маштабнага сацыялагічнага даследавання… Выглядае, мяняць штосьці сур’ёзнае трэба найперш на сваіх працоўных месцах і ў пад’ездах, а толькі потым – на плошчах і ў парламенце.

*

Дачытаў шамякінскі «Роздум на апошнім перагоне» з падзагалоўкам «Дзённікі 1980–1995 гадоў», хоць гэты фаліянт на 500 з нечым старонак даўся няпроста (між іншага, дэ-факта дзённікі народнага пісьменніка адносяцца да 1975–1994 гг., і выйшлі яны з безліччу памылак друку – прывет рэдактару М. М. Мятліцкаму і пяці (!) карэктарам выдавецтва «Мастацкая літаратура»).

Фота адсюль

Іван Шамякін нарадзіўся 30 студзеня 1921 г. пад Гомелем, памёр 14 кастрычніка 2004 г. у Мінску. Як ужо згадвалася, нямала было цікавага, дзе-нідзе і велічнага ў яго запісах «для сябе» (насамрэч не толькі для сябе, бо выданне прыжыццёвае, 1998 г.). Але чым бліжэй да нашага часу, тым болей з аўтара перла самсон-самасуеўшчына… Дакладней, некампетэнтнасць і фанабэрыя, памножаныя на старэчую (ці бальшавіцкую?) падазронасць.

У мінулай серыі я цытаваў, гм… спрэчны запіс пра Рыгора Бярозкіна, во яшчэ адзін: «У мяне, увогуле, была павышаная цікавасць да пакутнікаў, што вярталіся з няволі. Да Бярозкіна, напрыклад… Бярозкін многа расказваў, залішне многа – увесь лагерны фальклор, як я цяпер пераканаўся з многіх публікацый. А з яго расказаў выходзіла, што ўсё гэта адбывалася з ім». Сам-то Шамякін, якога не арыштоўвалі, ведаў лепей… Зрэшты, і былы зэк выявіўся, мякка кажучы, наіўным дзівуном. Знайшоў з кім дзяліцца сваімі злыбедамі – з выпускніком вышэйшай партыйнай школы, перакананым, што сталінскі тэрор быў пераважна «яўрэйскай справай». А мо ў канцы 1950-х будучы член ЦК КПБ і дэпутат яшчэ не быў перакананы?..

З дзённікаў І. П. Шамякіна:

1991: «Нельга выкінуць ледзьве не стагоддзе з жыцця народа. Самае крыўднае – хто здзекуецца [над савецкай гісторыяй]? Няхай яны – што ў іх святога на чужой зямлі, заўтра яны будуць у Амерыцы ці ў Ізраіле. Але ва унісон ім гарлапаняць нашы ўнукі, дзеці беларускіх пісьменнікаў нават». «Знішчалі храмы сіяністы, троцкія, зіноў’евы, кагановічы».

1992: «У змагары за новую Беларусь [на з’ездзе СП БССР 1990 г.] лезлі яўрэі – як заўсёды ультрарэвалюцыянеры». «Хто гэта рабіў [змагаўся з праваслаўнай царквой пасля 1917 г.]: свярдловы, троцкія, луначарскія і ўсе, хто служыў другой веры, ненавідзеў праваслаўе».

1993: «ЦРУ пралічвала на дзесяцігодддзі наперад, у іх – яўрэйскія галовы».

1994: «Ганебнейшым чынам паводзілі сябе ў гісторыі з Доктарам Жывага Катаеў, Слуцкі, Салаухін, Мартынаў… І беспартыйны Федзін. Трусы! Сам [Барыс] Пастарнак таксама быў трусаваты… Але ў Б. П. трусасць была тыпова яўрэйская». Кур’ёзна, што гэта напісаў чалавек, які ў 1958 г. разам з дзесяццю беларускімі літаратарамі выступіў з асуджэннем «здрадніцкіх паводзін Пастарнака», адобрыўшы рашэнне аб пазбаўленні нобелеўскага лаўрэата «звання савецкага пісьменніка» (гл. публікацыю з «ЛіМ»а 01.11.1958 тут). А ў 1991 г. Шамякін прызнаваўся: «Я не ведаў Пастарнака асабіста… “Доктора Живагоя, канешне, не чытаў… ішоў за ўсімі, я верыў ім, старым і мудрым». У 1958 г. беларускаму госцю, удзельніку пасяджэння сакратарыята, на якім зганьбілі Пастарнака, споўнілася 37. Гэта ўзрост, калі многія людзі жывуць сваім розумам…

Пасля ўсяго не дзіва, што І. Ш. радасна падхапіў сфальсіфікаваную цытату з «Лейбы Давідавіча Троцкага»: «Мы павінны ператварыць Расію ў пустыню, населеную белымі неграмі». І ахвотна прывёў рэальныя словы з запісаў калегі, Андрэя Макаёнка (1976): «Вяртаючыся да імён памагатых у час рэпрэсій… Памагатыя ці каты? Гірш Ягода – нарком унутраных спраў, Берман – начальнік будаўніцтва Беламорканала. Коган – начальнік будаўніцтва канала Масква – Волга; Фінкельштэйн, Біксон, Серпухоўскі і інш. – начальнікі буйнейшых канцлагераў». З Біксонам драматург крыху «лажануўся» – гэта быў латыш, Яніс Біксанс. Аляксандр Салжаніцын таксама адзначаў вялікую долю яўрэяў сярод распарадчыкаў ГУЛАГа, але ж, прынамсі, не выпускаў з поля зроку такіх катаў, як Дзмітрый Успенскі (1902-1989)…

Не бракуе ў дзённіках чалавека, якога ў 1994 г. выбралі акадэмікам, і абразлівых цэтлікаў кшталту «дура», «зацяты хахол». Ці выпадкова, што і ў нашым стагоддзі хамства нярэдка ўспрымаецца як «норма жыцця» ў дзяржаўных установах? Свежыя, летнія прыклады – нецэнзуршчына ад прэс-сакратаркі міністэрства сельскай гаспадаркі (ну, хоць даўмелася папрасіць прабачэння…) і яшчэ бруднейшая размова супрацоўнікаў шчучынскага ліцэя са студэнтам. Iзноў Шчучын адзначыўся не лепшым чынам 🙁

Хоць і мізантропствую, стараюся бачыць у людзей светлыя плямы. Таму прывяду фрагменты, дзе Шамякін добра адгукаецца пра асобна ўзятых яўрэяў – хіба каб «ураўнаважыць» свае замалоты, усё ж колішні камсорг і парторг:

Пра вайну (запіс 11.10.1990):

Пра канец 1940-х гадоў (запіс 01.11.1990):

*

Год таму выйшла па-ангельску «нятленка» канадскай даследчыцы пра вобразы яўрэяў у беларускай літаратуры у цэлым някепская, з багаццем паказанага матэрыялу. І ўсё ж я ацаніў яе толькі на 6 балаў з 10, дый цяпер не пастаўлю вышэйшай адзнакі. Рэч у тым, што ў кнізе відочна прыменшаны маштабы юдафобіі ў даробку тутэйшых пісьменнікаў. Прафесарка зрабіла выснову, што ў беларускай літаратуры, адрозна ад літаратур суседніх народаў, не прысутнічала непавагі да яўрэйства. Але ж Эдуард Скобелеў (19352017), на жаль, не быў маргіналам; яго ідэйкі ў той ці іншай ступені падзялялі такія вядомыя людзі, як А. Макаёнак, І. Шамякін, В. Якавенка… Ну, слушна было сказана ў 1995 г.: «Пісьменнікі – кампанія цяжкая. Невыпадкова зярняты нацыяналізму, антысемітызму, фашызму менавіта ў гэтым асяроддзі выспяваюць» (Міхась Жванецкі, 1995, інтэрв’ю са зборніка П. Капшэевай).

Я б вылучыў іншую гіпотэзу: у беларускай і ўкраінскай літаратурах, адрозна ад рускай, юдафобія прымала менш агрэсіўныя формы. Але ў нас яна, па сутнасці, нікуды не дзелася і ў ХХІ ст.; во ёсць, да прыкладу, маладжавая Ганна Д., а ёсць старэйшы Славамір А., экс-актывіст арганізацыі «Правы рэванш»… Дзяўбці лішні раз не стану, бо і так яму даставалася апошнім часам, не заўжды справядліва. Да таго ж 25 год таму, 27.07.1994, далучаўся я да арганізаванага ім шэсця з паходнямі па галоўным сталічным праспекце. Вядома, не з сімпатыі да славаміраўскіх поглядаў, а з цікаўнасці, даравальнай 17-гадоваму выпускніку школы. Паходню не браў; карцела паглядзець, чым усё скончыцца… Паглядзеў – у выніку мая фізіяномія трапіла ў сумнавядомы фільм «Нянавісць. Дзеці хлусні» (1995). ¯\_(ツ)_/¯

Да гонару лукашыстаў, не цкавалі мяне за ўдзел у тым несанкцыянаваным – а мо і справакаваным імі ў першы месяц кіравання Рыгорыча – «масавым мерапрыемстве». Зрэшты, і заканадаўства тады было менш суворым, чым цяпер, і ўдзельнікаў налічвалася няшмат, каля 150 (ну, максімум 200). Хоць потым у прафесійных «змагароў з антысемітызмам» даводзілася чытаць пра тысячу баевікоў… 🙂

Згадка пра той марш да плошчы Якуба Коласа трапіла нават у артыкул «Белоруссия» на сайце ізраільскай «Электроннай яўрэйскай энцыклапедыі». Аёй, так і не знайшлося ў рэдакцыі часу абнавіць артыкул (пра абяцанкі-цацанкі 2015 г. гл. тут). Чытачоў у cярэдзіне 2019 г. палохаюць даўно зніклым «Славянскім саборам», газетай «Мы и время» і г. д.

*

Памёр Уладзімір Замяталін (14.05.1948 – 07.07.2019), прэс-сакратар урада за Кебічам, пазней – нам. прэм’ер-міністра і галавы адміністрацыі прэзідэнта. І не супраць бы вымавіць добрае слова пра нябожчыка, а якое?.. Успамінаецца, як на рубяжы стагоддзяў ён праявіў сябе ў сферы «міжнацыянальных адносін»: не даў перарэгістраваць у Беларусі «Сусветнае згуртаванне беларускіх габрэяў», а потым – з падачы заслужанага архітэктара Левіна – разаслаў пісьмо, маўляў, прэзідэнт СЗБГ «пазбаўлены грамадзянства ў шэрагу краін і прадстаўляе неплацежаздольную арганізацыю». Якаў Гутман па сваёй завядзёнцы падаў за гэта ў суд… Калі жадаеце ведаць, што было потым, знайдзіце артыкул Сяргея Навоева «Еврейское фиаско Заметалина» («Народная воля», 2000), а мне лянота. Фіяска-то фіяска, але з працы дыфаматара не выгналі. Ён жа і вышэйзгаданых «Дзяцей хлусні» замаўляў 🙁

Тры гады споўнілася з дня забойства Паўла Шарамета ў Кіеве (20.07.2016). Толькі тры дні таму «Украинская правда» апублікавала петыцыю на тэму «міністра ўнутраных спраў у адстаўку». Варта было гэта зрабіць у ліпені 2016 года… а яшчэ лепей у чэрвені, следам за маёй публікацыяй. Тады, можа, і Павел застаўся б жывы.

Міністр Авакаў і забітыя ў час яго доблеснай службы Алесь Бузіна (1969–2015) ды Павел Шарамет (1971–2016)

Цытатнік

«Хто бунтуе – той нягоднік!» (Данііл Хармс, да 1941)

«Напэўна, кожнаму свой шлях да свабоды трэба прайсці ў адзіночку» (Васіль Быкаў, да 2003).

