Tag Archives: Йонатан Барг

Беседа с писателем Давидом Шульманом – ч. 2-я (на белорусском)

ГУТАРКА З ДАВІДАМ ШУЛЬМАНАМ

(заканчэнне, пачатак тут).

  1. Барысаў, ідыш, продкі, кампартыя…

У Вас многія творы пра Барысаў, Ваша юнацтва…

– Натуральна – кожны літаратар піша пра сябе і тое, што перажыў.

Калі прыязджаеце ў Беларусь, то Барысаў штораз наведваеце?

– Вядома, там жа пахаваны бацька, дзед з бабуляй, цётка… Учора я там быў, прывёў магілы ў парадак. Гэта галоўнае, дзеля чаго я прыязджаю сюды: наведаць бацьку, «адчытацца» перад ім. Маці ж пахавана ў Эйлаце. Сем гадоў таму…

У Барысаве засталіся яшчэ родзічы?

– Нікога. Некалькі чалавек ёсць знаёмых… Летась была прэзентацыя ў барысаўскім доме-музеі Каладзеева маёй кніжкі «З вялікай літары Б.», дарэчы, там пра маю былую суседку. Вялікая літара «Б» – гэта Беларусь, Барысаў, Берагавая… і Бенянсон Блюма Беркаўна.

Дзе зараз сябе лепей адчуваеце – у Барысаве ці ў Эйлаце?

– У Эйлаце. Мне і Мінск цяпер бліжэй, чым Барысаў. А Барысава мне малавата: пасля Эйлата – такая правінцыя з нізкім небам… Хаця горад і вялікі, ехалі ўчора доўга на машыне па вуліцы Гагарына, мясціны знаёмыя. Але гэта ўжо не маё. Маё – мінулае, а пра сённяшні Барысаў я не змог бы напісаць. Штораз, калі наведваю яго, дзіўлюся, як я тут жыў… Гэта ўжо не той горад.

За беларускімі навінамі сочыце?

– Кожны раз, як вяртаюся з работы, гляджу ў аўтобусе. Маю доступ у інтэрнэт праз тэлефон. Праглядаю некалькі недзяржаўных сайтаў, яны больш цікавыя, разняволеныя… Мяне не цікавіць афіцыёз – ні беларускі, ні расейскі. Я не гляджу расейскае тэлебачанне, усе гэтыя шоў пра лідэраў, байкі пра палітыку… Мне цікавейшае жыццё звычайнага чалавека.

– Ізраільскай палітыкай, пэўна, таксама ніколі не цікавіліся?

– Чаму, нейкі час нават сам займаўся палітыкай у Ізраілі. Гэта было ў першыя гады, калі мы прыехалі: стваралася партыя на чале са Шчаранскім («Ісраэль ба-алія»), дык я быў у горадзе лідэрам… Гады два. Мяне ў той час віншавалі з днём народзінаў вядомыя палітыкі, зараз адзін з іх – старшыня Кнэсету (Юлій Эдэльштэйн). Маю шмат фотак, дзе зняты з ім, са Шчаранскім, з іншымі… Я ўдзельнічаў у з’ездах, ездзіў на іх з Эйлата. Але зразумеў: палітыкай павінны займацца людзі, для якіх гэта сэнс жыцця. У мяне ж было проста жаданне дапамагчы расейскамоўнай абшчыне ўзняцца, пісаў у мясцовыя выданні пра гэта. А потым шкада стала часу… Мне лягчэй сесці, напісаць кнігу.

– Вы ж былі і старшынёй аб’яднання выхадцаў з Беларусі ў Эйлаце?

– Быў гадоў 8-10, а цяпер суполка распалася… Прымаў дэлегацыі з Беларусі. З Мінска прыязджалі – два чалавекі, чатыры, шэсць… Я іх сустракаў, паказваў горад. Звычайна гэта былі чыноўнікі, якія займалі добрыя пасады. Дарэчы, мы пасябравалі, сябруем дагэтуль з некаторымі. Мяне і сям’ю сястры не цікавяць пасады – яны былі ў нас, прыязджалі як чыноўнікі, але сустракаліся як звычайныя людзі. Мяне цікавіць, які ён побач са мной, а не на працы.

У суполку ўваходзіла чалавек 80. Мы ўздымалі чарку… Адзначалі яўрэйскія святы з беларускім прысмакам… Размаўлялі пра Беларусь, хто адкуль, хто чым займаецца. Збіраліся звычайна ў якой-небудзь рэстарацыі… Мелі патрэбу ў «абшчэнні».

– Як жа суполка распалася?

– Сама сабой. Людзі сталі жыць лепей, але шмат часу працаваць, іх ужо цягнула дахаты, больш часу пабыць са сваёй сям’ёй…

– Калі цяпер захоча прыехаць госць з Беларусі, які пра Вас не ведае, як яму знайсці «ізраільскіх беларусаў» у Эйлаце?

– Трэба зайсці ў сеціва, там ёсць адрасы кіраўніцтва… Калі трэба, мы прымем. Займаюся гэтым ужо не як лідэр, а як ватык, чалавек, які даўно жыве ў Ізраілі. 25 год прамільгнулі хутка, як, зрэшты, хутка праходзіць усё жыццё.

– Вы адчуваеце сябе часткай Ізраіля?

– Канешне.

– І прэзентацыі Вашых кніг у Ізраілі адбываліся?

– Былі. Але не на Іерусалімскім кніжным кірмашы – гэта далёка. Эйлат ад Іерусаліма – мінімум 4 гадзіны язды. У мясцовых установах, у кнігарні былі сустрэчы…

– Каго чытаеце з ізраільскіх пісьменнікаў?

– Меіра Шалева – у цудоўных перакладах.

– У перакладах нешта губляецца… Вы маглі б і на іўрыце?

– Можа, і губляецца, але Шалева перакладаюць шмат гадоў, вядомыя перакладчыкі… У арыгінале я магу не зразумець усіх нюансаў. Цяжкавата ўсё ж – на іўрыце я магу невялікае апавяданне прачытаць, ну а раманы… Не ў мае гады!

– А што б вы параілі ў Шалева?

– Усё, што тут даступна.

– Падазраю, што Этгара Керэта на беларускую больш перакладалі…

– Так, бо ў яго пераважна кароткія апавяданні. Ён – іншы пісьменнік, не зусім мой, а вось Шалеў – мой пісьменнік. І ў яго шмат раманаў, амаль усе звязаны з Расіяй, Беларуссю, Украінай…

– Апошнім часам культурныя сувязі, выглядае, мацнеюць: прыязджалі Ёнатан Барг, той жа Керэт… Відавочна, з дапамогай пасольства Ізраіля. Вас запрашалі?

– Не.

– А хацелі б, каб Вас пасольства запрасіла?

– Звычайна на маіх прэзентацыях прысутнічаюць людзі з пасольства. Мінулым разам, дый раней, былі адказныя за культуру, я дарыў ім кніжкі свае… Але пакуль, напэўна, я не такі вядомы. Можа, справа і ў тым, што яны зацікаўлены прадстаўляць тут карэнных ізраільцян.

Дык і Вы ўжо, бадай, «карэнны» – 25 год у Ізраілі. Што прапанавалі б для публікацыі ў інтэрнэце з новай кнігі «Особое женское состояние»? Можа, кароткія дыялогі?

– Там ёсць і эратычныя…

259 260

– Мы ж не цэнзурны орган! А ці прадаюцца зараз вашы кнігі ў Беларусі?

– Патрошкі, «а бісэлэ».

– Мая настаўніца Пніна Мелер любіць паўтараць: «а бісэлэ, а бісэлэ – вэрт а фулэ шысэлэ!» У кнігах Вашых многа слоў і выразаў на ідышы – як з гэтай мовай у аўтара?

– Разумею амаль усё. Ужываю мову на працы – ёсць там некалькі чалавек, з якімі я размаўляю на ідышы. Гэта не выхадцы з нашых краёў – з Румыніі…

– То бок ідыш яшчэ даволі папулярны ў Ізраілі… Ці не «яшчэ», а «ўжо»?

