Tag Archives: Андрей Степанов

В. Рубінчык. Ці зможам адказаць?

Шалом! Гэтае лета, дый шырэй, апошні год у РБ – нейкі трыумф альбо шабаш пасрэднасці (на мове суседняй дзяржавы маю трэцяліпеньскі тэксцік «Пасрэднасць на маршы», дзе, натуральна, былі паказаны далёка не ўсё факты й тэндэнцыі). А пачалося ўсё значна раней…

З нагоды ўганаравання «вялікага гуманіста» Міколы Чаргінца званнем «Народны пісьменнік Беларусі» (у канцы чэрвеня 2022 г.) успомнілася перапіска Янкі Брыля з Уладзімірам Калеснікам. У 1966 г. Калеснік пісаў сябру:

Вульгарызатары вельмі шмат нарабілі зла, унушыўшы пасрэдным рамеснікам погляд, быццам літаратура і ёсць рамяство, сутнасць якога заключаецца ў лоўкасці пераказу агульнавядомых палажэнняў сацыялогіі на мову наглядных вобразаў. Гэты погляд і зручны, і выгадны для людзей, якія робяць творы «без божества, без вдохновенья», бо ён аблягчае ім занятак і заробак, а галоўнае — ураўнівае пасрэднасць з талентам, рамяство з творчасцю. І ніколі гэтая катэгорыя літаратараў не адступіцца ад мілых іхняму сэрцу прынцыпаў. Барацьба за сапраўднае мастацтва заўсёды была і будзе барацьбой супраць рамяства, якое заўсёды гатова на кан’юнктурныя «подзвігі». Гэта горкая праўда, але ад яе няма куды дзецца… Мне думаецца, у гэтай сітуацыі трэба асцерагацца лішняй уражлівасці, хваравітасці, а старацца весці барацьбу сістэматычна і з такім напружаннем сіл душы, якога вымагаюць абставіны, каб не растрачваць пачуццяў па-дурному… Іронія, на мой погляд, якраз найлепшая зброя, бо яна наносіць удар праціўніку і зберагае агонь душы, псіхічную энергію, якая ў адрозненне ад фізічнай затрачваецца беззваротна.

Ну, я-то свае жарцікі (часам удалыя, часам не) як наступальную зброю не трактую – хіба што для самаабароны юзаю… Быццам Аркадзь Аверчанка, жартую, калі мне весела; паколькі мне даволі часта бывае весела, то і жартую не так ужо рэдка.

Cуперсерыю з 12 кніг, аб’яднаных (на думку ініцыятараў праекта) тэмай справядлівасці, прэзентавала тутэйшае міністэрства інфармацыі. Да Льва Талстога, Уладзіміра Караткевіча ды інш. далучылі «Вам – заданне» таго самага Чаргінца – «Гамер, Мільтон і Панікоўскі» ^_^

Сайт «Звязды», 9 жніўня. Данііл Гранін стаў у прапагандыстаў «Аляксандрам», а брытанка Этэль Ліліян Войніч з яе «Аваднём» – ці то беларускай, ці то ўкраінскай пісьменніцай. Намміністра інфармацыі Бузоўскі ў «СБ», 10.08.2022: «Мы ўзялі ў гэтую падборку вядомыя ўсім класічныя раманы рускіх, беларускіх і ўкраінскіх аўтараў» О_о

Увогуле-то, зразумела, не да смеху, не да фіесты. Абурае, калі марадзёры & аматары прыпісак, якія цягнуць прэміі з дзяржбюджэту ў «міжсабойчык», бяруцца вяшчаць-верашчаць пра справядлівасць.

Да спадчыны Адама Іосіфавіча Мальдзіса (1932-2022) стаўлюся збольшага з піетэтам… прафесар насамрэч багата зрабіў для беларускай культуры. Але ў канцы 2000-х я быў збянтэжаны, калі зусім ужо не малады А. І. пайшоў аглядальнікам у казённую «Советскую Белоруссию», ды неяк няўклюдна патлумачыў свой крок у газеце «Народная воля»: маўляў, у любым разе трэба ведаць непрыяцеля знутры.

