Tag Archives: история сионизма в Беларуси

Анна Базаревич. “Сионизм как доктрина” (на белорусском)

СЕМІНАР ПІСЬМО І МЫСЛЕННЕ

ЭСЭ

НА ТЭМУ: “СІЯНІЗМ ЯК ДАКТРЫНА”

Выканала

Базарэвіч Ганна

Выкладчык

Уладзіслаў Іваноў

Віцебск, 2016

ЗМЕСТ

УВОДЗІНЫ…………………………………………………………………………………………. 3

ГЛАВА 1. ГІСТАРЫЧНАЯ РЭТРАСПЕКТЫВА І СУТНАСЦЬ ІДЭАЛОГІІ СІЯНІЗМУ ………………………………………………………………………………………….. 5

1.1. Эвалюцыя сіянізму ад старазапаветных каранёў да сучаснасці…………….. 5

1.2. Сіянізм у дзеянні: афармленне ідэалогіі сіянізму Т.Герцлем ……………….. 6

ГЛАВА 2. СТАЎЛЕННЕ ДА СІЯНІЗМУ ………………………………………………… 9

2.1 Падтрымка сіяністаў на Захадзе і пераследы ў СССР…………………………… 9

2.2. Сіянізм у сучаснасці: трансфармацыя поглядаў на дактрыну і антыізраільская палітыка…………………………………………………………………….. 11

ЗАКЛЮЧЭННЕ …………………………………………………………………………………. 13

УВОДЗІНЫ

У сучасным свеце да нацыянальна-вызваленчых рухаў, проста нацыянальных, альбо проста вызваленчых склаліся адносіны, як да заканамернасцяў. Маўляй, апынуліся ў адных межах некалькі супольнасцяў. Па розных прычынах: у выніку непаразуменняў, войнаў, развязаных з-за імперыялістычных амбіцый краін-суседак, альбо добраахвотных аб’яднанняў этнасаў для супрацьстаяння агульнай пагрозе. Прыходзіць час і сітуацыя патрабуе выйсця. Не здзіўляе лагічнае завяршэнне: кансалідацыя нацыі і яе памкненне да стварэння ўласнай дзяржавы. Дзесьці гэта адбывалася мірным шляхам, дзесьці шляхамі ўзброенымі.

Аднак, нягледзячы на тоеснасць працэсаў, ідэя вяртання яўрэяў на зямлю Ізраіля, якая аформілася ў нацыянальны рух і ідэалагічную дактрыну – сіянізм, выклікае ў грамадства шмат пытанняў, адказы на якія яно атрымлівае ад свайго ўрада, альбо ад аўтарытэтных сусветных арганізацый ці лідараў. Працэс фарміравання поглядаў на сіянізм, як паказала практыка, заўжды быў афарбаваны ў колеры эканамічных цікаўнасцей краін-дыяспар на Захадзе і ідэалагічнай палітыкі ў Расійскай імперыі і СССР.

Формы – духоўная і палітычная – у якіх існаваў сіянізм, у сукупнасці прывялі да з’яўлення новай і цалкам паспяховай дзяржавы ў сучаснасці. Дактрына, у аснове каторай ляжала старазапаветнае, нават міфічнае ўяўленне аб месцы яўрэйства ў свеце, мела лёсавызначальную ролю ў станаўленні яўрэйскай нацыянальнай дзяржавы. На шляху да перамогі гэтай ідэалагічнай канцэпцыі стаялі амаль неадольныя перашкоды: пачынаючы ад адсутнасці прыдатнай і свабоднай тэрыторыі для вяртання “у Сіон”, стымуляцыi народнага недаверу да габрэяў і нават да зручнага апраўдання эканамічных паразаў кіраўніцтва дзяржаў-дыяспар, што на практыцы часта пагражала фізічным знішчэннем.

Нават разглядаючы павярхоўна ўмовы існавання і развіцця сіянізму, можна здзівіцца ўніверсальнасці, з якой дактрыну выкарыстоўвалі і выкарыстоўваюць не толькі палітыкі, але і ўсе зацікаўленыя. “Сусветная сіянісцкая змова”, альбо “Тэорыя жыдамасонскай змовы” сталі ўжо вядомымі фразеалагізмамі, якімі тлумачаць невытлумачальнае, найчасцей з негатыўнай канатацыяй. Напэўна, дактрына сіянізму з’яўляецца самай спекулятыўнай з усіх ідэалагічных і палітычных канцэпцый. У гэтым эсэ будзе разглядацца прырода ўзнікнення сіянізму як ідэалагічнай канцэпцыі, дактрыны, а таксама будзе здзейснена спроба прасачыць эвалюцыю сіянізму пад уплывам унутраных супярэчнасцей і знешніх абставін.

ГЛАВА 1. ГІСТАРЫЧНАЯ РЭТРАСПЕКТЫВА І СУТНАСЦЬ ІДЭАЛОГІІ СІЯНІЗМУ

1.1. Эвалюцыя сіянізму ад старазапаветных каранёў да сучаснасці

И возвращу Я изгнанных народа моего,

Израиля… И насажу Я их на земле их, и

не будут они больше вырваны из земли

своей, которую Я дал им.” 1

На працягу ўсяго часу рассейвання яўрэйскі народ імкнуўся вярнуцца на сваю радзіму – на зямлю Ізраіля. Рэлігійныя прадпісанні іўдаізму ўтрымліваюць запавет вяртання ў зямлю Ізраіля. Адданасць народа Ізраіля роднай зямлі і ўсведамленне свайго адзінства сталі ідэйным ядром зараджэння ў яўрэйскім асяроддзі нацыянальнай ідэі і імкненняў да вяртання ў зямлю Ізраіля, стварэння на яе тэрыторыі дзяржавы.