– Так, «ужо»… З кожным годам становіцца больш папулярным. Пасля шматгадовага занядбання многія зноў пачалі размаўляць на ім, ладзяцца курсы…

– А ў Вас ідыш ад маці? «Мамэ-лошн»?

– Ад бацькоў. У нас гаварылі дома, так што і я, і сястра вывучылі мову. Размаўляем мы зараз няшмат, але калі трэба, каб ніхто не «паняў», то мы з сястрой гутарым на ідышы! Ні дзеці, ні яе муж нічога не разумеюць… Або калі па тэлефоне трэба нешта сказаць, каб не падслухалі…

– У Барысаве Вашага юнацтва былі месцы, дзе размаўлялі на ідышы?

– Паўсюдна! Усе размаўлялі, не баяліся. На вуліцах ішлі, у парках сядзелі, размаўлялі. Праўда, у аўтобусах – не. Тыя, з кім я жыў побач, прыходзілі да нас, да бацькоў, размаўлялі… Гэта былі людзі, якія нарадзіліся яшчэ ў 20-я, 30-я гады, у якіх ідыш быў карэнны, мова, з якой яны нарадзіліся. А вось большая частка пасляваеннага пакалення – ужо не гаварыла.

– У Вас ідыш такі застаўся…

– Правільна, таму што побач былі дзед з бабуляй, суседзі… Мы круціліся ў гэтай атмасферы ідышскай. Бацькі выпісвалі часопіс «Савеціш Геймланд», чыталі. Я нават прывёз тры нумары ў Ізраіль, яны ляжаць у маёй кладоўцы.

– Дзед з бабуляй – яны з Барысава?

– Не, дзядуля са Свіслачы, гэта Магілёўская вобласць, Асіповіцкі раён, пад Бабруйскам. Бабуля – з Лапіч.

Якое жыццё яны пражылі?

– Вельмі кахалі адно аднаго. Дзядуля быў сплаўшчыкам – такая габрэйская спецыяльнасць. А бабуля дома, займалася дзецьмі. Раней-та жанчыны не працавалі.

А бацька мой – з Бабра, маці – са Свіслачы. Бацька ваяваў у фінскую, вызваляў Заходнюю Беларусь у 39-м годзе. Усё на зборы яго цягалі. Казаў: «Толькі валасы адрастуць – зноў на зборы!» Так ён папаў на фінскую, а потым – на Вялікую айчынную. Медалі яго ў мяне, я цішком вывез, тады цяжка было вывозіць узнагароды…

Сам я не служыў у арміі, але быў на зборах – 4 месяцы. Але я іх добра адбыў – сакратаром партыйнай арганізацыі гэтай часці. Партыйны чалавек… Уступіў у КПСС у 1970 г. – да 100-годдзя нараджэння Леніна.

– Верылі ў ідэі ці кар’еру хацелі зрабіць?

– Не тое што кар’еру, а быў заідэалагізаваны, як усё грамадства.

– То бок усё-такі верылі?

– Мне здавалася, што з партыяй можна лепей зрабіць… Вядома, расчараваўся. Хутка? Не, не вельмі. Жыў звычайным жыццём… Калі ад’язджалі мы, выходзіў з партыі, дык парторг сказаў: «ты не хадзі на сход, каб табе не было непрыемна, давай сюды білет».

– У 1991-м было яшчэ так строга? Ужо ж нібы развальвалася ўсё…

– Я ж выязджаў з Савецкага Саюза. Развальвалася, але была партыйная арганізацыя, яшчэ людзі карміліся з КПСС. Здаў я білет, інакш мяне не выпусцілі б…

– Вы ж і бізнэсам у СССР займаліся?

– Так, меў кааператыў, ён называўся «Время», гэта быў шоў-бізнэс у Барысаве… Тое, што апісаў у кнігах, – усё праўда.

Ад’ехаў – усё скончылася. Нейкі час я хацеў у Ізраілі бізнэс прадоўжыць, але потым падумаў, што мне будзе цяжка, іўрыта яшчэ не было…

– Што б Вы пажадалі нашым чытачам?

– Каб прыйшлі на прэзентацыю 27 чэрвеня ў Мінску!

– Добра, а як наконт больш глабальных зычэнняў?

– Я чалавек не глабальны, хутчэй «лакальны». Што называецца, «не чапайце мяне – і я вас чапаць не буду».

– Усё ж нямала ведаеце, бачыліШто можна зрабіць, каб наш свет стаў лепшым?

– Кожны хай займаецца сваёй справай, добра робіць гэтую справу, думае пра сваіх, дбае ў першую чаргу пра сваю сям’ю. Больш увагі сваім родным, таму што ўсё мінае, яны зыходзяць, і тады адчуваеш сябе вельмі кепска.

– А менавіта ў Беларусі – што можна змяніць?

– Я зацікаўлены, каб людзі жылі добра, каб у іх усё было…

– І «мірнага неба над галавой»?

– Якраз мне здаецца, што не трэба грамадзян палохаць канфліктамі, што вакол ворагі: маўляў, яны вінаваты, што чагосьці не хапае… Ворагі наўкол толькі ў Ізраілі, і гэта дужа непрыемна, але тым не менш мы жывем, працуем…

– Вы прыязджаеце ў Беларусь з 1994 г. – нешта змянілася да лепшага?

– Ну, вядома, новыя будынкі з’явіліся прыгожыя. Потым, мне здаецца, людзі сталі больш упэўненыя ў сабе.

– Але вы не хацелі б тут жыць…

– Не, я ўжо проста не змагу. Я чалавек вольны, незалежны.

– У Беларусі не зусім вольна?

– Не хацеў бы ўлазіць у гэтыя праблемы. Але Алексіевіч мудра выказалася наконт дыктатуры… У яе быў добры настаўнік – Алесь Адамовіч. Не заўсёды я з ёй згодзен, але кожны мае права на памылкі, на іншы пункт гледжання.

– Пасля таго, як Святлане Аляксандраўне прысудзілі Нобеля, у Ізраілі сталі лепей ведаць пра Беларусь?

– Так, лепей. Я прыйшоў на работу, а мне кажуць: «Твая ўзяла прэмію». Да таго ж яна прыязджала ў Ізраіль пасля гэтага, я чытаў інтэрв’ю з Алексіевіч у нашай газеце.

* * *

У Лявона Баршчэўскага, які год таму ўзяў слова падчас прэзентацыі кнігі Давіда Шульмана, творчасць Давіда выклікала асацыяцыі са Змітраком Бядулем ды Ісакам Бабелем. На мой густ, Д. Шульман усё ж бліжэй да Бядулі: сентыментальнасцю, самавызначэннем «габрэйскі беларус», практычнасцю ў асабістых справах ды некаторай наіўнасцю ў грамадскіх… У нечым яго няхітрыя гісторыі нагадваюць творы Эфраіма Севелы. Шкада, што ў літаратуры Ізраіля мой суразмоўца, носьбіт беларускай мовы і культуры, застаецца адзінцом. Пакуль?

Падрыхтаваў Вольф Рубінчык для belisrael.info

Мінск, 22.06.2016.

Апублiкавана 23 чэрвеня 2016  11:17

Водгук ад нашага пастаяннага мінскага чытача Алеся Рэзнікава (24.06.2016):

Упершыню пазнаёміўся з Давідам Шульманам на прэзeнтацыі 11 чэрвеня 2013 г. у Кнігарні логвінаЎ. Ён прэзентаваў кнігі прозы “Баскетболистка з улицы Жданова” і “Дзе ўзяць крыху шчасця”. Прыйшоў крыху раней, нават трошку паразмаўлялі, як быццам бы даўно былі знаёмыя. На прэзентацыі былі пісьменнікі Уладзімір Арлоў і Уладзімір Някляеў. Атмасфера была вельмі цёплая і хатняя. Кніжкі я набыў і даваў пачытаць розным людзям. Расказы філасофска-іранічныя з элементамі лёгкага эратызму. Разам з тым ёсць грамадзянская пазіцыя і любоў як да Беларусі, Барысава, так і да Ізраіля і Эйлата… Другі раз быў на прэзентацыі 17 чэрвеня 2015 г., Давід Шульман мяне адразу пазнаў. Я падзяліўся уражаннямі з маёй паездкі ў Ізраіль (быў у каталіцкай пілігрымцы ў верасні 2013 г., нават 2 дні былі ў Эйлаце – праўда, не ведаў, што пісьменнік таксама там жыве). Набыў кніжку “З вялікай літары Б”, прачытаў, потым падарыў Адзе Эльеўне Райчонак. Дзякуй за ўвагу. Алесь.

