Tag Archives: дело Синявского и Даниэля

Владимир Войнович (1932–2018)

Из википедии: Владимир Николаевич Войнович советский и российский прозаик, поэт и сценарист, драматург. Известен также как киноактёр, автор текстов песен и художник-живописец. Лауреат Государственной премии Российской Федерации (2000). Почётный член Российской академии художеств.

Родился в семье журналиста, ответственного секретаря республиканской газеты «Коммунист Таджикистана» и редактора областной газеты «Рабочий Ходжента» Николая Павловича Войновича (1905—1987), родом из уездного городка Новозыбкова Черниговской губернии (ныне Брянской области). В 1936 году отец был репрессирован, после освобождения — в действующей армии на фронте, был ранен и остался инвалидом (1941). Мать — сотрудница редакций тех же газет (впоследствии учительница математики) — Розалия Климентьевна (Ревекка Калмановна) Гойхман (1908—1978), родом из местечка Хащеватое Гайворонского уезда Херсонской губернии (ныне Кировоградской области Украины).

Умер Владимир Войнович

Иннокентий Архипов 28.07.2018 01:56

Писатель Владимир Войнович скончался от сердечного приступа на 87-м году жизни. Об этом в фейсбуке сообщил журналист Виктор Давыдов.

Владимир Войнович родился 26 сентября 1932 года в Сталинабаде. После ареста отца в 1936 году жил с матерью, дедушкой и бабушкой в Сталинабаде. В начале 1941 года отец был освобожден, и семья переехала к его сестре в Запорожье.

В конце 1960-х годов Войнович принимал активное участие в движении за права человека, что вызвало конфликт с властями. За свою правозащитную деятельность подвергался преследованию. В 1974 году Войнович был исключен из Союза писателей СССР.

В декабре 1980 года Войнович был выслан из СССР, а в 1981 году указом Президиума Верховного совета СССР лишен советского гражданства.

Наиболее известен по роману «Жизнь и необычайные приключения солдата Ивана Чонкина» и антиутопии «Москва 2042».

Владимир Войнович: Те, кто яростно требует расправы над инакомыслящими, разрушают режим быстрее, чем его враги

Софья Адамова 28.07.2018 07:56

28 июля писатель Владимир Войнович скончался от сердечного приступа на 87-м году жизни. The Insider публикует его последнее интервью изданию от 12 января 2018 года.

Ровно полвека назад состоялся один из известнейших политических процессов против диссидентов в СССР 1960-х годов — «процесс четырех». Четверых активистов самиздата — Александра Гинзбурга, Юрия Галанскова, Алексея Добровольского и Веру Лашкову — арестовали в январе 1967 года по обвинению в антисоветской агитации и пропаганде. Обвиняемых приговорили к разным срокам заключения, процесс стал поводом для акций протеста и фактически дал начало диссидентскому движению в СССР. Писатель, участник тех событий Владимир Войнович поделился с The Insider своими воспоминаниями о процессе и рассказал, чем эпоха Брежнева напоминает ему Россию Путина.

Подсудимых было четверо, дело против них называлось «процессом четырех»: Гинзбурга, Галанскова, Добровольского и Лашковой. Добровольский в итоге покаялся и давал показания на других, поэтому его меньше упоминают в связи с этим делом. Я был свидетелем и участником событий — одним из тех, кто протестовал против преследования Андрея Синявского и Юлия Даниэля; кроме того, я был одним из читателей «Белой книги», за которую арестовали и посадили Гинзбурга.

Эта книга, отчет о процессе Синявского и Даниэля, в первозданном виде была пухлой папкой, изданной самиздатским способом в четырех экземплярах. Это были машинописные листы, газетные вырезки и рукописные страницы.

Папку Гинзбург распространил тогда простым способом — разносил экземпляры по домам и показывал. Ко мне он тогда тоже пришел, хотя мы и не были знакомы. Его привел ко мне тоже диссидент — Павел Литвинов. Так я прочел «Белую книгу».

Осмысляя те события, могу сказать, что произошло следующее. После свержения Хрущева в 1964 году в Кремль пришла новая команда во главе с Брежневым, и она решила, что пора покончить с либерализмом прошлого десятилетия, которое называлось «оттепелью», и нужно восстановить сталинские порядки. Начали они с ареста Синявского и Даниэля. Это было очень знаковое событие, тревожное для страны, поэтому очень многие из тех, кто до этого вел себя мирно, решили протестовать.

Поначалу протест был скромный — люди просто писали петиции на имя власти, просили отпустить арестованных на поруки. И я считаю, что это, а уже потом «процесс четырех», стало началом диссидентского движения.

Дело против Синявского и Даниэля было незаконным, отвратительным — кроме того, оно наносило огромный удар по престижу Советского Союза, о котором власти очень заботились. С этого момента в стране развернулась настоящая борьба с инакомыслием. Сначала за «Белую книгу» посадили Гинзбурга, а когда люди, включая меня, выступили в защиту четверки арестованных, власти стали сажать других людей, которые за них заступались.

Самиздат тогда уже существовал в зачаточном состоянии, но именно эти события дали ему толчок к развитию. Появилась «Хроника текущих событий», подпольное издание. Началось как таковое диссидентское движение, которое сильно подорвало Советский Союз, его систему. Роль диссидентов при их относительно малой численности недооценена, ведь именно они открыли Западу глаза на тоталитарную суть советской системы. Когда в 1968 году состоялся процесс Гинзбурга и Галанскова, началась так называемая Пражская весна, когда чешские коммунисты объявили, что построят коммунизм с человеческим лицом. Советские власти начали давить инакомыслие внутри страны и вовне, в так называемых братских странах. В конце концов, в августе 68-го года были введены войска в Чехословакию.

Тогда советская власть не поняла, что не стоит действовать так топорно — давить всё на своем пути, — а нужно понять требования времени и ослабить гайки, сделать следующий после Хрущева шаг в сторону либерализации. Власть, напротив, стала закручивать гайки и подорвала себя сама; были и другие факторы, но именно этот был ключевым для крушения системы.

Если сравнивать те события с ситуацией в современной России — тогда протестующих людей было меньше, чем сейчас, и наказание за неповиновение было гораздо более жестоким. Но все же люди находили в себе смелость и выходили на акции протеста против ввода войск в августе. Люди, включая Павла Литвинова, которого я упомянул, были готовы к открытому протесту. Надо сказать, что многие испугались первых арестов и перестали протестовать, но им на смену приходили другие несогласные.

Протестующих тогда часто наказывали формально вовсе не за то, что они делали. Например, того же Гинзбурга посадили якобы за то, что он написал вступительное сочинение за кого-то другого. На самом деле истинной причиной его ареста был подпольный машинописный журнал «Синтаксис». Нынешняя власть делает то же самое, она везде ищет врагов, а всякие разумные предложения отвергает. Она совершает не только много преступлений, но и глупостей против себя самой, потому что Крым, война на Донбассе — это всё удар по России и ее стабильности, по жизнеспособности существующего режима.

