Непрыкметна паспеў юбілейны выпуск нашага забаўляльна-пазнавальнага серыяла жахаў. Нагадаю, упершыню «Катлеты & мухі» выйшлі ў эфір 13 жніўня 2015 года…
* * *
Спярша карціць пагаварыць не пра «навіны», шматкроць абсмоктаныя ў СМІ, а пра творчасць і падзеі з жыцця рэальных творцаў. Падзел «палітыка/культура» быў бы спрошчаным: творчасць аб’ектыўна звязана з палітыкай, і ў палітыцы ёсць творчы патэнцыял.
На пачатку лютага ў наш горад завітаў ізраільскі паэт Ёнатан Барг, які паказаў наведвальнікам кнігарні «Ў» свае кнігі, пачытаў вершы. Сам я на сустрэчу не хадзіў, але рэпартаж ад Саюза беларускіх пісьменнікаў сведчыць, што нефармальныя беларуска-ізраільскія сувязі мацнеюць. Вядома, да Барга прысуседзілася часовая павераная з пасольства (харашуха Юлія Р.-С.), але не яна вяла рэй. Галоўнымі на імпрэзе, выглядае, былі ўсё ж творчыя асобы: сам паэт, арт-дырэктар кнігарні Павел Касцюкевіч і перакладчык Барга з іўрыта на белмову Андрэй Хадановіч. Ну і файненька.
Яшчэ перад Новым годам у Мінску адкрылася выстава «Час і творчасць Льва Бакста». Сёлета ў Бакста (1866–1924), які родам з Гродна, юбілей: магчыма, і гэта паўплывала… 24 лютага, у «дзень скідак», мы з жонкай вырашылі паглядзець на даробак земляка ў мастацкім музеі – і не прагадалі. З аднаго боку, прыйшлося з паўгадзіны пастаяць у чарзе – з другога, натоўп мяне толькі пацешыў (у музей жа стаялі, а не па халяўную кока-колу).
Чарга па разумнае, добрае, вечнае.
Самі творы – у экспазіцыі былі не толькі Бакст і Бенуа, а Шагал, Чурлёніс, іншыя Бакставы сучаснікі – лепей раз пабачыць. Зрэшты, выдадзены каталог, дзе ўсе яны фігуруюць. Не без ціхай радасці даведаўся, што продкі мастака, верагодна, з мястэчка Бакшты Віленскай губерні (цяпер яно ў Гродзенскай вобласці). Безліч разоў сядаў у аўтобус «Шчучын – Бакшты», калі ехаў на дачу…
Яшчэ павесяліла мяне падабенства Льва Бакста са славутым шахматным маэстрам Давідам Яноўскім (1868–1927) – знешняе і не толькі. Абодва з Заходняй Беларусі, абодва дабіліся поспеху ў Францыі, пажылі ў Амерыцы і памерлі ў аднолькавым узросце далёка ад Радзімы.
Бакст і Яноўскі. Знайдзіце 10 адрозненняў.
Пасля фантазійных карцін і вычварных строяў, пасля вусцішных дыдактычных афортаў Франсіска дэ Гойі (іх таксама ўпершыню выстаўлялі ў Мінску; дапраўды, тэма ахвяр вайны актуальная і праз 200 год) і мінатаўраў Пікасо адпачынкам для душы было апынуцца ў «пэнаўскім» кутку музея, дзе гадзіннікавы майстар мірна чытае на ідышы газету «Гайнт», каза вядзе нязмушаны дыялог са свінчом, а мастак на аўтапартрэце падсілкоўваецца бульбай. Шчыра кажучы, калі б у музеі здарыўся пажар (не дай Б-г!), першымі ратаваў бы іменна гэтыя работы.
У гасцях у казкі Іегуды Пэна.
Праз месяц нас чакае юбілей Мойшэ Кульбака (1896–1937). У Ізраілі яшчэ жывая кабета, якая памятае спектаклі, пастаўленыя Кульбакам у Вільні 1920-х гг., – пра гэта мне напісала Пніна Мелер. Апошнія восем гадоў паэт са Смаргоні працаваў у Менску, дзе і быў арыштаваны як «польскі шпіён». Вярнуўшыся з «эміграцыі» ў 1928 г., Кульбак хутка прыняў савецкія правілы гульні, увайшоў у рэдкалегію часопіса «Штэрн» і пачаў хваліць сталінскую нацыянальную палітыку. Тым не менш у многіх сваіх творах (раман «Зельманцы»… п’еса «Бойтра»… вершы і паэмы…) ён штурмаваў вышыні.
