Майсей Кульбак. Вецер, які гняваўся

(казка для дзяцей з Віленскага дзіцячага дома імя Дынезона)

Стары вецер стомлена валачыўся па заснежаных палях. Ён пабываў у многіх гарадах і вёсках, але нідзе яму не выпадала адпачыць.

Вецер аблазіў усе дахі, даўгімі халоднымі пальцамі грукаў у шыбіны і свісцеў у комінах. Але раптам у гарады прыйшла адліга, і вецер ледзь паспеў вылезці з коміна, дзе ляжаў і спяваў, ды ўцячы ў поле.

Ясна-белы снег іскрыўся на зямлі, сінела неба, а замораны вецер ішоў і шукаў сабе месца для адпачынку. Тут ён угледзеў, што далёка-далёка на гарызонце стаіць дуб. Падумаў вецер: «Пад дубам-та я і прылягу адпачыць». Ледзь даклыпаў ён да таго месца і без сіл упаў пад дрэва.

Ляжыць ён так, ляжыць, заплюшчыўшы вочы, вось-вось – і засне. Але раптам чуе ён, як дуб кажа яму грубым нутраным голасам:

– Што за разумнік тут разлёгся? Холад так і коле мне ў карані, у самыя канчарыкі!

Адказвае яму вецер:

– Не будзь такім злым, дубок! Я – стары падарожны вецер. Наганяў я холад на гарады, але раптам надышла адліга, перахапіла мне тамака дыханне, то я ледзьве ўцёк у поле.

Мовіць дуб ужо крыху больш лагодна:

– Дарагі мой вецер! Зараз мне вельмі няхораша на сэрцы. Застаўся я голы перад вятрамі, без адзінага лісціка на галінках, а калі не зберагу і карані, то наўрад ці дажыву да вясны. Ідзі далей: вунь там ляжыць валун ля дарогі, адпачні на ім.

Узняўся стары вецер і пацёгся да валуна. Ідзе ён, брыдзе, і бачыць, што на ўзбочыне ляжыць вялізны, маўклівы камень. Прысеў на яго вецер, прыбраў рукі ў рукавы і задрамаў. Ды валун адчуў, што нехта сядзіць у яго на плячы, і падаў голас, быццам з бочкі:

– Хто там?

Адказвае вецер:

– Я.

Валун жа пытаецца:

– Хто гэта «я»?

Вецер кажа:

– Гэта я, стары вецер, мінак на гэтым шляху. Дзьмуў я ў гарадах, але раптам настала адліга, і ўцёк я ў поле, хацеў адпачыць пад дубам, ды ён сказаў, што я надта цісну яму на карані, а карані яму дарагія як жыццё…

– Карані-шмарані… – валун сапраўды адчуваў сябе блага, ён нават быў расколаты пасярэдзіне, – Калі хочуць на кагосьці сесці, то трэба спярша спытаць дазволу, а не кідацца зверху… Мне так холадна знутры, што я, відаць, неўзабаве развалюся. А тут яшчэ нехта ідзе, навальваецца як мядзведзь! Ну вядома, на што яшчэ здольныя старыя мінакі?

Валун не любіў нікога, хто ўмеў рухацца, але вецер гэтага не ведаў. Што яму заставалася? Клыпаць далей. Тым часам наблізілася ноч, сонца села, на захадзе нібыта запаліўся вялікі пажар. Снег зрабіўся ружовым, і на ўсіх палях заіскрыліся белыя, ружовыя, блакітныя каліўцы.

Ідзе вецер па шляху ўжо з добрую гадзіну, і не засталося ў яго сіл. Бачыць ён: стаіць ля дарогі вялікая карчма з дыхтоўным чырвоным ганкам. Загарэўся ў ветра аганёк уваччу, аднак легчы на ганак без папытання ён ужо не наважыўся. Мяркуе ён так: «Спытаюся ў карчмара, ці можна адпачыць у яго на ганку». Падыходзіць вецер да дзвярэй і грукае:

– Гаспадар!

Ніхто яму не адказаў. Тады вецер пацягнуў жаласным голасам:

– Гаспада-а-ар!..

І гэтым разам яму не адказалі. Карчмар ляжаў на печцы і спаў. На рынак у горад сяляне ездзілі па панядзелках, а быў аўторак, і карчмар падумаў: «Усё адно ніхто з падарожных у карчму сёння не завітае, то лягу я на печ і высплюся».

Прыадкрыў вецер дзверы, прасунуў галаву ў хату – хоча агледзецца, што там. Тым часам карчмар адчуў пад каўнерам павеў халоднай хвалі, ды як саскочыць з печы, як закрычыць:

– Аёй, не казычы мяне, чортаў вецер! Чаму дзверы адчынены?