Гістарычна склалася, што будучы выгнанымі з уласнай зямлі рымлянамі ў І ст. н.э. і рассеянымі па свеце яшчэ ў пачатку першага тысячагоддзя, яўрэі захавалі ідэнтыфікацыю і, нарэшце, ў ХІХ ст. саспелі да рашэння вярнуцца на гістарычную радзіму. Пры чым, што ў аснове гэтага рашэння ляжаў рэлігійны закон – прадпісанні, якія ўтрымліваюцца ў Торы (Стары Запавет) – свяшчэннай кнізе іўдзеяў. Больш за тое, адпаведна гэтым прадпісанням яўрэйская прысутнасць на зямлі Ізраіля ніколі не перарывалася і кожны рэлігійны яўрэй ведаў, што з прыходам Машыяха (Месіі) усе яўрэі свету збяруцца на сваёй Радзіме. Бывалі часы, калі яўрэйская прысутнасць у Іўдзеi абмяжоўвалася адной сям’ёй, якая існавала пры падтрымцы і на сродкі дыяспары. Менавіта гэтыя ідэі сталі першапачатковымі праявамі ідэі вяртання.

На працягу стагоддзяў, падвяргаючыся ціску і непрыняццю з боку суседзяў, яўрэі сфарміраваліся ў асобную маргіналізаваную супольнасць.

________________________________

1 Библия. Книги Священного Писания Ветхого и Нового завета в русском переводе с параллельными местами и приложениями. – Чикаго: SGP, 1990. – 1217 с. Амос, 8:14–15.

Тым не менш, супольнасць заможную і выгадную на выпадак пазыкі, і нязручную на выпадак вяртання гэтай пазыкі. Напярэдадні афармлення ідэй сіянізму ў дактрыну, яўрэйская супольнасць канцэнтравалася ва Усходняй і Цэнтральнай Еўропе.

Права яўрэяў на зямлю Іўдзеі згадвалася ў Торы, такім чынам, Тора была адзіным дакументам, які рэгламентаваў рашэнне вяртання. Аднак, ці выглядала гэта легітымным у вачах арабаў-бедуінаў, якія ўжо занялі гэтую тэрыторыю? Безумоўна, не. Менавіта адтуль бярэ карані араба-ізраільскі, ці, правільней сказаць, палестына-яўрэйскі канфлікт.

1.2. Сіянізм у дзеянні: афармленне ідэалогіі сіянізму Т. Герцлем

Фарміраванне неспрыяльных умоў для жыцця яўрэйскай супольнасці: “Часовыя правілы аб яўрэях” 1882 г., хваля антысемітызму, выкліканая справай Дрэйфуса ў 1894 г., забойствам імператара Аляксандра ІІ, пагромы, што пранесліся па паўднёвых і заходніх губернях імперыі – усе гэта выклікала імкненне габрэяў эміграваць.

Яшчэ да таго, як былі сфармуляваны мэты і вызначаны шляхі са сродкамі іх дасягнення, якія габрэйскі нацыянальны рух ставіў перад сабой, ідэя вяртання ў зямлю Ізраіля была прадметам праграмных мэтаў некаторых габрэйскіх арганізацый. Упершыню, на тэрыторыі Расійскай імперыі сіянісцкая ідэя – вяртанне ў зямлю Ізраіля – прасоўвалася ў габрэйскія масы суполкай “Білу”, якую ўзначаліў Ізраэль Белкінд – сын настаўніка з Гомеля. Назва суполкі складаецца з пачатковых літар біблейскага верша: “Бейт Я‘аков леху венелха” (“Дом Якава! Уставайце і пойдзем!”).2

Безумоўна, першыя эмігранты не дзейнічалі ў рамках нейкага руху, бо прычына была куды больш мацнейшая: натуральны страх перад фізічным і

___________________________

2 Библия. Книги Священного Писания Ветхого и Нового завета в русском переводе с параллельными местами и приложениями. – Чикаго: SGP, 1990. – 1217 с. Іс. 2:5

маральным знішчэннем. Аднак, фарміраванне ідэі і афармленне яе ў канцэпцыю не прымусіла доўга чакаць. Пачаткам гэтага працэсу стала судовае абвінавачванне ў шпіянажы Альфрэда Дрэйфуса – французскага афіцэра, які меў габрэйскае паходжанне. Справа выклікала хвалю непрыяцця, якоя ўжо можна было смела дэманстраваць, бо быццам бы аблічэнне габрэя зрабіла легітымным антысеміцкія настроі. Тэадор Герцль – журналіст, які пісаў для прэсы агляды працэсу, прысутнічаў на судовым паседжанні і быў абураны тым, штто адбывалася. Т. Герцль быў свецкім чалавекам, далёкім ад традыцыйных габрэйскіх поглядаў, але яго светацям падчас судовай справы над Дрэйфусам цалкам перамяніўся. Гэтаму чалавеку было наканавана стаць бацькам сусветнага сіянізму, заснавальнікам Сусветнай сіянісцкай арганізацыі.

