В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (37)

Чэсць! Адна з магістральных тэм першага ў 2017-м годзе выпуска ненавукова-квазіфантастычнага серыяла – такая з’ява, як празмерная рэакцыя (overreaction). Тым болей што год у Мінску пачаўся з нешараговай падзеі: 1 студзеня на праспекце Любімава 23-гадовы міліцыянт у шматпавярховым доме абстраляў нецвярозага жыхара, які нібыта на яго накінуўся, і цяжка параніў гэтага чалавека.

Маці стралка не ўхваляе службу сына ў міліцыі, спачувае маці абстралянага, але просіць дачакацца высноваў следства, затое «найлепшы сябар усіх сілавікоў» ужо ўставіў свае дзве капейкі: «Ніхто не мае права аказваць супраціў работнікам міліцыі…» У перакладзе з лукашэнкаўскай на беларускую: бойцеся, бойцеся…

Чаму ўзнікаюць такія сітуацыі ў мірным Мінску (чалавека, які перапіў у навагоднюю ноч, нават калі ён сваволіць, пры ўсім жаданні цяжка выдаць за тэрарыста-экстрэміста), пытанне складанае. Можа, справа і ў нервах… Як казаў тав. Троцкі ў 1926 г., калі яму яшчэ давалі трыбуну ў савецкай прэсе: «Нервы моцна зношаны. Патрэба ў якіх-небудзь узбуджальных або, наадварот, усыпляльных сродках вялікая. Патрэба ў алкаголі… вельмі моцная ў гарадах у рабочых» (менская газета «Звезда», 19.01.1926). Дый кніга Міхаіла Зошчанкі «Вернутая маладосць» (1933) пацвярджае, што ў 1920-х – пачатку 1930-х праблема душэўнай спустошанасці савецкіх грамадзян была надзвычай вострай і турбавала многіх. Пазней, мяркую, назапашаная злосць спрычынілася да масавых рэпрэсій сярэдзіны 1930-х.

Часам думаю: колькі такіх выпадкаў, як выбух у метро 2011 г. (афіцыйнае тлумачэнне паводзін асуджаных – прага двух хлопцаў праславіцца, прадэманстраваць «уседазволенасць і неапраўданую агрэсію»), напад з сякерай на гандляроў мінскай «Еўропы» 2016 г., страляніна 2017 г., мусіць прагрымець, каб грамадства і ўлады даспелі да стварэння эфектыўнага сеціва псіхалагічнай дапамогі, не кажучы пра акадэмічны інстытут псіхалогіі? Баюся, што сотні, калі не тысячы.

Тое, што ў Беларусі, Расіі, Украіне безліч асоб, якія перагружаны рознастайнымі комплексамі і штодня выплюхваюць сваю злосць на іншых, бачна няўзброеным вокам. Пад уласнае паскудства падводзіцца няхітрая філасофія тыпу «падштурхні таго, хто падае», «памры ты сёння, а я заўтра». Прыкра, што пераймаюць яе і яўрэі, якім варта было б трымацца наводдаль ад паганскіх і бальшавіцка-вертухайскіх ідэй. Прыкра, але зразумела: калі ў гісторыі яўрэі доўга заставаліся ад чагосьці наводдаль?

Дзіўлюся, напрыклад, з Аляксандра Майсеевіча Гарадніцкага, доктара геолага-мінералагічных навук, якому даўно за 80: навошта яму было віцэ-прэзідэнцтва ў Расійскім ПЭН-цэнтры? У снежні 2016 г. з гэтай арганізацыі выключылі публіцыста Cяргея Пархоменку, які крытыкаваў кіраўніцтва за парушэнні статута і інш. Рашэнне аб выключэнні было, мякка кажучы, спрэчнае, пасля яго члены ПЭН-цэнтра – напрыклад, раўналетак Гарадніцкага Аляксандр Гельман, Святлана Алексіевіч, Леў Рубінштэйн – пачалі разбягацца…