А зараз спусцімся з нябёсаў на зямлю, яшчэ пакрытую снегам. Некаторым падалося, што першы прэзідэнт 23 лютага выказаўся пра тэрміновыя выклікі трохі загадкава: «Прыйдзе вясна – разбяромся». Але ж вялікай загадкі тут няма; чарговы «перл» мог выклікаць разрыў шаблонаў толькі ў… ну, скажам, зусім наіўных людзей.
Наколькі ведаю, у «вышэйшых эшэлонах улады» гумар у стылі «Нашай Рашы», вульгарныя анекдоты і прымаўкі маюць не абы-якую папулярнасць (трэба ж неяк «выпускаць пару» – і гэта не ўчора пачалося). У снежні 2010 г. нязменная (з 1996 г.) старшынька цэнтрвыбаркама на пытанне, калі яна пакіне сваю пасаду, адказала так: «Я птушка паднявольная, калі адпусцяць – тады палячу». Гэта амаль дакладная цытата з анекдота пра блудную жонку. І пра вясну ёсць «вясёлая» (на адзін раз) прымаўка: «Вясна пакажа, хто дзе сраў».
У 2003 г. мне выпала няшчасце працаваць у адным кабінеце з Васілём К. – доктарам навук, галоўным рэдактарам «саліднага» праўрадавага выдання, прысвечанага беларускай мінуўшчыне. На мяне ён гыркаць не наважваўся (відаць, па яго наменклатурных паняццях я быў «роўны», нягледзячы на маладосць), рабіў дробныя паскудствы спадцішка. Затое на падначаленых адыгрываўся напоўніцу. Прыпамінаю яго зварот да сівога дзівака – рэдактара аддзела: «А мне, Барыс, да п…ды, што ты там думаеш!»
Кагосьці яшчэ здзіўляе, што ў брэсцкай міліцыі выраз «иди на х…» не з’яўляецца абразай?
Што казаць, непрыемныя мне Шарыкавы, якія масава распладзіліся за апошнія 20 гадоў. Але, на жаль, хапае пытанняў і да тых, хто лічыць сябе рэінкарнацыяй праф. Праабражэнскага і д-ра Барменталя.
Пра Святлану Алексіевіч з яе неадэкватнымі дыягназамі беларускаму грамадству пісаў ужо. А вось гісторыя пра маечку «Нolocostе», што яшчэ 13 лютага прадавалася ў самым сэрцы Мінска, – на Нямізе, 3. Сяброўка Алексіевіч, выкладчыца ўніверсітэта культуры Юлія Ч. заўважыла прынт – і абурылася гэткай «знявагай пачуццяў». Незразумела, праўда, хто мусіў лічыць сябе пацярпелымі – тыя, хто перажыў Халакост? Іх нашчадкі? Усе яўрэі? Родзічы яўрэяў і «людзі добрай волі»? Так ці інакш, Ч. апублікавала гісторыю ў сваім фэйсбуку, а далей абурэнне прадаўцом і вытворцам расло, як снежны камяк. Некалькі энтузіястаў пакінулі запісы ў кнізе скаргаў на Нямізе, і майка знікла з продажу.
Фота з tut.by.
