Tag Archives: мемориальная доска

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (70і)

Веснавы – нарэшце – вялікалітоўскі шалом! Гэтая серыя – пра даўкаваты паслясмак ад «Дня волі», ну і пра ўсё патрохі.

Напярэдадні «Дня Х» нью-ёркскі музыка Зміцер Сляповіч зрабіў такі запіс: «Думаю пра маю родную Беларусь, пра тое, што заўтра будзе 100 гадоў яе незалежнасці (усё яшчэ цалкам не дасягнутай). Мая родная краіна пакутуе ад дыктатуры, расійскага кантролю, несвабоды, унутранай і рэальнай эміграцыі… І ўсё ж Беларусь дала мне мовы, ідэнтычнасць (дакладней, ідэнтычнасці). Я бачу блізкае падабенства ў цяжкім лёсе беларускай і ідыша». На наступны дзень З. С. узяў удзел у манхэтэнскай імпрэзе «Беларускага інстытута Амерыкі» – спяваў белмоўныя песні і пераклад на ідыш «нятленкі» «Бывайце здаровы, жывіце багата…»

Пан Сляповіч сядзіць у першым радзе, справа. З «нашых» на фота – яшчэ і Сляповічаў цёзка Левіт (стаіць злева, у фуражцы)

Рады за тых, каму 25 сакавіка падалося дапраўды святочным днём. Новы рэдактар «Берегов» схадзіў у Мінску на дазволенае мерапрыемства, зрабіў сэлфі ды «зацаніў» свята: «Класная атмосфера!» Пра абвяшчэнне Беларускай народнай рэспублікі ў 1918 г. Юлій А. выказаўся так: «Спроба была. І, як нагода для гонару, гэтая спроба зусім не горшая за паўстанне ў Варшаўскім гета, якім я асабіста шчыра ганаруся». Папраўдзе, параўнанне з падзеямі 75-гадовай даўніны прыцягнутае даволі-такі за вушы; хутчэй дзейнасць «айцоў-заснавальнікаў» БНР нагадвае Першы сіянісцкі кангрэс 1897 г. у Базелі, пасля якога Тэадор Герцль занатаваў: «Я заснаваў яўрэйскую дзяржаву… Праз 5 або 50 гадоў гэта прызнаюць усе».

Ну, а ваш пакорлівы слуга 25.03.2018 не выбавіўся ні на плошчу Якуба Коласа, ні на пляцоўку ля Опернага тэатра… Бо ў святле (хутчэй цемры) папярэдніх мітрэнгаў не карцела адчуваць сябе ні Сотнікавым, ані Рыбаком – мабыць, я з іншага атрада 🙂

Вядома, на дзень можна было забыцца пра сваю партызанскасць і паліталагічнасць, ды ў якасці аднаго з тысяч згубіцца ў тлуме, адпачыць пад жывыя прамовы і музыку… Аднак папярэдняя «праграма свята» не дужа натхніла; густы «Рады БНР» узору 2018 г. & беларускай службы «Радыё Свабода» (што прыкладна тое самае) і мае прыхільнасці – «дзве вялікія розніцы». Калі б арганізатары запрасілі Фелікса Х. пачытаць вершы, а Свету Б., Федзю Ж. і Пінхаса Ц. – паспяваць, то, можа, і прыцёгся б на Траецкую гару. Тады, глядзіш, і мяне б сфоткаў любімы тутбай 🙂

«Гістарычнае адкрыццё» ад супермегапартала tut.by; БНР у 1919 г. фінансаваў Скарападскі (!), ды яшчэ і Пётр (!! – памёр у 1885 г.)

* * *

Тыя, каму дадзявала шэсце ад плошчы Я. Коласа, не хавалі таго, што арыентуюцца на стварэнне «прыгожай» карцінкі ды на ўтылізацыю «змагароў». Спікер гэтай хітрамудрай інтэрнацыянальнай групоўкі Юрый Д. не без яхідства заўважыў: «людзі, якія былі сёлета затрыманыя на плошчы — гэта прыкладна былі ўсе, хто наагул на яе прыйшоў». Маўляў, ініцыятары шэсця «памыліліся, недакладна разьлічылі грамадзкія настроi», а вось арганізатары мітынгу-канцэрту «збольшага правільна разьлічылі».