Гарадніцкі тлумачыць, што «мы стаміліся» ад Пархоменкі, і смела заяўляе: «У нас ёсць другі статут, які яшчэ трэба зарэгістраваць, але ўжо некалькі гадоў увесь ПЭН па ім жыве». І гэты шукальнік ідыша «вучыў» сваіх апанентаў юрыдычным тонкасцям не дзе-небудзь, а ў афіцыйным звароце! Моцна, доказна адлупцаваў Гарадніцкага & Со. Аляксандр Мінкін тут. Беларускаму начальніку таксама не зашкодзіла б часцей укладваць у вушы, што памілаванне – яго неад’емнае права, замацаванае ў Канстытуцыі, якое можа ажыццяўляцца і без просьбы асуджаных, а то ён у гэта, здаецца, не дужа верыць.

У цяжкія часы лепей быць разам. Аднак нават авіякатастрофа – а мо і тэракт – 25 снежня, калі загінулі дзясяткі людзей, не паяднала ні расійцаў з украінцамі, ні расійцаў міжсобку, ні тым больш яўрэяў постсавецкай прасторы. Хаця, здавалася, чаго прасцей: выказаць спачуванне або прамаўчаць, не забойцы ж упалі ў мора, а музыкі, журналісты (якія б ні былі), доктарка… Пра гэта, у прынцыпе, слушна напісаў Яфім Шыфрын, але адразу атрымаў водпаведзь былога суайчынніка Паўла Ш., які перабраўся ва Украіну.

Кажуць, у Расіі Павел да нядаўняга часу быў знаным змагаром з пуцінскім рэжымам… Ох, па-мойму, такія допісы (асабліва «дастаўляе» фінал, дзе пра Яфіма: «вы ні разу ні маральны лідэр ні ў Расіі, ні тым больш за яе межамі. Вы ўсяго толькі таленавіты акцёр, які цешыць натоўп і ўладу ў сталіцы Мордара») надаюцца хіба, каб скампраметаваць дысідэнцтва ў сучаснай Расіі. Як і прапанова пад канец снежня «ў знак жалобы» прыносіць да расійскага пасольства ў Кіеве корм для рыбак і пляшачкі з настойкай глогу – удар па новай Украіне. Бабруйскі паэт Дзмітрый Р., якога я да нядаўніх часоў паважаў за дасціпнасць і эрудыцыю, апраўдаў прапанову Юрыя Б., дарадцы прэзідэнта Украіны ад жніўня-2014… і надалей знік з маіх гарызонтаў.

З іншага боку, вось яскравы прыклад празмернай рэакцыі на цынізм тых, хто пакпіў з трагедыі. Небезвядомы «Шарлі Эбдо» надрукаваў серыю з трох карыкатур, дзе звязаў «хор Чырвонай Арміі» з Пуціным. Адну з іх, дзе музыкі ў вайсковай форме выступаюць перад рыбамі на марскім дне, «пашыраючы» сваю аўдыторыю, можна з нацяжкай лічыць дасціпнай; дзве астатнія – трэш і безгустоўнасць. Ды ці варта было расійскім дзеячам паліць па клоўнах з усіх гармат? Выказаліся чыноўнікі міністэрства замежных спраў, мінабароны (!), прадстаўнікі абедзвюх палат парламента… Ой-вэй, якая «клаака, мярзота» ў прыватным французскім выданні! Хай бы чыноўнічкі з такім жа імпэтам сачылі за сабой і за падначаленымі, каб у іх самалёты з невядомых прычын не падалі…

