В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (7)

2016 год хацелася б сустрэць без агрэсіі, якую жывіць падманлівая прапаганда з розных бакоў…

  1. Пра журналістку, пісьменніцу і музыканта

Cёлета, нарэшце, дайшлі ў мяне рукі да змястоўнай кнігі Валерыя Сойфера «Улада і навука». Яна пра Лысенку і лысенкаўшчыну ў біялогіі, але не толькі. Так, я даведаўся, кім была загадкавая Алена Мікуліна з яе брашурай «Спаборніцтва мас», падтрыманай у 1929 г. асабіста Сталіным. У брашуры, паводле прадмовы правадыра, змяшчаўся «просты і праўдзівы расказ» пра будні прадзільнай фабрыкі. Маладая журналістка, лагодна кажучы, прыхарошыла жыццё рабочых у духу сацрэалізму (хаця такога тэрміна тады яшчэ не было), яе пачалі крытыкаваць у друку, але Вісарыёныча гэта не засмуціла. Яго ліст у абарону кніжкі трапіў нават у збор твораў. Сойфер піша: «Сталін перакананы, што “крыху зманіўшы”, Мікуліна зрабіла правільна, і рэзюмуе, што яна стварыла кнігу, якая “прынясе рабочым вялікую карысць”, бо “…папулярызуе ідэю спаборніцтва і заражае чытача духам спаборніцтва”».

Казус Мікулінай грукнуў мне ў голаў пасля таго, як адгрымела нобелеўская мітульга ў сярэдзіне снежня 2015 г. Погляды С. Алексіевіч я крытыкаваў, напрыклад, тут і тут. Некаторыя чытачы ўжо задаюць пытанне: «Чаго ты прыкляпаўся да пісьменніцы – вунь нават лукашысты яе павіншавалі, і газета “Берега” таксама?» Але ж, на маю думку, прэмія ў ХХІ стагоддзі – гэта заўсёды выклік, а не безумоўны «нішцяк»; сёлета ж яна выдавала на (каля)палітычны праект. Аб’ектыўна, постаць «свайго» нобелеўскага лаўрэата не паяднала беларускае грамадства, таму варта паразважаць, якія чакаюцца вынікі.

Паўтаруся, Святлана Аляксандраўна, якую часам нават прымаюць за яўрэйку, можа быць ветлівай і сімпатычнай асобай, сябраваць з Юрыем Зісерам і рабіць рэверансы ў бок яўрэяў (апрача ўсяго, увосень 1993 г. яна падпісала «Зварот да народу Рэспублікі Беларусь», дзе разам з іншымі дзеячамі культуры паспачувала ахвярам нацысцкага генацыду; гл. «Авив» № 1 за 1994 г.). Аднак іншыя ейныя жэсты наводзілі на сумныя думкі… Так, расійцы выкрылі «фэйк» Алексіевіч у інтэрв’ю іспанскай газеце (лістапад 2015 г.). Дапраўды, ствараецца ўражанне ідэі фікс: чырвоныя чалавечкі праз папоў і казакаў прасоўваюць «праваслаўны халіфат» у Расіі… У чэрвені 2013 г. на колькі дзён прыязджаў у Смаленск, праз год – у Санкт-Пецярбург. Жылі мы з жонкай у гасцініцы і ў хостэлі, размаўлялі з расійцамі. Людзі як людзі, не святыя і не быдла; яны не спяшаліся ні ў турму, ні на вайну. Краіна як краіна, хіба што ў Піцеры на набярэжнай падпсаваў настрой бігборд «Крым наш!» (але псавала горад і ўсюдыісная рэклама сэкс-паслуг – на вадасцёчных трубах, на тратуары – які там «халіфат»?…). Мой даўні знаёмец Павел Севярынец лічыць, што Алексіевіч падстаўляе Расіі «светлае люстэрка», а я скажу так: мо і светлае, ды крывое…