Кроме всего, существует понятие «готтентотская мораль» — выгодно то, что выгодно мне. Российский режим пренебрегает даже этим правилом: он уверен, что совершает нечто выгодное для себя, но на самом деле это убийственные действия.

Например, свежая история с площадью Немцова в Вашингтоне. Власть как бы отрицает свое участие в этом преступлении, в убийстве, но, воспринимая Немцова как своего врага, борясь с народным мемориалом, выражая возмущение тем, что американцы назвали площадь его именем, она тем самым по крайней мере одобряет уничтожение Немцова. Таким образом она подрывает то, что называется престижем, которого у нее уже практически не осталось.

Власть действует грубо и при разгоне протестов. В советское время таких манифестаций, митингов, шествий, демонстраций, конечно, не было. Тогда люди были психологически гораздо меньше подготовлены к борьбе, потому что у многих оставалась вера в коммунизм, в эту химеру. Сейчас веры нет, россияне почувствовали больше свободы, они выросли более свободными, поэтому гораздо большее число людей принимает участие в открытом протестном движении, а некоторая их часть — в не совсем открытом.

И власти по существу пытаются справиться с ними, только ужесточая наказание. Они выдумали иностранных агентов и продолжают закручивать гайки — и на этом надорвутся. Все эти люди, которые яростно требуют расправы над инакомыслящими, над пятой колонной, ужесточения законов — именно они больше, чем другие, способствуют крушению этого режима, больше, чем самые яростные враги этой власти.

Протест протекает подспудно, мы недооцениваем тот факт, что огромное число людей пассивно выступает против власти, ничего не делая, никуда не выходя, сидя где-то на кухне. Однако эти люди тоже работают против режима, как это было при советской власти. Она рухнула, в одночасье оставшись без защитников, оказалась голой, и нынешняя власть идет по тому же пути. Те, кому не нравится происходящее, пусть и молчат, но тоже играют свою роль.

Эти неосознанные протесты вряд ли успеют оформиться в диссидентское движение, подобное тому, что появилось полвека назад. Я не люблю давать прогнозов, но ситуация такова, что существующий режим в нынешнем виде вряд ли просуществует еще шесть лет. Я не могу себе этого представить. Слишком много накопилось разных проблем, а власть, похоже, не собирается действовать и намерена их решать тем же дурацким способом — закручиванием гаек. И она эту резьбу в конце концов сорвет.

Белорусы о смерти писателя (на talks.by, 28.07.2018):

серый_: Спасибо за Чонкина, покойся с миром.

annever: Чонкина читал, спасибо, земля пухом.

ewtuhow: пісьменнік-прарок, які 30 гадоў таму апісаў у дэталях сённяшнюю Расію на чале з геніялісімусам і дзяржаўнай царквою ў рамане “Масква 2042”. Хай зямля будзе пухам.

neberov: Владимир Войнович останется в моей памяти как порядочный Человек и Гражданин, честный писатель.

Cергей_серегин_talks96: Жаль, что уходят такие люди. 🙁

Опубликовано 29.07.2018  15:13

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (34)

Меркаваў ужо прыпыніць серыял, прынамсі да Новага года, але падзеі разгортваюцца ў такім рэчышчы, што «не магу маўчаць» (С). На мінулым тыдні па падазрэнні ў «распальванні варожасці» і г. д. былі арыштаваны трое грамадзян Беларусі, «праімперскіх» публіцыстаў: мінчукі Юрый П., Сяргей Ш., брэстаўчанін Дзмітрый А. Супраць іх знаходжання пад вартай маю довады маральныя, юрыдычныя і палітычныя.

Маральны аспект палягае на тым, што, завёўшыся, рэпрэсіўная машына патрабуе паліва і зазвычай імкнецца караць вінаватых ды невінаватых. Гора-прагназіст Сяргей П. (ён жа намрэдактара не абы-якой беларускай газеты) не без іроніі прыгадаў «шматпавярховае» выказванне пастара Німёлера: «Калі прыйшлі па камуністаў, я маўчаў, бо не быў камуністам. Калі прыйшлі па яўрэяў, я маўчаў…» і г. д. Насампраўдзе наіўна думаць, што наступнымі «вярблюдамі» не будуць тыя, хто цяпер цешыцца: «Далі чосу “рускаму міру”!» Зрэшты, гэта добра сфармуляваў Віталь Цыганкоў, з якім я разыходжуся ў многіх пытаннях, але сёння пагаджуся: «у найлепшым выпадку будзе раўнавага — і “нам” пры цяперашнім рэжыме па-ранейшаму будзе даставацца».

І тут мы павольна пераходзім да юрыдычнага аспекту. Насцярожвае цьмянасць канкрэтных абвінавачванняў, што, зрэшты, характэрна для прадукцыі органаў правапарадку і не толькі (узгадаем нядаўні «прысуд» 77-гадоваму майстру з Разані, вынесены тутэйшай федэрацыяй шахмат). Няясна, што паказала экспертыза і хто выступаў у ролі экспертаў. Ведаючы, як ацэньваўся ў судах змест часопіса «Шахматы» ў 2003 г. і альбома «Belarus Press Photo 2011» у 2013 г., я не збіраюся давяраць экспертнаму заключэнню, не прачытаўшы яго. Тым не менш следчыя органы палохаюць, што арыштаваным пагражае ад 5 да 12 гадоў.

У сеціве блукаюць асобныя цытаты з падазраваных аўтараў, тыпу: «Беларусь – звар’яцелая недадзяржава, якая імкнецца звярнуць сабе шыю на Майдане паводле прыкладу суседзяў» (Дзмітрый А.), «беларусы ссумаваліся па “ветлівых людзях” (Сяргей Ш.; маюцца на ўвазе інтэрвенты з РФ)». Безумоўна, я, дый большасць суайчыннікаў, пад гэтым ніколі не падпішуся. Аднак выглядае, што у тых допісах больш суб’ектыўных меркаванняў, чым заклікаў… Прыніжэнне нацыянальнага гонару таксама трэба яшчэ даказаць – здаецца, наўпрост нідзе не гаворыцца, што адзін народ горшы за другі. Карацей, шкода ад гэтых тэкстаў – з якімі можна і трэба спрачацца ў СМІ, а лепей бы прапанаваць дыхтоўную альтэрнатыву – для беларускай дзяржавы невідавочная. І нават многія прыхільнікі судовага пераследу, заўзятыя змагары з «рускім светам» кажуць: «Лепей бы гэтым пісакам далі штраф, чым садзіць». Ізноў жа, не лічу старшыню Беларускай асацыяцыі журналістаў аўтарытэтным адмыслоўцам, ды ён заўважыў слушна: «Калі ёсць рэальная пагроза — так, трэба «садзіць». Калі не, то не. Ці была ў дадзеным выпадку ад “адэптаў рускага свету” рэальная пагроза? – Я яе не бачу”».