«Мы ўсе знаходзімся ў сітуацыі, калі вымушаны падстройвацца пад паводзіны грамадскасці ў медыя. І гэта робіцца вельмі небяспечным… Чалавецтва ўвесь час рэгрэсуе ў бок глупства» (Бернар Стыглер, 02.07.2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

24.07.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 24.07.2019  10:05

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (116)

Шалом усім! Атрымаў ад мастака Андрэя Дубініна копію ліста, які ён адправіў яшчэ 28.04.2019 на адрас дэпутаткі палаты прадстаўнікоў нацыянальнага сходу Ірыны Дарафеевай. Падаецца з мінімумам карэктарскіх правак – па-мойму, гэта важны «дакумент эпохі». Мяркую, не зашкодзіла б і іншым беларускім выбаршчыкам cлаць аналагічныя звароты на мэйлы «сваіх» дэпутатаў. Праўда, І. А. Дарафеева (пакуль) не адказала А. Б. Дубініну, але кропля камень точыць… Адрасы ж няцяжка знайсці тут. Далей – тут.

Добры дзень, паважаная Ірына Аркадзеўна! Звяртаюся да Вас як да дэпутата маёй Старавіленскай акругі № 105. З навін я даведаўся, што чарговыя парламенцкія выбары ў Беларусі адбудуцца ў лістападзе 2019 г. На маю думку, беспадстаўнае скарачэнне паўнамоцтваў дэпутатаў ПП НС на 10 месяцаў парушае Канстытуцыю (арт. 93) і Закон «Аб Нацыянальным сходзе Рэспублікі Беларусь» (арт. 4).

Як мастак (я сябра Беларускага саюза мастакоў, выкладаў у Акадэміі мастацтваў) я разумею, што ўсе мастацкія праекты або эскізы патрабуюць часу на выспяванне. Тое ж самае і ў Вашай дэпутацкай справе, пачатыя і запланаваныя праекты патрабуюць часу, каб быць даведзенымі да ладу. Скарачэнне Вашай працы амаль на год азначае, што некаторыя праблемы выбаршчыкаў могуць не мець завяршэння.

Калі ласка, зрабіце ўсё, каб не дапусціць датэрміновага роспуску парламента, у Вас ёсць для гэтага некаторыя магчымасці.

* * *

Quod erat demonstrandum: у адказ на паспешлівыя, істэрычныя заявы пра тое, што Сінявокая страціла сотні мільёнаў долараў ад труку з пастаўкай забруджанай нафты, расійскія ўрадоўцы пстрыкаюць аўтара заяў па носе (маўляў, агульныя страты Расіі і Беларусі меншыя за 100 мільёнаў «зялёных»), а ў выніку церпіць уся краіна. І дзівіцца няма чаго: пасля слоў «Што, мы з расійцамі пойдзем судзіцца па гэтым пытанні?» поле для манеўру ў «Белнафтахіма» ды Савета міністраў РБ рэзка звузілася…

Першы прэзідэнт, чарговы раз «ператрахваючы» сваіх падначаленых, разрадзіўся новым пасланнем: «Людзі заўсёды ўладу крытыкавалі і будуць крытыкаваць, але гэта не крытычна». Нагадвае афарызм у армейскім духу: «Баявы лісток павінен быць баявым лістком, бо гэта ж баявы лісток!» Але, відаць, не месца чапляцца да стылю. Спадар (або таварыш) яўна хацеў сказаць, што «нам», уладзе, па вялікім рахунку, ужо даўно пляваць на вашу крытыку, што «мы» кіруемся ўласнымі крытэрыямі пры падборы кадраў і ў ацэнцы іх дзейнасці. Браты-расіяне падаюць прыклад… Пра тамтэйшых чыноўнікаў і буйных бізнэсоўцаў разважае Мікола Сванідзэ: «не лічаць нават патрэбным і магчымым, прашу прабачэння, базар фільтраваць. Што ім прыйшло ў галаву, тое і лепяць. Бо разумеюць, што ім усё роўна… Не мы іх з вамі гаспадары. Не ад нас з вамі яны залежаць» (03.05.2019). Гэта я для тых суайчыннікаў цытату прывёў, хто «чакае з надзеяй на рускія танкі».

Без парламентарызму, сістэмы стрымак ды проціваг у палітычным працэсе («народаўладдзе» – прыгожае слова, якое, на жаль, яшчэ шмат гадоў будзе гучаць дэкларатыўна, калі нават адновяцца рэальныя выбары), галоўным крытэрыем адбору з’яўляецца пластычнасць падначаленых – не так бяздумная лаяльнасць да першай асобы, як гатоўнасць i ўменне лавіць сігналы «зверху», а ўадначассе не вытыркацца… Лягчэй гэта ўдаецца жанчынам. Дзіва што акцёрка-тэлевядучая Наталля Э. за пару гадоў зрабіла кар’ерку ў адміністрацыі ды разам з начальніцай гэтай адміністрацыі Наталляй К. 11 мая была жэстачайшэ высачайшэ ацэнена даражэй за любога міністра («памнажай на тры, памнажай на пяць…») А можа, усё прасцей – камусьці закарцела часцей сядзець паміж парай Наташ, каб загадваць жаданні? 🙂

Бальшыня чыноўнікаў без стрыжню – і ў выніку ўсё (ну, многае – найперш тое, што залежыць ад дзяржавы) тут у нас, нібыта з пластыліну, – спорт, адукацыя, культурка, CМІ, замежныя справы… Last but not least – нацыянальная бяспека. Так, пакуль у 2019 г. яго не арыштавалі за хабарніцтва, у савеце бяспекі красаваўся «харошы малец», да якога «былі пытанні» значна раней, калі ён служыў начальнікам аховы Лукашэнкі. Андрэю Уцюрыну, бачыце, далі шанс, а ён… Колькі ж ужо можна ладзіць гэтыя «шоў» на тэму «стральцы падстаўляюць добрага цара»? Мы ўсе яшчэ не наеліся з 2000-х гадоў гісторый з обер-пракурорамі Купрыянавым, Снегіром, еtc.?

І верхавіна міністэрства ўнутраных спраў па-ранейшаму існуе «на сваёй хвалі», пільна ахоўваючы ў горадзе-героі Мінску (ды што там, ва ўсёй гераічнай Беларусі!) адну-адзіную скульптуру. Надоечы «павінцілі» двух расійскіх турыстаў за недастаткова паважлівае, як падалося міліцыянтам, стаўленне да «гарадовага з сабачкам» на Гарадскім Вале – і прапанавалі пацярпелым лічыць затрыманне «прыгодай». Аўтарка дадала: «пакуль мы рапарт чакалі, ім па рацыі паведамленні паступалі пра злодзейку ў пераходзе і пра патэнцыйнага самазабойцу… Але мы аказаліся куды больш важнымі злачынцамі». Facepalm, іспанскі сорам.

Тутбаеўцы так і не выправілі памылку: не «анархісты» ў снежні 2018 г. трапілі на Акрэсціна за пахавальны вянок ля «гарадавога» і, а 1 анархіст (Касінераў) і 1 сацыял-дэмакрат (Спарыш). Не першы раз такое 🙁

Менш імітатарства прасочваецца ў прамысловасці і, як ні дзіўна, у гандлі (пакупнікі ды прадаўцы ўжо збольшага ведаюць, чаго чакаць ад сваіх візаві, і не даюць надурыць сябе «на ўсю шпулю»), аднак i там хапае…

Мінулая серыя часткова была прысвечана становішчу ў Шчучыне Гродзенскай вобласці, ну і ў Шчучынскім раёне. Камусьці падалося, што я згусціў фарбы… Тут у лютым чыноўнік даводзіў, што раён «самаакупляльны», цікавы для бізнэсменаў, што ствараюцца новыя працоўныя месцы і г. д. Гэта не адмяняе таго факта, што насельніцтва вымірае ды разбягаецца – парадокс? Бадай што не, калі ведаць, што на многіх працоўных месцах запрашаюць працаваць «за ежу». Возьмем той самы комплекс па вырошчванні шампіньёнаў, згаданы А. В. Садоўскім:

330 р. – прыкладна $160. Аплата працы «долар за гадзіну» – як табе такое, Ілон Маск?

Хутчэй, чым у Шчучыне, насельніцтва на захадзе Беларусі знікала хіба ў Мёрскім раёне Віцебскай вобласці (–37,1%, але не за 20, а за 18 гадоў!)

Разумею тых жыхароў Дзісны, якія хацелі б аддзяліцца ад Мёршчыны і далучыцца да Полацкага раёна… Але ж ясна, што праблем «глыбінкі» гэткі крок радыкальна не вырашыць, хоць аўтары тэкста «Як рэфармаваць беларускія рэгіёны» і рэкамендуюць «канцэнтравацца». Маўляў, «добрую дынаміку паказваюць абласныя цэнтры, рэгіянальныя агламерацыі, як Полацк і Наваполацк, Мазыр і Калінкавічы. У іх адбываецца прырост насельніцтва, застаецца моладзь і расце прыватны бізнес». Гэтае назіранне больш пасуе рубяжу 2000–2010-х гадоў, a ў сярэдзіне 2010-х мы ўжо назіралі стагнацыю.

Гарады Насельніцтва
2013 2018
Полацк 84786 84597
Наваполацк 101307 101596
Мазыр 111324 111733
Калінкавічы 39220 40282

У 2017 г. упершыню за дзесяцігоддзі скарачалася нават насельніцтва Мінска, у першым квартале 2019 г. заняпад ізноў заявіў пра сябе. І што прыдумаць для такіх раёнаў, як Шчучынскі і Мёрскі? Зрэшты, ідэяў не бракуе – іншае пытанне, хто іх будзе ажыццяўляць… Ну, напрыклад, можна падпарадкаваць узнагароджанне мясцовых чыноўнікаў узроўню развіцця «чалавечага капіталу». Біць іх па кішэнях, калі смяротнасць у раёне (істотна) перавысіць нараджальнасць, а іміграцыя таго не кампенсуе. Ды тут ёсць відавочная пастка: што-што, а падмалёўваць лічбы і будаваць пацёмкінскія вёскі чынавенства ўмее. Пачнуць завозіць насельніцтва ў канцы «справаздачных перыядаў» – ці дзейнічаць так, як французскі фермер, што «залічыў» у вясковую школу 15 бараноў, абы ў ёй не зачынялі класы 😉

Больш перспектыўна выглядае сістэма бонусаў і прывілеяў для тых людзей, хто жыў у раёне, да прыкладу, цягам апошніх 10 гадоў (і збіраецца пражыць там яшчэ 10 :)). Вызваляць такіх «карэнных жыхароў» ад падаткаў, даваць ім выгадныя зямельныя надзелы, ці што… Карацей, тэма для абмеркавання. А ўрэшце, без перамен у Мінску цяжка разлічваць на тое, што будзе развівацца перыферыя. Новае пацвярджэнне яе гаротнага стану – дзве навіны, прачытаныя за адзін дзень. Як кажуць у такіх выпадках: «Гэта Беларусь, дзетка» (або «Мая краіна, мой народ»):

«Галоўны доктар Светлагорскай раённай лякарні Ігар Таўтын звярнуўся праз газету “Светлагорскія навіны”... Ён просіць фінансавай дапамогі, каб купіць неабходнае абсталяванне для лякарні і правесці рамонт» (15.05.2019).

«Супрацоўнікі Хоцімскага РАЙПО (звыш 150 чалавек) цягам 2018 года і некалькіх месяцаў 2019 года па ўказанні кіраўніцтва ў канцы кожнага справаздачнага месяца афармлялі заявы аб водпуску без захавання заработнай платы на 1-3 дні… У гэтыя дні яны выходзілі на працу і выконвалі свае службовыя абавязкі». І толькі «ў красавіку 2019 года ў пракуратуру Хоцімскага раёна звярнуўся работнік РАЙПО па пытанні слушнасці налічэння яму заработнай платы» (15.05.2019). Гэтае райпо – спажывецкае таварыства кааперацыі – ці не галоўны наймальнік у раёне, дзе жывуць усяго 10 тыс. чалавек (а 20 год таму было 17 тыс.).

Дэпапуляцыя здаўна хвалюе і расійцаў. Страшнаваты «антымульт»-2004.