Я-та жыву не ў Расіі, дый не хацеў бы там жыць, але бяда ў тым, што істэрыкі падхопліваюць і многія беларусы. І тое, што Аляксандр Лапшын ужо месяц сядзіць за мінскімі кратамі, а трое аўтараў агенцтва «Рэгнум» – нават больш за месяц, даказвае, што вірус істэрычных празмерных рэакцый (ВІПР) перадаецца паветрана-кропельным шляхам, нягледзячы на зімовыя маразы. Усе чацвёра інтэрнэт-аўтараў «награшылі», хутчэй за ўсё, на штраф, а іх да суда кінулі ў турму… Кур’ёзна, што за дваіх арыштаваных заступіўся «Пакістанскі фонд прэсы»; дзе Пакістан, а дзе мы! Лапшына ж дыпламатычна абараніў юрыдычны дарадца ўрада Ізраіля… ну, лепей позна, чым ніколі.

Празмерным выглядае пакаранне маладой жанчыны з Гродна, якая апублікавала ў сваім альбоме «Вконтакте» нейкі малюнак. Экспертыза (прыклаў руку філолаг (!) з Мінска) цвердзіць: ён парнаграфічны, утрымлівае «мярзотна-цынічную, непрыстойную фіксацыю палавых зносін». Асуджаная, якой выпісалі немалы штраф і 2 гады з адтэрміноўкай, кажа, што захавала эрацічную карцінку, а не збіралася яе рассылаць. Доказам распаўсюду, відаць, з’яўляецца тое, што фотку ўбачылі людзі ў пагонах і яна абразіла іх пяшчотныя пачуцці: ВІПР такі ВІПР…

Ад Беларусі не адстае Украіна са сваёй прагай цэнзуры: то ёй карціць пашыраць «чорны» спіс расійскіх артыстаў, якія некалі сказалі або падпісалі штосьці не тое, ды не пускаць іх праз мяжу (наадварот, няхай бы прыехалі, паглядзелі, што ў Харкаве людзей не ядуць жыўцом), то трэба перакрыць вяшчанне тэлеканала «Дождж»… Адной з прычын украінская Нацыянальная рада па пытаннях тэлебачання і радыёвяшчання назвала паказ 31.12.2016 камедый, дзе сярод персанажаў – недалёкія расійскія мянты. Паводле Нацрады, гэтыя фільмы «папулярызуюць праваахоўныя органы дзяржавы-агрэсара». І як адны тупыя амерыканцы знялі, а другія ў 1942 г. не забаранілі камедыю «Быць альбо не быць», дзе цэлы штаб эсэсаўцаў дэманструецца? 🙂

Экс-беларускі, а цяпер украінскі журналіст Вадзім Д. падтрымаў рашэнне Нацрады і абрынуўся на канал, які ў рэпартажах раз-пораз праводзіў граніцу паміж Украінай і Крымам. Тэлеканал, маўляў, трэ было закрыць з павагі «перад памяццю загіблых абаронцаў Айчыны, тварамі яе ваюючых байцоў і палітзняволеных, якія пакутуюць у варожых вязніцах». Адразу ўспомнілася, як гэты самы Д. 17.04.2015 маляваў забітага на дзень раней Алеся Бузіну «вельмі арыгінальным блазнам або гарадскім вар’ятам», і цыркаў праз зубы: «У нейкім сэнсе калега дабіўся, нарэшце, поспеху. Пра яго загаварылі ўсур’ёз». Ці знойдзецца дно ў падзення былога супрацоўніка «БДГ» і «Радыё Рацыі»?

«Ёсць маса прычын, каб адчуць сябе вольным і быць чалавечным», – спяваў лідэр беларускага рок-гурта «Голая манашка» Фёдар Жывалеўскі. Прычыны-та ёсць, жадання часцяком няма… Парадаваў у апошнія дні хіба зварот Ганны Канапацкай 10.01.2017 да самі-ведаеце-каго з патрабаваннем скасаваць фармальна «антыдармаедскі», а па сутнасці антыгуманны, антыканстытуцыйны і антыдзяржаўны дэкрэт № 3 ад 02.04.2015. Нават не сам зварот – можна было прадбачыць, што дэкрэт у бліжэйшы час не будзе адменены, што і пацвердзілася 12 студзеня – а тое, што 40-гадовая жанчынка не загрузла ў прыстасаванстве, дагэтуль не баіцца адна ісці «супраць усіх» на месцы сваёй працы, у «палатцы № 6».