І аспект палітычны. Зусім не падобна, што «смелы» крок (атака на карэспандэнтаў расійскага інфармагенцтва, афіцыёзнага, але фармальна недзяржаўнага) палепшыць аўтарытэт беларускай улады ў свеце, асабліва ў Расіі. Цень жа ад крокаў дзяржаўных службоўцаў падае на многіх з нас. Калі ў выпадку з Уладзіславам Баўмгертнерам – нагадаю, расійскага бізнэсоўца, шэфа «Уралкалія», арыштавалі ў Мінску ў жніўні 2013 г. пасля сустрэчы з прэм’ер-міністрам РБ – справа мела палітычнае адценне, але яе яшчэ можна было замаскаваць пад «спрэчку гаспадарчых суб’ектаў», то тут – непасрэдны ўдар па «балявых кропках» расійцаў.

Не выключаю нават варыянту са «шматхадовай» правакацыяй, мэта якой – дыскрэдытаваць беларускія ўлады і, калі не замяніць на стаўленікаў Масквы, то зрабіць больш згаворлівымі. Праўда, фактар банальнага глупства больш верагодны… Наўрад ці «наверсе» пралічвалі хады на манер Карлсена з Каракіным; гуляць у шахматы там умеюць пераважна дошкай. Няўжо ў «Чырвоным доме» спадзяюцца, што ў абмен на вызваленне траіх грамадзян у РБ нехта ў Крамлі дасць адмашку купляць больш беларускага сыру і творагу ці знізіць цану на газ для «сінявокай»?.. Няўжо так можна пабудаваць трывалыя эканамічныя стасункі?

Міністарка інфармацыі РБ – асоба, мякка кажучы, абмежаваных здольнасцей – заявіла 09.12.2016, што «пачасціліся факты з’яўлення ў шэрагу СМІ і інтэрнэт-рэсурсаў матэрыялаў тэндэнцыйнага, а часам і непрыхавана дэструктыўнага характару ў дачыненні да Беларусі, дзяржаўнай улады нашай краіны, беларускага народа… Найбольшую актыўнасць у публікацыі такога кшталту матэрыялаў выяўляе інфармагенцтва… (не хачу лішні раз піярыць – В. Р.), падаючы ў тэндэнцыйным ключы дзейнасць кіраўніка беларускай дзяржавы, уладных структур у розных сферах – палітыцы, эканоміцы, культуры», прызнаўшы палітычную падаплёку скандала. Адлупцаванае агенцтва, спрабуючы абараніць сябе і сваіх людзей – жаданне ў гэтай сітуацыі цалкам легітымнае – ужо «паставіла на вушы» частку расійскай эліты, у т. л. Леаніда Левіна (не, не той, што памёр, а старшыня камітэта Дзярждумы).

Усё гэта насцярожвае, аднак ёсць у гісторыі і «пазітыў»: высвятляецца, з кім не варта мець справу. Дзесяць год таму актывістка «Маладога фронту» Наста Палажанка выглядала годна, схадзіла на мінскую «Яму» разам з іншымі: «Моладзь запаліла сьвечкі і ўшанавала хвілінай маўчаньня ахвяраў фашызму». Пра гэты паход я даведаўся постфактум і адзначыў у «Мы яшчэ тут!» Днямі ж блогерка Наста, па мужу Дашкевіч, з’едліва, каб не сказаць зласліва, звярнулася да аднаго з арыштаваных карэспандэнтаў расійскага інфармагенцтва: «Ну што, Сярога, спадзяюся, табе цяпер ня сумна». І далей да сваіх чытачоў: «Абараняючы іх (арыштаваных), вы абараняеце Кісялёва зь ягоным “ядзерным попелам”, Салаўёва зь “беларускімі нацыстамі”, расейскае ТВ з укрыжаванымі хлопчыкамі і зьбітымі боінгамі». No comments.

Лаяльна я ставіўся да Андрэя П., адказнага за «Belarus Security Blog». Яго выступы рэдка затрымлівалі маю ўвагу, аднак апрыёры я не меў прэтэнзій, ну калега і калега. Не турбавала, што, паводле thinktanks.by, яго кантора ўпэўнена займала месца ў «хвасце» рэйтынгу аналітычных цэнтраў… Пасля шквалу дэмагогіі а-ля Наста Д., які ён абрынуў на мазгі чытачоў тут і тут, пасля заяў тыпу «Таццяна Караткевіч і Вольга Карач пахавалі сябе як палітыкі» (бо ўстрымаліся ад ухвалення арыштаў) не ўважаю Андрэя П. за аналітыка, адно за прапагандыста. Дадатковы доказ – яго «пужалкі» пра Беларусь у 2030 г., якая, маўляў, будзе даведзена ўладай да стану аграрнай дзяржавы, дзе зброя акажацца ў вольным доступе і г. д.

Наўрад ці ў далейшым стану марнаваць час і на многапісучага публіцыста Аляксандра Т., які на сайце «Беларуская праўда» (!) 09.12.2016 выказаўся так: «Паводзіны людзей, якія жывуць у краіне і яе абражаюць, недапушчальныя… Абодвух (на той час журналіст хіба не ведаў пра арышт Сяргея Ш. – В. Р.) трэба адназначна судзіць. Мне вельмі шкада і Караткевіч, і Карач… Разумею, што ім трэба дэманстраваць аб’ектыўнасць, выказаць сваё стаўленне да падзеі, трэба трымаць справаздачу перад грантадаўцамі…» Тожа мне Міхаіл Шолахаў пасля працэсу Сіняўскага і Даніэля!

Апошні раз я чуў падобныя довады («вы ж не проста так выйшлі на вуліцу, вам за гэта добра плацяць») у раённым аддзеле міліцыі 15 год таму, калі разам з маладафронтаўцамі чакаў, ці адпусцяць нас пасля антыфашысцкага шэсця, якое фактычна і не пачалося. Аматарам лічыць чужыя грошы, відаць, было без нас сумна, таму васьмярых адвезлі на Акрэсціна, аднаго ці дваіх вызвалілі. Не стану сцвярджаць, што Т. пераняў мянтоўскую аргументацыю – проста шэрасць, нічога не паробіш. Cведчыць пра стан тутэйшай журналістыкі тое, хто для яе з’яўляецца «Асобай года» (і варта згадаць, хто быў такой асобай сто год таму). У канцы 1916 г., умоўна кажучы, – 25-гадовы Максім Багдановіч, у канцы 2016 г. – 26-гадовы Эдуард Пальчыс… Адчуйце розніцу.

Cам па сабе клуб «Святлана Алексіевіч запрашае» не вытруціць шэрасць з мінскай публікі, але дае шанс на тое, што нехта з наведнікаў уздымецца над сабою… Крытыкаваць фармат («“разумныя” пасядзелкі чалавек на 200 з дакладам і абмеркаваннем»), як зрабіў на-ўсе-рукі-майстар пасля дэбютнай сустрэчы 7 снежня, я б не стаў, а тым болей недарэчна вешаць ярлыкі на ўдзельнікаў («траўматычныя разумнікі з комплексам сацыяльнай непаўнавартасці, які пераходзіць у манію вербальнай велічы») – тут больш аўтапартрэт былога выкладчыка ЕГУ і РІВШа, з якім я некалі нават быў знаёмы. Але, зразумела, праблемы ліха і дабра ў рэшце рэшт вырашае кожны для сябе сам, не ў масе.