У яго дактрыне ляжалі прызнанне ўсіх яўрэяў свету адзінай нацыяй і перакананне ў немагчымасці іх паўнавартаснага нацыянальнага і эканамічнага развіцця па-за гістарычнай радзімай. Існавала адзінае магчымае рашэнне – адраджэнне яўрэйскай дзяржавы. У праграме Сусветнай сіянісцкай арганізацыі, створанай на I Базэльскім кангрэсе ў жніўні 1897 г., гучала:

“Сіянізм імкнецца стварыць для яўрэйскага народа надзейнае прававое сховішча ў Палестыне. Для дасягнення гэтай мэты кангрэс прапануе наступныя сродкі:

1) Мэтазгоднае спрыянне засяленню Палестыны яўрэйскімі земляробамі і рамеснікамі;

2) Арганізацыя ўсяго яўрэйскага народа метадам стварэння мясцовых і агульных саюзаў адпаведна з законамі розных краін;

3) Узмацненне яўрэйскага нацыянальнага пачуцця і самасвядомасці;

4) Падрыхтоўчыя крокі да атрымання згоды дзяржаў на прывядзенне ў выкананне мэт сіянізму”.3

_____________________________________

3 Базельская программа // Электронная еврейская энциклопедия [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://www.eleven.co.il/article/10376/. – Дата доступа: 22.01.2016.

Як бачна, ідэя гуманная, высокая і заканамерная ва ўмовах і часе ўзнікнення. Чаму б насамрэч не пазбавіцца ад непрыемнага суседства з гэтым народам? Падаецца, што няма нічога прасцейшага, чым “Чамадан, вакзал, Палестына”. Але шлях рэпатрыянтаў на гістарычную радзіму быў складзены з умоў і перашкод.

ГЛАВА 2. СТАЎЛЕННЕ ДА СІЯНІЗМУ

2.1 Падтрымка сіяністаў на Захадзе і пераследы ў СССР

Што склала ўмовы эміграцыі габрэяў у Палестыну? Сацыяльныя працэсы, якія адбываліся ў асяроддзі, эканамічная і тэрытарыяльная зацікаўленасць краін, іх сацыяльна-эканамічнае становішча і, нарэшце, ідэалагічная атмасфера, якая панавала ў першых дзесяцігоддзях ХХ ст. Не ўсюды ў краінах габрэйскай дыяспары дадзеныя працэсы ішлі аднолькава. Больш, за тое, у рэалізацыі ў дачыненнях да сіяністаў, яны былі палярныя на Захадзе і СССР. Разгледзім іх на двух прыкладах: умовы дзейнасці сіяністаў на беларускіх землях, якія знаходзіліся ў складзе ІІ Рэчы паспалітай і частцы беларускіх зямель, якая прадстаўляла савецкія тэрыторыі.

З пачатку 1920-х гг. сіянісцкі рух у Савецкай Беларусі апынуўся ў нелегальным становішчы і быў вымушаны дзейнічаць у падпольных умовах. Дамінуючая роля камуністычнай партыі ў Савецкай Беларусі прывяла да беспартыйнай арганізацыі сіянісцкага руху і яго афармлення ў паўлегальныя арганізацыі і гурткі. Любыя памкненні да нацыянальнага самавызначэння ў хуткім часе пачалі катэгарычна адмаўляцца. Генеральныя штабы і Цэнтральны камітэт сіянісцкага руху ў Беларусі сканцэнтравана прыступілі да арганізацыі сваёй дзейнасці ў падполлі. Амаль кожны крок рэгламентаваўся спецыяльнымі загадамі і парадамі. Сярэдзіна і другая палова 1920-х гг. характарызавалася жорсткімі рэпрэсіямі ў дачыненні да актывістаў сіянісцкіх арганізацый і партый. Па беларускіх тэрыторыях, пераважна Гомельшчыне, Бабруйшчыне, Віцебшчыне, пранеслася хваля арыштаў чальцоў сіянісцкіх арганізацый, узмацніўся ціск у адносінах да падазроных. Большасць прысудаў была вынесена з інкрымінацыяй абвінавачаным антысавецкай, антыкамуністычнай і контррэвалюцыйнай дзейнасці. Вынікі даследаванняў па гэтай тэматыцы амаль аднагалосна сведчаць аб канчатковым разгоне руху ў 1928 г., калі была забаронена апошняя легальная яўрэйская партыя “Паалей Цыён”. Але архіўныя дакументы падцвярджаюць існаванне сіянісцкіх ідэй на Беларусі і ў 1940 г. Менавіта перад суполкай “Хашамер Хацаір” стаяла пытанне аб узмацненні руху і канцэнтрацыяй сіл да Катастрофы. Пасіўная пазіцыя, існаванне ва ўмовах падполля не здолела арганізаваць беларускае яўрэйства, не здолела яго выратаваць ад знішчэння.

У Заходняй Беларусі (1921–1939 гг.) сіянісцкі рух актыўна падтрымліваўся яўрэйствам і спрыяльнымі адносінамі ўлад. Дзейнасць заходнебеларускіх сіяністаў не была абмежавана ўладамі і гарантавалася заканадаўствам. Сіяністы Польскай Рэспублікі ўдзельнічалі ў барацьбе за месцы ў сенат на выбарах і мелі там свае прадстаўніцтвы. Ва ўсіх павятовых цэнтрах і мястэчках беларускіх ваяводстваў існавалі сіянісцкія арганізацыі. Іх дзейнасць была накіравана на абарону нацыянальных, рэлігійных і палітычных інтарэсаў яўрэяў. Сіяністы Заходняй Беларусі былі вольныя ў арганізацыі культурна-адукацыйнай дзейнасці яўрэйскай абшчыны, заснаванні прадпрыемстваў для хахшары, адкрыцці іўрыцкіх школ. У сіянісцкiм руху таксама прасочвалася канкурэнцыя паміж найбольш уплывовымі арганізацыямі “Эт Ліўнот” і “Ха Мішмар”, гэта было выклікана імкненнем мець свае прадстаўніцтвы ў дзяржаўным сойме. Актыўную культурна-асветніцкую працу праводзіла клерыкальная арганізацыя “Мізрахі”, гэта было абумоўлена неабходнасцю падтрымкі аўтарытэта рэлігійнай абшчыны ва ўмовах росту ўплыву свецкай. З 1926 г. вялікі ўплыў пачынаюць набываць прыхільнікі рэвізіянісцкай плыні на чале з Ул. Жабацінскім. Лакальныя арганізацыі “Бейтар” існавалі ва ўсіх мястэчках беларускіх ваяводстваў. З другой паловы 1920-х гг. эміграцыйныя працэсы актывізаваліся, што было выклікана фінансавым крызісам і імкненнем польскага ўрада разгрузіць працоўны рынак у дзяржаве. Менавіта з гэтых тэрыторый у міжваенны час эмігравала найбольшая колькасць рэпатрыянтаў.