Израильтянин Этгар Керет в Минске


Алина Шарко

О том, что общего у математики и современной литературы, почему американские копы едят пончики, и надо ли говорить детям правду, рассказал известный израильский литератор с польскими и белорусскими корнями Этгар Керет.

Израильский писатель заехал в Минск, чтобы представить свою книгу «Сем добрых гадоў», которая переведена на белорусский язык.  Этгар Керет начал встречу с читателями с рассказа о том, как он стал писателем.

Ewa Szatybelko

Писательство может стать хорошим оружием

– В моей семье плохие солдаты. И дед, и отец, и я… Моего старшего брата судил армейский суд за «язычество». Во время ливанской войны он был один в пустыне, с антенной. Надел на нее череп орла, и «поклонялся» как тотему. Брат говорил, что ползал по песку, так как у него загорелись ботинки, однако прокурор утверждал, что брат молился языческому тотему. А так как прокурор всегда прав, то брат получил наказание.

Так что, когда меня призвали в армию, я уже догадывался, что хорошего солдата из меня не получится. Пользы от меня никакой не было, поэтому меня все время перебрасывали на новое место. Один мой командир (очень религиозный) сказал, что каждый на земле сотворен для какой-то надобности, но и он не мог понять, зачем Всевышний создал меня… Но все же выяснилось, что я разбираюсь в компьютерах, потому меня послали в соответствующую часть. Обычно я находился на смене под землей много часов подряд, в одиночестве. Там и написал свой первый рассказ. Я ждал своего читателя 20 часов – тогда должен был прийти мой сменщик. Но он не захотел читать то, что я написал.

Тогда я пошел искать своего первого читателя. Сел на автобус и поехал к брату (тому самому, что был «язычником»). Было слишком рано, поэтому, чтобы не разбудить свою девушку, он спустился ко мне со своей собакой. Собачка уже хотела присесть по надобности, но брат быстро пошел вперед, читая мой рассказ, и поволок эту собаку за собой, она заваливалась на бок, подпрыгивала на ступеньках… Меня больше всего волновала ее судьба, но, слава богу, рассказы мои короткие, так что через пару кварталов наши дикие перемещения прекратились. Я увидел слезы в глазах первого читателя, он не верил, что такое написал его младший брат. Но потом он спросил «еще копия есть?», я сказал, что да. Тогда первым экземпляром моего первого рассказа он убрал какашки своей собаки. Именно в тот момент я почувствовал, что я хочу быть писателем, потому что мне нравится эта ситуация. Брат преподал мне хороший урок: рассказ – это не то, что на компьютере, на бумаге или в мусорке, рассказ остается в сердце.

Во время моей трехлетней службы в армии я был в некоторой депрессии, и понял –  писательство может быть хорошим оружием, по крайней мере, для меня это так.Можно сжечь книгу, но смысл рассказа останется в сердце человека.

Также Этгар Керет вспомнил и о своем детстве.

nypost.com

Кем быть: пьяной проституткой или пьяным мафиози?

Я очень люблю Кафку. Но, честно говоря, самое большое влияние на мою литературную деятельность оказали те истории, которые в детстве рассказывали мне перед сном родители.

Мама жила в Польше, была в Варшавском гетто, и ее родители тоже рассказывали ей в то время сказки, придумывали их, ведь в гетто сложно было найти книги. Мать дала себе обещание, что если у нее когда-нибудь будут дети, она также станет сочинять для них истории каждый вечер.

Для мамы чтение рассказов по книге – то же самое, что заказ еды «на вынос», она этого не делает. И она совсем не напрягалась, придумывая для меня истории – делала это легко, с фантазией и полетом мысли.

А когда мама вечером работала, тогда сказку на ночь мне сочинял папа. И его истории были совсем другими. Это были истории из жизни, никакого вымысла. Папины рассказы были наполнены особыми героями – мафиози, проститутки, но отец говорил о них с симпатией, а действие всегда происходило в борделе. Я был маленьким, многого не знал, и как-то спросил у папы «кто такая проститутка?», он ответил, что это человек, который слушает о твоих бедах… А алкоголик, по папиному объяснению, человек, который чем больше пьет, тем более счастливым себя чувствует… Мафиози был человеком, который собирает арендную плату с квартир, которые ему не принадлежат. Так что, когда мне было пять лет, я не мог выбрать, кем же я хочу быть, когда вырасту: пьяной проституткой или пьяным мафиози.

nypost.com

Когда я подрос и уже разобрался, кто такие мафиози и проститутки, то даже поругался с отцом (я чувствовал себя обманутым). Папа объяснил мне, почему он рассказывал мне все эти криминальные истории. Дело в том, что он не хотел вспоминать и говорить о своем детстве, о том, как жил 2 года в землянке во время оккупации в Беларуси. Когда он собрался переехать в Израиль, британцы его арестовали, и это он тоже не хотел мне рассказывать… Еще позже, на земле обетованной, отец сражался против Британской империи, и подполье послало его в Италию – за оружием. Итальянские мафиози сжалились над ним и позволили папе бесплатно жить в борделе. Этот год был первым счастливым временем в жизни моего отца – он не должен был скрывать тот факт, что он еврей, был тем, кто есть, и от этого чувствовал себя счастливым. И его вечерние истории для меня были вроде как о мафиози, но на самом деле – о людях.

И когда наступило мое время стать писателем, мне захотелось наследовать подход отца к историям, то есть писать о настоящей жизни. По-моему, писатель – это адвокат, он оправдывает своих героев и пытается их понять. Как я работаю? Беру неясное ощущение, которое есть в животе – и начинаю его объяснять словами.

На следующее утро Этгар Керет согласился дать эксклюзивное интервью перед вылетом в Киев, специально для читателей LADY

– Вы изучали математику и философию в университете. Это повлияло на вас как писателя?

– Что характеризует математику – так это  стремление к сокращению и краткость. Лучшие формулы – короткие. Эстетику математики я стараюсь воплотить в литературе.

Сейчас я профессор по гуманитарным наукам, и переход к ним от математики очень интересен. Например, тезисы по математике занимают несколько страниц в диссертации, обычно этот текст недоступен для большинства людей (необходимо иметь определенные математические знания), в то время как в гуманитарных науках все наоборот: работы очень объемные, а тот, кто пишет, старается, чтобы все было понятно. В творчестве я стремлюсь к минимализму, и стараюсь писать так, чтобы это было доступно обычному человеку.

По поводу философии… К ней относятся обычно как к чему-то, что существует параллельно реальному миру. На иврите часто говорят «не философствуй» или «не будь философом», то есть, не ищи того, чего нет на самом деле. Но я считаю, философия – это рефлексия, она позволяет воспринимать все не как само собой разумеющееся, но пытаться понять систему, то, как все устроено. Когда мы сталкиваемся с какой-то проблемой, то думаем «как ее решить», а философия занимается таким вопросом как «почему»… И этим я также руководствуюсь в своем творчестве.

– По поводу минимализма. В Варшаве есть необычный дом, «дом Керета». Расскажите о нем.

– Ко мне обратился польский архитектор (Jakub Szczesny), он хотел построить дом, который бы соответствовал пропорциям моих историй. Так как мои рассказы очень короткие (но в них есть и герои и содержание), то задумка была создать полноценный, но очень узкий дом.

nypost.com

Это строение признано книгой рекордов Гиннеса как самый узкий дом в мире. Он построен между двумя домами, на улице в районе бывшего Варшавского гетто. Моя мама была в этом еврейском гетто во время войны и занималась контрабандой еды. Оказалось, что «дом Керета» построен в месте, где был контрольно-пропускной пункт нацистов. Для меня этот узкий дом словно завершил, замкнул круг истории. Строение мне не принадлежит, просто носит имя Керета, в нем расположена резиденция для начинающих писателей.