А. І. Мальдзіс (на фота) пісаў у газеціну, здаецца, пераважна пра тое, што беларускія скарбы расцярушаны па розных краінах, у пэўным сэнсе «цывілізуючы» мурло «СБ», выдання адміністрацыі Лукашэнкі. К 90-годдзю з дня нараджэння Мальдзіса – 7 жніўня 2022 г. – на будынку астравецкай бібліятэкі меркавалі павесіць шыльду ў гонар знакамітага земляка…

Цяпер, калі стала вядома, што рашэнне Астравецкага райвыканкама аб наданні бібліятэцы імя Мальдзіса прыпынена аблвыканкамам, не магу не ўзгадаць крыху нецэнзурную прыказку: «Служы пану верне, ён табе …»

Копіі дакументаў адсюль. Спачатку «актывістцы» Бондаравай, для якой Мальдзіс быў занадта «прапольскім», адказалі, што адмены рашэння не плануецца, праз пару дзён – што яго выкананне прыпынена 🙁 Эх, «губернатар» Гродзеншчыны, займаўся б ты лепей медыцынай…

Добра, адзначым Мальдзісаў юбілей па-свойму – перачытайма цытаты, датычныя беларускіх яўрэяў, з яго кнігі «Як жылі нашы продкі ў ХVIII стагоддзі» (перавыдавалася не раз; тут карыстаюся выданнем 2009 г.). Наколькі распаведзенае слушна – ацэньваць не мне, я не гісторык.

Асаблівай праслойкай сярод жыхароў тагачаснай Беларусі былі яўрэі-карчмары. З аднаго боку, іх няшчадна эксплуатавала шляхат, з другога – яны самі з такой жа няшчаднасцю абдзіралі сялян, значна павялічвалі феадальны прыгнёт у вёсцы… Прыезд шляхціца і тым больш магната не прадвяшчаў карчмару нічога добрага. У лепшым выпадку падарожны госць здзекаваўся з яго веры, угаворваў прыняць хрысціянства. У горшым – выганяў з дзецьмі прама на вуліцу, на дождж і снег. Саламону Маймону, чыё дзяцінства прайшло пад берагам Нёмана, у Жукавым Барку, не раз даводзілася начаваць у кустах. Побач з карчмой Маймонаў быў стары мост, які ніхто не хацеў рамантаваць. За гэта бацьку будучага філосафа часта білі бізунамі. А аднойчы яго прымусілі выпіць цэбар вады, ад чаго ён захварэў ліхаманкай. Аднойчы ў карчму Маймонаў зайшоў поп і патрабаваў бясплатна гарэлкі, а калі яму адмовілі, падгаварыў селяніна-баброўніка падкінуць у карчму чалавечы труп. Арандатара-пахтара (іначай «фактара», г. зн. пасярэдніка, гандлёвага агента. – В. Р.) абвінавацілі «ў забойстве хрысціяніна». Пачаліся жорсткія допыты. Баброўнік прызнаўся, што гэта ён падкінуў тапельца. Збітага карчмара ўрэшце выпусцілі, селяніну далі розаг, аднак папа, які ўсё падстроіў, так і не пакаралі. Пра гэтыя перыпетыі бацька Саламона Маймона склаў «нешта накшталт эпапеі з лірычнымі спевамі» і часта яе зачытваў…

Ф. Булгарын расказваў у сваіх «Успамінах» такую гісторыю. Неяк у Слуцку перад яго бацькам яўрэй-адкупшчык не зняў шапку. Абражаны шляхціц папрасіў Кароля Радзівіла («самага… добрага і высокароднага чалавека!») даць яму ў арэнду маленькі фальварак пад Слуцкам і стаў там прадаваць гарэлку па самай нізкай цане. Карчмару пагражала банкруцтва, таму ён прыбег да Булгарына прасіць прабачэння. Шляхціц нібы злітаваўся і нават прапанаваў яўрэю ўзяць «карчму» ў арэнду. Але як толькі адкупшчык падпісаў кантракт, выбеглі слугі, павалілі новага «арандатара» і ўсыпалі яму дзвесце ўдараў скуранымі пастронкамі. Яўрэі паскардзіліся ў Нясвіж [Радзівілам]. Але Булгарын з’явіўся туды і лёгка апраўдаўся: ён біў свайго арандатара і па сваёй частцы яго цела!