У прынцыпе, мізантропства не цураюся – але не хацеў бы самаедстваваць і спісваць суайчыннікаў «ва ўтыль». Сталыя чытачы-гледачы серыяла памятаюць серыі, дзе гаварылася пра дасягненні ў сучаснай Беларусі. Прыкмячаў я таксама пра некаторыя станоўчыя тэндэнцыі ў яўрэйскім асяроддзі. І ў каляяўрэйскіх…

Пацешыла, што ў адноўленым альманаху «Далягляды», падрыхтаваным пад дахам выдавецтва «Мастацкая літаратура», апублікаваны твор ізраільскага пісьменніка (Меіра Шалева ў перакладзе Паўла Касцюкевіча).

П. С. Касцюкевіч у музеі гісторыі беларускай літаратуры. Мінск, 29.04.2019

А вось што ў красавіку арганізавалася ў Пружанскім раёне Брэсцкай вобласці. Піша малодшы навуковы супрацоўнік Алена Паляшчук («Краязнаўчая газета», № 18, май 2019): «У Ружанскім палацавым комплексе роду Сапегаў адбылося адкрыццё выставы графічных працаў вядомага яўрэйскага мастака і паэта Машэ Бернштэйна Украденное детство (з фондаў Музея-сядзібы Пружанскі палацык), адбыўся відэалекторый Багаж из прошлого”... М. Бернштэйн нарадзіўся ў 1920 годзе ў Бярозе, у сям’і артадаксальных яўрэяў. Да пачатку Другой сусветнай вайны адвучыўся 4 гады ў Мастацкай акадэміі ў Вільні. Уцёкі з эшалона, што рухаўся ў Беластоцкае гета, эвакуацыя ў Саратаў, працоўныя будні ў калгасе, адарванасць ад родных і затым іх трагічная гібель ад рук фашыстаў – назаўсёды пакінулі незагойную рану ў душы Машэ… Пад час новага перыяду жыцця мастака – у Зямлі Запаветнай – у 1949 годзе ён становіцца ўдзельнікам выставы “Аманім-алім” (“Мастакі-рэпатрыянты”). З таго часу прайшло больш за 50 выставаў з яго ўдзелам, былі шматлікія імянныя прэміі, званні, медалі, некалькі экспазіцыяў яго твораў у Расіі, ЗША, Францыі, Галандыі і Італіі». Грэшным чынам, пакуль не прачытаў артыкул у «Краязнаўчай», і не ведаў пра Машэ Бернштэйна.

Цытатнік

«Тэлевізар трэба менш глядзець, дарагія мае» (Юрый Шаўчук, 08.05.2019)

«Няма ніякага сэнсу звяртацца да чыноўнікаў, якія даўно страцілі повязь з рэальнасцю і турбуюцца толькі пра захаванне ўласнага статусу і паўнамоцтваў. Звяртацца трэба да сябе – што мы можам і павінны зрабіць для грамадзян ужо зараз, – і наўпрост да грамадзян, прапануючы канкрэтныя праграмы дзеянняў, якія могуць быць рэалізаваны тут і цяпер, за кошт наяўных рэсурсаў» (Павел Катаржэўскі з партыі «Справядлівы свет», 15.05.2019)

«Няможна трымаць людзей за дурняў нават у тых выпадках, калі яны крыху прыдуркаватыя» (Кірыл Жываловіч, 15.05.2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

17.05.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 17.05.2019  21:07

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (115)

Дзень добры – калі добры! Зноў адказам на мае прапановы, шпурнутыя ў сеціва тры тыдні таму, служыць жалезабетоннае маўчанне. Я ж яшчэ асобна тром дэпутаткам напісаў, каб супраціўляліся датэрміноваму роспуску парламента, – нуль рэакцыі. «Затое» знаны палітаглядальнік не знайшоў лепшага, чым запэўніць публіку, што «Парламенцкія выбары ў лістападзе зручныя і для ўладаў, і для апазіцыі. Верагодны каляндарны план гэтай кампаніі на рэдкасць камфортны… і збор подпісаў, і агітацыя прыпадаюць не на марозныя і апалітычныя калядныя канікулы, не на спякотнае лета, а на яшчэ цёплую і сытую восень» (12.05.2019).

Пакіну за дужкамі рэмарку пра цёплую і сытую восень (адкуль П. Быкоўскаму вядома, што чакае Беларусь праз паўгода?) Проста зафіксую: пасля пары сутак на Акрэсціна ў жніўні 2018 г. П. Б. разважае ў катэгорыях «камфорту» там, дзе гэта гучыць дужа фальшыва… Ну, выкацім гіпербалу: чарговую партыю іншадумцаў вязуць у канцлагер – а тут «альтэрнатыўны» журналіст пачынае радавацца таму, што крэслы ў вагонах гэтым разам мякчэйшыя і туалеты чысцейшыя.

Яшчэ раз і марудна: у цяперашніх умовах роспуск палаты прадстаўнікоў на 10 месяцаў раней за вызначаны Канстытуцыяй тэрмін будзе межаваць з дзяржаўным пераваротам. Намеры & дэкларацыі Лукашэнкі, Ярмошынай ды іншых «зацікаўленых» мусяць турбаваць «грамадзянскую супольнасць» хіба ў апошнюю чаргу: найперш трэба думаць пра тое, як сабраць сілы й даць адпор, зрабіць усё, каб парламент перастаў быць «спячым інстытутам». А навінам-бай кіну адно: калі вас дагэтуль я..ць пасля «белтаўскай справы», то хоць не падмахвайце…

Пра тое, чым ёсць сучасная «незалежная» журналістыка ў РБ, сказана так многа, што няма сэнсу паўтарацца. «Проста пакіну гэта тут» (С):

На хвілінку, ад Салігорска Мінскай вобласці да Светлагорска Гомельскай – мінімум 150 км.

Не без маркоты чарговы раз вярнуўся я з Гарадзеншчыны. І могілкі за Шчучынам, дзе гарою – нябожчыкаў з майго пакалення, і сам Шчучын, фактычна горад удоў… 44 месяцы таму захоўваўся далікатны спадзеў на тое, што Дзень беларускага пісьменства штось пераломіць у лёсе райцэнтра і акругі, але ж не. За гэты час насельніцтва Шчучынскага раёна скарацілася яшчэ на 2,5 тыс. чалавек, г. зн. звыш 5%. Прыкладна такія ж тэмпы скарачэння – у суседніх раёнах: Воранаўскім, Дзятлаўскім, Іўеўскім… Агулам жа на Шчучыншчыне за апошнія два дзесяцігоддзі «Вялікага Беларускага Шчасця» насельніцтва зменшылася на 23 тысячы чалавек, або на 37,3%. Для параўнання, у Калінкавіцкім раёне (недалёка Чарнобыль, экалогія так сабе…) – «толькі» на 13,4 тыс., альбо на 18,6%.

У 2017 г. у пераліку на 10 тыс. чал. колькасць дактароў у Шчучынскім раёне была 33,5, а па Гродзенскай вобласці – 48,6; колькасць бальнічных коек на 10 тыс. чал. – 74,9, а па Гродзеншчыне – 81,5… І вось што пісаў галоўны санітарны ўрач раёна: «Смяротнасць у працаздольным узросце склала ў 2017 годзе 686,69 на 100 тыс. насельніцтва, што вышэй за сярэднеабласны паказчык у 1,7 разы і вышэй за паказнік мінулага года на 11,5%». Bravo, шматгадовыя кіраўнікі Шчучраёна – Казяк, Ушкевіч, Ложачнік! Накіравалі…

Відаць, каб зберагчы раён ад ліквідацыі (чуткі пра ўзбуйненне даўно ходзяць), начальства дабілася, каб райцэнтр выглядаў больш самавіта: летась да яго далучылі тры суседнія вёскі. Цяпер можна ўводзіць у англійскую мову новы дзеяслоў: «to schuch in», г. зн. пашырацца як г. Шчучын, на роўным месцы. Ну і ў беларускай не будзе збыткоўным тэрмін «шчучынг» (займацца шчучынгам = падграбаць пад сябе тое, што «кепска ляжыць» ;))

Прадукцыя мясцовага масласырзавода раз-пораз блакуецца на расійскім рынку… Мо ў блакіроўцы i было палітычнае адценне, але насамрэч сыр і твораг, лагодна кажучы, не зусім тыя, што ў сярэдзіне 2000-х, калі я адмыслова шукаў іх у мінскіх крамах. І хто б уклаў у галаву менеджэрам, што кан’юнктурная налепка «75 год вызвалення Беларусі» на пакунку з творагам – абы-што? Лепшай прыкметай вызвалення быў бы выпуск харчоў, ад якіх не хочацца плявацца… Хоць бы як у Тураве, не?..

Прыватная кнігарня ў цэнтры Шчучына, пра якую пісаў у 2015 г., зачынілася; там аптэка цяпер. А во рэкламуе сябе вандроўны цырк – маўляў, «сайдзёт для сельскай местнасці»:

Вядома, цыркачы не абавязаны быць дактарамі філалогіі. Аднак інстынктыўны недавер правакуюць у мяне абяцанкі тыпу «самые присамые».

Так і не знайшлі за тры гады мясцовыя ўлады рэсурсаў і часу, каб павесіць дошку ў гонар Шарля дэ Голя, які, палонны, утрымліваўся ўлетку 1916 г. у Шчучыне-беларускім. Знаёмае развіццё падзей: спачатку «так-так», што значыць «можа быць», потым «можа быць», якое значыць «не». Тым часам накрыўся «медным тазам» адзін з буйных працадаўцаў – МПМК-166, дзясяткі работнікаў апынуліся на вуліцы. Карацей, сыплецца амаль усё: дэмаграфія, «культурка», медыцына, прадпрыемствы. Толькі ў блогу намесніцы рэдактара мясцовай раёнкі (11.05.2019; за двое сутак – ажно 12 праглядаў) усё вясёлкава: «Які яшчэ горад можа пахваліцца сучасным заводам для перапрацоўкі малочнай сыроваткі, фабрыкай для вырошчвання шампіньёнаў, сонечнымі электрастанцыяй, мотатрасай, стадыёнам для пляжных відаў спорту, школай веславання, школай пілотаў?»

Ачарненне – гэта не мая стратэгія, нямала добрага і ў Шчучыне. Вунь 9 мая гараджане, у т. л. юныя, «усклалі кветкі на брацкай магіле на тэрыторыі былога аэрадрома». Там, дзе 77 гадоў таму загінулі ад рук лап нацыстаў і іх памагатых 2060 яўрэяў.

А каля мінскага вакзала нешта сыпалася ўжо ў простым сэнсе. Не рызыкнуў бы я прайсці пад гэтымі балконамі на вул. Бабруйскай, 7…

Фота 09.05.2019

Публікую гэтыя здымкі, ведаючы, што некаторыя чыноўнікі пачытваюць «Катлеты & мухі». Глядзіш, аператыўна паправяць перад Еўрапейскімі гульнямі, бо сорамна ўсё-ткі. (NB: Аргумент пра гульні ды «прэстыж краіны» можа спрацаваць, а довады наконт (не)бяспекі ўласных грамадзян тут мала каго хвалююць.)

Нашумела – і, пэўна, яшчэ не скончылася – гісторыя з cотнямі тысяч (3-5 мільёнаў?) тон забруджанай расійскай нафты, дастаўленымі ў Беларусь. Нагадаю «вехі вялікага шляху»:

19.04.2019 дзяржаўны канцэрн «Белнафтахім» абвясціў аб тым, што ўжо некалькі дзён з Расіі паступае нафта з перавышэннем канцэнтрацыі хлорарганічных рэчываў у дзясяткі разоў. Расійская кампанія «Транснефть» прызнала наяўнасць праблемы.

22.04.2019 гукалі, што 20 красавіка праз няякасную нафту на Мазырскім нафтаперапрацоўчым заводзе зламалася частка абсталявання.

23.04.2019 прадстаўнік «Белнафтахіма» заявіў, што няякасная нафта дасягнула тэрыторыі Еўрапейскага Саюза. Афіцыйнае агенцтва БелТА, спасылаючыся на спецыялістаў, паведаміла, што паляпшэння якасці нафты (на тэрыторыі Беларусі) не назіраецца.