– Вы можете работать в «доме Керета»? Какие условия важны для литературной работы?

Этгар Керет начинает отвечать, но затем встает и уходит, чтобы попросить официанта в кафе убрать навязчивую музыку. Он поясняет, что музыку любит, но хорошую и негромкую. Ему сложно думать и излагать свои мысли, если мешает звук – как будто кто-то настойчиво толкает в плечо.

– Да, насчет работы. В «доме Керета» я проводил совсем немного времени и не для того, чтобы там поработать, а по практическим соображениям, во время поездок в Варшаву. У меня есть семья, и я стараюсь меньше ездить по миру. Что же касается компонентов, необходимых для работы… Мне ничего не нужно, чтобы писать. Бывают специальные резиденции, дома для литературной деятельности, обычно в экзотических местах. Как-то я поехал в такое место – охотничий домик посреди леса. Окна были с трех сторон, вид открывался потрясающий. Когда мой друг приехал меня навестить, спросил, почему же мой письменный стол развернут к туалету. Дело в том, что я слишком восприимчив. И хоть я люблю красивые виды, но когда пишу, нахожусь в другом месте.

– Израильский поэт Йонатан Барг признался, что поэзия сегодня не может быть рифмованной, потому что современный мир другой, в нем царит хаос, и нет гармонии. Проза тоже меняется?

– Литература отображает не мир, а его восприятие писателем. В сегодняшнем темпе динамичной жизни для меня естественно писать короткие рассказы, хотя кто-то другой, наоборот, хочет писать длинные нарративы.

В современном мире много информации, интерпретаций (в СМИ в том числе). Поэтому сложно выражать любые чувства и мысли как свои собственные. Часто можно услышать, что кто-то говорит своей спутнице: «Ты себя ведешь как в теленовелле». Нет ничего естественного. Даже признание в любви становится гораздо сложнее. Нет первозданности. Все было, все проговорено. Люди просто пытаются воспроизвести то, что уже было сказано раньше.

Я провожу много времени в Нью-Йорке. И замечаю, что полицейские пытаются подражать копам из американских фильмов: манера разговора, поведение, даже еда. Искусство и жизнь – их порядок стал обратным: реальность начинает отображать искусство. И задача писателя сегодня тяжела, он должен отыскать первозданное. И этот поиск становится гораздо более запутанным и трудным.

– Вас называют «белый клоун» современной литературы. С чем связано такое странное название?

– До приезда в Минск я об этом «звании» и не знал. (Пожимает плечами)

Шуты или клоуны могут многое критиковать, высмеять короля.  Я пытаюсь поднять запретные темы, используя юмор. Может быть, поэтому… Юмор работает в моей жизни как подушка безопасности. Он возникает в сложные моменты и оберегает меня.

– Я в детстве, как и вы, спросила у своего папы, «кто такая проститутка». Он ответил, что это женщина, которая торгует своим телом. С тех пор у меня появились ночные кошмары. Как думаете, стоит ли создавать для ребенка «детскую реальность», особый адаптированный мир?

– У меня есть инстинкт оберегать своего ребенка от вещей, которые могут ему повредить, нанести вред, физический или моральный. Но я спрашиваю себя, делаю ли я это для своего блага, или же для блага ребенка?

Чувствую, что детей тревожат темы, связанные и с насилием, и с болезнью, со смертью. Но они живут в мире, где нет внешнего отображения их внутренних мыслей, и поэтому им сложно пережить катарсис. Я не думаю, что детям надо говорить абсолютно все. Но когда мы проходим мимо раздавленного кота, не стоит говорить ребенку, что он спит. Это уже наши внутренние опасения, а не потребность со стороны ребенка в таком обмане.

Исторически в сказках присутствуют такие мотивы как сожаление, страх, страдание. Я думаю, параллельно с тем, что детство ассоциируется с какой-то наивностью, радостью, в детстве присутствуют и трудные моменты, там есть место и одиночеству, и преодолению барьеров (социальных, психологических), и беспомощности.

Однажды мой сын столкнулся с таким понятием как тюрьма. Я ему объяснил, что такое тюрьма и заключенные. Он сказал: «Я понял, заключенные – они как дети». И пояснил, что им тоже ничего не разрешают, говорят, когда им есть, идти спать или гулять и так далее.

Так что с одной стороны, детство  – это свобода, нет каких-то взрослых обязанностей, не надо работать, но, с другой стороны, у детей нет контроля своего мира, жизни. И неправильно перебрасывать взрослое восприятие детства на детей. Их внутренняя борьба так же тяжела, как и наша.

Я пишу и детские книги. Для меня очень важно, чтобы в них была та же сложность, что и в рассказах для взрослых. Детей нужно уважать, не игнорировать их чувства, относиться к ним как к людям со своими потребностями, сложностями, особым внутренним миром.

Выражаем благодарность за помощь в проведении интервью временному поверенному в делах Израиля в Беларуси г-же Юлии Рачински-Спиваков.

Справка:

Встреча с писателем Этгаром Керетом открыла Дни культуры Израиля в Беларуси. В мае белорусов ждет насыщенная программа. Подробнее о ней можно узнать всоцсетях.

 

Опубликовано 2 мая 2016

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ І МУХІ (12)

Гэтым разам серыя выходзіць збольшага гістарычна-літаратурная. Але пазюкаем і пра сучаснасць.

Вясна юбілеяў: Натану Воранаву – 100, Майсею Кульбаку – 120, Змітраку Бядулю – 130. Нядаўна выявіў, што ў Бядулі (1886–1941) з’явіўся нават свой акаўнт у фэйсбуку 🙂 Бядулезнаўства (у адрозненне ад кульбаказнаўства) заўжды ў Беларусі было даволі моцнае, выдаваліся яго зборы твораў і г. д. У апошні час вывучэннем спадчыны Самуіла Плаўніка і яго сваякоў даволі імпэтна займаецца кандыдат філалагічных навук Віктар Жыбуль (артыкул пра маці Бядулі – толькі адзін прыклад), так што наўрад ці скажу тут нешта новае. Па просьбе журналіста Іллі Рэзніка апублікаваў некалі паэму «Жыды» (1915) у газеце «Анахну кан», дый годзе. Ага, ледзь не забыўся: у бюлетэні «Мы яшчэ тут!» за 2003 г. можна знайсці пару артыкулаў Бядулі пра яўрэяў і сіянізм (пачатак 1920-х), напісаных з пазіцый беларускага нацыяналіста.

У красавіку 2016 г. па беларускім радыё аж цэлы тыдзень транслявалі творы Бядулі – добра, што гэтага пісьменніка помняць, і яго яўрэйскія карані мала каму замінаюць. «Радыё Свабода» прывяло 20 «нечаканых» фактаў пра Бядулю… Можа, у юбілей не варта было б, але я ўсё-ткі ўспомню, што адзін з доследаў пра пісьменніка называўся «Самаразбурэнне, ці Скамечаны лёс», і слушна. 21-ы факт пра Бядулю такі – ён быў заўзятым прыстасаванцам. Мікола Іваноў у артыкуле 1995 г. «Зьмітрок Бядуля (Паміж яўрэйствам і беларускасьцю)» пісаў пра нібыта ўнікальную здольнасць пісьменніка «своечасова распазнаваць сутнасьць чарговай кампаніі барацьбы з ворагамі народа і хутка выступаць з самаабвінавачваньнямі». Каб жа ён толькі сябе лупцаваў… У 2-м томе рамана «Язэп Крушынскі», які я чытаў у Нацыянальнай бібліятэцы, нямала месца аддадзена выкрыццю «нацдэмаў», эліты беларускай інтэлігенцыі 1920-х гг. На жаль, жанр гэтага тома блізкі да даносу.