Здавалася б, канфлікт вычарпаны. Так, «спецыяліст» па антысемітызму, вядомы ў беларускім зямляцтве Іерусаліма перапісчык чужых кніг і энцыклапедый Якаў Б. кінуўся ў развагі: «Кракадзіл, які падмяў пад сябе ў сексуальным ажыятажы [sic] другога кракадзіла і раве ад асалоды – зялёнага колеру, як і належыць кракадзілу. А вось яго ахвяра – чорнага колеру. Такіх кракадзілаў не бывае (відаць, пра чорнага каймана аўтар не чуў. – В. Р.) Надта ўжо страшная аналогія праглядаецца. Калі задумацца, зялёны колер – колер іслама. Чорны колер – гэта, натуральна, яго ворагі. А слова Халакост, каб усім адразу стала зразумела: сёння мы вас толькі гвалцім, а заўтра будзем забіваць». Але што возьмеш з былога мінчаніна, на рубяжы ХХ-ХХІ ст. не раз прызнанага падманшчыкам праз суды? Запомніўся і яго паранаідальны «замалот» у газеце «Авив» (№ 8-9, 2005) пасля таго, як нейкія вандалы пакінулі на «Яме» птушынае пер’е і гронку рабіны: «Пяро на абеліску значыць для яўрэяў адкрытую пагрозу, а чырвоная гронка рабіны выглядае, як кроплі крыві». Дый сайт, на якім ён 16.02.2016 апублікаваў сваю саматужную канспіралогію, мякка кажучы, не адпавядае нормам цывілізаванай журналістыкі. Чаго вартае рэзюмэ «ад рэдакцыі» ў адказ на намер дэпутатаў іерусалімскага муніцыпалітэта пераназваць плошчу Сіёна ў плошчу Талерантнасці: «Талерантнасць, бля». Леанід Барысавіч Школьнік, член КПСС з 1970 г., у сваім рэпертуары…
Аднак tut.by, адзін з самых папулярных інтэрнэт-парталаў Беларусі, не пазней за 17 лютага звярнуўся ў міністэрства гандлю, пракуратуру і нават да такіх «аўтарытэтаў», як Рыгор Васілевіч і Мікалай Чаргінец, з пытаннямі аб кваліфікацыі вапіюшчага факта (прапаганда Халакоста? парушэнне аўтарскіх правоў на брэнд «Lacoste»? распальванне міжэтнічнай варожасці? экстрэмізм?), і гэта ўжо сур’ёзна. Беларуска Юлія Ч. і яе прыхільнік, мінскі яўрэй Марк Б. – жывы доказ таго, што «Вікіпедыя» мудрасці не прыбаўляе – пачалі сартаваць людзей паводле іхняга стаўлення да маечкі. «Нашы» – «гуманісты», прасунутыя, «грамадзянская супольнасць»… «Не нашы» – «снулыя», не нармальныя, антысеміты, ледзь не нацысты… Натуральна, гэткая самаўпэўненасць выклікала адпор з розных бакоў.
Разумна выказаўся ў першыя ж суткі канфлікту вядомы рэпетытар, Яўген Л. з Мінска (таксама яўрэй, дарэчы): «Я думаю, што трэба зменшыць агрэсію ў каментах адносна, перш за ўсё, прадаўца, а таксама гаспадара крамы і вытворцаў. Міністэрства гандлю, сертыфікаты адпаведнасці, прыцягнуць да адказнасці… Мне здаецца, што пяройдзена мяжа самаабароны»), але рэдакцыя tut.by яго довады не ўспрыняла. І «злавіла» з’едлівы адказ ад бабруйскага блогера Дзмітрыя Растаева, які раней заступаўся за яўрэяў (калі сапраўды нас тут дыскрымінавалі):
Прыблізна тое ж Растаеў нашрайбаў для даволі-такі масавай «БелГазеты». Пад словамі «малахольные» і «доносы» я б не падпісаўся, ды ўсё ж спадзяюся, што растаеўскія публікацыі крыху ацвярозяць «гуманістаў», якія зацыкліваюцца на высмактаных з пальца праблемах, не бачачы (не жадаючы бачыць?) праблем рэальных. Між тым, менш за 100 метраў ад месца продажу няшчаснай маечкі з кракадзіламі паўстагоддзя таму знеслі Халодную сінагогу – адзін з найстаражытнейшых архітэктурных помнікаў Мінска. Быў шанс аднавіць яе ў 2001–2002 гг., але ўлады закалыхалі яўрэйскую суполку байкамі пра тое, што на месцы пабуранай сінагогі з’явіцца памятны знак (як і на Дзімітрава, 3…) «Вікіпедыя» паведамляе, што знака няма па стане на сакавік 2010 г. – што характэрна, яго няма і праз шэсць гадоў. Канечне, гэтыя факты варта разглядаць у шырэйшым кантэксце.
Дужа хацелася б скіраваць імпэт некаторых, шчырых у сваiх пачуццях актывістаў, у правільнае рэчышча, пагатоў праблемныя зоны нашага жыцця не абмяжоўваюцца Ракаўскім прадмесцем. Шматкроць гаварылася, напрыклад, што беларусам і яўрэям патрэбна мемарыяльная дошка ў гонар выдатнага артыста Саламона Міхоэлса, якая была абяцана ўрадам РБ усяго-та 18 гадоў таму – у сакавіку 1998 года. Ад грамадскай дзейнасці я фактычна адышоў, але сваімі думкамі з ахвотнымі дзялюся. І, можа быць, хтосьці ўсё ж адкіне іронію ды «паслухае Рубінчыка», як тое раіла «галоўная яўрэйская газета» яшчэ ў лютым 2002 г.