У палітыцы колькасць далёка не заўжды пераходзіць у якасць. Гэта даказваюць і «фэсты “Юманітэ”» – імпрэзы, якія, пачынаючы з 1930-га, амаль штогод ладзіліся ў Францыі пад эгідай тамтэйшай кампартыі. На іх завітвалі ажно сотні тысяч цікаўных, аднак на папулярнасці партыі ў краіне тое істотна не адбівалася. Разявакі наведвалі канцэрты з удзелам «зорак» (гралі ў камуністаў Чак Беры, «Пінк Флойд», і «Дып Пёрпл»…), дэгуставалі прысмакі, слухалі «левыя» лозунгі, часам нават падпісвалі заявы аб уступленні ў кампартыю – і разбягаліся, хаваючы свой «актывізм» як мінімум да наступнага года.

Што да мяне, то ў любой сур’ёзнай справе я б аддаў перавагу тым, хто 25.03.2018 не збаяўся «плошчы», а не тым, каго прыцягваюць тусоўкі з бел-чырвона-белым сцягам у рэзервацыі спецыяльна вызначаным і дазволеным рукавадзяшчымі таварышамі месцы. Не выключаю, што адзін 90-гадовы дзядуля, затрыманы амапаўцамі (Аляксандр Карызна яго зваць), здольны на большае, чым сотня «патрыятычных» маладзёнаў, якія паслухмяна згарнулі сцягі, пакінуўшы тэрыторыю свята.

Думкі пра колькасць наведвальнікаў «Свята незалежнасці» ў Мінску, як і чакалася, істотна адрозніваюцца. Палітолаг Дзяніс М. ацаніў гэтую колькасць у 6000 чалавек – звесткі, бадай, заніжаныя, бо людзі не стаялі на месцы, цыркулявалі. Арганізатары называлі агульную лічбу 50000 чалавек – і «стрэлілі сабе ў нагу», бо няўжо імпрэза была настолькі нецікавая, што за 6 гадзін аўдыторыя змянілася ВОСЕМ разоў? Праўдападобна, да Опернага тэатра, дзе не так ужо шмат вольнага месца, прыходзілі ад 10 да 20 тысяч.

Калі зацікаўленыя асобы «раздзьмуваюць» лічбы, то гэта можна зразумець (успомнім казус з жаночым забегам; праўда, там завысілі колькасць толькі ў 1,5-2 разы, а не ў 3-4). Мяне больш дратуе той факт, што калегі-аналітыкі таксама лічаць для сябе прымальным займацца дэмагогіяй. Андрэй Л. у фэйспалмбуку: «У сваім коле спецыялістаў-грамадазнаўцаў мы можам казаць пра 8-15-20 тысяч. Але трэба, каб быў сігнал грамадзтву, што было 50 тысяч, што і робіць НН. Усё ж карцінка атрымалася выдатная. Кожная дзяржава і кожны грамадзкі рух мае падмурак і ў мітах». Той самы Дзяніс М. адпавёў годна: «Ага, давайце хлусіць людзям, як і дзяржаўная прапаганда».

Нехта ў сакавіку пананосіў графіці «100 год БНР» на сцены ў Фрунзенскім раёне, не пытаючыся дазволаў і рэальна рызыкуючы… Мінск, 29.03.2018

Да і падчас канцэрту арганізатары параздавалі безліч «бел-чырвона-белых» аксесуараў: «налепак, значкоў, напульснікаў, буклетаў і ўлётак». Сэнс, наколькі разумею, у тым, што свята  мае крочыць па краіне, што наведвальнікі будуць пазначаць сябе ўвесь юбілейны год, а гэта пашырыць ідэі незалежнасці ў белграмадстве. Праект небезнадзейны, аднак прыпамінаю, што пасля вясны 2006 г. многія мінскія маладзёны таксама насілі аналагічныя значкі…