Ухвала Сталіна, здаецца, не прынесла Мікулінай шчасця: на ўсё жыццё яна засталася пясняркай сацыялістычнага спаборніцтва, а ў 1990-х гадах засведчыла яго крах. Баюся, што і цырымонія ў Стакгольме была для Алексіевіч нечым збыткоўным. Яна не пажадала нават падпарадкавацца рэгламенту (адзенне, працягласць прамовы…), што істотна змяншае шансы на атрыманне прэмій Шведскай акадэміі іншымі выхадцамі з Беларусі ў бліжэйшыя n гадоў. Аднак, хоча таго С. А. або не, факт яе ўганаравання на сусветным узроўні будуць выкарыстоўваць для змены сітуацыі ў нашай краіне – загучаў ужо лозунг «Нобель супраць Шнобеля». Мала хто сумняваецца, што становішча трэба мяняць, і даўно, але ці не акажуцца лекі горшымі за хваробу? Ідэі «дэсаветызацыі» беларусаў, выціскання на задні план «чырвонага чалавека» спазніліся – калі не на 15, то на 10 гадоў дакладна (тут я тлумачыў, чаму). Змагацца з камуністычным прывідам на прасторах СНД у 2015 г. – усё адно, што лекаваць чалавека, хворага на дыябет, ад воспы, якой ён хварэў у мінулым стагоддзі, даводзячы яму, што ў «цывілізаваным свеце» трэба прыбраць воспіны з твару… Тым часам дыябет будзе прагрэсаваць, ды што паробіш, калі ў заходніх «лекараў» з 1980-х заляжаліся на складзе адпаведныя таблеткі?

Насцярожвае мяне і тое, што на першы план «барацьбы з рэжымам» штурхаецца асоба, якая раней «спявала» зусім па-іншаму. Артыкул 1977 г. пра гераічнага Фелікса Эдмундавіча не згадваў толькі лянівы. Думаю, у англасаксонскім свеце любяць, калі грэшнік з «гома саветыкусаў» раскайваецца і становіцца на «верны шлях», але надта часта ў Беларусі гэта выглядала як прыстасаванства (выпадкі Станіслава Шушкевіча, Іосіфа Сярэдзіча, Паўла Якубовіча, Аляксандра Класкоўскага і многіх іншых). Феномен «прасвятлення» Святланы Алексіевіч здольны заахвоціць маладых людзей да апартунізму і прыняцця лукашэнкаўскай ідэалогіі, бо хто ім потым зашкодзіць «пакаяцца» і выйсці сухімі з вады?

Частка эліты ў Расіі таксама робіць добрую міну пры кепскай гульні, аднак апраўдваецца за колішнія «празаходнія», а не «прасавецкія» погляды, што выклікае шчымлівае пачуццё шкадобы. Вось Аляксей Рыбін, у канцы 1970-х – савецкі панк, потым адзін з заснавальнікаў гурта «Кино» (разам з Віктарам Цоем і Алегам Валінскім), пазней акцёр, сцэнарыст, прадзюсер… У кнізе «“Кино” с самого начала» (1991) паказаў шэрасць і дурноту жыцця ў Ленінградзе на пачатку 1980-х гадоў вачыма 20-гадовых юнакоў. Рыбінскага прыяцеля Піню ў 1981 г. збіла камсамольская дружына (да страты ім селязёнкі), самога «Рыбу» ў 1979 г. білі ў міліцыі за тое, што ён быў падобны да хіпі, «органы» надоўга саджалі за краты арганізатараў нефармальных канцэртаў… «Вясёлы» быў час. І што піша Рыбін у 2015 годзе:

У юнацтве я быў антысаветчыкам… І большасць маіх таварышаў – таксама. Мы смяяліся з Брэжнева, лаялі “савок”, лічылі, што ўмоўны “Захад” – гэта адзіная тэрыторыя, на якой можна жыць нармальнаму чалавеку… Высмейванне і грэбаванне ўсім, што адбывалася ў СССР, не перашкодзіла, аднак, мне скончыць школу, атрымаўшы вельмі рознастайныя веды – дзякуючы цудоўнай, як я цяпер разумею, школьнай праграме… Не перашкодзіла адпачываць шмат гадоў запар у піянерскім лагеры ў Вусць-Нарве і з бацькамі ў Крыме. Не перашкодзіла бясплатна адвучыцца ў двух інстытутах. Без праблем уладкоўвацца на працу і зарабляць па тых часах вельмі прыстойныя грошы… Не перашкодзіў мне “сацыялістычны рэжым” граць у “падпольным гурце” “Кіно”…

І далей у тым жа духу, на манер камсамольскага агітатара ці «вяртанца» з гнілой Еўропы ў прагрэсіўны СССР. Карацей, пакайцеся, празаходнія апазіцыянеры, вам скідка выйдзе. Летась я ліставаўся з «Рыбам», запрашаў яго ў Мінск: зараз мне гэта не так цікава.

 

  1. Пра выкарыстаных і выкарыстальнікаў

Дакладна не стану запрашаць у Беларусь «бліскучага палітолага» і «прафесійнага лабіста» Авігдора Эскіна, з якога так і прэ агітпроп. Прамовы Эскіна шмат у чым характэрныя для «вялікіх сяброў» нашай краіны: у канцы 2007 г. да мяне з Ізраіля звяртаўся чытач бюлетэня «Мы яшчэ тут!» ватык Ігаэль І., які даказваў, што я нічога не разумею ў беларускім жыцці, трэба цаніць тое, што робіць Лукашэнка і г. д. Дыялог скончыўся тым, што я параіў суразмоўцу стаць карэспандэнтам «Советской Белоруссии» ў Ізраілі. Пазней І. пераехаў у Беларусь, некаторы час служыў рабінам у Мінску, але і тут не дужа прыжыўся. Казалі, зараз жыве недзе пад Оршай, змагаецца з абортамі праз публікацыі ў інтэрнэце…

Бздура ад Эскіна пачынаецца з першых радкоў: «на Украіне адбываецца спроба гераізацыі нацысцкіх злачынцаў, такіх як Бандэра і Шухевіч, на ўзроўні прэзідэнцкага ўказа, на ўзроўні дзяржаўнага закона». Так, вядома, што пры Юшчанку (звыш 5 год таму) надавалася годнасць Героя Украіны двум названым персанажам, але ўказы прэзідэнта адразу былі аспрэчаны праз суд; з 2011 г. ні Сцяпан Бандэра, ні Раман Шухевіч афіцыйна не героі, і ў грамадстве яны не «агульнапрызнаныя».

Бандэраўцы, насуперак «публіцысту і грамадскаму дзеячу» (зрэшты, Эскін рэтранслюе міф, пашыраны ў расійскай медыясферы), не палілі беларускую Хатынь у сакавіку 1943 г. Нават у «Вікіпедыі» паказана, што расправа над вёскай была зроблена сіламі батальёна СС «Дырлевангер» (немцы і навалач з усёй Еўропы) і 118-га дапаможнага паліцэйскага батальёна, які часам завецца «украінскім», хоць трапляліся ў ім і рускія, і нават асецін ды армянін, а камандзірам быў Эрых Кёрнер. Яго намеснік – Рыгор Васюра, асуджаны ў СССР да смяротнай кары – паходзіў з цэнтральнай Украіны, да паліцыі служыў у Чырвонай Арміі, як і многія яго падначаленыя. Сярод шуцманаў былі і некаторыя прыхільнікі АУН, але не бандэраўскага, а мельнікаўскага крыла. Бандэра ў той час ужо сядзеў за кратамі, і ўплыву на падзеі ў нашым краі не мог мець, нават калі б хацеў.