24.04.2019 Польшча спыніла прыём нафты з газаправода «Дружба» (пракладзенага па Беларусі). Прэс-сакратарка «Белнафтахіма» сказала, што яе арганізацыя «ўжо на працягу тыдня б’е трывогу ў сувязі з пастаўкамі няякаснай нафты, якая паступае з расійскага боку, цярпліва вядзе перамовы з «Транснефтью»… Нашы суседзі не сталі чакаць».

Скокнем на паўмесяца ўперад, і – вуаля! 11 мая робіцца вядома, што каля мільёна тон забруджанай нафты знаходзіцца ў Беларусі, яшчэ толькі «мае адбыцца вялікая тэхналагічная работа па выцісканні нафты, не адпаведнай ДАСТу». В. а. цара каментаваў падзеі так: «Расхлябанасць і бязладнасць на тэрыторыі Расіі… – і вялізная труба была забруджана атрутнай нафтай… Мы недаатрымалі пэўны прыбытак – мы вялізныя грошы страцілі. Гэта сотні мільёнаў долараў… Але я чарговы раз, калі бруд гэты пайшоў, пайшла атрутная нафта, забараніў спыняць участкі нафтаправоду, каб яшчэ большай шкоды Расіі не нанесці».

Няўжо месяц таму не было магчымасці паставіць заслон на шляху дзярма – тутэйшыя ж умеюць «ставіць заслоны» (ідэолагі, здаецца, адно гэта і ўмеюць)? Польшча здолела, а беларусы зноў апынуліся ў ролі мазахістаў, як у тым анекдоце пра цвік у крэсле… І што замінала за тры тыдні адпампаваць разбадзяжаную нафту назад? Ну так, «галоўны» ўжо даў адказ: ён «забараніў», хоць я ўпэўнены, што ў «Белнафтахіме» і ва ўрадзе многія схіляліся да жорсткага варыянту ў стасунках з расійскай фірмай. Матывіроўка забароны – «каб яшчэ большай шкоды Расіі не нанесці» – наводзіць на думку пра тое, што чалавек блытае нацыянальныя інтарэсы Беларусі і суседняй краіны… Чаго тады вартыя «грозныя» словы пра «расхлябанасць» у Расіі? 🙁

Калі ж гэта не чыста балбатня, то задумайся, чалавеча: як краіна з гэткай расхлябанасцю (нядаўная катастрофа суперджэта ў Шарамеццеве, ранейшы пажар у Кемераве, еtc, etc…) можа будаваць у нас атамную электрастанцыю? Так, будоўля амаль завершана, укладзена безліч грошай, але ці не пара спыніцца? Як найменш – правесці там незалежную праверку-рэвізію, у ідэале – арганізаваць усебеларускі рэферэндум наконт таго, ці патрэбная нам агулам тая Астравецкая АЭС?

I – cумна ад таго, што адна асоба зноў усё вырашае сама, а між тым прыпыняць пастаўкі ці не, вяртаць брудную нафту ці не, падаваць у суд на пастаўшчыкоў ці не – усе гэтыя пытанні ўваходзяць у кампетэнцыю ўрада (Савета міністраў), якому А. Лукашэнка летась абяцаў даць больш паўнамоцтваў. Сёлета ў красавіку-маі зноў высветлілася, што нічога не каштуюць у яго вачах ні парламент, ні ўрад… Што казаць пра нас, «простых смяротных», на якіх, скарэй за ўсё, і плануюць у адміністрацыі раскідаць выдаткі ад нафтавага інцыдэнту (як без судовага разбору з усімі экспертызамі, то добра, калі расійскі бок кампенсуе 10-20%).

*

На Дзень Перамогі ў Маскве пайшоў з жыцця 59-гадовы «тэлекілер». Сяргей Дарэнка быў адным з тых, дзякуючы каму я практычна перастаў глядзець ТV – пасля восені 1999 г. з яго вядомымі «наездамі» на Лужкова і Прымакова. Сумна, што чэл памёр; дзівіць толькі, што праз гэта столькі шуму, у тым ліку ў беларускіх выданнях. 19 красавіка памёр выдатны паэт, ганаровы грамадзянін Смаргоні Мар’ян Дукса (1943-2019), і? Многа распавядалі тутэйшыя пра яго і яго даробак?.. Усё па завядзёнцы, як у В. Гафта: «И пусть по радио твердят, что умер Джо Дассен / И пусть молчат, что умер наш Высоцкий…»

  

Гэты верш са зборніка «Горн прымірэння» (1993) – праўдзівы і для мяне самы важны; М. Дукса на фота з shliah.by

*

У сувязі з майсай, распаведзенай у мінулай серыі «К&М», ад старшыні Бел. ПЭН-цэнтра паступіла ведамка (02.05.2019): «Шаноўны Вольф, Паўла Севярынца выключылі на радзе 15 студзеня. Паведаміць пра выключэнне збіралася яму і іншым выключаным пасля чарговай рады 30 красавіка, але ў выніку паведаміла яму 22 красавіка, бо ён спытаўся ў мяне пра гэта ў месэнджэры. Ад жніўня мінулага году мы напісалі Паўлу некалькі лістоў з просьбай заплаціць складкі і папярэджвалі, што ў адваротным выніку мы будзем вымушаныя выключыць яго з ПЭНу. Павел адказаў толькі на адзін ліст і ў ім адмовіўся плаціць складкі праз нязгоду з “гейпрапагандай”, якой нібыта “займаецца ПЭН”». М-да, а Павел-то даводзіў у fb 22 красавіка: «Прычакалі Курапатаў, Вялікадню і, значыць, усмажылі» 🙁 З іншага боку, чаму кіраўніцтва ПЭНа не паведаміла яму пра выключэнне 16 або 17 студзеня?

Цытатнік

«Для лоўкага палеміста папросту не існуе рысаў, пунктаў гледжання і душэўных станаў, на якія няможна было б наляпіць цэтлік, які б самой назвай выкрываў пустэчу, тупасць і нікчэмнасць гнанага праціўніка» (Карал Чапек, 1931?)

«Жыццёвы досвед вучыць нас, / Што дармавое пастаянна / Нам абыходзіцца не танна / І даражэе з разу ў раз» (Фелікс Баторын, 2015)

«Нішто не заганяе ў дэпрэсію так, як Тут няма пра што размаўляць, зверху ўсё даўно вырашана» (Рыгор Юдзін, 12.05.2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

13.05.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 13.05.2019  18:11

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (68)

Проста шалом. Год завяршаецца, хто толькі не падводзіць вынікі (або падвёў ужо). Закарцела прапанаваць і ўласныя, катлетна-мушыныя развагі.

У 2017-м стаў сведкам – ці нават удзельнікам – некалькіх лакальных перамог. У публічных месцах краіны (папр-р-рашу не блытаць з бардэлямі) пабольшала пісьменных надпісаў. Выпадак з вакзалам раскрыўся ў красавіку, а ўвосень выправілі і паказальнік на паўднёвым выездзе са слаўнага горада Шчучына, што ў Гродзенскай вобласці.

Было 24.04.2017 і стала 07.10.2017 (слушна праз «Шч»)

Як і многія ў Мінску, спрабую прайсці паміж Сцылай згодніцтва з уладамі і Харыбдай адмаўлення ад кантактаў. На мой одум, асцярожна супрацоўніцаць з мясцовымі адміністратарамі для ліквідацыі «рэзруху ў галовах» – гэта нічога, гэта кашэрна, абы застацца сабой. Не ўсе чыноўнікі – боўдзілы, як і не ўсе грамадскія актывісты – супергероі (тут я ступаю на тэрыторыю Кэпа Відавочнага…). Пісаў ужо, што ад некаторых работнікаў дзяржустаноў бачыў больш дабра, чым ад «блізкіх» прадстаўнікоў «трэцяга сектара». Шкада, вядома, калі пад удар трапляюць карысныя ініцыятывы, але ў нечым разумею Еўрапейскі Саюз, які скараціў фінансаванне мясцовых хітрых канторак… Адна з іх, што месяц таму быццам бы правяла «тыдзень асветніцкіх дзеянняў супраць фашызму і антысемітызму», нават не пажадала прыслаць прэс-рэліз, дый проста адказаць на мой запыт.

На стагоддзе расійскай рэвалюцыі ў Беларусі «нацыянальнага круглага стала», пра неабходнасць якога так доўга гаварылі бальшавікі Сярэдзіч і Со., не адбылося, quod erat demonstrandum. Агулам, газета, якой звыш 20 год кіруе ініцыятар «рыцарскай сустрэчы», дэградуе ўсё болей… На старонцы «акына» Бараніча падрабязна расказана, як «НВ» разам з іншымі «змагарамі за свабоду слова» падцерла звесткі пра затрыманне і адседку ў 2015 г. небезвядомага айцішніка Віктара Пракапені. Ну дзіва што, пасля адседкі таварыш зрабіўся ледзь не даверанай асобай гаспадара «Чырвонага дома»! Кажуць, «дэкрэт № 8» пра блокчэйн, майнінг і токены – заслуга былога вязня… Нормы ўступяць у сілу толькі праз тры месяцы, але офіс падпісанта ўжо хваліцца, што «дакумент… дае сур’ёзныя канкурэнтныя перавагі краіне ў стварэнні лічбавай эканомікі ХХІ стагоддзя».

І тэкст, і кантэкст дакумента, і кадры, якія да яго спрычыніліся – усё дае падставы засумнявацца, што ў Беларусі рэальна будуць істотныя перавагі. Хутчэй за ўсё, мы чуем «размовы на карысць бедных» і назіраем чарговую піяр-акцыю… Ну, а парк высокіх тэхналогій у Мінску, тэрыторыя якога пашыраецца аж на 10% (да 55 гектараў), становіцца чымсьці накшталт сярэдневечнага яўрэйскага гета. Туды запрашаюць спецыялістаў з усяго свету, вабячы іх падатковымі ды іншымі льготамі аж да 2049 г., аднак, здаецца, у яўрэяў Сярэдневякоўя аўтаноміі было паболей… Напрыклад, персанальны склад Назіральнай рады («юдэнрата»?) зацвярджаецца прэзідэнтам. Адміністрацыя ПВТ апісваецца ў дэкрэце як «дзяржаўная ўстанова»… карацей, усё пад кантролем. Рэзідэнты ПВТ маюць пэўны імунітэт ад рэпрэсіўнай сістэмы РБ, але пастка ў тым, што радзе, згодна з Палажэннем, лёгка пазбавіць фірму або ІП статуса рэзідэнта – і тады «шчасліўчыка» запакуюць па поўнай, у тым ліку і падатковыя органы.

Так жартуны малююць «біткойн па-беларуску»

Калі вы – патэнцыйны кліент ПВТ, майце на ўвазе: я не выступаю ні за, ні супраць вашага далучэння да спісу рэзідэнтаў, у якім амаль 200 радкоў… «Думайце сами, решайте сами» (С). Проста ўпаўнаважаны заявіць: калі праблемы ва ўсім арганізме (краіне), у рэшце рэшт і асобна ўзятаму органу можа быць балюча.

Яшчэ больш сумнеўны праект – зборка ў Беларусі «народных» легкавых аўтамабіляў «Geely» паводле кітайскіх тэхналогій. Завод «Белджы» пад Барысавам (асноўны ўладальнік – дзяржаўны БелАЗ) працуе ўжо не адзін год, але толькі ў верасні 2017 г. распачаты серыйны выраб легкавікоў. Праз пару месяцаў на заводзе паказаўся «найвысачэйшы госць» і паставіў задачу «прадаваць мінімум 35 тыс. аўтамабіляў за год», бо, маўляў, 10 тыс. штук прыбытку не дадуць… Паабяцаў перасадзіць падначаленых на «Geely» – дапусцім, на год дасць рады, а далей што?.. Продажы на Захадзе праблематычныя праз перанасычанасць рынку, продажы ў Расіі – праз непапулярнасць гандлёвай маркі… На пытанне дэпутата намеснік міністра прамысловасці РБ Агароднікаў адказаў, што «Geely прадаецца ў Расіі лепей за іншыя кітайскія аўто», але ж не. За студзень-кастрычнік 2017 г. у суседзяў прадалося каля 25 тыс. машын з радзімы Канфуцыя; з вялікім адрывам лідзіравалі «Lifan» і «Сhery», а «Geely» не выпаўзае з 3-га месца (аж 1872 штукі за 10 месяцаў). Публічная мана або дэманстрацыя некампетэнтнасці – кепскі пачатак для будзь-якога праекта.