Вось толькі з той самай свабодай і к вясне 2018 г. штось не склалася 🙁

Для кволага кастусёўскага БНФ і губарэвіцкага піяр-руху «За Свабоду» праведзенае «мерапрыемства» – адносны поспех, прынамсі нехта пра іх напісаў (во нават і я :)) Агулам жа, улады сёлета выйгралі сакавіцкі раўнд па акулярах ачках – замацавалі мяжу паміж двума лагерамі «апазіцыянерчыкаў», прадэманстравалі гнуткасць, ізаляваўшы палітактывістаў ад «народа», але не пасадзіўшы іх надоўга… Можа быць, гэта Пірава перамога. Мо і «лаяльным» дзеячам неўзабаве надакучыць скакаць пад чужую дудку – асабліва, калі не будзе стрымана абяцанка павесіць мемарыяльную шыльду ў гонар БНР на вул. Валадарскага, 9… Нагадаю, грошы на дошку месяц таму былі сабраныя за тры гадзіны; меркавалі, што ўрачыстае адкрыццё адбудзецца 23.03.2018.

Папулярны гарадскі партал, відаць, купіўшыся на бадзёрыя заявы Глеба Лабадзенкі, у той дзень загадзя паведаміў, што адкрыццё адбылося. На заўвагі (не толькі мае) рэдакцыя «Сіцідога» не адрэагавала, і нават сёння ў іх вісіць такая інфа:

Новае пакаленне беларускай журналістыкі… Між тым, 22.03.2018 старшыня Саюза мастакоў патлумачыў, што «ўлады папрасілі перанесці адкрыццё дошкі на наступны тыдзень». Мінуў тыдзень – дошкі на будынку няма. Дата яе ўсталявання дагэтуль невядомая, і пан Сітніца пад канец сакавіка будзе казаць: «Растуць падазрэнні».

Затое… Зноў, пасля 35-гадовага перапынку, выйшла кніга аднаго купалаўскага верша («А хто там ідзе?») у перакладзе на розныя мовы. Цяпер там, апрача ідыша, ёсць і версія на іўрыце. Самой кнігі 2018 г., праўда, не бачыў – прачытаў пра яе тут. Урэшце, выявілася, што нават не 100 перакладаў тамака, а 101! 🙂

27.03.2018 схадзіў я на вечарыну ў музей беларускай літаратуры – і ля гардэроба нечакана быў запрошаны выступіць (дзякуючы вядучай Алёне Канапацкай). Што ж, сёе-тое пра Ізі Харыка распавёў, балазе не без досведу. Прачытаў пару вершаў.

Фоткі адсюль

Віктар Жыбуль многа і цікава гаварыў пра паэта Тодара Кляшторнага, пара студэнтаў яго дапоўніла, Ксенія Тоўсцік грала на ўкулеле і спявала… Карацей, cправа «ЛІТэАРТа» жыве і квітнее, бы тая пралеска.

Выступае К. Тоўсцік

Тым часам «галоўны» над усімі музеямі і прочымі дзяржаўнымі ўстановамі ўжо не намякнуў, а проста даў адмашку рыхтавацца да рэферэндуму ў Беларусі. З майго гледзішча грамадзяніна Беларусі, першае і галоўнае пытанне мусіць тычыцца вяртання ў Канстытуцыю максімальнай колькасці прэзідэнцкіх тэрмінаў (два). У 2004 г. абмежаванне было знятае – жызня паказала, што пара яго аднавіць… Бестэрміновае кіраванне аднаго чыноўніка прыводзіць краіну да стану, не проціў ночы кажучы, Кемераўскай вобласці… Сярод асноўных задач самавітага дзяржаўнага дзеяча – цягам 5-10 гадоў падрыхтаваць сабе прыстойную змену.