Віншуючы ўсіх з доўгачаканым адкрыццём клуба (хоць планавалася яно на верасень, і ў лістападзе арганізатары абяцалі, што пускаць будуць усіх ахвотных, а не толькі «лідэраў думак» па запрашэннях), спытаюся… Ці надоўга хопіць запалу заснавальніцы? Мяркую, скора ёй надакучыць-такі новая цацка «грамадская дзейнасць», пісьменнiца вернецца да свайго opus magnum – кнігi, прысвечанай каханню. Між іншага, у адным інтэрв’ю 1992 г. Святлана Аляксандраўна разважала аб тым, што напіша значна больш, чым ёсць у яе «актыве» на 2016 г.: «Дзевяць кніг, якія я хачу напісаць, я ўжо ведаю, а больш, напэўна, не буду… Ведаю дзевяць тэм і нават дзевяць загалоўкаў. Пятая кніга будзе пра Чарнобыль, а шостая – пра мужчын і жанчын». Вядома, не папракаю С. А. у распыленні сіл – у кожнага творцы свае прыёмы, і выхад шасці добрых кніг лепей, чым дзевяці тысяч пасрэдных 🙂

Яшчэ на тэму «сабакі, які фарбуе будку», закранутую ў мінулай серыі. Беларускае міністэрства аховы здароўя ўзялося за пытанні дрэс-коду і этыкі зносін дактароў з пацыентамі. Не рэкамендаваны будуць высокія абцасы, міні-халаты, макіяж і… перабрэхі (я-та думаў, што дарослым людзям не трэба чытаць натацыі). Тое ж пытанне: «Няўжо ўсе астатнія праблемы ў сістэме вырашаны?»

Зноў параўнаем сітуацыю ў Ізраілі і Беларусі на пачатку 2010-х гг., пры Нетаньягу і Лукашэнку. Як мы бачылі, коштам вялікіх страт кіраўніцтва РБ за два дзесяцігоддзі скараціла адставанне па такім паказчыку, як ВУП на жыхара: на 2015 г. у Ізраілі прыпадаў 31671$, у Беларусі – 16621$. Некалі разрыў быў чатырохкротны, цяпер – двухкротны (? – вынікаў за 2016 г. яшчэ няма). Аднак, калі паглядзець на ахову здароўя, то ўсё не так проста…

Выдаткі на ахову здароўя ў пераліку на жыхара, USD Прырост
Гады 2010 2011 2012 2013 2014 2010-2014
Беларусь 323 293 336 465 450 +39,3%
Ізраіль 2248 2460,5 2515 2854 2910 +29,4%

Табліца як бы намякае на недафінансаванне сістэмы ў «сінявокай», – а ў нас жа насельніцтва старэйшае, чым у Ізраілі, дый Чарнобыль дае знаць… Разрыў скараціўся, але не нашмат, і стабільнасці няма. Няхай бы ў міністэрскіх начальнікаў пра гэта галава балела, не пра дрэс-код падначаленых.

Можа, хоць у такой звышістотнай галіне, як лячэнне сухотаў, белмедыцына робіць цуды? Не зусім…

Колькасць выпадкаў туберкулёзу на 100 тыс. жыхароў
Гады 2010 2011 2012 2013 2014
Беларусь 69 67 64 61 58
Ізраіль 5,6 5,5 5,6 5,6 5,8

Добра, што колькасць зніжаецца, але адзначым, што ў БССР 1990 г. яна раўнялася 35, да чаго пакуль далёка. У Ізраілі паказнік дзесяцігоддзямі не перавышае 10; слабое «суцяшэнне», што ў Расіі ён сягае 80, а зашкальваў і за 130 (на пачатку 2000-х).

Ну, нарэшце, добрая навіна: тое, пра што я марыў у 2003-2004 гг., здзейснілася, шахматны турнір у Гродне рэкламуецца пасродкам белмоўнай афішы.

Жыве Беларусь шахматная!

Вольф Рубінчык, г. Мінск,

13.12.2016.

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 13.12.2016 15:15

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (25)

Паехаў быў на Гарадзеншчыну, але з галавы не выходзіла гісторыя 8 кастрычніка ў гандлёвым цэнтры Мінска, дзе 17-цігадовы хлопец з бензапілой ды сякерай кінуўся на людзей. Следства, як і ў выпадку з выбухам у метро 2011 г., намякала на нематываваную агрэсію злачынцы. Да сучаснага свету многім насамрэч цяжка адаптавацца, і ў раннім папярэджанні ўнутраных збояў маглі б дапамагчы ўмелыя псіхолагі, а іх заўсягды не хапала.

Сядзеў і думаў: Беларусі нагвалт патрэбен самавіты Інстытут псіхалогіі, а не адна кафедра пры БДУ. А вось інстытутам журналістыкі (экс-журфак) лёгка можна ахвяраваць: гэта праект познесталінскага часу, калі ўсе газетчыкі лічыліся важнымі ідэалагічнымі работнікамі, таму іх і рыхтавалі ажно пяць гадоў. Прэстыж працы ў СМІ даўно падупаў, і на прыстойнага журналіста можна вывучыцца за год-два (я к таму, што курсаў падвышэння кваліфікацыі дастаткова). Усё роўна колькасць вучэбных гадзін, як даводзіць практыка, не пераходзіць у якасць… За многія гады корпання з АЭС так і не знайшоўся беларускі Гюнтэр Вальраф, які выкрыў бы гэтую заганную будоўлю знутры, – напрыклад, уладкаваўшыся туды на працу… Сумняюся, што знакаміты «разграбальнік бруду» вучыўся ў Інстытуце Журналістыкі Нямецкага дзяржаўнага ўніверсітэта.

Балюча і ад забойства паштальёнкі ў Петрыкаўскім раёне – у тым жа кастрычніку. Яшчэ сем гадоў таму, калі я пачынаў «кар’еру» на «Белпошце», хадзілі размовы пра тое, што паштальёны (якія за дзень, бывала, цягалі па сваіх участках эквівалент 3-4 тыс. USD – у асноўным дзеля выплаты пенсій у хатніх умовах) недастаткова абаронены ад нападаў. Прымітыўны газавы балончык не дапамог дзяўчыне ў крызісным 2016-м… З іншага боку, няпроста ўявіць, што міліцыянты/ахоўнікі пагодзяцца суправаджаць паштавікоў нават 2-3 дні ў месяц – хіба толькі сачыць здаля? Перавод грошай на картку таксама не выйсце, таму што бальшыня пенсіянераў, не здольных дайсці да пошты, не дабярэцца і да банкамата, а наяўныя грошы ў Беларусі – дагэтуль сіла…

Пра блізкаўсходняе. Нагадаю, яшчэ ў красавіку 2016 г. афіцыйная прадстаўніца Ізраіля вяшчала наконт новага пасла: «Кандыдатуры знаходзяцца на разглядзе ў МЗС Ізраіля. Прыбыццё плануецца на сярэдзіну – канец лета гэтага года». Зіма на носе, а пасла на даляглядзе няма. Абяцанкі-цацанкі… Відаць, «лава запасных» у ізраільскай міністэрыі дужа кароткая: мо зноў Зэева Бен-Ар’е прышлюць?.. Тады ён паставіў бы рэкорд па «вечным вяртанні»: узначальваў дыпмісію ў Беларусі ўжо двойчы (1997–1998, 2004–2008), дык чаму б не ўзначаліць і ў трэці раз «для роўнага ліку»? 🙂 У прынцыпе, гэта быў бы не найгоршы варыянт: сваю віну перад ізраільскай дзяржавай гэты блогер-пенсіянер, ганаровы сябар СБП і беларускага ПЭН-цэнтра ўжо выкупіў… Якім бы пан Зэеў ні быў, а цікавіўся беларускай мовай, памагаў выдаваць кнігі ў перакладзе з іўрыта на беларускую, з падачы свайго прыяцеля Уладзіміра Падгола пісаў дыктоўкі ў ТБМе.