Сітуацыю магла б падправіць нізкая цана аўтамабіля, аднак, улічваючы заявы віцэ-прэм’ера, цана будзе яшчэ тая… Карацей, ёсць нямалая рызыка таго, што з «Белджы» атрымаецца прыкладна тое, што з «Фордам». Або з мінскім велазаводам, аka ААТ «Матавела».

Я далёка не аўтааматар. Па горадзе лепей гойсаць на грамадскім транспарце або на ровары (а між гарадамі пашырыць сеціва лятучак-электрычак, на крайняк пусціць «бусы»). Шмат дзе ў мінскіх дварах і так не прадыхнуць, а навала «народных аўтамабіляў» станецца для некаторых стымулам павысякаць апошнія дрэўцы… Усё ж, калі б мне давялося выбіраць аўто, то пры іншых роўных умовах улічваў бы і маральны аспект. У ліпені 2017 г. у Кітаі памёр Лю Сяабо, нобелеўскі лаўрэат, зацкаваны ўладамі. Ён пісаў:

Кітайскі эканамічны бум крочыць дзякуючы экспарту недарагіх тавараў, якія вырабляюцца на фабрыках з патагоннымі ўмовамі, дзе рабочыя не маюць ні прафсаюзаў, ні страхоўкі, ні юрыдычнай дапамогі, карацей, не маюць правоў. Падыход «максімальная прадукцыйнасць любым коштам», які практыкуецца гаспадарамі гэтых прадпрыемстваў, прыводзіць да вялізных страт энергіі і бессэнсоўнага здзеку з навакольнага асяроддзя.

Да таго ж на радзіме «Geely» групы людзей дагэтуль публічна асуджаюць на смяротную кару перад натоўпам на стадыёнах. Пры ўсёй павазе да вялікага кітайскага народа, гэта – дзікунства, і ніякія мільённыя інвестыцыі ў нашу эканоміку маёй пазіцыі не зменяць. Паўднёвая Карэя, дзе доўга думаюць, перш чым пакараць нават аднаго забойцу, неяк больш сімпатычная… Як там у Талмудзе? Сінедрыён, які асуджае на смерць часцей, чым раз на 7 (або нават 70!) гадоў, мянуецца «крыважэрным».

Раз пра суды завялася гамонка, не магу не вярнуцца да «рэгнумаўскага» працэсу ў Мінску. Нарэшце бок абвінавачвання апрылюдніў цытаты, за якія судзяць траіх грамадзян РБ. Прайшло некалькі дзён ад пачатку пасяджэнняў, аднак доказаў таго, што іхнія артыкулы прывялі да распальвання варожасці паміж народамі, здабыта не было. Так, заявы накшталт «Абсалютная большасць беларусаў жадае аб’яднацца са сваёй гістарычнай радзімай — Расіяй» і «Беларусь — частка рускай тэрыторыі» — глупства, але за глупствы не судзяць, іначай прыйшлося б пасадзіць за краты 90-95% чыноўнікаў і журналістаў.

На маю думку, ініцыятары крымінальнага пераследу ў канцы 2016 г. былі апантаныя страхам, які ажывіў у іх вірус істэрычных празмерных рэакцый (ВІПР). Вірус гэты сядзіць у крыві многіх сучасных людзей – не толькі фанатыкаў (успомнім гісторыю з «двушачкай» для «Рussy Riot» у Расіі-2012). Паўтару свой запіс ад 14.01.2017: «Усе чацвёра (плюс А. Лапшын – В. Р.) інтэрнэт-аўтараў “награшылі”, хутчэй за ўсё, на штраф, а іх да суда кінулі ў турму…» Зараз найбольш разумнае – спыніць справу за адсутнасцю складу злачынства, выпісаўшы кожнаму па 92–230 рублёў ($46–115) у парадку адміністрацыйнага спагнання за абразу дзяржаўнай мовы. «У беларускай мовы ўсё роўна няма ніякіх шанцаў», «беларуская мова – мёртвая», «У беларускай мове нават няма ўсіх словаў, каб выказацца», – усё гэта, хутчэй за ўсё, падпадае пад арт. 9.22 КоАП РБ («Парушэнне заканадаўства аб мовах»).

Натуральна, свае пасады мусяць пакінуць чыноўнікі, «эксперты» і следчыя, якія найбольш актыўнічалі ў справе. Не ведаю, ці рэальна вылічваць з пенсіі экс-міністаркі інфармацыі Ліліі А. кампенсацыю за незаконнае ўтрыманне людзей у турме, але што яна страціла маральнае права на кіраўнічыя пасады, нават няўрадавыя (у Саюзе выдаўцоў і распаўсюднікаў друку), гэта без пытанняў.

Цікава, што пасля леташняга выступу пра Ірыну А., з гвалтам над заканадаўствам «выбраную» дэпутаткай палаты прадстаўнікоў у 2004 г., яна перастала-такі быць старшынькай мінскай арганізацыі ўсебеларускага «Саюза жанчын» (480 пярвічных партарганізацый). Год таму Ірыну перавялі ў намесніцы – дзякуй чэсным жэншчынам, хоць трохі менш сораму за тое, што адбываецца ў краіне.

Ахтунг! Небяспека! Убачыце гэтых прыгажуньабыходзьце за кіламетр 🙂

Затое нейк асабліва вінавачуся ў апошнія дні за Аксану Мянькову – кідальніцу молата, летась пазбаўленую «золата» за Пекін-2008 (праўда, Міжнародны алімпійскі камітэт прыпазніўся на 8 год; за гэты час дама паспела «вызначыцца» з анаболікамі і ў Лондане-2012). Мала таго, што яна кіруе магілёўскай дзіцяча-юнацкай спартыўнай школай, дык яшчэ пнецца ў дэпутаткі гарсавета. Калі ў лютым 2018 г. высветліцца, што яе «выбралі» – будзе сорам у квадраце. А ўвогуле-то Магілёў пакінуў у мяне добрыя ўспаміны…

Вясёлы дацэнт Ігар Пушкін (у цэнтры & y акулярах) вядзе экскурсію для ўдзельнікаў міжнароднай навуковай канферэнцыі. Магілёў, май 2014 г.

З пазітыву адзначу тое, што асабіста не знаёмы мне прадпрымальнік Валерый Сарока спрабуе даказаць: яўрэі ў Беларусі не толькі паміралі… Па адукацыі В. С. гісторык, што не ўратавала яго ад кпінаў (хамаватых, як на мой густ) шэфа мінскіх прагрэсіўных паралітыкаў іудзеяў, маўляў, «няпрофільны чэл прыскакаў з боку… няхай паскача». Сароку падтрымлівае паважаная мною, дапраўды таленавітая Валерыя Гайшун, і я спадзяюся, што ўвесну (афіцыйны старт «яўрэйскага маршруту») у яго ўсё атрымаецца, нягледзячы на даволі спрэчны цэннік.

Тым часам ізраілец Аўраам адкрыў у Мінску рэстаран з кашэрнай кухняй – хай пашанцуе і яму. Рэкамендаваць не бяруся, бо пакуль не наведваў. Задума добрая, але ж дадам, што рэстарацый з «яўрэйскімі матывамі» цяпер не так ужо мала ў сталіцы, і на адным кашруце выехаць будзе цяжка.

Майстар-клас па дыпламатычнай мове (як сказаць так, каб нічога не сказаць) далі супрацоўнікі міністэрства замежных спраў, напісаўшы пра сустрэчу Софы Ландвер з паслом Беларусі ў Ізраілі. Ах, ну сапраўды, у дзвюх краін ёсць «графік узаемных візітаў» – прама-такі атракцыён нечуванай дружбы… Якая Ізраілю карысць ад такіх сустрэч, адразу не вымавіш: нягледзячы на шырокую ўсмешку міністаркі Ландвер, пенсіі жыхарам Ізраіля ўрад РБ дагэтуль не выплачвае, а 21.12.2017 Беларусь прагаласавала за тое, каб дыппрадстаўніцтвы не адкрываліся ў Іерусаліме як сталіцы Ізраіля, хоць магла б устрымацца…

Расчуліла тое, як тутбаеўскі «эксперт у міжнародным праве» Аляксандра Б. пракаментавала крок амерыканскага прэзідэнта ад 06.12.2017: «Рашэнне Дональда Трампа перанесці сталіцу Ізраіля [sic], а разам з ім і пасольства сваёй краіны з Тэль-Авіва ў Іерусалім… Вы толькі падумайце, што заўтра прэзідэнт ЗША раптам вырашыць, што не прызнае Мінск сталіцай Беларусі і пераносіць яе ў іншае месца!» Няўжо Мінск – гэта як Тэль-Авіў у Ізраілі? У чым «неправамернасць» заявы Трампа, я так і не зразумеў. Але жэстыкулюе і ўсміхаецца Аляксандра годна – іспыт на (аб)сурдаперакладчыцу, пэўна, здала б 🙂

Вольф Рубінчык, г. Мінск

wrubinchyk[at]gmail.com

24.12.2017

Апублiкавана 25.12.2017  07:13

***

От редактора сайта

В конце публикации Рубинчик положительно отметил неизвестного ему Валерия Сороку.

Отмечу, что ссылку на проект Сороки, незадолго до того, как В.Р. начал начал писать КиМ (68), я ему отправил лишь в плане ознакомления. Но коль он, который в течение ряда лет практически на голом энтузиазме делает огромную работу, решил сделать бесплатную рекламу, то следовало ожидать, что люди, которые делают бизнес, хотя бы для начала поблагодарят. Поскольку они не захотели заметить очевидное, то 5 января я отправил письмо в адрес В. Сороки, предлагая не идти по такому пути и как-то договориться. Уж слишком дорого достается сам сайт, который будет еще рекламировать бизнес с достаточно высокими ценами. Прошло уже 4 дня, но ответа от В.С. я так и не получил. А потому вынужден написать дополнение, которое будет иметь значение для желающих поехать по еврейским местам Беларуси. Тем более, что сайт становится все более известен, как среди белорусов, так и израильтян, и не только русскоговорящих, а также живущих в Америке и др. странах. Кроме того считаю, что мы сами постепенно можем начать организовывать такие поездки, привлекая к сотрудничеству тех из  живущих в Беларуси, кто заслуживает достойного поощрения.

09.01.2018  06:44 

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (53)

Сайт belisrael.info неабыякавы да кур’ёзаў… Бабруйская фірма «Чырвоны харчавік» выпусціла разрэкламаваную навінку – зефір з мацовай абсыпкай, 15 штук у каробцы на 249 грамаў, з надпісамі на іўрыце. Чаму б не на ідышы?

Мо варта было б падскочыць у Бабруйск, забраць у фірмы грошы за піяр… Ну ды ладна, матстановішча там і так наўрад ці бліскучае – не было каму падказаць, што 28 красавіка ўжо позна рэкламаваць гэты «ўнікальны прадукт» як «падарунак да Песаха». Хіба што да Пэйсаха-2018? Аднак чаму тады тэрмін захоўвання зефіру толькі 4 месяцы? 🙂

На вул. Дуніна-Марцінкевіча ў Мінску. Гаспадар адмывальні яўна не без гумару…

* * *

Cкора праграма «Вольная Беларусь» (згаданая ў мінулай серыі) адпусціць мяне і тутэйшую палітбагему, ды пакуль не адпусціла. Адзін з аўтараў дакумента, калега Усаў, расхваліў сваё дзецішча ў інтэрв’ю 28.04.2017: «гэтая праграма стала такой папулярнай… праграмы іншых палітычных рухаў былі прывязаныя да канкрэтных палітычных партыяў, а палітычныя партыі ня вельмі папулярныя ў краіне». Падкрэсліў, што «Вольная Беларусь» – «адкрыты праект, і крытычныя моманты, заўвагі будуць улічаныя ў наступнай рэдакцыі праграмы».