Не паглядзеўшы ў мінулае без ружовых акуляраў, не прааналізаваўшы памылкі папярэднікаў, не «закрыўшы гештальт», нікуды мы не прыйдзем. Гэта разумеў украінскі літаратар і журналіст Алесь Бузіна, подла забіты год таму ў Кіеве (забойцаў дагэтуль не знайшлі). У канцы ХХ ст. ён выдаў кнігу «Ваўкалак Тарас Шаўчэнка», дзе паказаў украінскага класіка не толькі – і не столькі – з параднага боку. Твор меў правакацыйны прысмак, але, на маю думку, паспрыяў (каля)літаратурным дыскусіям, ажывіў вобраз Шаўчэнкі, карацей, заахвоціў сяго-таго з чытачоў мысліць. На Бузіну падавалі ў суд за «ачарненне», ды суд ён выйграў.

І пра Кульбака… У многіх крыніцах пашыралася меркаванне, што ён, пераехаўшы з польскай Вільні ў БССР (пад канец 1928 г.; яго з сумам праводзіў натоўп чытачоў-шанавальнікаў), захаваў унутраную свабоду, ухіляўся ад савецкіх догмаў, карацей, паводзіў сябе як праўдзівы еўрапейскі пісьменнік. Не зусім так. Напрыклад, у мінскім часопісе «Штэрн» № 10, 1936 быў апублікаваны кароткі – на 2 старонкі – нарыс Майсея Кульбака «Шлях народнага паэта», прысвечаны Якубу Коласу, дзе не абышлося без хваласпеваў Сталіну і яго нацыянальнай палітыцы. Я б паверыў, што хваласпеў самахоць уставіла рэдакцыя на чале з Ізі Харыкам, каб Кульбак не быў членам той рэдакцыі… Але гэта паўбяды. Яшчэ больш прыкра чытаць заметку аўтара бліскучых «Зельманцаў» пра «трацкісцка-зіноўеўскую контррэвалюцыйную фашысцкую банду» («Літаратура і мастацтва», 10 верасня 1936 г.). Асобныя радкі – простае палітычнае абвінавачванне калегаў у шкодніцтве: «Доўгі час арудаваў у яўрэйскай совецкай літаратуры Дунец і ніхто з пісьменнікаў з яго не сарваў маскі. Характэрна, што ўжо пасля таго, як Дунца выключылі з партыі, Беларускае дзяржаўнае выдавецтва даручыла яму пераклад такой адказнай кнігі, як “Як гартавалася сталь” Н. Остроўскага. Зразумела, што Дунец сапсаваў гэтую кнігу».

Пасля Дунца шэдэўр Астроўскага пераствараў сам Кульбак, а ўжо ў 1937-м ён лёг у адну яму з Хацкелем Дунцом, няўрымслівым марксісцкім крытыкам, які ў пачатку 30-х гг. папсаваў пісьменнікам нямала крыві. Вядома, асноўная віна за адыёзныя заявы кладзецца на тых, хто давёў літаратараў да стану «павукоў у слоіку», на кіраўніцтва бальшавіцкай партыі, але тым не менш…

У траўні 2015 г. я прапаноўваў назваць вуліцу ў Мінску імем Майсея Кульбака. Цяпер я ўжо не на 100% упэўнены, што патрэбна іменна такая вуліца; магчыма, лепей бы пасавала сучаснаму гораду вуліца Зельманцаў (або хоць Зельманскі завулак). Героі Кульбака ў нейкім сэнсе аказаліся лепшыя за яго самога. У прыўкрасным пісьменстве так бывае.

Цешыць, што ўсё часцей да нас завітваюць творцы з Ізраіля. Ёнатан Барг, які прыязджаў у Мінск у лютым 2016 г., мае пра Беларусь добрыя ўражанні. У інтэрв’ю belisrael.info паэт сказаў, што плануе перакласці на іўрыт некаторыя вершы Андрэя Хадановіча… А зусім нядаўна ў Мінску прызямліўся «сам» лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Ізраіля Этгар Керэт. Ён прачытаў лекцыю пра ізраільскую літаратуру ў лінгвістычным універсітэце, пабываў на афіцыйнай імпрэзе ў Нацыянальнай бібліятэцы і на менш афіцыйнай – у галерэі «Ў». Пасольства, якое апекавалася Керэтам, не забыла і пра мяне:

12-1

Прыемна, вядома ж, але ранейшыя творы «белага клоўна» я ўжо, бадай, перарос. Кнігу «Сем добрых гадоў» яшчэ пачытаю, а ў зборніку «Кіроўца аўтобуса, які хацеў стаць Богам» (Мінск, 2007) зачапіла нямногае. Запрашальнік на прэзентацыю дзевяцігадовай даўніны ў мяне таксама захаваўся:

12-2

Рэч у тым, што кароткія іранічныя (а часам інфантыльна-абсурдныя) апавяданні ізраільца Этгара Керэта надта ўжо нагадвалі творчасць расійца Віктара Галяўкіна, з якой цешыўся ў дзяцінстве. Перафразуючы папулярную прыказку: «Хто Галяўкіна чытаў, той з Керэта не смяецца».

Безумоўна, я ўдзячны пану Этгару за тое, што ён выкраіў час і перагледзеў некаторыя тэксты, падрыхтаваныя для кнігі Элі Савікоўскага «Да зорак» («El ha-kokhavim», Мінск: Шах-плюс, 2009). З ім кантактаваў Павел Касцюкевіч; унёсак П. Касцюкевіча і Э. Керэта адзначаны і ў кніжцы.

12-3

Э. Керэт у Мінску-2016 між двума сваімі перакладчыкамі на беларускую (злева – Сяргей Шупа, справа – Павел Касцюкевіч). Клоўнскі здымак адсюль.

Гледзячы па ўсім, новая кіраўнічка Нацыянальнага агенцтва па турызму (якая раней працавала на В. Харужай, 28 прэс-сакратаркай, а ў Іудзейскім рэлігійным аб’яднанні – выканаўчай дырэктаркай) спадзяецца, што ў Беларусь скора прыедзе многа-многа Керэтаў. Але гэты артыкул, у якім шчодра цытуецца Вераніка Дарожка, на пазітыў неяк не натхняе: прасочваецца жаданне спісаць многія праблемы Беларусі на «сіндром вахцёра», хоць ясна, што рыба псуецца з галавы. Не веру я і ў байку пра Пятра Машэрава, які нібыта ў канцы 1970-х быў гатовы «аддаць яўрэям» будынак Рускага тэатра. Як я пераканаўся ў 2002 г., калі браў у яго інтэрв’ю, былы мастацкі кіраўнік тэатра Барыс Луцэнка – немалы фантазёр і кан’юнктурнік… Пасля 2006 г., калі ён выгнаў з тэатра Паўла Харланчука за тое, што малады акцёр пайшоў на Кастрычніцкую плошчу і адседзеў 10 сутак, не маю ахвоты кантактаваць з «юдафілам» Б. Л. і іншым не раю.

Парадавалі нядаўнія весткі з Амерыкі. Нью-Ёркскі ўніверсітэт атрымаў важкі грант на вывучэнне гісторыі савецкіх яўрэяў: за 7 гадоў плануецца выдаць 7 тамоў. Сярод даследчыкаў, якія будуць пісаць гэтыя кнігі, згаданыя д-р Аркадзь Зэльцар і д-р Эліса Бемпарад. Яны бывалі ў Беларусі (Аркадзь – той увогуле стаяў ля вытокаў яўрэйскага таварыства ў Віцебску напрыканцы 1980-х, а Эліса прыязджала на пачатку ХХІ ст., брала інтэрв’ю ў Гірша Рэлеса), шмат пісалі пра беларускае яўрэйства, цікавяцца ідышам і ідыш-культурай. Можна спадзявацца на станоўчы вынік.