* * *

Нарэшце ўважліва прачытаў працу пра цэнзуру ў паваеннай Беларусі, расхваленую доктарам гістарычных навук на «Свабодзе» ў студзені 2016 г. (тады адразу насцярожыла, што рэцэнзент знаходзіўся ў залежнасці ад аўтара…) Эх… Я спадзяваўся, што за гады, якія мінулі пасля выхаду зборніка «На ізраільскія тэмы» з яго крытычнымі стрэламі (Мінск, 2011), у ізраільскай беларусістыцы адбыліся істотныя змены да лепшага. Зважаючы на сёлетнія «праграмныя артыкулы» двух ізраільцаў у тутэйшым часопісе «Маладосць» ды нетутэйшым «Belarusian Review», а таксама на леташнюю кнігу «вядучага спецыяліста» па Беларусі, міжволі сумняешся…

Не трэба быць гісторыкам – дарэчы, прывет рэдактарам «Belarusian Review», я не гісторык і ніколі так сябе не менаваў – каб заўважыць элементарныя памылкі тыпу «Кастусь Каліноўскі, 1838–1863». У любым даведніку ёсць год смерці Каліноўскага: 1864. Бедны Джордж Оруэл – ён і не ведаў, што праз дзесяцігоддзі яму прыпішуць «афарызм» з «1984»: «Праўда – гэта мана, а мана – гэта праўда» (с. 337; паводле такога ж прынцыпу Сіняўскаму і Даніэлю на судзе 1966 г. «клеілі» цытаты з іх іранічных твораў). Цікавае «адкрыццё» – у паваенным СССР астракізму былі паддадзены «ядзерная фізіка» і «біялогія» (с. 18; здаецца, аўтар не бачыць розніцы паміж цкаваннем асобных навукоўцаў і забаронай навуковай дысцыпліны). Ці во «перл»: «У 1948 г. Савецкі Саюз падпісаў Сусветную дэкларацыю правоў чалавека, якая ўстанавіла найстражэйшую забарону на перлюстрацыю прыватнай перапіскі» (с. 79). І не падпісаў у 1948 г. (устрымаўся), і не было там «найстражэйшай» забароны (дэкларацыя па вызначэнні не можа нічога забараняць)…

Часам увогуле падавалася пры чытанні, што кнігу «Цензура в БССР: послевоенные годы, 1944-1956» стваралі мінімум двое розных аўтараў. Адзін трактуе цэнзуру ў метафізічным сэнсе – другі «зацыклівае» яе на дзяржаўных установах. Адзін настойвае на ўсемагутнасці Галоўліта, які нібыта знаходзіўся на версе піраміды кантролю (с. 239), другі адзначае: «на многія пісьмы Галоўліта партыйныя і савецкія арганізацыі не адказвалі» (с. 46), распавядае пра зацяжны канфлікт названага ведамства з Галоўрэперткомам (с. 190; «нярэдка адна інстанцыя нешта забараняла, а другая – дазваляла, і наадварот»). Адзін шукае ў калег «суб’ектывізм і выкрывальніцкі пафас» (с. 22) і запэўнівае, што «зніжаў эмацыйны фон» (с. 10), другі дазваляе сабе выразы кшталту: «дзяржава нічога не зрабіла, каб абараніць цэлы народ ад знішчэння» (с. 144, гамана пра СССР і яўрэяў у вайну – так-такі «нічога»?!). Ці во «аб’ектыўны» тэзіс пра савецкую дзяржаву: «паводле ўнутраных рэсурсаў не мела сабе роўных і магла дапусціць працяглую самаізаляцыю ад сусветнай супольнасці (1921–1991)».

На с. 251 нас вучаць, што пасля 1953 г. Сталін быў адлучаны ад савецкай гісторыі, а ўжо на с. 269 змешчана слушная канстатацыя пра СССР-1956: «па-ранейшаму сцвярджалася, што ўся дзейнасць Сталіна была звязана з вялікімі сацыялістычнымі пераўтварэннямі, а яго імя неаддзельнае ад марксізму-ленінізму». І г. д. Нават такая «драбяза»: у адным месцы гаворыцца пра звальненне Дадзіёмавай з пасады начальніцы Галоўлітбела БССР 29 ліпеня 1950 г. (с. 70), у іншых – пра тое, што яна была начальніцай у 19441951 гг… (с. 11, 329, 365; у апошніх двух выпадках тэрмін яе кіраўніцтва наагул «расцягнуты» ад чэрвеня 1943 г. да красавіка 1951 г.).

Дарэчы, Фаіна Дадзіёмава выглядае ў кнізе «эфектыўным менеджарам» (С) і хутчэй ахвярай, чым нягодніцай. Дзіва што: аўтар зносіўся з яе ўнучкай, якая «адказала на шматлікія пытанні і прадаставіла рэдкія здымкі з сямейнага архіва». Падкрэсліваецца, што прэтэнзіі да Ф. Д. выказваліся «зверху» яшчэ ў 1948 г. («не праяўляе дастатковага клопату пра вылучэнне і падрыхтоўку цэнзарскіх кадраў з карэннага беларускага насельніцтва»), што ў 1950 г. яна пацярпела ад даносу або нават ад канфлікту з міністрам дзяржбяспекі БССР Цанавай. Аднак чамусьці мне гэтую ўраджэнку Веткі, якая паспяхова дажыла да агоніі Савецкага Саюза (19061991), не шкада… Мо таму, што чытаў меркаванне сапраўднага пакутніка сталінскага часу, пісьменніка Кузьмы Чорнага (пра дзённік Чорнага аўтар кнігі не ведаў або зрабіў выгляд, што не ведаў; між тым дакумент 1944 г. быў апублікаваны яшчэ ў мінулым стагоддзі). Класік беларускага пісьменства, ні разу не антысеміт, процістаўляў Дадзіёмаву «няшчаснаму і міламу» Уры Фінкелю:

Гэта хітрая і спекулянцістая местачковая жыдоўка, якая дасягнула немалое пасады ў рэспубліцы. Яна сябра партыі. Але яна плюе на ўсё. У партыйнасці яна бачыць не ідэю, а і кар’еру. У іншых умовах яна ўладала б мануфактурным магазінам. Яна некультурная і нават непісьменная (па-беларуску яна чытае дрэнна і зусім не ўмее пісаць). Яна адцуралася свае нацыянальнае жыдоўскае культуры і асіміліравалася. Куды? Вядома, як і кожны паразіт, яна ішла на гатовае. Працэс асіміляцыі ішоў у гатовую ўжо вялікую расейскую культуру. Але яе прырода не дазваляе так адразу асімілявацца. Яна гаворыць па-расейску так, што трэба смяяцца… Яна выраклася жыдоўскай культуры, імкнецца і не дайшла да расейскай і стараецца мець высокую пасаду пры беларускай. Навадняючы беларускія ўстановы, Дадзіёмава выгнала з іх беларускую мову. А цяпер, бачачы, што як бы дзьме беларускі вецер, яна, цэнзар, калечыць сваім алавіком мову беларускай літаратуры, думаючы гэтым паказаць начальству, што яна і ведае беларускую мову і займаецца ёю. Начальства гэтае (скажам, Гарбунова) лёгка ашукаць, бо яно само беларускае мовы не ведае і ніколі блізка ля яе не ходзіць.

Хто ведае, колькі юдафобаў актывізавалася ў Беларусі праз такіх во «цёць Фень»?

Рукі цягнуцца спісаць чарговы опус савецка-ізраільскага кандыдата навук у разрад «мядзіншчыны» (прозвішча міністра культуры РФ робіцца ўжо хадзячым). Аднак, дзеля справядлівасці, томік, выдадзены ў Іерусаліме-2015, сведчыць пра тое, што на яго было затрачана багата сіл. Рэдкія фота, выпіскі з архіўных дакументаў – сыравіна для далейшых доследаў… Можна даведацца, напрыклад, што ў БССР на пачатку 1950-х даход старшыны міліцыі быў вышэйшы, чым заробак начальніка аддзела цэнзурнага ведамства. Ці пра тое, што тэкстоўка для песні пад канец 1940-х каштавала 300 руб., а рэпрыза для канферансу – усе 400. Ці – «выява аголенага жаночага [цела] да пояса лічылася эротыкай, а ніжэй – парнаграфіяй» (с. 245; праўда, крыніцы такой каштоўнай інфы не разгалошваюцца). Карацей, чытаць можна, калі асцярожна… У той жа час крыўда бярэ: няўжо не могуць ізраільцы папрацаваць з беларускім мінулым хаця б на роўні палякаў? Кніга Л. Смілавіцкага розніцца, напрыклад, ад кнігі Я. Шумскага пра аналагічны перыяд «Саветызацыя Заходняй Беларусі (1944–1953 г.)» – дзе таксама ёсць раздзельчык пра цэнзуру! – як зямля ад неба.

censura_vokl shumski1

Раздзелы «Саветызацыі…» ахопліваюць палітычную сітуацыю, змены ў сацыяльнай структуры, пытанні ідэалогіі, асветы і прапаганды ў заходніх абласцях БССР. Пра лёс яўрэяў таксама нямала сказана ў кнізе, хоць аўтар сціпла падкрэслівае, што «свядома адмовіўся ад разгляду праблемы прысутнасці або, дакладней кажучы, непрысутнасці яўрэяў на тэрыторыі Заходняй Беларусі… колькасць ацалелых мясцовых яўрэяў у заходніх абласцях была мізэрнай». Польскі даследчык здолеў «прапусціць праз сябе» масу дакументаў і людскіх сведчанняў, стварыўшы ўцямны, лагічна пабудаваны тэкст, у якім факты не грувасцяцца, а выстройваюцца ў канцэпцыю: з ёй не паўсюль і пагаджаешся, але паважаеш аўтарскі погляд. Другое выданне працы Шумскага ў перакладзе на беларускую Наталлі Давыдоўскай (Смаленск: Інбелкульт, 2014, 326 с.) даступнае праз arche.by – рэкамендую аматарам карыснага чытва, асабліва тым, хто з Гарадзеншчыны… 🙂

І яшчэ адно «кальцо» ў гэтай серыі. Калі рэдактары беларускіх СМІ не замаўляюць расследаванні, то месца апошніх, натуральна, займае «лёгкі жанр». Што да грамадскіх праблем – адны пішуць, а іншым даводзіцца чытаць пра арфаграфічныя памылкі на розных таблічках. Часам заўвагі слушныя, як тут, часам надуманыя (па-беларуску можна казаць і «да сябе», і «к сабе»). Let it be, зраблю і я свой уклад…

shuchyn

Мінск, 30.10.2016.

На Галоўным Чыгуначным Вакзале ёсць Зала Чакання, а на ўваходзе ў Залу стаіць неапазнаны творчы аб’ект з гербамі райцэнтраў Беларусі і подпісамі (гіпс або гліна…). Памылачак-та няшмат, ды Шчучыну не пашэнціла – перарабілі ў «Шучын». Да таго ж там «Карэлічы» з «е» замест «э»; да іх, аднак, мой фотаапарат не дацягнуўся.

Вольф Рубінчык,

Шчучын-Мінск, 06.11.2016.

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 7.11.2016  16:38

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (9)

У беларуска-ізраільскіх адносінах – адноснае зацішша. Тэлевядучы з БТ згойсаў у Ізраіль па халяўнай праграме «Тагліт» і расказаў гаспадарам, што ў Беларусі «ідэальна чыста» – вучыцеся, пацаны! Святлана Алексіевіч на лекцыі ў Тэль-Авіве (7 лютага) зноў і зноў паўтарала свае мантры. Бібі з урадавага мястэчка, чухаючы палыселую патыліцу, чытае Сары нанач пісьмы «за» і «супраць» ліквідацыі пасольства ў Мінску. Тым часам выхадцы з сінявокай у Зямлі Абяцанай шамэраць, мэтапэляць, нікаёняць, пякуць мацу, ходзяць на рынкі, у сінагогі і бардэлі (а некаторыя, як Бора Ш., нават запісваюць альбомы з музычнымі трэкамі, якія няможна слухаць без навушнікаў) ды паплёўваюць на існаванне самой «праблемы пасольства». Як вядома, у жніўні 2003 г. у Іерусаліме адбылася дэманстрацыя (мітынг?) супраць рашэння ўраду Шарыка Арона… пардон, Арыка Шарона. Нагадаю аб гумарной справаздачы аднаго з арганізатараў, Пекера Гены. Яе і цяпер можна знайсці на форуме Аб’яднання выхадцаў з Беларусі ў Ізраілі, даю ў перакладзе з пэўнымі скаротамі:

 

Было каля 200 чалавек – чалавек 150 на месцы правядзення і чалавек 50 спрабавалі нас знайсці. Знайшлі самыя настойлівыя, у т. л. Элі Валк, я, Міхаілы Левіт і Хейфец, Лідзія Ратнер і інш. Дэманстрацыя заказвалася насупраць канцылярыі кіраўніка ўраду, побач з Садам Руж, але гэтае месца саступілі больш апантаным, па-мойму, друзам. А нас, як людзей інтэлігентных, адправілі па дыяганалі… бліжэй да Яўрэйскага ўніверсітэта. На нас глядзелі зацемненыя вокны будынка, як нехта з’едліва заўважыў, напэўна, туалеты 🙂

Агулам мітынг удаўся. Выступала кіраўніцтва аб’яднання выхадцаў з Беларусі ў Ізраілі ў асобе Льва Зусмановіча і Міхаіла Альшанскага пад ухвальныя воклічы з натоўпу… Не было ніводнага прадстаўніка ні ад кіраўніка ўраду, ні ад міністэрства фінансаў і МЗС. Чуліся заклікі падтрымліваць на выбарах толькі тых, хто нам дапамагае. Прыводзіліся лічбы: 170 тыс. выхадцаў з Беларусі тут і 70 тыс. яўрэяў у Беларусі. Успаміналіся імёны выхадцаў з Беларусі з былога і цяперашняга кіраўніцтва Ізраіля, уключаючы беларускія карані Арыэля Шарона.