Цягне паспрачацца з тым, што праграма «такая папулярная». Сумняюся, што большасць беларусаў за апошнюю дэкаду красавіка нават даведалася пра ініцыятыву Пазняка і яго памочнікаў, не кажучы аб падтрымцы апошняй. Інтэрнэт-хвалі прыходзяць, сыходзяць; масавы «вірусны» прагляд не гарантуе таго, што праз месяц-два віртуальны праект не садзьмецца. Перасцярогай служыць, напрыклад, лёс расійскай спявачкі Алісы В., выканаўцы песні «пра лабутэны», мегапапулярнай на прасторах СНД у пачатку 2016 г. Ужо ў лістападзе на яе канцэрт у Мінску не ламіліся.

Магчыма, разважаючы пра «адкрыты праект», д-р паліталогіі выдае пажаданае за сапраўднае, бо нішто не паказвае на тое, што ён упаўнаважаны выступаць ад імя ўсяго аўтарскага калектыву (амаль 10 чалавек). Паўтаруся – магчыма… Бо наступная заява паказвае, што выдае-такі: «Калі раней… беларусы ня бачылі альтэрнатывы сёньняшняй сыстэме, то гэтая праграма на тэарэтычным узроўні паказвае, што ёсьць альтэрнатыва, шлях і мэханізмы яе дасягнуць».

Чаму праграма не з’яўляецца – і наўрад ці з’явіцца – эфектыўным мабілізацыйным рычагом, крыху пісаў ужо. Асноўная праблема, аднак, не ў «тарашкевіцы» і памылках друку (што паддаецца карэкцыі), дый не ў тым, што першая прэзентацыя кніжачкі прайшла ў Польшчы заміж Беларусі. Праблема ў іншым.

Лейтматыў пераважнай часткі тэксту – змаганне «супраць», а не «за», г. зн. аўтары наступаюць на тыя ж граблі, што і апазіцыя БНФ у Вярхоўным Савеце 25 год таму (тады многім здавалася, што дастаткова скінуць Вячаслава Кебіча, «чырвоных дырэктароў» – і зажывем…) Пачаць з уводзін: «Сельская гаспадарка – калгасная, эканоміка – стратная, тэхналягічна састарэлая, спынілася на савецкім узроўні». «Энэргетычнае забесьпячэньне эканомікі штучна прывязана толькі да рэсурсаў чужой дзяржавы (Расеі)». Нават калі б гэта было на 100% праўдай, лозунгі без канкрэтыкі выклікаюць адштурхоўванне… Аднак ярлык «калгасная» і несправядлівы ў дачыненні да фермераў, якія ўносяць важкі ўклад у беларускую сельгасвытворчасць, і здатны пакрыўдзіць саміх «калгаснікаў» – работнікаў сельскіх унітарных прадпрыемстваў і акцыянерных таварыстваў – бо ў кантэксце яўна паказвае на нешта другараднае… Энергетычнае ж забяспечэнне «прывязана» не толькі да расійскіх рэсурсаў – былі пастаўкі нафты і з Азербайджана, а электраэнергію Беларусь у асноўным вырабляе сама. І г. д.

Досыць рэзкую крытыку ад добразычлівага, у прынцыпе, каардынатара супольнасці хрысціянскіх журналістаў на адрас «рэлігійнага» раздзела праграмы можна пачытаць тут. Максім Г. канстатуе дыскрымінацыйнае стаўленне «Вольнай Беларусі» да праваслаўнай епархіі, і цяжка не згадзіцца з тым, што «вынікам можа стаць рост міжканфесійнай і ўвогуле сацыяльнай напружанасці ў краіне, калі дзясяткі, калі не сотні прыходаў будуць пазбаўленыя сваіх храмаў».

Той «канструктыў», што фігуруе ў праграме (адмова ад «царскіх» паўнамоцтваў прэзідэнта ў Канстытуцыі, узмацненне ролі парламента), істотна псуецца праз агаворкі і спробы тлумачэнняў, «як яно павінна быць насамрэч». На думку аўтараў, у заканадаўчым органе маюць засесці 360 народных прадстаўнікоў, як на пачатку 1990-х. Вядома, у парламенце Францыі аж 577 дэпутатаў (+348 сенатараў), але ж на радзіме Заля і Дэ Голя трохі больш насельнікаў, чым у нас, усяго-та ў сем разоў 🙂 У Ізраілі, з колькасна блізкім да беларускага насельніцтвам (перавысіла 8,65 млн), заканадаўчы орган складаецца са 120 членаў Кнэсета. Мяркую, і ў Беларусі хапіла б 120 дэпутатаў, ну, максімум 150.

Аўтары спасылаюцца на «слабасьць і вынішчэньне палітычнага клясу за часы аўтарытарнай дыктатуры», што нібыта вымагае сфармаваць вялікі «народны парлямант». Між тым іхні довад працуе акурат супраць іх. У Беларусі небагаты вопыт парламентарызму. Да 1991 г. большасць у Вярхоўным Савеце кантралявалася з ЦК КПБ, з 1992 г., пасля некалькіх месяцаў разгубленасці, ёю пачаў апекавацца ўрад Кебіча. «Непаслухмянасць» многіх дэпутатаў да 1996 г. не варта перабольшваць: лік самастойных палітыкаў у Вярхоўным Савеце ніколі не перавышаў 100. Так што і 110 прафесійных дэпутатаў, якія б аргументавана баранілі свае погляды, умелі ісці на кампрамісы etc., у бліжэйшы час нялёгка будзе знайсці. І трэба ж эканоміць рэсурсы… (пагаджуся з планамі скасавання верхняй палаты, амаль бяздзейнага «Савета рэспублікі»).

«Фішка» праекта – адмова ад абласнога і раённага падзелу Беларусі, пераход на ваяводствы і паветы cа зменай межаў. Ідэя, мякка кажучы, няўчасная… Зараз сілы, альтэрнатыўныя лукашэнкаўскай «вертыкалі»,  расцярушаны; у Мінску, іншых буйных гарадах яшчэ можна казаць пра «грамадзянскую супольнасць», а шмат дзе «на месцах» – на жаль… У райцэнтрах ды невялікіх паселішчах актывістаў лягчэй маргіналізаваць… Карацей, ёсць у Беларусі раёны, дзе даўно не бачылі жывога «бээнэфаўца». У гэткіх умовах новая ўлада сутыкнецца з тым, што ў рэгіянальныя органы ўлады пасля «люстрацый» праточацца людзі малакампетэнтныя, і на нейкі час узнікне крызіс кіравання. Калі ж яшчэ памяняць межы адміністратыўных адзінак, то верагоднасць хаосу павялічыцца ў разы. І каму тое выгадна?..

Дэкларатыўным і занадта сціслым – на адну старонку – выйшаў параграф «Навука, культура». Мала ў наш прагматычны час паабяцаць: «Прыярытэт акадэмічных дасьледваньняў будзе скіраваны на разьвіцьцё фундамэнтальнай навукі і новых тэхналёгіяў», варта ўдакладніць, якія сферы маюцца на ўвазе… І няма ў гэтым параграфе разлікаў, худа-бедна зробленых у раздзелах «Адукацыя», «Палажэнні сацыяльнай палітыкі», «Войска. Абарона». Колькі ж працэнтаў ад ВУП/бюджэту пойдзе на навуковыя даследаванні? Ужо і акадэмік, старшыня рэспубліканскага фонда адзначае, што «ў Беларусі невялікая навукаёмістасць ВУП. Так, у краінах з развітай эканомікай гэтая доля перавышае 3%. У Беларусі ж гэтая лічба звыш 20 гадоў не перасягае 1%. У такіх умовах, лічыцца, навука не можа ўплываць на эканоміку». Няўжо Зянон П. следам за загадчыкам кафедры ў Акадэміі кіравання Сяргеем К. (хутчэй ідэолагам, чым навукоўцам) верыць, што маладых даследчыкаў можна ўтрымаць у краіне і навуцы дзякуючы «патрыятычным» пропаведзям?

* * *

Хто радуе, дык гэта Беларуская чыгунка, дакладней, яе мінскае аддзяленне. Летась некаторыя надпісы на дэкаратыўнай канструкцыі (уваход у залу чакання сталічнага вакзала) былі выкладзены з памылкамі. Пасля зваротаў у канцы сакавіка – пачатку красавіка 2017 г. усе дзесяць памылак тыпу «КарЕлічы» і «ФаніпОль» выправіліся цягам месяца – а гэта ж не папяровую раздрукоўку памяняць, там мастацкая праца… Павага майстрам-скульптарам і іхняму куратару Грыбанаву Івану Іванавічу, намесніку начальніка аддзялення.

Як было 25.04.2017 і стала 30.04.2017

Вось тое, што 24.04.2017 сфоткаў на выездзе са Шчучына Гродзенскай вобласці (і ўездзе на вул. Пушкіна):

Можа, гэтую недарэчнасць (у беларускай мове няма літары «Щ») адпаведныя службы прыбяруць яшчэ да афіцыйнага звароту?

А тут – «усяго» тры памылкі на афіцыйным бланку. Хіба толькі ў асобна ўзятым раёне такое? Хацелася б верыць.

Нямала прыкладаў чынавенскай непісьменнасці сабраў і апублікаваў гомельскі актывіст Ігар С. Каб даць рады, ён прапануе заснаваць у Беларусі «моўную інспекцыю» пад дахам міністэрства адукацыі. Помню, з аналагічнай ідэяй на пачатку 1990-х насіўся дэпутат Яўген Цумараў, а Сямён Букчын кпіў з яго. Дарма што далёка не Букчын, лічу прапанову… не тое што бессэнсоўнай або звышнебяспечнай, а рызыкоўнай. Кантрольныя органы ў сучаснай Беларусі імкнуцца да пашырэння сваіх паўнамоцтваў за кошт правоў чалавека, да ператварэння ў карныя – раз. З цяперашняй сістэмай падбору кадраў у інспекцыю трапілі б, хутчэй за ўсё, «знаёмыя знаёмых», а не кваліфікаваныя юрысты і лінгвісты – два. Аб’ектыўна, дзяржава, змагаючыся за пісьменнасць, мусіць найперш звяртаць увагу не на цэтлікі, а на дзіцячыя садкі/школы/універсітэты – тры.

Іншымі словамі, я аддаю перавагу дэцэнтралізаваным рухам: канструктыўнай крытыцы, калі гэта магчыма (як у выпадку з чыгункай), або высмейванню малапісьменных «слуг народа». А таксама самадасканаленню, бо маральна цяжка патрабаваць пісьменнасці ад іншых, калі сам усцяж прапускаеш «ляпы».

Практычна не сачу за тым, што кажа/піша Ірына Хакамада (усё ж яна ў сваёй краіне, мы ў сваёй), але надоечы натрапіў на інтэрв’ю, насычанае цікавосткамі. Прынамсі высвятліў для сябе, чаму вострая на язык Ірына сышла з палітыкі… Калі Святлана Алексіевіч запросіць яе ў свой «інтэлектуальны клуб», як мерылася, то можна будзе падтрымаць суму маналогаў дыялог.

Я не хаджу туды, дзе няма перспектыў, калі ад цябе нічога не залежыць.

Лібералы – не тыя, хто супраць дзяржавы. Лібералы тыя, хто лічыць, што мусіць быць акрэсленае функцыянальнае раздзяленне ролі дзяржавы ў эканоміцы (мабыць, мела на ўвазе, што дзяржава павінна ведаць межы ўмяшання ў эканоміку. – В. Р.)

Большасць расійцаў – побытавыя лібералы. Таму што адсутнасць дзяржаўнай дапамогі пачала рабіць вельмі незалежнымі, схільнымі да рызыкі і адказнымі… Што да палітычнага лібералізму, то іх [лібералаў] вельмі мала, гэта проста 0,2%… Там, наверсе, арыентуюцца толькі на большасць.