Калі ж такой змены ў Канстытуцыю прапанавана не будзе, то варта ўжо наўпрост спытацца ў «электарату»: «Ці падтрымліваеце ператварэнне Рэспублікі Беларусь у манархію?» Так сабе варыянт, але ён лепшы за існуючы лад, калі «ні рыба, ні мяса», калі выбары ладзяцца для праформы, адцягваюць значныя матэрыяльныя рэсурсы і дэ-факта адно дэмаралізуюць «электарат» (ОК, выбарцаў). Як той казаў, у манархічнай дынастыі выпадкова можа выгадавацца і прыстойны чалавек…

Дальбог, «прэзідэнт» мог бы пераназваць сябе ў цара (вялікага князя, караля, султана) Луку І ды «імем рэвалюцыі», як ён гэта палюбляе, сфармаваць новую арыстакратыю. Напрыклад, з людзей, чыё прозвішча гучыць падобна: Лукашонкі, Лукашанцы, Лукашэвічы… За адным разам нейтралізаваў бы Лукашука, дырэктара злаўрэднага «Радыё Свабода», хоць яно ў Беларусі і так ужо, здаецца, на кароткім павадку. Агітатары з прапагандыстамі заўсёды між сабою лёгка дамаўляліся 🙂

Мемуарная паўза. У шостым выпуску «Дзеяслова» за 2017 г. – расповед вядомага бібліёграфа Юліі Бібілы (1897–1974) пра дзяцінства на Гродзеншчыне. Запісаныя былі ў 1967 г.; тут падаю ўрывачак, каб заінтрыгаваць («толькі для вас» :)):

Насельніцтва мястэчка Поразава: яўрэі – саматужнікі і гандляры – і беларусы. Побач з бабаю жыў саматужнік, які фарбаваў пражу для мясцовых ткачых. Праз плот сада можна было бачыць розных колераў маткі, развешаныя на дручках для прасушкі. У цэнтры мястэчка былі крамы больш заможных гандляроў, дзе можна было набыць крамніну і абутак. Тавар прывозілі з Ваўкавыска і нават з Беластока. Аб такой падзеі паведамлялася пад сакрэтам і запэўнялася, што тавар – гэта нешта незвычайнае: «Толькі для вас».

Змястоўных мемуараў пра свае родныя мясціны нямала запісалі і беларусы, і яўрэі; згадаю хаця б Іехезкеля Коціка (пісаў пра Камянец) і Соф’ю Рохкінд (пра Талачын). Калі ж хто хоча даведацца пра жыццё ў даўнейшых мястэчках, асабліва заходнебеларускіх, ад прафесійнага гісторыка, то рэкамендую кнігі Іны Соркінай, пачынаючы з гэтай.

Зноў аскандаліўся беларускі сайт з птушынай назвай, які ўлетку 2015 г. блакаваўся ў РБ (у свой час я за яго, смешна сказаць, заступаўся…) Учора не знайшлі нічога лепшага, як пад навіной аб тым, што Беларуская чыгунка ўводзіць плату за падзарадку мабільных тэлефонаў, уляпіць гэты калаж:

Неўзабаве прыбралі, але «асадачак застаўся», як і неапаганскі душок ад рэдакцыі, дзе лічылі нармальным гуляць з сабакам па мацэйвах з яўрэйскіх могілак. Так, свабода слова і самавыяўлення, цудоўна… Але наступным разам няхай хто-небудзь іншы за іх заступіцца.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

03.04.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 03.04.2018  23:00

Чаму Беларусі варта ўвекавечыць памяць Міхоэлса

Вольф Рубінчык

МІХОЭЛС (сапр. прозвішча Воўсі) Саламон Міхайлавіч (1890–1948), расійскі акцёр, рэжысёр, педагог, народны артыст СССР (1939). На сцэне з 1919. Працаваў у Маскоўскім дзяржаўным яўрэйскім тэатры (з 1929 мастацкі кіраўнік). Сцэнічныя стварэнні Міхоэлса вылучаліся філасофскай глыбінёй, тэмпераментам, вастрынёй і манументальнасцю формы. Сярод роляў: Лір («Кароль Лір» Шэкспіра), Тэўе-малочнік («Тэўе-малочнік» па Шолам-Алэйхему). Паставіў «Фрэйлэхс» (1945) і інш. Дзяржаўная прэмія СССР (1946). Забойства Міхоэлса было арганізаванае Міністэрствам дзяржаўнай бяспекі (МГБ).