Пры ўсёй адыёзнасці Шухевіча, які сапраўды лютаваў на тэрыторыі Беларусі ў 1942 г., сотні тысяч людзей яго 201-ы паліцэйскі батальён не знішчаў: не той размах. Называюцца 2000 партызан, забітых на Віцебшчыне, пад Лепелем… Ахвотным заглыбіцца ў тэму рэкамендую пачаць з артыкула Пэра Андэрса Рудлінга ў перакладзе на беларускую тут.

Гэта мінулае. А як «палітолаг» з музычнай адукацыяй бачыць сучаснасць? «Усё, што я ведаю пра вашу краіну – уменне захаваць чалавечыя адносіны, прыстойнасць». Яно б нічога, каб Эскін ідэалізаваў толькі побыт, хоць ён у нас не зусім такі (а дзе-нідзе – зусім не такі), але ж прапагандыст і дзяржаву расхвальвае: «Дастаткова сродкаў, каб жыць… гэта ўся сістэма ў вас так працуе». Як? «Старыя ў вас абаронены, ніхто не павінен стаяць і прадаваць мерзлую рыбу на рынку з пяці раніцы ці ля праезнай часткі, каб хоць неяк зарабіць».

У Кіеве і Чарнігаве, дзе, паводле Эскіна, «дзікі развал і раздрай», у 20142015 гг. за дзень я бачыў не больш асоб, якія корпаліся ў смеццевых баках, чым у «прыстойным» Мінску. Ля шматлікіх станцый метро і буйных крам у нас ладзяцца «хітрыя рынкі», дзе гандлююць у асноўным пенсіянеры: кветкамі, кансервамі, падазронага паходжання садавінай і гароднінай, той жа рыбай. Не ад харошага жыцця, відавочна: большасць пенсій не дацягвае ў эквіваленце і да 150 долараў. Канешне, хтосьці будзе цешыцца, што ва Украіне яшчэ менш…

«Асабіста мяне Беларусь цалкам задавальняе такая, як яна ёсць цяпер», – паблажліва кідае Эскін. Дзіва што! Калі б я прыехаў на пару дзён у Гандурас і спыніўся ў пяцізоркавым гатэлі, слухаў бы толькі праўрадавых гідаў і наглядзеўся б ролікаў кшталту «Гандурас – краіна для жыцця» ад тамтэйшага мінінфармацыі, то ён бы мяне таксама задавальняў.

«Як толькі вы рашыце актыўна прасоўваць свае інтарэсы ў Еўропе і Амерыцы, то, вядома ж, было б правільна выкарыстоўваць яўрэйскі фактар, то бок выхадцаў з Беларусі, якія сёння жывуць у Ізраілі», – кажа Эскін і недвухсэнсоўна намякае на сябе (у яго ж бабуля і дзядуля з Хоцімска!). Не, цяжка мне зразумець людзей, у т. л. яўрэяў, якія хочуць быць выкарыстанымі. Цікава, ці можна правесці паралель паміж Авігдорам Эскіным і рускамоўным прафесарам Рыгорам Іофе з Рэдфардскага ўніверсітэта ў ЗША («мая мама і бабуля нарадзіліся ў Мазыры, а дзядуля – у Петрыкаве»), які ў 2011 г. шмат гадзін размаўляў з Лукашэнкам, а потым выдаў пра яго даволі кампліментарную кнігу, «недаацэненую» чытачамі? Бачыцца, што такія людзі, як Эскін, Іофе, былы «галоўны рабін Беларусі» Бенянсон, старшыня беларускага зямляцтва ў Ізраілі Альшанскі – звенні аднаго ланцужка, якім выкарыстальнікі лупцуюць і нас (беларускіх яўрэяў, яўрэйскіх беларусаў…). Хто наступны?

Вольф Рубінчык,

г. Мінск, 22.12.2015

Апублiкавана 29.12.2015  02:35