Адрозненні ў развіцці сіянісцкага руху ў Савецкай і Заходняй Беларусі тлумачацца рознымі ўмовамі існавання ў кантэксце дзеячага заканадаўства. У той час, калі сіяністы Польшчы актыўна ўдзельнічалі ў жыцці яўрэйства – займаліся падрыхтоўкай будучых рэпатрыянтаў да аліі, а такасама непасрэднай эміграцыяй, займалі актыўную пазіцыю на ўнутрапалітычнай арэне, абараняючы інтарэсы яўрэйства, сіяністы Савецкай Беларусі спачатку былі вымушаны дзейнічаць у паўлегальных умовах, падвяргаючыся рэпрэсіям, а пазней і ўвогуле іх арганізацыі былі забароненыя. Безумоўна, ва ўмовах дамінуючай ролі камуністычнай партыі любы ўдзел ва ўнутрапалітычным жыцці Савецкай дзяржавы быў выключаны.

2.2. Сіянізм у сучаснасці: трансфармацыя поглядаў на дактрыну і антыізраільская палітыка.

1948 г. стаў годам абвяшчэння незалежнасці Дзяржавы Ізраіль. Пасродкам Рэзалюцыі Генеральнай Асамблеяй ААН у 1947 г. яўрэі светы атрымлівалі тэрыторыю. Будзе недастаткова ацаніць гэтую падзею як перамогу ў амаль двутысячагадовай барацьбе за тэрыторыю. Наспяваюць пытанні. А калі б не Халакост, ці было б рашэнне сусвету размежаваць Палестыну і даць кавалак зямлі яўрэям? Кім з’яўляюцца яўрэі-рэпатрыянты для арабаў-палестынцаў? Ці не акупантамі, ці не ворагамі, якія прыйшлі на іх зямлю? Безумоўна, адказ станоўчы. Адсюль ідзе адпраўная кропка канфлікту. Аднак, гэта не проста лакальны канфлікт, а сусветная палітыка.

Як сталася, што арганізацыя, створаная для падтрымкі і ўмацавання ў свеце міжнароднага міру і рэалізацыі шматвектарнай дыпламатыі стала сусветным рупарам араба-мусульманскага блоку? У адносінах да сіянізму асноўным пікам у адносінах Генеральнай Асамблеі і Ізраіля стала рэзалюцыя ААН, прынятая ў 1975 годзе, якая абвяшчала сіянізм – формай расізма і расавай дыскрымінацыі. 4 (адменена ў 1991 г. – рэд.) Сусвет аказаўся не ў стане разабрацца, што сіянізм – гэта ідэя, а не палітыка. Такія адносіны тлумачацца тым, што ідэя,

____________________________________

4 Резолюция ООН о сионизме (1975) // ЭНЦИКЛОПЕДИЯ “ЕВРЕЙСКИЙ МИР” [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://jhistory.nfurman.com/teacher/06_170.htm. – Дата доступа: 22.01.2016.

настолькі дзейсная і моцная, што рэалізацыя яе мэтаў пацягнула за сабой палітычныя праблемы, зачастую выражаныя ўзброенымі канфліктамі. Тое ляжыць на паверхні. А з другога боку, Ізраіль з’яўляецца адзіным прадстаўніком дэмакратычных каштоўнасцей на ўсім бліжнеўсходнім абшары, з чаго вынікае заканамернае супрацьстаянне палітычных рэжымаў.

Нягледзячы на тое, што абстаноўка на Ізраільскіх тэрыторыях не самая спакойная, яны з’яўляюцца прыцягальнымі для габрэяў усяго свету. Моцная сіянісцкая ідэя ў спалучэнні з гасціннай дзяржаўнай праграмай для рэпатрыянтаў, робяць па сённяшні дзень зямлю Ізраіля прыцягальнай для новых пасяленцаў з краін дыяспары.

ЗАКЛЮЧЭННЕ

Калі падсумаваць усё вышэйнапісанае, то вынікае, што бываюць лёсавызначальныя выпадкі, калі Святое пісанне становіцца падставай да дзеяння, асновай для стварэння ідэі і канцэпцыі, якія пазней афармляюцца ў ідэалагічную дактрыну, якая ў сваю чаргу і становіцца асноўным рэгламентам руху. Сіянізм стаў яскравым і пакуль што адзіным прыкладам такога працэсу. Закрануўшы ўсе сферы палітычнага, сацыяльна-эканамічнага і культурнага жыцця ў краінах дыяспары, дактрына стала не толькі сродкам да легітымнага вяртання на зямлю Ізраіля, але і падставай да спекуляцый у міжнародных адносінах.