(энцыклапедыя «Кірыла і Мяфодзія»)

Многія небеспадстаўна лічаць: Рэспубліка Беларусь мусіць узяць на сябе пэўную адказнасць за тое, што яе папярэдніца, БССР, не зберагла вялікага артыста (а міністр дзяржбяспекі БССР Цанава спрычыніўся да «ліквідацыі» Міхоэлса і Голубава). Так, ізраілец Аляксандр Розенблюм пісаў: «Чаму нельга устанавіць дошку там, дзе злачынства адбылося? Зразумела, і надпіс на дошцы павінен быць адпаведным: “Тут 13 студзеня 1948 года сталінскія бандыты забілі Народнага артыста СССР Саламона Міхоэлса”» («Мы яшчэ тут!», № 7, май 2005). Яшчэ раней да абмеркавання тэмы далучыўся мінчук Анатоль Сідарэвіч: «Беларусі трэба ўшанаваць памяць Міхоэлса. Гэта было б знакам удзячнасці за тое, што ён зрабіў дзеля перамогі над гітлерызмам. Гэта было б і актам пакаяння за тое, што дапусцілі забойства актора на сваёй зямлі» («Наша Ніва», 10.01.2003).

Штогод у студзені ў беларускай прэсе з’яўляюцца артыкулы пра забойства (асабліва шчыраваў Ігар Кузняцоў), аднак колькасць не пераходзіць у якасць. Нядаўна Алесь Матафонаў зняў «дакументальны фільм» пра апошнія дні акцёра. Адзін з кіраўнікоў Саюза бел. яўрэйскіх грамадскіх аб’яднанняў і абшчын надае забойству Міхоэлса ледзь не касмічнае значэнне – маўляў, пасродкам гэтага злачынства Сталін жадаў справакаваць Трэцюю сусветную вайну… У выніку запанаваў погляд на Міхоэлса выключна як на ахвяру. Забыўся ўнёсак С. Міхоэлса ў беларускую культуру, навязваецца пункт гледжання, паводле якога акцёра з Беларуссю лучыць толькі месца гібелі – Мінск (ну і таварыскія дачыненні з некаторымі калегамі ў Беларускім дзяржаўным яўрэйскім тэатры). Артыкул «Міхоэлс» у «Беларускай энцыклапедыі» (т. 10, Мінск, 2000. С. 487) адпавядае гэтай канцэпцыі. Дарэчы, у энцыклапедыі памылка: Міхоэлс быў старшынёй «яўр. антыфаш. камітэта» не ў 1941–1945, а ў 1942–1948 гг.

У канцы 1990-х беларускі ўрад да 50-годдзя гібелі Міхоэлса кінуў яўрэям «костку» – пастанову № 322 ад 3 сакавіка 1998 г.: «1. Міністэрству культуры, Мінскаму гарвыканкому ў 1998 годзе ўстанавіць мемарыяльную дошку С. М. Міхоэлсу на будынку Дзяржаўнага акадэмічнага рускага драматычнага тэатра імя М. Горкага. 2. Аплату расходаў на праектаванне і стварэнне скульптурнай часткі мемарыяльнай дошкі ажыццявіць са сродкаў Міністэрства культуры, на ўстаноўку дошкі – са сродкаў Мінскага гарвыканкома. Прэм’ер-міністр Рэспублікі Беларусь С. Лінг.» (фотакопія была змешчана ў газеце «Авив» за сакавік 1999 г. – без каментарыяў). Відавочна, гэтая пастанова была своеасаблівай кампенсацыяй за адмову вярнуць яўрэйскім суполкам будынак тэатра – былую Харальную сінагогу. Аднак чыноўнікі ніжэйшага рангу вырашылі спусціць справу на тармазах, што ім удалося…

Пазіцыя тых, каму не патрэбная дошка, сцісла выкладзеная ў лісце дэпутаткі Мінгарсавета Ірыны Яўгенаўны Родзік ад 31.05.2007 (цытую ў перакладзе з рускай): «Паводле супрацоўнікаў літаратурнага аддзела Нацыянальнага акадэмічнага драматычнага тэатра імя М. Горкага, Саламон Міхоэлс, вялікі яўрэйскі акцёр і рэжысёр, з’яўляецца адным з заснавальнікаў (1925 г.) і з 1929 г. мастацкім кіраўніком Маскоўскага дзяржаўнага яўрэйскага тэатра.