Не застаўся без слова Элі Валк, першы пасол Ізраіля ў Беларусі. Заклікаў цвяроза глядзець на рэчы, асудзіў крыкі пра генацыд, расказаў пра сваю працу на пасадзе пасла, калі пачынаў з пакоя на 8-м паверсе і дайшоў да памяшкання 400 метраў з 20 супрацоўнікамі, гаварыў пра важнасць існавання пасольства ў Рэспубліцы Беларусь пры цяперашнім аўтарытарным рэжыме. Казаў, што важна назіраць за тым, што адбываецца ў Беларусі, знутры, і не кідаць на волю лёсу яўрэйскую абшчыну Беларусі.

І, вядома, рэй вяла Марына Салодкіна, адзіная з членаў Кнэсета, хто прысутнічаў на нашым мітынгу. Яна прамаўляла самавіта і па сутнасці, а сонца было ў зеніце, таму міласэрныя пенсіянеры то давалі ёй парасон для абароны ад сонца, то забіралі назад. Паведаміла нам, што так гэтага не пакіне, што яе канцылярыя ўжо адправіла пісьмы Арыэлю Шарону, Бібі Нетаньягу і Сільвану Шалому… У фінале сваёй прамовы М. Салодкіна заклікала стварыць камітэт барацьбы супраць закрыцця пасольства і слаць пісьмы, не саромеючыся, па-руску, проста на адрас: Іерусалім, канцылярыя галавы ўраду, Арыэлю Шарону.

Таксама выступалі старшыні аддзяленняў аб’яднання ў Ашдодзе і Рышон ле-Цыёне Ісаак Цфасман, Эдуард Фрыдман… А потым народ, стомлены сонцам, перайшоў у цень у чаканні аўтобусаў, дзе прадоўжыў вяшчаць Элі Валк, а там яго за гэтым заняткам фатаграфаваў Міхаіл Левіт. Спадзяюся змясціць тут фота з мітынгу, якія мне абяцаў пераслаць на e-maіl Барыс Беразоўскі з Петах-Тыквы, гаспадар рускай лазні (а я думаў, ён у Лондане 😀 ))

 

Справаздача навявае лёгкую настальгію. Некаторых ужо няма (Шарон, Салодкіна…), а некаторыя адышлі ад грамадскіх спраў. Б. Беразоўскі пасля 20 ізраільскіх гадоў вярнуўся ў Мінск і замест лазні адкрыў на вул. Суражскай фалафель-бар – «першы яўрэйскі фаст-фуд». Не ўсе водгукі аднолькава пазітыўныя, скажам асцярожна, і з «сецівам фалафельных» пакуль не надта атрымліваецца… Ды добра ўжо тое, што бізнэсовец не паўтарыў лёс свайго поўнага цёзкі. М. Альшанскі кіруе Аб’яднаннем ужо звыш 10 год (пасля смерці Л. Зусмановіча), і я сумняюся, што ў 2016 г. гэтая суполка здольна выставіць на мітынг нават трыццаць трох багатыроў, а не тое што 200.

У гэтыя лютаўскія дні згадаў яшчэ адзін гістарычны факт: акурат паўстагоддзя таму ў Маскве ішоў «працэс Сіняўскага-Даніэля». У чэрвені 1991 г. мы, група беларускіх шахматыстаў, вярталіся з турніру ў балгарскай Албэне. Балгарыя пачала аджываць пасля Жыўкава, але везці з яе асабліва не было чаго, і я купляў кнігі, made in the USSR. У кнігарнях іх чамусьці было шмат, у тым ліку і такіх, якія ў Мінску трапляліся рэдка. Можна было плаціць левамі, зыходзячы з цаны, пазначанай на вокладцы ў рублях: так я набыў зборнік Яўгена Замяціна «Мы» (1990 г. выдання, 5 леваў), «Цану метафары» (1989 г., 2 левы 70 стацінак) – так-так, гэтую самую, толькі ў чорным пераплёце… Апошняя кніга – зборнік матэрыялаў пра вышэйзгаданы працэс 1966 г., дапоўнены творамі асуджаных – і цяпер стаіць у мяне на паліцы, час ад часу ў яе зазіраю. Упершыню ж я прачытаў яе недзе пад Русе і быў уражаны тым, што нядаўна, не ў сталінскі час, людзей адпраўлялі ў турмы-лагеры за літаратуру. А яшчэ ўразіўся – і захапіўся, як можа захапіцца 14-гадовы падлетак – тым, што аўтары, Мікалай Аржак (Даніэль) і Абрам Тэрц (Сіняўскі) не абміналі тэму сэксу.

Cпадчына Сіняўскага, на мой густ, перанасычана моўнымі выкрунтасамі – творы Даніэля «ўстаўляюць» лепей. Асабліва спадабалася мне кароткая антыўтопія «Гаворыць Масква» пра «Дзень адкрытых забойстваў», нібыта аб’яўлены ў СССР 1960 г. паводле «Указу Вярхоўнага Савета». Адны ўхваляюць, іншыя хаваюцца… Галоўны герой Карцаў (!) спрабуе абараніць хоць кагосьці, хоць сваю душу – і атрымлівае перамогу. Жора Оруэл адпачывае.

За сваю «антысавецкую» сацыяльную фантастыку Даніэль у 1966 г. атрымаў 5 гадоў зняволення, Сіняўскі – 7. Рэабілітавалі іх толькі ў 1991 г. Ускосна пацярпеў ад працэсу і Алесь Адамовіч, які не падпісаў калектыўны зварот з ухвалай прысуду.