Калі азірнуцца назад, то не ўсё было звышкепска і ў мінулым годзе. У 33-й серыі мы згадвалі праяданне золатавалютных рэзерваў беларускімі ўрадоўцамі ў 2012-2015 гг.; дык вось, калі статыстыкі не хлусяць (а хутчэй за ўсё, не хлусяць), у 2016-м рэзервы раслі 11 месяцаў запар. Праўда, яны так і не дасягнулі ў эквіваленце 5 млрд долараў: 4,927 мільярды – вельмі мала для краіны з насельніцтвам 9,5 мільёнаў чалавек, дый дзяржаўны доўг Беларусі ў разы вышэйшы. На рост рэзерваў адзін з наведвальнікаў talks.by 05.01.2017 адрэагаваў так: «Усё прыцягнута за вушы для атрымання чарговага крэдыту», другі параўнаў край з бадзягам, які хваліцца айфонам, ды не мае сімкарты…

Далёка не ўсе беларусы страцілі аптымізм. Паводле апытання tut.by (якое заслугоўвае ўвагі праз ахоп выбаркі – 34,5 тыс. чал.! – хоць яна і не зусім рэпрэзентатыўная), на «выдатна» 2016-ы ацанілі 8,15%, на «добра» – 22,69%, на «пасрэдна» – 33,41%, на «кепска» – 21,49% і на «зусім кепска» – 14,26%. Тых, хто адмоўна ацэньвае год і сваё месца ў ім, вельмі многа, больш за трэць, ды ўсё ж нам пакуль далёка да месцаў, дзе «99 плачуць, а 1 смяецца». Вось і беларусізацыя харчовых прадуктаў цешыць сэрца… У 2000-х гадах на мае прапановы падпісваць прадукты пісьменна і па-беларуску тутэйшыя прадпрыемствы не рэагавалі.

Скідзельскі цукровы камбінат прапагандуе сямейныя каштоўнасці ды эрас (no porno)

Яшчэ працытую вялікага летуценніка Міколу Шаляговіча, які ў 1990-х марыў пра адраджэнне на Піншчыне ды Кобрыншчыне «яцвягаў» (у мяне захоўваецца легендарная брашура Сцяпана Давыдзюка 1992 г. з шахматнымі задачамі, пракаментаванымі на «яцвяжскай мове», хаця многія аднеслі б гэтую мову да заходнепалескіх дыялектаў). Цяпер Мікола ўспомніў пра ідыш:

Калі параўноўваць жыццё расійскага Брэста/Брыска i паруска-германскага Кёнігсберга/Тваньгоста на рубяжы ХIX-XX стагоддзяў, то і ў адным яцвяжскім горадзе, і ў другім гучала ў асноўным гаворка ідыш-рус, а асноўная маса насельніцтва (да 75 працэнтаў) наведвала сінагогі і ешыботы.

Іншыя «інтрыгі, загадкі, сенсацыі» можна знайсці тут. Не ведаю, праўда, навошта было гуляцца са словамі «ідыш-рус», «ідыш-іудзейская і ідыш-лютэранская традыцыі», «руські ведызм», «руські іудаізм» і г. д. Буду лічыць новыя тэрміны выдаткамі альтэрнатыўнай гісторыі…

Вольф Рубінчык, г. Мінск,

14.01.2017

wrubinchyk[at]gmail.com

Ад рэдакцыі. Мы не заўсёды згодныя з суб’ектыўнымі ацэнкамі нашых аўтараў, у тым ліку і В. Рубінчыка.

Апублiкавана 15.01.2017  00:11