Між іншага, адзін з артыкулаў Э. Бемпарад – «Ідышысцкі эксперымент у савецкім Менску» – публікаваўся ў тутэйшым часопісе «Аrche» ў 2007 г. Артыкул быў спрэчны, я пакрытыкаваў яго. Пазней у выдавецтве Індыянскага ўніверсітэта выйшла кніга «Becoming Soviet Jews: The Bolshevik Experiment in Minsk» – куды больш грунтоўная. Выдавецтва «Аrche» летась збіралася падрыхтаваць пераклад на беларускую мову, але «не асіліла». Кажуць, на рускую кніга Бемпарад пра яўрэяў Менска ці то ўжо перакладзена (у Расіі), ці перакладаецца.

Нашай краіне, агулам, не дужа шанцуе з яўрэйскай адукацыяй і навукай – у нас некаторыя любяць пагарачэй папрасцей. Вось прайшоў 17 красавіка фестываль «Такі Песах» з масай лекцый пра «мастацтва, бізнэс і ўсё астатняе». А 13-15 траўня намячаецца «Лімуд», дзе таксама будзе вінегрэт шоў «без абмежаванняў, фармату і тэматыкі». Нешта сумняюся, што выступіць на «Лімудзе» ў Мінску «грамадзкі дзеяч і папулярны блогер» Антон Носік: яго ваяўнічыя заклікі, датычныя сірыйцаў (маўляў, не саромейся, Пуцін, забівай…), «дасталі» ўжо нават расійскіх следчых.

Магчыма, у эпоху фельетонна-кліпавага мыслення гэткія імпрэзы і больш дарэчныя, чым сістэмныя намаганні ў галіне іўдаікі. Адылі мне дарагі ідыш, мова, паходжанне якой нейкія жартуны выводзяць з Ірана. Не без суму думаю, што рэсурсы многіх а многіх людзей трацяцца не на адраджэнне традыцыйнай мовы беларускіх яўрэяў, а, груба кажучы, на «папсу» і халтурку (зразумела, маю на ўвазе не ўсіх выступоўцаў, але тое, што генеральным партнёрам пазначаны Саюз беларускіх яўрэйскіх грамадскіх аб’яднанняў і абшчын з яго бяздзейным сайтам і даўно скампраметаваным старшынём, як бы намякае…).

Чарговы эпізод «вайны з кнігамі» прыпаў на красавік 2016 г. З ініцыятывы мытнікаў пад раздачу ў судзе трапілі наступныя выданні 2012 г. (!): Зянон Пазьняк «Добрая фатаграфія», Зянон Пазьняк і Валеры Буйвал «Абарона Курапатаў. Народны мэмарыял». Раней у мяне не даходзілі рукі пазнаёміцца з гэтымі кнігамі, але раз такі аўтарытэт, як суддзя Маскоўскага раёна г. Брэста Таццяна Гаргадзэ палічыла, што яны экстрэмісцкія… Паглядзеў і «Добрую фатаграфію», і «Абарону Курапатаў». Там нямала спрэчных момантаў (асабліва ў другой), але экстрэмізму я, чалавек з дыпломам палітолага ЕГУ, атрыманым у 1999 г. (ён эквівалентны дыплому Інстытута палітычных даследаванняў у Страсбургу), нідзе не выявіў.

Зразумела, уладам трэба адцягнуць увагу ад рэальных праблем, пераключыўшы яе на бяскрыўдную, у прынцыпе, літаратуру. Магу толькі паспачуваць аўтарам. З іншага боку, калі б нязменны лідар КХП-БНФ у свой час менш захапляўся падзелам людзей на «сваіх» і «чужых», да палявання на кнігі ў Беларусі магло б і не дайсці… Пошук «экстрэмізму» ў фотаальбоме – лухта і трызненне, аднак ці меншай лухтой быў нагавор на колішняга дэпутата Вярхоўнага Савета Беларусі Дзмітрыя Булахава (1959–2006), які, паводле З. Пазьняка, забіў чалавека на дарозе, павінен быў пайсці пад суд, але яго, Булахава, вызвалілі ад турмы з той умовай, што ён увосень 1992 г. зробіць даклад супраць рэферэндуму? «29 кастрычніка (насамрэч 27 кастрычніка – В. Р.) ён (Булахаў – В. Р.) выступаў з аргументацыяй псеўдаюрыдычнай, чаму не павінен адбыцца гэты рэферэндум… Настолькі чалавек прадаўся…», – кажа Пазьняк у пачатку гэтага відэа. Быццам і не ведае, што інцыдэнт на дарозе (наезд на жанчыну) з удзелам Булахава адбыўся толькі ў студзені 1993 г. (гл.: «Апазіцыя БНФ у Вярхоўным Савеце ХІІ склікання». Смаленск: Інбелкульт, 2015. С. 569).

Баюся, тут спрацаваў «эфэкт бумерангу». Пры ўсёй павазе да Пазьняка, у гісторыі з канфіскаванымі кнігамі я бачу яго не героем, які процістаіць «плебеям духа», а мізэраблем-ахвярай. Cёння гэтаму чалавеку споўнілася 72. Зычу яму хаця б к наступнаму дню народзінаў прызнаць свае шматлікія памылкі – можа, праз гэта вернецца і яго палітычная вага пачатку 90-х?

Экзатычны крок, звязаны з Курапатамі, зрабілі мінскія актывісты (Марат Гаравы і кампанія): звярнуліся ў пасольства Ізраіля з просьбай націснуць на ўлады РБ, каб тыя пашукалі звесткі пра двух курапацкіх пакутнікаў, Мардэхая Шулескеса і Мойшу Крамера. Сон на яве… Пасольства не стала мяшацца ў праблему будоўлі шматпавярховіка на тэрыторыі старых яўрэйскіх могілак у Мазыры (амерыканскія і расійскія рабіны хоць накрэмзалі пісьмы чыноўнікам…) – хутчэй за ўсё, не стане рэагаваць і зараз. Ды марыць нікому не забаронена.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

24.04.2016

rubinczyk[at]yahoo.com

Ад рэдакцыі. Мы не заўсёды згодныя з суб’ектыўнымі ацэнкамі нашых аўтараў, у тым ліку і В. Рубінчыка.

Апублiкавана 24 красавiка 2016 г.

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (10)

Непрыкметна паспеў юбілейны выпуск нашага забаўляльна-пазнавальнага серыяла жахаў. Нагадаю, упершыню «Катлеты & мухі» выйшлі ў эфір 13 жніўня 2015 года…

* * *

Спярша карціць пагаварыць не пра «навіны», шматкроць абсмоктаныя ў СМІ, а пра творчасць і падзеі з жыцця рэальных творцаў. Падзел «палітыка/культура» быў бы спрошчаным: творчасць аб’ектыўна звязана з палітыкай, і ў палітыцы ёсць творчы патэнцыял.

На пачатку лютага ў наш горад завітаў ізраільскі паэт Ёнатан Барг, які паказаў наведвальнікам кнігарні «Ў» свае кнігі, пачытаў вершы. Сам я на сустрэчу не хадзіў, але рэпартаж ад Саюза беларускіх пісьменнікаў сведчыць, што нефармальныя беларуска-ізраільскія сувязі мацнеюць. Вядома, да Барга прысуседзілася часовая павераная з пасольства (харашуха Юлія Р.-С.), але не яна вяла рэй. Галоўнымі на імпрэзе, выглядае, былі ўсё ж творчыя асобы: сам паэт, арт-дырэктар кнігарні Павел Касцюкевіч і перакладчык Барга з іўрыта на белмову Андрэй Хадановіч. Ну і файненька.

Яшчэ перад Новым годам у Мінску адкрылася выстава «Час і творчасць Льва Бакста». Сёлета ў Бакста (1866–1924), які родам з Гродна, юбілей: магчыма, і гэта паўплывала… 24 лютага, у «дзень скідак», мы з жонкай вырашылі паглядзець на даробак земляка ў мастацкім музеі – і не прагадалі. З аднаго боку, прыйшлося з паўгадзіны пастаяць у чарзе – з другога, натоўп мяне толькі пацешыў (у музей жа стаялі, а не па халяўную кока-колу).

1Charga

Чарга па разумнае, добрае, вечнае.