Да сёняшняга часу сіянізм, а дакладней яго вынік – дзяржава Ізраіль – змагаецца за права на існаванне на мапе. Ці ёсць гэта права? Канцэпцыя сіянізму цалкам пацвярджае яго. Але з другога боку пра якое права на тэрыторыю можа ісці размова, калі яна ўжо некалькі тысяч год занятая іншымі народамі, пакаленні якіх нарадзіліся на гэтай зямлі і не з’яўляліся захопнікамі. Тут адказ робіць кожны зыходзячы са сваіх сімпатый, бо калі паглядзець рацыянальна, то вагі знаходзяцца ва ўраўнаважаным стане. Несправядлівасць бачыцца ў адным: спрыянне араба-мусульманскім амбіцыям з боку рэферы – ААН. Аднак, ці можна асудзіць прадстаўніка Генеральнай Асамблеі за боязь наступстваў свайго рашэння, якое б магло разыйсціся з рашэннем яго арабскіх калег?

Ад рэдакцыі. Тэкст маладой даследчыцы Ганны Базарэвіч “напрошваецца” на крытыку. Многім новым насельнікам Ізраіля, напэўна, будзе што адказаць на тэзіс аб “гасціннай дзяржаўнай праграме для рэпатрыянтаў”. Ёсць і іншыя спрэчныя месцы. Запрашаем зацікаўленых да дыскусіі.

Апублiкавана 14 чэрвеня 2016 18:41

Также по теме, ранее опубликованный материал автора, в специальном переводе на русский для сайта В. Р.

О сионистах в Беларуси 1920-х гг.

Анна Базаревич, г. Браслав Витебской области («Браславское районное объединение музеев»)

Организация сионистской работы среди еврейской молодёжи Беларуси в конце 1910-х и в 1920-е годы

Для достижения целей сионизма активные деятели еврейского национального движения должны были создать специальную систему подготовки евреев, решившихся совершить репатриацию на землю Израиля. Мероприятия, проводимые организационным руководством, имели разнообразный характер: физическая, образовательная, трудовая подготовка, культурно-просветительная деятельность.

В основе сионизма как идеологической доктрины лежали признание всех евреев мира единой нацией и убеждённость в невозможности их полноценного национального и экономического развития вне исторической родины. Существовало единственно возможное решение – возрождение еврейского государства.

Одним из центров сионистского движения на территории восточной Беларуси в конце 1910-х гг. был Витебск. Самой массовой сионистской организацией была «Хе-халуц». Сохранилась информация о культурно-просветительной работе, которая проводилась организацией. Её штаб помещался в доме № 95 по Банковскому переулку, там и проводились курсы палестиноведения. В частности, две лекции в марте 1919 г. были посвящены географии Палестины, а 27 марта лектор И. А. Меламед сделал «Обозрение современной Палестины». 25 мая лекцию прочёл известный витебский врач С. Невлин. При организации «Хе-халуц» 21 июня 1919 г. открылась читальня, 6 апреля палестинское отделение партии «Поалей-Цион» организовало в Городском театре «Палестинский концерт», в котором приняли участие местные музыканты Бай, Бессмертный, Шпильман, художники Пэн и Мальцын, драматическая студия при обществе им. Переца [9, с. 119].

Ещё с 1918 г. сионистские организации перешли от активной публичной работы к практической, а именно – профессионально готовили по-сионистски настроенное население к эмиграции в Палестину, собирали частные пожертвования для приобретения имущества в Палестине и изучения иврита [8, с. 45]. Сионисты уделяли внимание общественным вопросам и в своей работе вынуждены были противостоять еврейским коммунистическим организациям в борьбе за влияние на еврейство. Одним из основных занятий «Хе-халуц» была организация сельскохозяйственной «хахшары» – предприятий, основанных на принципах кооперации или наёмного труда. Некоторые активисты поступали на фабрики и в мастерские, а некоторые занимались сельским хозяйством по нескольку часов в день после обычного трудового дня [1, с. 10].

В середине 1920-х гг. сионистские организации восточной части советской Беларуси подчинялись генеральному штабу Северо-Западного округа с центром в Гомеле. Округ охватывал главным образом местечки, разбросанные по Гомельщине и Черниговщине [2, л. 137]. После подпольного съезда 1922 г. в БССР появилась и активно начала свою деятельность молодёжная сионистская организация «Ха-шомер Ха-цаир» («Юный страж»). Организация объединяла молодёжь от 12 до 20 лет, готовя её к жизни в палестинских поселениях. В середине 1920-х гг. количество членов – «шомеров» в Беларуси достигало 1500 человек (большинство проживало в Гомельском, Минском и Мозырском округах). Организация резко выступала против ассимиляции, а также против социалистического и коммунистического интернационализма, который в этот период широко распространился среди еврейской молодёжи. Организация «Ха-шомер Ха-цаир» активно содействовала возрождению иврита в качестве обыденного языка, создавая соответствующую атмосферу в своих ячейках. Её члены готовились к осуществлению главной цели – Алии в землю Израиля и трудовой жизни в кибуце. Следует заметить, что попытка «идишизации» белорусского еврейства, названная исследовательницей из Калифорнии Элиссой Бемпорад «идишистским экспериментом» [7], не привела к полному вытеснению древнееврейского языка из обихода. Как замечает переводчик статьи Э. Бемпорад Вольф Рубинчик, иврит использовался молодёжными организациями для подготовки к жизни в Палестине. Он цитирует воспоминания одного из участников движения «Ха-шомер Ха-цаир» [Нехемии Маккаби]: «…занятия наши велись тайно. Устраивались «походы в лес» или лодочные прогулки по Свислочи. Забравшись в глухую чащу Комаровского бора, мы разбивали там палатки, строили шалаши, играли в спортивные игры и проходили военную подготовку, подавая команды на иврите» [7, с. 78].