Каштоўная інструкцыя
І… зноў пра Лукашэнку, куды ж без яго. У Мінску намячаецца канцэрт памяці Фрыдэрыка Шапэна: на фартэпіяна будзе граць музыка Аляксандр Музыкантаў. Во каб нам усім паднапружыцца і сабраць подпісы за тое, каб іншы Аляксандр узяў сабе прозвішча Прэзідэнтаў: не выключана, што хоць тады ён пачне паводзіць сябе, як належыць кіраўніку дзяржавы. А яшчэ можна кінуць у печку старыя-старыя штаны…
rubinczyk[at]yahoo.com
Мінск, 26.02.2016
Кароткі змест папярэдніх серый
№ 1 (13.08.2015). Уводзіны. ІРА для чайнікаў. Як у іудзейскім рэлігійным аб’яднанні чытаюць матэрыялы belisrael.info. Пра кандыдатаў на беларускіх прэзідэнцкіх выбарах. Несправядлівасць у дачыненні да Ю. Шульгана. Слабасць Т. Караткевіч і «апазіцыі» ўвогуле. Меркаванне К. Шульман.
№ 2 (19.08.2015). «Хацелкі» Мясніковіча і Кабякова. Спадзевы на бязвізавы рэжым паміж Беларуссю і Ізраілем. Размовы пра закрыццё пасольства Ізраіля, завышэнне колькасці яўрэяў у Беларусі З. Пінхасікам і А. Ліберманам. Успаміны пра 2003-2004 гг.
№ 3 (10.10.2015). Пра дзівакоў і арыгіналаў. Дз. Харык, Г. Рэлес, С. Рохкінд, Э. Пікус…
№ 4 (22.10.2015). Беларусь як дзяржава з рынкавай эканомікай і «астраўкамі сацыялізму». Месца ў ёй яўрэяў. «Яўрэйскі» нумар часопіса «Партызан». Творчая сустрэча ў музеі П. Броўкі. Спектаклі Купалаўскага тэатра з «яўрэйскімі» матывамі. Юдафільства, абыякавасць і пашырэнне паганскіх каштоўнасцей. Перавыданне рамана М. Кульбака «Зельманцы» і віншаванні ад ІРА.
№ 5 (06.11.2015). Яўрэі ў беларускай гісторыі – палеміка з пазіцыяй А. Шумана. Агляд выказванняў А. Лукашэнкі па «яўрэйскім пытанні». Выхад кнігі С. Антановіча з падкрэсліваннем «сіянізму» кіраўнікоў ГУЛага. Непаразуменне «прагрэсіўных» і артадаксальных іўдзеяў у Беларусі. Часопіс «Arche» з успамінамі Р. Хасіда пра даваенны Гродна.
№ 6 (09.12.2015). Яўрэйскія персанажы і тэмы ў творчасці С. Алексіевіч. Крытыка яе Нобелеўскай прамовы. Анонс выступлення ў Ізраілі. Пра спектакль «Шалом Алейхем!» у мінскім музычным тэатры.
№ 7 (22.12.2015). Кніга В. Сойфера «Улада і навука». Гісторыя пра журналістку Мікуліну і Сталіна. Погляды С. Алексіевіч. Перамены ў паводзінах А. Рыбіна. Прапаганда ад А. Эскіна і Р. Іофе.
№ 8 (18.01.2016). Сянцы ў Мінску. Брашура Р. Ігнацішчава. Лёс пасольства Ізраіля ў Мінску. «Паштоўкі ад Лукашэнкі». Становішча ў эканоміцы РБ. Выказванні ідэолухаў (Сяргей М., Авігдор Э…)
№ 9 (08.02.2016). Паездка тэлевядучага БТ у Ізраіль. Дэманстрацыя 2003 г. супраць закрыцця пасольства Ізраіля ў Мінску вачыма Г. Пекера. 50 гадоў з часу судовага працэса Сіняўскага і Даніэля. Уражанні ад «Гаворыць Масква». Спрэчнае прызначэнне Г. на пасаду дэкана. Фанатызм змагароў за ўвекавечанне імя Машы Брускінай.
Опубликовано 26.02.2016