Заснавальнікам і да 1939 г. нязменным кіраўніком Нацыянальнага акадэмічнага драматычнага тэатра імя М. Горкага з’яўляўся Уладзімір Уладзіміравіч Кумельскі, заслужаны дзеяч мастацтваў БССР.

У 1948 годзе С. Міхоэлс прыехаў у Мінск ад камітэта па Сталінскіх прэміях для прагляду прапанаваных на прэмію спектакляў, загінуў у студзені 1948 г. пад Мінскам.

Такім чынам, памятная дошка С. Міхоэлсу на будынку Нацыянальнага акадэмічнага драматычнага тэатра імя М. Горкага не можа быць усталяваная».

Значыць, «вялікі»-то «вялікі», але для яўрэяў і маскоўцаў, не для «нашых людзей».

Зрушыць справу з мёртвай кропкі магла б дапамагчы іншая аргументацыя. Галоўным у хадайніцтвах мусіць стацца не тое, што Міхоэлс тут загінуў, а тое, што ён тут нямала папрацаваў. Яго праца была прызнана і высока ацэнена беларускімі ўладамі ўжо ў 1920-я гг.

У ліпені 1923 г. у Менску гастраляваў маскоўскі Дзяржаўны яўрэйскі камерны тэатр са спектаклямі «Агенты», «Вядзьмарка», «Мазель тоў» і інш. Выступы спадабаліся публіцы і крытыкам: прынамсі гэта вынікае з рэцэнзій у «Звезде». «Нельга не адзначыць яркі сакавіты талент Міхоэлса», – пісалі, напрыклад, пра выкананне ім ролі Гоцмаха («Звезда», 14.07.1923). Больш за тое, на развітанне тав. Баліцкі (намеснік народнага камісара асветы) прачытаў «пастанову ЦВК [БССР] пра наданне яўрэйскаму дзяржаўнаму камернаму тэатру звання секцыі Беларускага акадэмічнага тэатра» («Звезда», 09.08.1923). То бок дэ-юрэ Міхоэлс зрабіўся беларускім артыстам! У 1930-х ён граў ролю ў фільме «Вяртанне Нейтана Бэйкера» вытворчасці кінастудыі «Савецкая Беларусь», выступаў кансультантам аднаго з найвядомейшых беларускіх фільмаў «Шукальнікі шчасця»…

З улікам усіх гэтых звестак, важна, каб шыльда вісела іменна ў (на) будынку былога яўрэйскага, а цяперака рускага тэатра ў Мінску па вул. Валадарскага, 5. Магчыма, гэтаму паспрыяе М. Мясніковіч, у канцы 2010 г. прызначаны прэм’ер-міністрам РБ. У 1998 г. ён кіраваў адміністрацыяй прэзідэнта і яўна быў у курсе гісторыі з паперай Лінга: яму не выпадае «адкруціцца» («я чалавек новы», «дайце разабрацца…»). Да таго ж хочацца верыць, што доўгія гады сядзення ў прэзідыуме Акадэміі навук неяк наблізілі обер-чыноўніка да навукі і культуры.

Дошка на месцы забойства – утопія, бо ніхто дакладна не ведае таго месца (дача Цанавы?). Трупы Міхоэлса і ягонага спадарожніка Голубава-Патапава 13 студзеня 1948 г. былі знойдзены на рагу Ульянаўскай і Беларускай. Напэўна, усталяванне там памятнага знака з надпісам, падобным да таго, што прапанаваў быў А. Розенблюм, мела б сэнс, але – толькі як сведчанне добрай волі беларускай дзяржавы. Гэтак урад сімвалічна падвёў бы рысу пад палітыкай дзяржаўнага тэрарызму.