В многочисленных городах действовали «лютвы», которые патрулировали улицы. Их занятия проходили в скаутских кружках. «Цофим» (скауты) выпускали прокламации и листовки. Во время обыска на квартире лидера гомельских «цофим» Льва Гефтера в декабре 1925 г. были найдены не только архив и знамя организации, но и гектограф [5, с. 92]. Печатным органом «Ха-шомер Ха-цаир» являлась еженедельная газета «На смену» [2, л. 3]. Информационный бюллетень, который издавался главным штабом союза «Ха-шомер Ха-цаир», распространялся по всем районам округа. Он был основной формой связи среди членов организации. (…)

Доклад генерального штаба «Ха-шомер Ха-цаир» освещает результаты работы организации с момента основания. В докладе показан рост ячеек в разных городах и местечках Северо-Западного округа: в 1922 г. на организационном совещании присутствовали представители 8 организаций, в 1923 г. уже насчитывалось 26 пунктов, где имелись организации «Ха-шомер Ха-цаир», в 1924 г. было 57 организаций, а в 1925 г. их число увеличилось вдвое (были взяты на учёт 104 организации). В 1926 г. насчитывалось 140 организаций [3, лл. 7–12].

На территории советской Беларуси действовало также студенческое сионистское общество «Хе-хавер», основанное в 1912 г. студентами из Российской империи в Западной Европе. Общество выступало против ассимиляторской идеологии, проводило сионистскую пропаганду, знакомило своих членов с ивритом, с историей евреев и Палестины. Резолюция ІХ Всероссийской конференции «Хе-хавер» 1924 г. содержала несколько докладов, которые освещали деятельность и перспективы движения. Одним из основных вопросов конференции было создание единого органа сионистской молодёжи и необходимость подготовки интеллигенции для сионистского движения, что было весьма затруднено из-за уничтожения почти всех ячеек сионистской молодёжи. (…) Культработа была основным направлением организации «Хе-хавер» [3, л. 1]. В условиях угнетения и борьбы российского (советского) еврейства за своё существование эта деятельность, внешне сугубо образовательная, имела исключительное национальное значение.

В основные задачи культработы входило изучение национальных предметов: литературы, еврейской истории, истории Палестины. Изучались национально-общественные проблемы – история и теория сионизма, проблемы еврейской и палестинской колонизации, история еврейского общественного движения. В 1923 г. главным штабом «Хе-хавер» была утверждена программа по изучению сионизма. Большая роль отводилась именно теории, особый раздел был посвящён конгрессному движению, что объяснялось необходимостью дать представление о развитости теоретической и практической мысли движения. Для решения этих задач предлагался список литературы, который освещал конгрессное движение: Базельская программа, политический сионизм и его отличия от палестинофильства, І Конгресс сионистов (С. Пэн), І Всемирная конференция сионистов (М. Шляпошников) [3, л. 28]. Методами осуществления культработы назывались: лекционный, в группах (семинарный), рефератный, а для интеллигенции – рефератно-лабораторный. С целью распространения и укоренения иврита проводилась гебраизация организации «Хе-хавер» под контролем преподавателей [3, л. 2].

Элиэзер Бен-Иегуда (Перельман), человек, сыгравший судьбоносную роль в становлении иврита как языка повседневного общения, происходит из местечка Лужки Шарковщинского района. Семья Бен-Иегуды была первой в Иерусалиме, где разговаривали исключительно на иврите. «…Давайте лелеять еврейский язык, иначе мы погибнем! Еврейский язык может жить, лишь если мы оживим нацию и возвратим её на землю отцов», – писал в 1880 г. Элиэзер Бен-Иегуда в письме к издателю газеты «Ха-шахар» [6, с. 229].

Сионистская работа организации «Хе-хавер» усложнялась неопределённым политическим положением, низким темпом строительства Палестины, организационной рыхлостью Всемирного сионистского движения. Своё влияние оказывали и ассимиляционные процессы, что вызывало необходимость активного участия еврейской молодёжи в сионистском движении с национально-воспитательным характером.

Ещё раз нужно подчеркнуть достаточно широкий ареал направлений сионистской работы в «Хе-хавер». Основные положения заключались в пропаганде идей и принципов сионизма: повсеместное создание собственных организационных ячеек, своевременное обеспечение сионистской информацией, влияние посредством экономического фактора с использованием взаимопомощи, установление тесных связей с ишувом и сионистской молодёжью Палестины. Одним из приоритетных направлений было участие во всех начинаниях общенационального и палестинского характера: сбор средств для Национального фонда, Рабочего банка, сбор книг и материалов для национальной еврейской библиотеки и университета. Организовывалась профессиональная подготовка кандидатов в «Хе-халуц» – движение, которое готовило репатриантов. Для облегчения переезда членов «Хе-хавер» в Палестину конференция предложила руководству приступить к переселению кооперативов [3, л. 3]. «Хе-хавер» объявлялась единственной организацией, которая за 13 лет существования эволюционировала к идее культурной; [подчёркивалась] необходимость в сионистской интеллигенции, воспитанной на идеях рабочей Палестины [3, л. 4]. Примечательно, что конференция много внимания уделяла формированию молодого актива и здорового состава организации.