Пэўны песімізм прасочваецца ў І. Х. – дама дагэтуль перажывае, што была толькі «маленькім міністрам», а не віцэ-прэм’ерам. Адчуваю, што ў Беларусі прыхільнікаў ліберальнай мадэлі не 0,2% – можа, у сто разоў больш. Іх і ў Расіі не бракуе. Пытанне ў тым, як канвертаваць прагу побытавых выгад у дасягненне палітычных свабод…

Свежая прычына для ўцехі – беларускі суд, самы гуманны ў свеце. 27 красавіка суддзя Аляксандр Петраш адмовіўся караць турмой (нават і «хіміяй») мясцовага перформера ад анархізму Вячку Касінерава. За пятлю на статуі гарадавога – 5 базавых, або каля 60 USD, яшчэ прымальна. Ці не?.. З падсудным не знаёмы, сам са скульптурамі не ваюю, ды матывы яго ўчынку зразумець няцяжка. Дапраўды, абышлася б сталіца без гэткага «сімвала стабільнасці».

Вольф Рубінчык, г. Мінск

30.04.2017

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 30.04.2017  18:58

Падарожжа з Інай Соркінай

Мястэчкі Гарадзеншчыны яшчэ захавалі жывую беларускую мову

У гэтым пераканаліся студэнты Еўрапейскага гуманітарнага універсітэта, які знаходзіцца ў Вільні, пад час вандроўкі па гарадзенскіх мясцовасцях, якія калісьці мелі статус мястэчак. Гэта — Індура, Луна, Воўпа, Шчучын ды Іўе. Студэнты чацвёртага курса ня толькі азнаёміліся з былой жыдоўскай культурай беларускіх мястэчак, але й сустрэліся з жывымі сведкамі драматычных падзей дваццатага стагоддзя. Кажа выкладчыца ўніверсітэта Іна Соркіна: — Магчымасці ЕГУ усё ж такі дазваляюць арганізаваць такія выезды не за кошт студэнтаў, а за кошт універсітэта. Гэта вельмі важна і добра, што ў нас такая магчымасць ёсць. Наш курс «Культурная спадчына мястэчак Беларусі» значна страціў бы, калі б не было такой жывой вандроўкі. І гэта будзе вельмі добры практычны досвед для падрыхтоўкі індывідуальных праектаў, якія яны рыхтуюць для здачы экзамену.

Audio Player 00:0000:00Use Up/Down Arrow keys to increase or decrease volume.

Пад час вандроўкі, студэнты наведалі цікавыя асяродкі местачковай культуры: музеі ў Луне і Воўпе, якія размешчаны ў мясцовых школах. Некаторыя, якія паходзяць з цэнтральна-усходняй часткі Беларусі былі прыемна здзіўленыя, што мясцовая інтэлігенцыя, доўгажыхары размаўлялі з імі па-беларуску. Задача, якую ставілі студэнты ў сваёй працы: паказаць магчымасці выкарыстання культурнай спадчыны мястэчак.

mestechki_grodnen1 mestechki_grodnen2 mestechki_grodnen3 mestechki_grodnen4 mestechki_grodnen5 mestechki_grodnen6 mestechki_grodnen7 mestechki_grodnen8 mestechki_grodnen9 mestechki_grodnen10 mestechki_grodnen11 mestechki_grodnen12 mestechki_grodnen13 mestechki_grodnen14 mestechki_grodnen15 mestechki_grodnen16 mestechki_grodnen17 mestechki_grodnen20

Якуб Сушчынскі, Беларускае Радыё Рацыя.

Апублiкавана 25.11.2016   15:28

ЯЎРЭІ ШЧУЧЫНА

Мястэчка Шчучын, якое раней называлася Літоўскім (каб адрозніць ад Шчучына Мазавецкага), з 1919 г. – Лідскім, потым Шчучынaм каля Ліды, зараз Наваградскім, знаходзіцца за 6 км ад станцыі Ражанка чыгуначнай дарогі Маладзечна–Ваўкавыск і за 2,5 км ад шашы Ліда–Гародня. Раней у Шчучыне скрыжоўваліся два старажытныя гасцінцы: Вільня–Кракаў і Смаленск–Крулявец. Шчучын – вёска і двор, знаходзіліся на зямлі маёнтка Шчучын, вядомыя з XV ст. Касцёл рыма-каталіцкі пабудаваны ў 1436 г. У 1719 г. уладальнік Шчучына Юры Глябіцкі-Юзафовіч фундаваў тут піярскі калегіюм. У візіце шчучынскага касцёла ад 1783 г. пазначана, што драўляны касцёл Св. Юрыя таго часу, быў перададзены піярам і да яго ў 1719 г. была далучана парафія ранейшага касцёла ў Ятвеску. У 1742 г. Тарэса Сцыпіён з Глябіцкіх-Юзафовічаў, кашталянша смаленская з сынам Юзафам і нявесткай, фундавала канвент Сясцёр міласэрнасці, якія адкрылі тут шпіталь, што існаваў да 1865 г.

Шчучын першапачаткова быў вёскай і маёнткам, праз час, калі тут быў пабудаваны касцёл, стаў мястэчкам, а потым нават і горадам. У дэкрэце караля Жыгімонта ІІІ, выдадзеным на вальным сойме ў Варшаве 12 чэрвеня 1593 г. у справе па зыску інстыгатара (абвінаваўцы – Л.Л.) ВКЛ з Лімантамі аб давойнаўскай маёмасці напісана: «Шчучын з мястэчкам, якое яму належыць, у тым жа павеце (Лідскім) знаходзіцца».

Першы раз яўрэі ў Шчучыне ўзгадваюцца ў люстрацыі Шчучына ад 1613 г.: «Горад Шчучын. Згодна з рэгістрам Пана Гладавіцкага мае 57 дамоў. З мястэчка, з дамоў, з пляцаў, з агародаў, моргаў і з валок чыншу гатовага – коп 42. Арэнды з таго горада ад яўрэя – коп 80». Далей ідзе падлік шчучынскіх месцічаў, пачынаючы «ад броду» і пад пад нумарам 10 запісана: «Яўрэй, арандатар». Відавочна, гэта быў арандатар шчучынскай прапінацыі. У справах Шчучына 1665 г. знаходзіцца ўспамін пра яўрэйскі пляц, на якім, праўдападобна, стаяла карчма. З ліквідацыі 1766 г. даведваемся, што ў той час Шчучын быў ужо асяродкам малога яўрэйскага кагалу, які налічваў 401 чалавека яўрэйскай нацыянальнасці і па ўсіх справах падлягаў вярхоўнай уладзе гарадзенскага кагалу. Люстрацыя 1796 г. паказала наяўнасць у самім Шчучыне 58 мужчын-яўрэяў і 72 жанчыны-яўрэйкі – разам 130. Пасля некалькіх зменаў, статутам ад 19 снежня 1844 г., кагал тут быў ліквідаваны, і ўсе яўрэі падпарадкаваны магістрату горада Ліда. Пастановай губернскай управы ў Вільні ад 21 кастрычніка 1846 г. мястэчка Шчучын было залічана да ліку тых мястэчак, у якіх пакінута права вольнага пасялення для яўрэяў. Рэвізія 1847 г. зарэгістравала тут 327 яўрэяў. Для сувязі з магістратам Ліды шчучынская яўрэйская гміна мела дэлегатаў ці дэпутатаў, а прадстаўнік магістрата ў гміне зваўся «зборшчык» – зборшчык падаткаў. У 1875 г. яўрэйская супольнасць была аддзелена ад улады Лідскага магістрата і стала гарадскім кагалам Шчучына. На чале яго стаяў стараста, якога абіралі. Сярод абавязкаў старасты было вядзенне спісаў сямей, выданне асабістых дакументаў і г.д. Гарадская гміна ў Шчучыне ў 1897 г. налічвала 1204 мужчыны і 1198 жанчын. Каля паловы гэтых людзей не жыло ў мястэчку. У тым жа 1897 г. у Шчучыне зарэгістравана 1742 жыхары, з іх яўрэяў 1356, ці 77,84%. Кіравалі горадам тут з 1885 г. Антон Іляковіч, з 1889 г. Самуэль Ясіноўскі, з 1897 г. Казімір Жыжэмскі, з 1905 г., паўторна, Самуэль Ясіноўскі.

Сродкі для жыцця яўрэйскаму насельніцтву даваў, у асноўным, дробны лакальны гандаль і рамесніцтва.

Рынак у Шчучыне ўжо з паловы XVIII ст. збіраўся па нядзелях, але, зразумела, што рынкавыя дні існавалі ад пачатку мястэчка. Пра тыя нядзельныя кірмашы Ігнацы Лахніцкі пісаў у сваёй «Статыстыцы губерні Літоўска-Гарадзенскай 1817 г.». У 1895 г. нядзельныя кірмашы перанесены на чацвер. Абарот кожнага такога рынкавага дня ў 1868 г. не перавышаў 800 рублёў.

Спіс кірмашоў, змешчаны ў выдадзеным у Супраслі «Календары…» на 1722 год, падае ў Шчучыне Літоўскім два кірмашы: «на Св. Якуба і на Св. Міхала Рымскага». Інфармацыі пра абарот гэтых кірмашоў не маем. Тыя таргі і кірмашы па просьбе ўладальніка Шчучына Ігнацыя Сцыпіёна дэ Кампа кароль Аўгуст ІІІ пацвердзіў прывілеем ад 18 сакавіка 1761 г. Ігнацы Лахніцкі ў той жа «Статыстыцы…» апроч штонядзельнага кірмашу, успамінае таксама пра два дадатковых кірмашы 24 ліпеня і 29 кастрычніка – па два дні кожны. Міхал Балінскі (Starozytna Polska, III, 1848 r.) адзначае, што Шчучын Лідскі ёсць гандлёвым месцам. У апісанні Віленскай губерні Карэвы, у Шчучыне ў 1858 г. адбыліся два кірмашы: на Св. Марыю Магдалену – з 15 ліпеня па 15 жніўня і на Св. Сымона – з 16 кастрычніка да 16 лістапада, усе па нядзельных днях. На першы з тых кірмашоў прывезена тавараў на 2 200 рублёў і прададзена на 1 850 рублёў, на другі – прывезена на 2 200 рублёў і прададзена на 950 рублёў. «Географическо-статистический словарь Российской империи» П. Сямёнава (1886 г., ІІІ.) падаў у Шчучыне чатыры аднадзённыя кірмашы: 12 траўня, 15 ліпеня, 15 жніўня і 16 кастрычніка. Верагодна, гэтыя даты не былі выгоднымі для мясцовых жыхароў, бо хутка былі вернуты ранейшыя тэрміны шчучынскіх кірмашоў. У 1879 г. тут, як і ў ранейшыя часы, адбыліся два кірмашы ў нядзельныя дні паміж 12 ліпенем і 15 жніўнем і таксама паміж 15 кастрычнікам і 16 лістападам. Першапачаткова ў дзяржаўных дакументах тыя кірмашы было забаронена зваць па імёнах святых з рыма-каталіцкага календара – «Марыі Магдалены» і «Сымона Юды», аднак потым усё вярнулася да ранейшага. Тыя два кірмашы «Магдаленскі» і «Сымонаюдскі» адбыліся ў 1889 г. пад гэтымі назвамі, пра што сведчыць «Памятная книжка Виленской губернии на 1891 г.». На першы з гэтых кірмашоў было прывезена тавараў на 4 900 рублёў і прададзена на 2 830 рублёў, на другі прывезена на 5 300 рублёў і прададзена на 3 025 рублёў. У 1895 г. на кожным з кірмашоў (перанесеных на чацвер) прывозілася тавараў на 3000 рублёў і прадавалася на 2000 рублёў. У 1896 г. абодва кірмашы зноў адбыліся ў нядзелю, прычым на першы з іх было прывезена тавараў на 3500 рублёў і прададзена на 2 000 рублёў, а на другі – прывезена на 4000 рублёў і прададзена на 2500 рублёў. З 1900 г. кірмашы стала адбываліся ў чацвер. Галоўнымі артыкуламі гандлю былі коні, быдла, свінні, палатно і іншыя вырабы сельскай гаспадаркі.