Самі творы – у экспазіцыі былі не толькі Бакст і Бенуа, а Шагал, Чурлёніс, іншыя Бакставы сучаснікі – лепей раз пабачыць. Зрэшты, выдадзены каталог, дзе ўсе яны фігуруюць. Не без ціхай радасці даведаўся, што продкі мастака, верагодна, з мястэчка Бакшты Віленскай губерні (цяпер яно ў Гродзенскай вобласці). Безліч разоў сядаў у аўтобус «Шчучын – Бакшты», калі ехаў на дачу…

Яшчэ павесяліла мяне падабенства Льва Бакста са славутым шахматным маэстрам Давідам Яноўскім (1868–1927) – знешняе і не толькі. Абодва з Заходняй Беларусі, абодва дабіліся поспеху ў Францыі, пажылі ў Амерыцы і памерлі ў аднолькавым узросце далёка ад Радзімы.

2-1Bakst   2-2janowsky_d

Бакст і Яноўскі. Знайдзіце 10 адрозненняў.

Пасля фантазійных карцін і вычварных строяў, пасля вусцішных дыдактычных афортаў Франсіска дэ Гойі (іх таксама ўпершыню выстаўлялі ў Мінску; дапраўды, тэма ахвяр вайны актуальная і праз 200 год) і мінатаўраў Пікасо адпачынкам для душы было апынуцца ў «пэнаўскім» кутку музея, дзе гадзіннікавы майстар мірна чытае на ідышы газету «Гайнт», каза вядзе нязмушаны дыялог са свінчом, а мастак на аўтапартрэце падсілкоўваецца бульбай. Шчыра кажучы, калі б у музеі здарыўся пажар (не дай Б-г!), першымі ратаваў бы іменна гэтыя работы.

3Pen

У гасцях у казкі Іегуды Пэна.

Праз месяц нас чакае юбілей Мойшэ Кульбака (1896–1937). У Ізраілі яшчэ жывая кабета, якая памятае спектаклі, пастаўленыя Кульбакам у Вільні 1920-х гг., – пра гэта мне напісала Пніна Мелер. Апошнія восем гадоў паэт са Смаргоні працаваў у Менску, дзе і быў арыштаваны як «польскі шпіён». Вярнуўшыся з «эміграцыі» ў 1928 г., Кульбак хутка прыняў савецкія правілы гульні, увайшоў у рэдкалегію часопіса «Штэрн» і пачаў хваліць сталінскую нацыянальную палітыку. Тым не менш у многіх сваіх творах (раман «Зельманцы»… п’еса «Бойтра»… вершы і паэмы…) ён штурмаваў вышыні.

А зараз спусцімся з нябёсаў на зямлю, яшчэ пакрытую снегам. Некаторым падалося, што першы прэзідэнт 23 лютага выказаўся пра тэрміновыя выклікі трохі загадкава: «Прыйдзе вясна – разбяромся». Але ж вялікай загадкі тут няма; чарговы «перл» мог выклікаць разрыў шаблонаў толькі ў… ну, скажам, зусім наіўных людзей.

Наколькі ведаю, у «вышэйшых эшэлонах улады» гумар у стылі «Нашай Рашы», вульгарныя анекдоты і прымаўкі маюць не абы-якую папулярнасць (трэба ж неяк «выпускаць пару» – і гэта не ўчора пачалося). У снежні 2010 г. нязменная (з 1996 г.) старшынька цэнтрвыбаркама на пытанне, калі яна пакіне сваю пасаду, адказала так: «Я птушка паднявольная, калі адпусцяць – тады палячу». Гэта амаль дакладная цытата з анекдота пра блудную жонку. І пра вясну ёсць «вясёлая» (на адзін раз) прымаўка: «Вясна пакажа, хто дзе сраў».

У 2003 г. мне выпала няшчасце працаваць у адным кабінеце з Васілём К. – доктарам навук, галоўным рэдактарам «саліднага» праўрадавага выдання, прысвечанага беларускай мінуўшчыне. На мяне ён гыркаць не наважваўся (відаць, па яго наменклатурных паняццях я быў «роўны», нягледзячы на маладосць), рабіў дробныя паскудствы спадцішка. Затое на падначаленых адыгрываўся напоўніцу. Прыпамінаю яго зварот да сівога дзівака – рэдактара аддзела: «А мне, Барыс, да п…ды, што ты там думаеш!»

Кагосьці яшчэ здзіўляе, што ў брэсцкай міліцыі выраз «иди на х…» не з’яўляецца абразай?

Што казаць, непрыемныя мне Шарыкавы, якія масава распладзіліся за апошнія 20 гадоў. Але, на жаль, хапае пытанняў і да тых, хто лічыць сябе рэінкарнацыяй праф. Праабражэнскага і д-ра Барменталя.

Пра Святлану Алексіевіч з яе неадэкватнымі дыягназамі беларускаму грамадству пісаў ужо. А вось гісторыя пра маечку «Нolocostе», што яшчэ 13 лютага прадавалася ў самым сэрцы Мінска, – на Нямізе, 3. Сяброўка Алексіевіч, выкладчыца ўніверсітэта культуры Юлія Ч. заўважыла прынт – і абурылася гэткай «знявагай пачуццяў». Незразумела, праўда, хто мусіў лічыць сябе пацярпелымі – тыя, хто перажыў Халакост? Іх нашчадкі? Усе яўрэі? Родзічы яўрэяў і «людзі добрай волі»? Так ці інакш, Ч. апублікавала гісторыю ў сваім фэйсбуку, а далей абурэнне прадаўцом і вытворцам расло, як снежны камяк. Некалькі энтузіястаў пакінулі запісы ў кнізе скаргаў на Нямізе, і майка знікла з продажу.

4Majka

Фота з tut.by.

Здавалася б, канфлікт вычарпаны. Так, «спецыяліст» па антысемітызму, вядомы ў беларускім зямляцтве Іерусаліма перапісчык чужых кніг і энцыклапедый Якаў Б. кінуўся ў развагі: «Кракадзіл, які падмяў пад сябе ў сексуальным ажыятажы [sic] другога кракадзіла і раве ад асалоды – зялёнага колеру, як і належыць кракадзілу. А вось яго ахвяра – чорнага колеру. Такіх кракадзілаў не бывае (відаць, пра чорнага каймана аўтар не чуў. – В. Р.) Надта ўжо страшная аналогія праглядаецца. Калі задумацца, зялёны колер – колер іслама. Чорны колер – гэта, натуральна, яго ворагі. А слова Халакост, каб усім адразу стала зразумела: сёння мы вас толькі гвалцім, а заўтра будзем забіваць». Але што возьмеш з былога мінчаніна, на рубяжы ХХ-ХХІ ст. не раз прызнанага падманшчыкам праз суды? Запомніўся і яго паранаідальны «замалот» у газеце «Авив» (№ 8-9, 2005) пасля таго, як нейкія вандалы пакінулі на «Яме» птушынае пер’е і гронку рабіны: «Пяро на абеліску значыць для яўрэяў адкрытую пагрозу, а чырвоная гронка рабіны выглядае, як кроплі крыві». Дый сайт, на якім ён 16.02.2016 апублікаваў сваю саматужную канспіралогію, мякка кажучы, не адпавядае нормам цывілізаванай журналістыкі. Чаго вартае рэзюмэ «ад рэдакцыі» ў адказ на намер дэпутатаў іерусалімскага муніцыпалітэта пераназваць плошчу Сіёна ў плошчу Талерантнасці: «Талерантнасць, бля». Леанід Барысавіч Школьнік, член КПСС з 1970 г., у сваім рэпертуары…

Аднак tut.by, адзін з самых папулярных інтэрнэт-парталаў Беларусі, не пазней за 17 лютага звярнуўся ў міністэрства гандлю, пракуратуру і нават да такіх «аўтарытэтаў», як Рыгор Васілевіч і Мікалай Чаргінец, з пытаннямі аб кваліфікацыі вапіюшчага факта (прапаганда Халакоста? парушэнне аўтарскіх правоў на брэнд «Lacoste»? распальванне міжэтнічнай варожасці? экстрэмізм?), і гэта ўжо сур’ёзна. Беларуска Юлія Ч. і яе прыхільнік, мінскі яўрэй Марк Б. – жывы доказ таго, што «Вікіпедыя» мудрасці не прыбаўляе – пачалі сартаваць людзей паводле іхняга стаўлення да маечкі. «Нашы» – «гуманісты», прасунутыя, «грамадзянская супольнасць»… «Не нашы» – «снулыя», не нармальныя, антысеміты, ледзь не нацысты… Натуральна, гэткая самаўпэўненасць выклікала адпор з розных бакоў.