Вецер ледзь паспеў схаваць голаў і пабег па шляху, а ззаду ён чуў, як карчмар лямантуе і лаецца.

Тут вецер разгняваўся на ўвесь свет. Ніхто не прытуліў яго, калі яму было так кепска… Ён стаў сярод поля, бы слуп, закасаў рукавы, падперазаў бакі і гайда дзьмуць, як шалёны.

З зямлі ўзняліся аблокі снегу і пасыпаліся назад, быццам срэбраная мука. А вецер усё дзьмуў і дзьмуў з усіх сваіх сіл. Потым ён пачаў свісцець, потым зноў дзьмуў – і зноў свісцеў. Усчалася завіруха, крутаніна: патокі снегу кідаліся ў паветры на ўсе бакі. А вецер заплакаў, як малое дзіця, завыў, як сабака… Ён выў, і роў, і сыпаў снегам, і зрабіліся паўсюль прыцемкі, і толькі белыя сняжынкі было відаць. Вецер замяўкаў, заенчыў, быццам кацяня, што сядзіць у начной цемры. І абрынулася на свет вялікая завіруха. Вецер заваліў усе шляхі, і фурманы, якія па іх ехалі, спынілі сваіх коней. Не відаць было, куды рухацца. Стоячы ля вазоў з таварамі, вазакі падскоквалі, ляпалі сябе пад пахамі і дзівіліся:

– Во, што за бура!

– Але ж і віхар!

– Ніколі не было гэткай завірухі!

Вакол вёсак і мястэчак нападалі горы снегу. Сабакі пахаваліся ў свае будкі, павыцягвалі шыі і заскавыталі. Людзі паўсюль пазачынялі аканіцы, закрылі на засовы дзверы, але вецер грукаў у вушакі, залазіў у коміны і выў так, што чутно было на ўвесь свет. Ніхто не мог заснуць, і нават дарослыя не ведалі, што рабіць.

І вось у адной беднай хацінцы на краю горада плакала жанчынка з двума дзеткамі. Вецер занёс іхнюю хатку снегам. Дзеткі туліліся да маці – яны баяліся завеі. Маці гладзіла іх па галоўках і хацела б ужо, каб яны заснулі, аднак вецер моцна грукатаў у шыбы і не даваў спаць.

– Мама, схадзі папрасі вецер, каб ён так не грукаў!

А вецер якраз стаяў за сцяной і чуў, як дзеці турбавалі маму. Яму зашчымела сэрца. Ён быў добры, хоць і разгняваўся на ўвесь свет.

– Мама, схадзі папрасі вецер, каб ён гэтак не скавытаў у коміне!

Вецер яшчэ больш расчуліўся. Ён дапяў, што жыццё яго сабачае, хіба сабака жыве на дварэ, а ён знадворку, што дзеці баяцца яго.

– Мама, схадзі папрасі вецер, каб ён перастаў злавацца!

Маці хутка накінула хусту, прыадчыніла дзверы сенцаў, стала на парозе ў цемры і мовіла:

– Вецер, вецер, досыць табе злавацца!

Але вецер не пачуў яе. Ён толькі больш раз’юшыўся і сыпануў жанчыне ў твар поўнае бярэмя снегу. Яна, аднак, сцерла снег з твару і сказала ў другі раз:

– Вецер, добры вецер, падумай, што ты робіш!

Ён і ў той раз не пачуў маці, але ўжо не кідаўся снегам. Тады маці ў трэці раз звярнулася да ветру са слязамі ў вачах:

– Вецер, дарагі вецер, спыніся дзеля малых дзетак!

І скора вецер уціхамірыўся, а снег пакрысе перастаў валіць. На рагах вуліц яшчэ чуўся прыглушаны енк, але ён гучаў усё цішэй і цішэй, пакуль, нарэшце, не змоўк зусім.

Вецер авалодаў сабою…

* * *

На ранку дзеці нацягнулі шапкі сабе на вушы, надзелі тоўстыя рукавіцы, узялі ў рукі лапаты і прыбралі снег, якім замецены былі ўсе дзверы.

 

Пераклаў з ідыша Вольф Рубінчык паводле выдання 1921 г.

Пераклад быў прачытаны на прэзентацыі дзвюхмоўнай кнігі Майсея Кульбака «Eybik/Вечна» (Мінск: Шах-плюс, 2016) 21 сакавіка 2016 г. Фотасправаздачу з прэзентацыі гл. тут 

Апублiкавана 14 красавiка 2016