Daniel_Sinauski

Злева – Ю. Даніэль, справа – А. Сіняўскі. images.myshared.ru

Калі не памыляюся, то «Гаворыць Масква» на беларускую не перакладалася – а шкада, бо для нашых палясцін аповесць актуальная. Працытую хіба аўтарскі пасыл з перадапошняга абзаца: «Я іду і кажу сабе: “Гэта – твой свет, тваё жыццё, і ты – клетка, часціна яго. Ты не павінен дазваляць запалохаць сябе, і праз гэта – ты ў адказе за іншых”». Многа ў нас і «левых мастакоў», якія, будзь заўтра абвешчаны Дзень педэраста, адразу возьмуцца за пэндзлі і будуць «паказваць рост гомасексуалізму ў параўнанні з 1913 годам». Аднаму такому «народнаму мастаку Беларусі», які ў 1970-х лісліва множыў партрэты Касыгіна і Суслава, летась з нагоды юбілею зрабілі выставу ў Нацыянальным мастацкім музеі. Ён стары, аднак хапае маладзейшых, хрыбціна ў якіх не менш гнуткая.

Не тое каб я пільна сачыў за кар’ерай свайго раўналетка Г., з якім на рубяжы стагоддзяў вучыўся ў аспірантуры… Тым не менш ад рэха яго бурапеннай дзейнасці цяжка было схавацца. То ён нахваліць Мураўёва-вешальніка («таленавітага адміністратара») і спляжыць Кастуся Каліноўскага, то ў 2012 г. раскажа ўсяму свету, што скіду цацак на Беларусь з самалёта не было – ён прымроіўся відавочцам… У пачатку лютага «актывіста» прызначылі ажно дэканам філасофскага факультэта вядучай ВНУ краіны… Прызначэнне мяне не здзівіла, бо раней дэмагог без журналісцкай адукацыі ўжо кіраваў часопісам адміністрацыі прэзідэнта. Хочацца верыць, што выкладчыкі-яўрэі не пацерпяць ад гэтага «ісцінна рускага чалавека» і працэнтная норма для студэнтаў не будзе ўведзена.

У 2000-м Г. казаў мне, што кінуў бы на Ізраіль атамную бомбу, пасля чаго я перастаў з ім вітацца. Аднак… думаю, за 16 гадоў ён «паабцёрся» і прыцішыў сваю юдафобію (як у Высоцкага: «он малость покрякал, клыки свои спрятал…»). Прынамсі я бачыў яго інтэрв’ю з П. Якубовічам, дый з паэтам Н. Гальпяровічам, здаецца, змагар з сіянізмам паразумеўся. Часам нават выступае на літаратурнай беларускай мове і – дзіва! – не запісвае яе ў прыдумкі «ворагаў Расіі».

Павел Севярынец, развіваючы думкі Уладзіміра Караткевіча пра рахманасць нашых суайчыннікаў, пісаў так: «Беларусы ўнікаюць любое рэзкасьці, катэгарычнасьці, радыкалізму… беларус-фанатык – гэта проста нонсэнс». Можа, Павел і перабольшваў, але насамрэч, некаторым яўрэям не зашкодзіла б падвучыцца талерантнасці ў беларусаў…

Пакрысе дастае ўжо фанатызм публіцыста Н., «найвялікшага абаронцы» светлага імя Машы Брускінай. Калі коратка: не адно дзесяцігоддзе яўрэі Беларусі дабіваліся, каб «невядомая» стала вядомай. У кастрычніку 2001 г. маладафронтаўцы, Якаў Гутман і аз грэшны спрабавалі наладзіць шэсце з той жа мэтай (было разагнана АМАПам). 29 лютага 2008 г. Мінгарвыканкам нарэшце прыняў рашэнне аб тым, што дзяўчыну, павешаную 26 кастрычніка 1941 г. ля дрожджавага заводу ў Мінску, трэба лічыць Марыяй Барысаўнай Брускінай. Улетку 2008 г. на месцы забойства з’явілася мемарыяльная шыльда з папраўленым тэкстам. Яшчэ ў маі начальнік Беларусі назваў Брускіну сярод герояў мінскага падполля, калі віншаваў Ізраіль з 60-годдзем; у кастрычніку 2008 г. ён зноў згадаў Машу ў сваім выступе, надрукаваным паўмільённым накладам. Усе гэтыя факты даступныя ў сеціве, аднак Н., як той партызан з анекдота, «пускае цягнікі пад адхон» і праз гады па сканчэнні «вайны». Аказваецца, у 2015 г. ля прозвішча Брускінай у адным з беларускіх музеяў стаяў пытальнік! Калі ж ён, Н., звярнуўся да кіраўніцтва музея з прэтэнзіяй, то фота павешаных 26 кастрычніка 1941 г. увогуле знікла з экспазіцыі.

У канцы 2015 – пачатку 2016 гг. была арганізавана цэлая транскантынентальная кампанія са зваротамі ў міністэрства культуры Беларусі, да Лукашэнкі і г. д. – пад кангеніяльным слоганам «Замоўчваюць. Падтасоўваюць. Хлусяць». Жыхар Германіі Н., ізраільцянін Т., амерыканец М. даюць дыхту беларускім навукоўцам (напрыклад, доктару гістарычных навук Аляксею Літвіну) і чыноўнікам з мінкультуры, якія дагэтуль сумняюцца ў тым, што на здымку 1941 г. – іменна Брускіна. Папракаюць «скептыкаў» у непрафесіяналізме і антысемітызме.

На мой дылетанцкі одум, не варта было кідацца абвінавачваннямі. Існуюць довады як «за Брускіну», так і на карысць прыхільнікаў альтэрнатыўных версій. Асабіста я веру, што Заір Азгур і яшчэ два дзясяткі сведкаў мелі рацыю, калі пад канец 1960-х прызналі ў дзяўчыне з фота Машу. Мяне задавальняе, што ў Мінску ёсць прынамсі два месцы, дзе яе імя ўвекавечылі (вул. Кастрычніцкая і вул. В. Харужай – абодва ў цэнтры горада); не бачу неабходнасці «праз Лукашэнку» навязваць гісторыкам з Акадэміі навук і БДУ пазіцыю, якой яны не падзяляюць. Ведаю, што А. Літвін – навуковы кіраўнік дысертацыі пра яўрэяў Пінска, які ў 2010 г. падтрымаў намаганні па мемарыялізацыі «мазырскай Масады» – сумленны спецыяліст, далёкі ад антысемітызму. Нават калі ён памыляецца ў канкрэтным выпадку з Брускінай, жыццё расставіць усё па сваіх месцах.

Што тычыць Н. і яго прыяцеляў… Міжволі мяркуеш – іх бы энергію ды ў мірных мэтах. Колькі ў Беларусі нявырашаных праблем – і, умоўна кажучы, «яўрэйскіх» (не раз пісаў пра тое, што трэба дабівацца, каб урад РБ выканаў сваю абяцанку ды ўвекавечыў памяць Саламона Міхоэлса), і шырэйшых. Аднак 4 лютага 2016 г. іерусалімец Т. горда адпавёў наведвальніку newswe.com: «Вы спрабуеце ўцягнуць нас, замежнікаў, ва ўнутрыбеларускія разборкі. Мы ж заняты (і будзем заняты, іншага не дачакаецеся!) адной вузкай тэмай…» Назіраць за гэтым шчыраваннем і смешна, і балюча: «Мышы плакалі, калоліся…»

 

                                                                                                           rubinczyk[at]yahoo.com

Мінск, 08.02.2016

Апублiкавана 8 лютага 2016