***

Учора ў Варшаве прэзентавалі кнігу «ПП» – гэты скарот значыць «Плошча Перамен». Змешчаны ў ёй здымкі журналіста Яўгена Атцецкага, які жыў побач з самай знакамітай «бунтоўнай» пляцоўкай г. Мінска (што знаходзіцца паміж Смаргоўскім трактам, вуліцамі Кахоўскай і Чарвякова). Таксама Атцецкі і яго памочнікі сабралі расповеды жыхароў суседніх дамоў, якія 2 гады таму пачалі збірацца ў дворыку ля вентыляцыйнай будкі. Каму цікава, як яна тады выглядала, зазірніце ў мае матэрыялы 2020 г.: раз, два, тры, чатыры

Я. Атцецкі падпісвае кнігу. Адсюль

Праца над праектам «ПП» вялася з канца 2020 г., інтэрв’ю з рэзідэнтамі Плошчы Перамен пачалі збірацца ў лютым 2021-г. Характэрны расповед Яўгена на прэзентацыі: «Тыя словы, што людзі казалі тады — яны былі шчырымі, яны былі дастаткова вострымі, і людзі не цэнзуравалі сябе ў той ступені, як яны, на жаль, робяць гэта цяпер… Мы сутыкнуліся з гэтым на апошняй стадыі рэдактуры тэкстаў, калі пачалі ўзгадняць іх з героямі. Мы пабачылі, што многія з іх хочуць перапісаць ранейшыя тэксты». Я таксама заўважыў, што некаторыя цяпер «баяцца ўласнай смеласці» (праяўленай летам-восенню 2020 г.). Нават часам думаю – а ці была ў некаторых тая смеласць? Або, як у «Джэнтльменах удачы», «усе пабеглі, і я пабег(ла)»?

Яшчэ адна важная для культуры кніга «Ля вытокаў беларускай палітычнай навукі» (204 с.) выйшла надоечы ў Вільні (Еўрапейскі гуманітарны ўніверсітэт) пры дапамозе беларускага офіса нямецкага фонда Адэнаўэра. Гэта зборнік артыкулаў палітычных аналітыкаў Ірыны Бугровай, Святланы Навумавай, Сяргея Панькоўскага, Уладзіміра Роўды, Віктара Чарнова. Усе яны зарана памерлі, усіх я так ці іначай ведаў, у першых траіх нават навучаўся (той самы ЕГУ, Мінск, канец 1990-х). На жаль, не ўсё ў іх тэкстах пра Беларусь вытрымала выпрабаванне часам, але прадстаўлены матэрыял каштоўны, як мінімум з гістарычнага пункту гледжання. Добрую справу зрабілі ўсе, хто спрычыніўся да выхаду зборніка – найперш яго ўкладальнікі Уладзіслаў Іваноў і Андрэй Сцяпанаў, аўтар прадмовы Валер Карбалевіч. Што істотна, кніга зараз даступная ў сеціве – яе можна спампаваць, прааналізаваць, зрабіць на аснове прачытанага самастойныя высновы. Аспрэчыць, у рэшце рэшт.

C. Рогач, А. Ільінчык. Фота з адкрытых крыніц

Пасля колькіх дзён адседкі выйшла на волю аштрафаваная Сняжана Рогач, магістарка гісторыі, выкладчыца ВНУ, каторая час ад часу была пачытвала мае назіранні. Промні падтрымкі ёй… І гомельскаму барду, арганізатару канцэртаў Аляксею Ільінчыку, якога міліцыя на днях затрымала за «творчую дзейнасць у інтэрнэце» – таксама.

І культур-мультурны фінал. Год таму ў Менску (!) выйшаў альбомчык паэта і кампазітара Віктара Лупасіна з кампазіцыяй «Я – скумбрыя»… Сцёбнае танга не для ўсіх, але паслухаць варта.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

19.08.2022

w2rubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 19.08.2022  19:41