(Перевод на русский см. ниже)

А. СІДАРЭВІЧ. Яшчэ пра Агурскага

Прачытаў артыкул Васіля Герасімчыка пра Самуіла Агурскага – краўца, камісара, гісторыка (Новы час. 2016. № 43). Аўтар учыніў прынамсі дзве фактычныя памылкі.

1-я памылка. В. Герасімчык сцвярджае, што ў 1934–1938 гг. С. Агурскі быў дырэктарам Інстытута гісторыі АН БССР. Тым часам у артыкуле “Інстытут гісторыі Акадэміі навук Беларусі” (Энцыклапедыя гісторыі Беларусі, т. 3, с. 493) акадэмік Міхаіл Касцюк паведамляе, што ў 1931–1936 гг. дырэктарам гэтай установы быў П. Горын, у 1936–1937 гг. – В. Шчарбакоў, а з 1937 г. – М. Нікольскі.

2-я памылка. В. Герасімчык адзначае, што ў тыя ж гады (1934–1938) С. Агурскі быў таксама дырэктарам Інстытута гісторыі партыі пры ЦК КП(б)Б. Аднак у артыкуле “Агурскі Самуіл Хаймавіч” (Энцыклапедыя гісторыі Беларусі, т. 1, с. 42) прафесар Міхась Біч пісаў, што з 1934 г. і да арышту ў сакавіку 1938 г. С. Агурскі быў дырэктарам Інстытута габрэйскай пралетарскай культуры (працаваў у Менску з 1932 г., закрыты ў 1935 г. – belisrael.info) і намеснікам дырэктара Інстытута нацыянальных меншасцяў АН БССР.

Як гісторык, які спецыялізуецца на паўстанні 1863–1864 гг., В. Герасімчык асноўную ўвагу надаў поглядам Агурскага на гэтую падзею. Больш шырока паказаў асвятленне Агурскім некаторых пытанняў нашай гісторыі М. Біч. Давялося пазнаёміцца з творамі Агурскага і мне. Мяне, натуральна, цікавіла, як у бальшавіцкім друку і, у прыватнасці, у працах Агурскага асвятлялася гісторыя Беларускай Сацыялістычнай Грамады (першая беларуская палітычная партыя, заснаваная ў 1902 г. – belisrael.info). Скажу коратка: С. Агурскі «колебался вместе с генеральной линией». Так, у артыкуле “Роля дробнабуржуазных партый на Беларусі ў кастрычнікавай рэвалюцыі” (Бальшавік Беларусі. 1927. №№ 5—6) Агурскі сцвярджаў, што БСГ “выяўляла сабой мешаніну розных кірункаў: сацыял-дэмакратычныя, эсэраўскія, народніцкія (быццам эсэры не народнікі. — А. С.) і нацыянал-дэмакратычныя”. Слова “нацыянал-дэмакратычныя” Агурскі, на маю думку, уставіў таму, што гэтак патрабавалася. І ён жа, Агурскі, пісаў, што пасля Петраградскай канферэнцыі 1917 г. БСГ злучала “дзве сацыялістычныя плыні: марксісцкую і народніцкую”. Цалкам слушная выснова, якая падзяляецца сучаснымі гісторыкамі. І за гэтую выснову Агурскаму “нагарыць”, бо першы, хто напісаў пра тое, што ў БСГ суіснавалі сацыял-дэмакратычная і народніцкая плыні, быў усё ж не Агурскі, а Антон Луцкевіч.

Каб больш-менш грунтоўна напісаць пра С. Агурскага, нашым гісторыкам недастаткова чытаць ягоныя беларуска- і расійскамоўныя працы. Трэба абавязкова ведаць ідыш, бо вялікая частка працаў Агурскага напісана на гэтай мове.

Дарэчы, пра ваганні Агурскага. У адной ідышскай кнізе на тытульным лісце сваё імя Агурскі падаў двума ініцыяламі: літарай самэх (у такім разе імя трэба чытаць як Самуіл, Самуэль) і літарай шын (у такім разе трэба чытаць як Шмуэл). Відаць, Агурскі настолькі баяўся ўчыніць якую палітычную памылку, што нават не заўсёды мог вырашыць, як яму пісаць уласнае імя. Зрэшты, боязь учыніць палітычную памылку была ўласцівая ў той час, бадай, усім гісторыкам. І гэта не залежала ад таго, пра што яны пісалі – пра Іудзейскую вайну ці пра падзеі рэвалюцыі 1905 года.