Разумна выказаўся ў першыя ж суткі канфлікту вядомы рэпетытар, Яўген Л. з Мінска (таксама яўрэй, дарэчы): «Я думаю, што трэба зменшыць агрэсію ў каментах адносна, перш за ўсё, прадаўца, а таксама гаспадара крамы і вытворцаў. Міністэрства гандлю, сертыфікаты адпаведнасці, прыцягнуць да адказнасці… Мне здаецца, што пяройдзена мяжа самаабароны»), але рэдакцыя tut.by яго довады не ўспрыняла. І «злавіла» з’едлівы адказ ад бабруйскага блогера Дзмітрыя Растаева, які раней заступаўся за яўрэяў (калі сапраўды нас тут дыскрымінавалі):

Словa «хaлaкост» лацініцай увогуле-то пішацца «holocaust», а не «holocoste». У прынцыпе, гэта тое самае, як калі б у іспанскім імені Хуліа нехта пачуў рускае слова з трох літар і пачаў крычаць, што іспанцы яго абражаюць. Цяжкасці перакладу, панімаеш!

Але, дапусцім, дызайнеры і сапраўды згулялі на паранімічнай блізіні лексем «lacoste» і «holocaust». На грані фолу гэтая гульня? Так, магчыма. Але, дазвольце, мы ж людзі сучасныя і вольнадумныя, якія не раз апладзіравалі ўсяму, што на грані! Pussy Riot, Charlie Hebdo, Femen… Чаму ж на маечках «holocoste» наша вольнадумства раптам спатыкнулася і дало збой?

Прыблізна тое ж Растаеў нашрайбаў для даволі-такі масавай «БелГазеты». Пад словамі «малахольные» і «доносы» я б не падпісаўся, ды ўсё ж спадзяюся, што растаеўскія публікацыі крыху ацвярозяць «гуманістаў», якія зацыкліваюцца на высмактаных з пальца праблемах, не бачачы (не жадаючы бачыць?) праблем рэальных. Між тым, менш за 100 метраў ад месца продажу няшчаснай маечкі з кракадзіламі паўстагоддзя таму знеслі Халодную сінагогу – адзін з найстаражытнейшых архітэктурных помнікаў Мінска. Быў шанс аднавіць яе ў 2001–2002 гг., але ўлады закалыхалі яўрэйскую суполку байкамі пра тое, што на месцы пабуранай сінагогі з’явіцца памятны знак (як і на Дзімітрава, 3…) «Вікіпедыя» паведамляе, што знака няма па стане на сакавік 2010 г. – што характэрна, яго няма і праз шэсць гадоў. Канечне, гэтыя факты варта разглядаць у шырэйшым кантэксце.

Дужа хацелася б скіраваць імпэт некаторых, шчырых у сваiх пачуццях актывістаў, у правільнае рэчышча, пагатоў праблемныя зоны нашага жыцця не абмяжоўваюцца Ракаўскім прадмесцем. Шматкроць гаварылася, напрыклад, што беларусам і яўрэям патрэбна мемарыяльная дошка ў гонар выдатнага артыста Саламона Міхоэлса, якая была абяцана ўрадам РБ усяго-та 18 гадоў таму – у сакавіку 1998 года. Ад грамадскай дзейнасці я фактычна адышоў, але сваімі думкамі з ахвотнымі дзялюся. І, можа быць, хтосьці ўсё ж адкіне іронію ды «паслухае Рубінчыка», як тое раіла «галоўная яўрэйская газета» яшчэ ў лютым 2002 г.

5Aviv2002

Каштоўная інструкцыя

І… зноў пра Лукашэнку, куды ж без яго. У Мінску намячаецца канцэрт памяці Фрыдэрыка Шапэна: на фартэпіяна будзе граць музыка Аляксандр Музыкантаў. Во каб нам усім паднапружыцца і сабраць подпісы за тое, каб іншы Аляксандр узяў сабе прозвішча Прэзідэнтаў: не выключана, што хоць тады ён пачне паводзіць сябе, як належыць кіраўніку дзяржавы. А яшчэ можна кінуць у печку старыя-старыя штаны…

rubinczyk[at]yahoo.com

Мінск, 26.02.2016

 

Кароткі змест папярэдніх серый

№ 1 (13.08.2015). Уводзіны. ІРА для чайнікаў. Як у іудзейскім рэлігійным аб’яднанні чытаюць матэрыялы belisrael.info. Пра кандыдатаў на беларускіх прэзідэнцкіх выбарах. Несправядлівасць у дачыненні да Ю. Шульгана. Слабасць Т. Караткевіч і «апазіцыі» ўвогуле. Меркаванне К. Шульман.

№ 2 (19.08.2015). «Хацелкі» Мясніковіча і Кабякова. Спадзевы на бязвізавы рэжым паміж Беларуссю і Ізраілем. Размовы пра закрыццё пасольства Ізраіля, завышэнне колькасці яўрэяў у Беларусі З. Пінхасікам і А. Ліберманам. Успаміны пра 2003-2004 гг.

№ 3 (10.10.2015). Пра дзівакоў і арыгіналаў. Дз. Харык, Г. Рэлес, С. Рохкінд, Э. Пікус…

№ 4 (22.10.2015). Беларусь як дзяржава з рынкавай эканомікай і «астраўкамі сацыялізму». Месца ў ёй яўрэяў. «Яўрэйскі» нумар часопіса «Партызан». Творчая сустрэча ў музеі П. Броўкі. Спектаклі Купалаўскага тэатра з «яўрэйскімі» матывамі. Юдафільства, абыякавасць і пашырэнне паганскіх каштоўнасцей. Перавыданне рамана М. Кульбака «Зельманцы» і віншаванні ад ІРА.

№ 5 (06.11.2015). Яўрэі ў беларускай гісторыі – палеміка з пазіцыяй А. Шумана. Агляд выказванняў А. Лукашэнкі па «яўрэйскім пытанні». Выхад кнігі С. Антановіча з падкрэсліваннем «сіянізму» кіраўнікоў ГУЛага. Непаразуменне «прагрэсіўных» і артадаксальных іўдзеяў у Беларусі. Часопіс «Arche» з успамінамі Р. Хасіда пра даваенны Гродна.

№ 6 (09.12.2015). Яўрэйскія персанажы і тэмы ў творчасці С. Алексіевіч. Крытыка яе Нобелеўскай прамовы. Анонс выступлення ў Ізраілі. Пра спектакль «Шалом Алейхем!» у мінскім музычным тэатры.

№ 7 (22.12.2015). Кніга В. Сойфера «Улада і навука». Гісторыя пра журналістку Мікуліну і Сталіна. Погляды С. Алексіевіч. Перамены ў паводзінах А. Рыбіна. Прапаганда ад А. Эскіна і Р. Іофе.

№ 8 (18.01.2016). Сянцы ў Мінску. Брашура Р. Ігнацішчава. Лёс пасольства Ізраіля ў Мінску. «Паштоўкі ад Лукашэнкі». Становішча ў эканоміцы РБ. Выказванні ідэолухаў (Сяргей М., Авігдор Э…)

№ 9 (08.02.2016). Паездка тэлевядучага БТ у Ізраіль. Дэманстрацыя 2003 г. супраць закрыцця пасольства Ізраіля ў Мінску вачыма Г. Пекера. 50 гадоў з часу судовага працэса Сіняўскага і Даніэля. Уражанні ад «Гаворыць Масква». Спрэчнае прызначэнне Г. на пасаду дэкана. Фанатызм змагароў за ўвекавечанне імя Машы Брускінай.

Опубликовано 26.02.2016