С педагогическим подходом решался вопрос в организации «Хе-хавер Ха-цаир» по оздоровлению молодёжи и её втягиванию в национальное движение. Исчезновение национальных форм еврейской жизни и деморализующее влияние партийных органов привели к отсутствию национальной школы и общественной жизни, поэтому была одобрена идея физического развития как благоприятной почвы для реализации в молодёжных организациях. Занятия в группах для 14–17-летних способствовали единению. Решено было организовать спортивно-подготовительную работу в контексте программы спортивной организации «Маккаби». Минская организация «Хе-хавер Ха-цаир» основала коллектив «Иврит», задачей которого являлось знакомство членов организации с языками и литературой. В докладе минской ячейки «Хе-хавер Ха-цаир» полемически отмечалось, что создание автономного коллектива с такими целями должно дать юношам то воспитание, которого те не получают дома [3, лл. 20–23]. Для включения самой младшей возрастной группы в сионистский коллектив действовало скаутско-лагерное движение «Скаутмастера», которое занималось физическим воспитанием детей. Печатным органом движения была газета «Путь скаутмастеров» [2, л. 55]. Главной проблемой являлась сезонность движения. Утверждалось, что новичок, который присоединился к организации летом и влился в работу, останется в ней скорее, чем новичок, который присоединился зимой [2, л. 125]. Для эффективной работы с «бойним» – маленькими участниками организации – имелись специальные рекомендации. Деятельность по подготовке членов организации «Скаутмастеры» заключалась в занятиях ручной работой (для младших – лепка, моделирование из бумаги, для старших – шитьё и др.), чтобы участники были подготовлены к работе в мастерских «цофим». Метод и форма занятий были удобными для ненавязчивой беседы во время работы [2, л. 131].

В марте 1924 г. «Хе-Хавер» слился с Обществом сионистских студентов Украины и аналогичной организацией «Кадима» в Беларуси. Новая организация получила название «Единое Всероссийское общество сионистской молодёжи». Несмотря на все усилия, Центральный комитет подчёркивал недостаточную работу в местных организациях. Среди основных проблем выделялись: недостаточное изучение языка иврит, что объяснялось отсутствием финансирования для содержания преподавателей; отсутствие дисциплины; недостаточность работы некоторых руководителей; слабая идеологическая печать, отсутствие спортивных занятий зимой; работа молодёжи у кустарных мастеров, что отражалось в малых заработках (но это можно было считать исполнением «хахшары»); низкий уровень культурного и политического развития [2, лл. 132–135].

В отчётном выступлении руководства во время работы ІХ Всероссийской конференции «Хе-хавер» подчёркивалась правильность линии, которая проводилась организацией. Среди проблем были отмечены недостаточная активность и слабое проявление инициативы, что привело к идейному кризису. Полная остановка деятельности не случилась лишь из-за самостоятельности местных организаций. Внутренняя обстановка характеризовалась единством и энтузиазмом в условиях гонений. Негативную окраску имел факт оторванности некоторых членов от сионистской работы, , а также существование «сект», которые стремились превратить членов «Хе-хавер» в «культурников», оторванных от общественной жизни и поэтому к нему не приспособленных [3, л. 4]. Примечательным является факт, почерпнутый из материалов о социально-экономическом и политическом положении в местечках Лапичи и Паричи Бобруйского округа. Эти материалы собирались комиссией ЦК КПБ весной 1926 г. для представления в высшие партийные органы, и сионистская молодёжь в массе признаётся в них более культурной [4, л. 148].

Итак, можно сделать вывод, что сионисты белорусских округов создали хорошую методическую систему, охватывавшую разные слои еврейства, людей разного возраста, и предлагавшую дифференцированный подход в подготовке. Для подростков организовывались скаутские кружки, в которых устраивались физические упражнения, давались задания на ориентирование, проводились занятия по палестиноведению. Рабочая молодёжь включалась в особые объединения («хахшара»), основанные на коллективном труде.

В начале 1920-х гг. перед сионистским движением в советской Беларуси встал вопрос о подготовке интеллигенции. Создавались программы лекций, очерчивались формы проведения занятий. Очевидно, это положительно отражалось на образовании евреев, их воспитании (как профессиональном, так и моральном), формировало самосознание и самоидентификацию в обществе.

Список использованных источников

Национальный архив Республики Беларусь (далее – НАРБ). – Ф.4-п. Оп. 1. Д. 1893. – 555 л.
НАРБ. – Ф.4-п. Оп. 1. Д. 2413. – 441 л.
НАРБ. – Ф.4-п. Оп. 1. Д. 1892. – 43 л.
Российский государственный архив социально-политической истории. – Ф. 445. Оп. 1. Д. 180. Л. 148.
Басин, Я. Большевизм и евреи: Белоруссия, 1920-е гг. Исторические очерки / Я. Басин. – Минск: А.Н. Вараксин, 2008. – 302 с.
Бен-Иехуда, Э. Письмо издателю газеты «Ха-шахар» / Э. Бен-Иехуда // Сионизм в контексте истории : хрестоматия по истории сионизма с предисловием А. Херцберга. В 2 кн. – Кн. 1. – Иерусалим: Библиотека-Алия, 1993. – С. 221–229.
Бэмпарад, Э. Ідышысцкі эксперымент у савецкім Менску / Э. Бэмпарад // ARCHE. – 2007. – № 11. – С. 61–80.
Зельцер, А. Евреи советской провинции : Витебск и местечки. 1917–1941. / А. Зельцер. – Москва: РОССПЭН, 2006. – 476 с.
Подлипский, А. Евреи в Витебске. В 2 т. Т. 1 / А. Подлипский – Витебск: Витебск. обл. тип., 2004. – 184 с.

Статья была опубликована в сборнике: «Беларусь у ХІХ–ХХІ стагоддзях: этнакультурнае і нацыянальна-дзяржаўнае развіццё: зборнік навуковых артыкулаў» / рэдкал.: В. А. Міхедзька (адк. рэд.) [і інш.]; М-ва адукацыі Рэспублікі Беларусь, Гом. дзярж. ўн-т імя Ф. Скарыны. – Гомель: ГДУ імя Ф. Скарыны, 2015. С. 86–92.

Перевёл с белорусского для belisrael.info В. Р.

Еще по теме

Авраам Белов-Элинсон

Авраам-Иеѓошуа бен Моше Элинсон

Авраам Белов-Элинсон

Родился: 1 августа 1911 г., Могилев, Белоруссия
Умер: 24 марта 2000 г., Иерусалим, Израиль

Биография

Элинсон (Белов) Авраам Моисеевич – писатель, филолог, переводчик.