Анатоль Сідарэвіч, г. Мінск

Ад рэд. Цалкам згодныя з нашым аўтарам у тым, што ідыш беларускім даследчыкам ведаць вельмі пажадана, і не толькі для таго, каб пісаць пра С. Агурскага… Гісторыя Беларусі пачатку ХХ ст. неад’емна звязаная з Бундам, дзеячы якога звярталіся да публікі пераважна на ідышы. Без ведаў пра “ідышызацыю” ў БССР 1920-х гг. цяжка зразумець працэс беларусізацыі, і г. д.

    

На фота з адкрытых крыніц: В. Герасімчык, А. Сідарэвіч

Апублiкавана 25.11.2016   15:52

*** 

А. СИДОРЕВИЧ. Еще об Агурском

Прочитал статью Василя Герасимчика о Самуиле Агурском – портном, комиссаре, историке (Новы час. 2016. № 43). Автор допустил как минимум две фактические ошибки.

1-я ошибка. В. Герасимчик утверждает, что в 1934–1938 гг. С. Агурский был директором Института истории АН БССР. Между тем в статье «Інстытут гісторыі Акадэміі навук Беларусі» (Энцыклапедыя гісторыі Беларусі, т. 3, с. 493) академик Михаил Костюк сообщает, что в 1931–1936 гг. директором этого учреждения был П. Горин, в 1936–1937 гг. – В. Щербаков, а с 1937 г. – Н. Никольский.

2-я ошибка. В. Герасимчик отмечает, что в те же годы (1934–1938) С. Агурский был также директором Института истории партии при ЦК КП(б)Б. Однако в статье «Агурскі Самуіл Хаймавіч» (Энцыклапедыя гісторыі Беларусі, т. 1, с. 42) профессор Михась Бич писал, что с 1934 г. и до ареста в марте 1938 г. С. Агурский был директором Института еврейской пролетарской культуры (работал в Минске с 1932 г., закрыт в 1935 г. – belisrael.info) и заместителем директора Института национальных меньшинств АН БССР.

Как историк, специализирующийся на восстании 1863–1864 гг., В. Герасимчик основное внимание уделил взглядам Агурского на это событие. Более широко показал освещение Агурским некоторых вопросов нашей истории М. Бич. Довелось познакомиться с произведениями С. Агурского и мне. Меня, естественно, интересовало, как в большевистской печати и, в частности, в работах Агурского освещалась история Белорусской социалистической громады (первая белорусская политическая партия, основанная в 1902 г. – belisrael.info). Скажу кратко: С. Агурский «колебался вместе с генеральной линией». Так, в статье «Роль мелкобуржуазных партий на Беларуси в октябрьской революции» (Бальшавік Беларусі. 1927. №№ 5—6) Агурский утверждал, что БСГ «являла собой смесь разных направлений: социал-демократические, эсеровские, народнические (как будто эсеры не народники – А. С.) и национально-демократические». Слово «национально-демократические» Агурский, по моему мнению, вставил потому, что так требовалось. И он же, Агурский, писал, что после Петроградской конференции 1917 г. БСГ сочетала «два социалистических направления: марксистское и народническое». Вполне справедливый вывод, который разделяется современными историками. И за этот вывод Агурскому «нагорит», потому что первым, кто написал о том, что в БСГ сосуществовали социал-демократическое и народническое направление, был всё же не Агурский, а Антон Луцкевич.

Чтобы более-менее основательно написать о С. Агурском, нашим историкам недостаточно читать его белорусско- и русскоязычные работы. Нужно обязательно знать идиш, т. к. значительная часть работ Агурского написана на этом языке.

Кстати, о колебаниях Агурского. В одной книге на идише свое имя Агурский на титульном листе дал инициалами в двух вариантах: «самех» (в таком случае имя нужно читать как Самуил, Самуэль) и «шин» (тогда нужно читать как «Шмуэл»). Видимо, Агурский настолько боялся совершить какую-нибудь политическую ошибку, что даже не всегда мог решить, как ему писать собственное имя. Впрочем, боязнь совершить политическую ошибку была присуща в то время, пожалуй, всем историкам. И это не зависело от того, о чем они писали – об Иудейской войне или о событиях революции 1905 года.

Анатоль Сидоревич, г. Минск

От ред. Совершенно согласны с нашим автором в том, что идиш белорусским исследователям знать весьма желательно, и не только для того, чтобы писать о С. Агурском… История Беларуси начала ХХ в. неотъемлемо связана с Бундом, деятели которого обращались к публике преимущественно на идише. Без знаний об «идишизации» в БССР 1920-х гг. трудно понять процесс белорусизации, и т. д.

       

Фото из открытых источников: В. Герасимчик, А. Сидоревич

Опубликовано 25.11.2016   15:52