(Паводле кнігі «На яўрэйскія тэмы», Мінск, 2011).

Пасляслоўе ад 05.11.2014. З моманту выхаду маёй кнігі прайшло больш за тры гады – за гэты час урад ніякай дошкі так і не павесіў. І вось у кастрычніку 2014 г. я выпадкова даведаўся, што група яўрэяў з Мінска хоча зноў «узняць гэтае пытанне» у Мінгарвыканкаме. Дзе была надрукавана пастанова Савета міністраў, яны не ведалі, – ну вядома ж, навукова-папулярныя кніжкі чытаць неабавязкова! Калі я параіў пашукаць газету «Авив» за сакавік 1999 г., яны пайшлі ў бібліятэку «Хэсэда», пакорпаліся ў падшыўцы, але пастанову не знайшлі, бо яна была надрукавана на 2-й старонцы газеты, а зірнулі толькі на 1-ю… Такія вось «актывісты», і вынік іхняга паходу да «мэра» Мінска даволі прадказальны.

Нядаўна, як ужо ведаюць чытачы belisrael.info, я пабываў у Кіеве. Што сказаць? Пры падабенстве стартавых пазіцый на пачатку 1990-х кіеўскія яўрэі к 2014 г. дабіліся значна большага, чым мінскія. У сталіцы Украіны дзейнічаюць выдатна адрамантаваныя сінагогі, пры іх – ешывы, кашэрныя крамы… Уражвае яўрэйскі абшчынны цэнтр імя Ларысы Раднянскай, адкрыты ў 2012 г., на тэрыторыі якога і праходзіў семінар ідышыстаў. Лічу важным тое, што пры цэнтры працуе гасцініца, дзе задавальняюцца патрэбы рэлігійных яўрэяў (напрыклад, ёсць спецыяльныя награвальныя прыборы для Шабесу, а вось ліфт на суботу адключаецца). У горадзе ёсць і яўрэйскія рэстараны, асабіста я заходзіў у «Такі да» на Шчакавіцкай, 29 і «Цымес» на Сагайдачнага, 5/10. У 1997 г. быў адкрыты помнік Шолам-Алэйхему (мінчукі, дзе ў нас помнік Майсею Кульбаку, ці хоць дошка ў яго гонар?), у 2009 г. – дзяржаўны музей Шолам-Алэйхема. А пры Кіева-Магілянскай акадэміі існуе Цэнтр даследаванняў гісторыі і культуры ўсходнееўрапейскага яўрэйства, куды мы, удзельнікі семінара, хадзілі на экскурсію – і атрымалі ад дырэктара ў падарунак дыхтоўныя выданні. І кнігам суполкі «Шах-плюс», і прадукцыі тав. Шульмана з Віцебска да іх далекавата.

Безумоўна, на Украіне хапае антысемітаў і праяваў антысемітызму, але ў яўрэяў не заўважаў я панурасці, характэрнай для многіх тутэйшых… Украінскія яўрэі – прынамсі «актывісты» – не чакаюць, што нехта прыйдзе і падкажа ім, што трэба рабіць. Думаю, многае тлумачыць выказванне кіраўніка Ваада Украіны Іосіфа Зісельса ў газеце «Хадашот» за чэрвень-ліпень 2014 г.: «Я хорошо помню дискуссию на втором съезде Ваада СССР в январе 1991 года… когда часть делегатов (в первую очередь, российские) видели Ваад исключительно всесоюзной унитарной структурой с элементами «вертикального» управления, мы же – «украинцы», «прибалты», «молдаване» выступали за создание Ваадов своих республик и координацию деятельности между ними. «Беларусы» и «казахи» поддержали тогда россиян…». Дадам, што «беларус», які ў 1991 г. падтрымаў расіян, вызначаў ідэалогію «яўрэйскага руху» ў нашым краі аж да пачатку 2010-х гг.

А вось i фотакопія пастановы 1998 г., а то некаторыя дагэтуль не вераць у яе існаванне.

В. Р.

5 ноября 2014