Настоящее имя — Авраам-Иеѓошуа бен Моше Элинсон. Все, кто был с ним знаком, называли его Абрам Моисеевич.
Авраам Элинсон родился 1 августа 1911 года в Могилеве на Днепре (Белоруссия) в традиционной еврейской семье. Ходил в хедер, потом в ешиву. Занимался частным образом на дому. Когда в 1920 году власти запретили ешивы, он посещал в Заднепровье чудом сохранившуюся ешиву. Ему было тогда всего 11–12 лет, и он уже хорошо овладел ивритом, а в последующие годы изучал язык самостоятельно. Именно тогда в нем зародилось прекрасное знание языка и еврейских традиций, которым он оставался верен до конца своих дней.

В 1926 году оканчивает семилетнюю общеобразовательную школу: в поисках работы переезжает в Бобруйск. Он примкнул к сионистскому кружку и, чтобы избежать ареста после его разгрома, уехал в Ленинград.

Там, в 1933 году, получил техническое образование, окончив котлотурбинный техникум, а параллельно – и музыкальное училище по классу фортепиано, по окончании которого поступил в Ленинградскую консерваторию на отделение музыковедения. До того, как целиком отдать своё сердце и время еврейской культуре и литературе, стал внештатным корреспондентом московской газеты «За индустриализацию», а затем, на многие годы, – сотрудником «Ленинградской правды». Писал на самые разные темы – и о кузнеце Потехине, сделав его Героем Труда, и о древних русско-индийских связях. Сколько он написал за разных начальников, а они только подписывали свои имена, а потом получали премии и награждались званиями… Впрочем, Белов писал не только за начальников, случалось, и за композиторов – Дунаевского и Шостаковича, за скульпторов – Николая Томского и Матвея Манизера. Единственный на его памяти, кто, назначив ему встречу через три дня, встретил его им самим написанной статьёй, был директор Института оптики, учёный с мировым именем Сергей Иванович Вавилов.

В 1936 году женился: к началу второй мировой войны Элинсон отец двух сыновей. 1941 год — в рядах Красной Армии: служит на Балтийском флоте Начинается Ленинградская блокада. Жене с детьми удается эвакуироваться. Сам Элинсон находится в осажденном Ленинграде и чудом остается в живых. 1944 год — окончание Ленинградской блокады: семья (жена и дети) возвращаются в Ленинград. В после блокадные годы Элинсон работает в “Ленинградской правде”. Его фамилия является для советских подцензурных стандартов препятствием для публикации материалов. Появляется псевдоним Белов (Белла – имя его матери). Послевоенный ленинградский период (1945–1974) насыщен большой творческой работой. В 1949 году его от сотрудничества в газете отстраняют ( в связи с развернувшейся по всей стране компанией по борьбе с космополитизмом). Однако такое к нему отношение не убавило в нем творческого оптимизма. Элинсон издает сборник рассказов «Искатель жемчуга», сборник «Сказки народов Востока», в котором содержатся переводы еврейских сказок. В 1959 году, к 100-летию Шолом-Алейхема, Белову удалось опубликовать в «Библиотеке “Крокодила”» массовым тиражом сборник из шести ранее не публиковавшихся на русском языке рассказов классика еврейской литературы. Три он перевел с идиша, а три — тайком с запрещенного иврита. Спасло то, что на титульном листе значилось: перевод с еврейского. Разбираться, к счастью, не стали.

В 1974 году семья Элинсонов переезжает на постоянное место жительства в Израиль, в Иерусалим. Двадцать шесть лет его жизни в Израиле насыщены творчеством. В этот период в Израиле в разных издательствах на иврите и на русском языке издано более двадцати книг Авраама. Апофеозом творчества Элинсона стала его последняя книга «Рыцари иврита в бывшем Советском Союзе». Это краткая антология ивритской поэзии и прозы, переведенной на русский язык, — единственное в своем роде исследование о том, как последовательно искореняли иврит, как терзали, душили, уничтожали и расстреливали тех, кто не мог без него жить и творить — писателей, поэтов, языковедов, учителей. Такая книга могла быть издана только в Израиле. Хотя автору было уже 87 лет, он не собирался почивать на лаврах и начал готовить вторую книгу такого же объема (400 страниц), превозмогая свойственные этому возрасту болезни. Но 24 марта 2000 года жизнь этого неугомонного, доброго, душевного человека, всегда готового помочь людям в беде, внезапно оборвалась.

Библиография

Некоторые оригинальные книги и переводы:
1955 – “Страна Большого Хапи” (написана вместе с Н.С. Петровским)
1956 – “Глиняные книги” (в соавторстве с Л. Липиным)
1956 – “Падение Теночтитлана” (вместе с Р.В. Кинжаловым)
1959 – «На острове Утопия. О творчестве Т. Мора» (вместе с К. Авдеевой)
1959 – Янка Скрыган «Людьми зваться»
1960 – Евгений Василенок «Королевский гамбит»
1961 – «Книга занимательных историй Абуль Фараджа» (вместе с Л. Вильскером)
1965 – «Рассказы израильских писателей» (вместе с Л. Вильскером)
1965 – «Рассказы, освежающие разум и изгоняющие печаль» (вместе с Л. Вильскером)
1966 – «Искатель жемчуга»
1972 – «От Ахикара до Джано» (вместе с Л. Вильскером)
1978 – “Дно мира”
1990 – “Как я был негром”
1998 – “Рыцари иврита в бывшем Советском Союзе”

Последняя редакция: 13 января 2013 г., 18:48

Оригинал

Опубликовано 28 февраля 2016