У 1868 г. у Шчучын меў 938 жыхароў, у асноўным яўрэяў. З гэтай лічбы жыхароў, 636 душ сродкі для жыцця здабывалі гандлем, 51 сям’я (плюс-мінус 250 душ) – рамесніцтвам. У мястэчку меўся 121 дом, 24 крамы, 11 карчом і заезджых дамоў, 1 гарбарня і 1 вінакурня, 1 млын (утрымліваў яўрэй). У 1896 г. тут жыло 1648 месцічаў і 16 сялян, разам 1664. У мястэчку было 40 крам, 2 гарбарні і 1 млын.

Вялікі пажар 1896 г. знішчыў амаль што ўсё мястэчка.

Яўрэі Шчучына, як і яўрэі іншых мястэчак, мелі тут з даўніх часоў некалькі хэдараў для дзяцей, невялікую талмуд-тору, сінагогу (бэйс-мідрэш), уласнае кола дапамогі хворым (бікур-холім) і пахавальнае брацтва (хеўрэ-кадыша), якое ўтрымлівала могілкі. На чале рэлігійнага жыцця стаяў так званы рабін (няясна, чаму «так званы» – belisrael.info), якога абіралі. Каля 1900 г. тут была заснавана іешыва – рэлігійная школа вышэйшай ступені, колькасць вучняў іешывы дасягала 250 чалавек, за навучанне яны плацілі па 10 рублёў у год, таксама на яе ўтрыманне ішла дапамога яўрэйскай эміграцыі з Амерыкі. Існавала да 1915 г.

sam_1664

У шчучынскай сінагозе. Пачатак ХХ ст.

З дазволу губернскага камітэта па справах дробнага крэдыту з 30 чэрвеня 1908 г. у Шчучыне быў заснаваны пазыкава-ашчадны кааператыў па стандартным статуце, зацверджаным міністрам скарбу 14 верасня 1905 г. Узнос сябра складаў 10 рублёў, максімальная квота крэдыту – 150 рублёў. Кааператыў праіснаваў да 1915 г. і абслугоўваў дробную мясцовую яўрэйскую прамысловасць і гандаль.

Каля мястэчка Шчучын знаходзілася яўрэйская вёска Тур’я, якая калісьці, разам з фальваркамі Макееўцы, Доўклеўшчына, Заполле, Багушоўшчына і Дзеражна, уваходзіла ў склад маёнтка Пацаў Ражанка. Пасля эміграцыі генерала Людвіка Паца гэтая маёмасць у 1832 г. была секвестравана і потым сканфіскавана. У 1840-х гг. з зямлі фальварка Тур’я выдзелілі 16 дзялак (разам 192 дзесяціны ворнай зямлі і 32 дзесяціны лугоў); яны былі перададзены яўрэям, якія пажадалі стаць сялянамі. З 1 студзеня 1848 г. гэтыя дзялкі расійскі урад перадаў 26 яўрэям. У 1865 г. частка гэтай зямлі перададзена асаднікам з Расіі, якія стварылі новую вёску Туроўку. У 1907 г. яўрэйская вёска складалася з 4 першапачаткова нададзеных дзялак, на якіх гаспадарыла 11 яўрэйскіх сем’яў (агулам 57 чалавек). (вось што пра гэта піша кніга «Памяць. Шчучынскі раён» 2001 г.: «У 1861 г. Тур’я – казённы маёнтак Шчучынскай воласці Лідскага павета. У 1865 г. аднайменныя фальварак, засценак і сельскагаспадарчая калонія налічвалі 26 рэвізскіх душ. У 1893 г. – 59 жыхароў, 71 дзесяціна зямлі; у яўрэйскай калоніі – 79 жыхароў, 103 дзесяціны зямлі». – belisrael.info). Вёска мела (…) 2 коней і 14 галоў быдла.

Міхал Шымялевіч

Пераклад з польскай Леаніда Лаўрэша паводле: Szymielewicz Michal. Zydzi w Szczuczynie Nowogrodzkim // Ziemia Lidzka № 1, 1938. S. 13-14. Крыніца: газета «Наша слова» (Ліда), 19.10.2016.

З успамінаў Я. Мазавецкага, былога вязня яўрэйскага гета ў г. Шчучыне

У чэрвені 1941 г. у Шчучыне пражывала 5000 чалавек, з якіх 3000 – яўрэі. Першае падраздзяленне нямецкай арміі ўвайшло ў Шчучын у чэрвені 1941 г., на чацвёрты дзень пасля ўварвання Германіі на тэрыторыю Савецкага Саюза. Немцы прыйшлі з боку мястэчка Ражанка, дзе знішчылі 80 яўрэяў, абвінаваціўшы іх ва ўзброеным супраціўленні. У Шчучыне абмежаваліся тым, што затрымалі некалькі дзясяткаў яўрэяў, але праз тры дні іх вызвалілі. Нацысты сфарміравалі мясцовыя савет і паліцыю з польскага насельніцтва: браты Коцат, стрыечныя браты Новік, Іжэўскі і Навумчык, Пілецкі і іншыя. На працягу ўсяго перыяду акупацыі яны старанна служылі фашыстам.

У пачатку ліпеня 1941 г. гітлераўцы сфарміравалі юдэнрат (яўрэйскі савет) у наступным складзе: Парэцкі, Мойша Ілутовіч, Левін, Леў Ліцкі, Іосіф Лістоўскі, Зосл Левіт, Цві Маршынскі. У састаў яўрэйскай паліцыі ўвайшлі Рафаэль Фрышман (начальнік), Алтэр Ратман, Сімха Маршынскі і Арон Камянецкі.

На гэтыя органы была ўскладзена адказнасць за хуткае і дакладнае забеспячэнне ўсіх патрэбнасцяў немцаў: у грошах, харчаванні, адзенні. Кожная жанчына і мужчына павінны былі дармова працаваць на карысць фашыстаў. Яўрэям забаранялася знаходзіцца на вуліцы ў неўстаноўленыя гадзіны, яны павінны былі нашываць на адзенне жоўтыя латы, забаранялася таксама ўступаць у кантакты з неяўрэйскім насельніцтвам. Аднак, нягледзячы на забарону, кантакты ўстанаўліваліся, яўрэі абменьвалі адзенне і каштоўныя рэчы на хлеб.

У сярэдзіне жніўня 1941 г. гітлераўцы адабралі 40 яўрэяў, якія працавалі недалёка ад «палаца», расстралялі іх у лесе і там жа закапалі. Затым быў адданы загад мясцовай паліцыі сабраць усю яўрэйскую інтэлігенцыю разам з іх сем’ямі – усяго 50 чалавек. Іх прывялі да в. Тапілішкі і расстралялі ў лесе.

На працягу чатырох першых месяцаў 1942 г. фашысты ўзмацнілі эканамічны і псіхалагічны націск, каб падавіць волю і ўсе чалавечыя пачуцці.

Гітлераўцы разам з паліцаямі дзень за днём прыходзілі ў юдэнрат з патрабаваннямі забяспечыцць рабочую сілу і прэтэнзіямі на маёмасць. Неабходна адзначыць, што сярод яўрэяў агульнапрызнанай была думка: юдэнрат рабіў усё магчымае, каб аблегчыць долю яўрэяў і дапамагчы ім: арганізоўваў медыцынскае абслугоўванне, забяспечваў хворых гарачым супам, стварыў грамадскую кухню для тых, хто жыў у нястачы.

Немцы ўрываліся ў гета, выяўлялі мнагадзетныя сем’і і расстрэльвалі бацькоў разам з дзецьмі. Так была забіта сям’я Сары Рабавай. У адну з субот было расстраляна 20 чалавек, сярод якіх былі Бецалель Купельман, Фейгл Мекель і Давід Злачоўскі.

Апошні расстрэл адбыўся ў суботу 9 мая 1942 г. За два дні да гэтага юдэнрату быў аддадзены загад забараніць яўрэям пакідаць гета і прымусіць іх здаць каштоўныя рэчы і грошы. Раніцай у суботу 9 мая ўлады паведамілі аб зборы насельніцтва гета на плошчы каля сінагогі. Калі ўсе сабраліся, да месца збора прыбылі штабслетэр Вандзіш і паляк Васюкевіч, з акруговага камісарыята Ліды, начальнік мясцовай паліцыі Коцат, глава мясцовага савета Іжэўскі і група немцаў з СД. Калі рады сабраўшыхся самкнуліся (а яны ішлі ў адпаведнасці з указаннем раздзяліўшыся на сем’і), Коцат заявіў, што мэта акцыі – адабраць 500 працаздольных і тых, хто валодае рамяством, каб даставіць іх у Ліду. Вайндзіш выбраў 500 чалавек, іх завялі на рыначную плошчу і загадалі легчы на зямлю тварам уніз. Астатнім была дадзена каманда рухацца па накірунку да новых могілкаў, дзе ўжо былі выкапаны ямы. Там яўрэяў чакалі латышы і літоўцы, якія раней праводзілі падобныя акцыі ў другіх мястэчках і аколіцах Ліды. Людзям, прыведзеным да ямаў, загадалі распрануцца, адкласці адзенне ўбок, а затым спусціцца ў ямы. Забойцы стралялі па людзях з вінтовак, закідвалі ямы гранатамі, засыпалі трупы слоем хлору, а затым рыхтавалі да расстрэлу наступную партыю.

Пасля гэтага Вайндзіш прыбыў на рыначную плошчу, дзе прымушаны былі ляжаць тварам уніз 500 чалавек, і паведамў, што яўрэі Ліды ўкралі ў немцаў зброю, за што ўсё яўрэйскае насельніцтва акругі будзе расстраляна. Ім жа будзе даравана жыццё, калі яны будуць добра працаваць і весці сябе належным чынам.

На другі дзень нацысты загадалі яўрэям зняць целы павешаных, якія знаходзіліся ўздоўж усёй дарогі і пахаваць іх каля магілы, у якой гітлераўцы расстралялі 2060 яўрэяў Шчучына. 500 яўрэяў, застаўшыхся ў жывых, вярнуліся ў гета. 17 верасня 1943 г. іх пагрузілі ў закрытыя вагоны цягніка і адправілі ў лагер смерці. Па дарозе толькі некалькім маладым людзям удалося ўцячы.

З 2500 яўрэяў Шчучына і яго аколіц у жывых засталіся толькі 13 чалавек. Усе яны, у тым ліку Моўша Шнайцэр, Мелех Вітоўскі, Эліэзер Цві, Іешута Царнік, Яша Мазовій (Мазавецкі), знаходзіліся ў баявых часцях партызан. Лідскі Мір’ям і Ірхміель, Камянецкі Арон і Мордэхай загінулі пад час баёў партызан з фашыстамі.

Крыніца: «Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Шчучынскага раёна». Мінск: БелЭН, 2001.

 

НЕКАЛЬКІ ЗДЫМКАЎ

sam_1690 sam_1691

sam_1692

Помнік на месцы забойства тысяч яўрэяў ля аэрадрома (недалёка ад вул. Кірава і Акадэмічнай). Як напісана тут, ён устаноўлены ў 1965 г., абноўлены ў 2001 г. Фота В. Рубінчыка, 31.10.2016.

sam_1694

Тое самае – від здаля. Справа, за калючым дротам, – не канцлагер, дзякуй Б-гу, а тэрыторыя новай сонечнай электрастанцыі.

sam_1708

Закінутыя яўрэйскія могілкі ў Шчучыне (раён вул. Акадэмічнай). Чамусьці тут яны толькі згадваюцца, а здымкаў няма. Могілкі займаюць адносна невялікую плошчу (мяркую, менш за гектар), многія камяні даўно ўпалі і ўраслі ў зямлю, аднак некалькі помнікаў яшчэ можна ўбачыць. Дзе-нідзе нават чытаюцца надпісы…

sam_1707 sam_1706

sam_1704 sam_1705

Фота В. Рубінчыка, 02.11.2016.

Апублiкавана 10.11.2016  19:37