В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (126)

Шулем-алейхем! Вітанне ляціць у бок стваральнікаў расійскага фільма «Адэса», які мы з жонкай паглядзелі ў мінскім кінатэатры «Аўрора» 05.09.2019. Cтужка на аматара (шчырая, аднак зацягнутая, як на мой густ), але ў ёй можна пачуць ідыш, ды яшчэ ў паўднёвым варыянце, што нячаста бывае ў кінематографе. Цікава, што не ўсе выразы суправаджаюцца тытрамі па-руску – хіба каб гледачы самі здагадаліся, напрыклад, хто такі «а фрумер ід». Магу ахвяраваць рэжысёру Валеру Тадароўскаму і прадзюсеру/выканаўцу галоўнай ролі Леаніду Ярмольніку ўсю гэтую серыю «Катлет & мух», мне не шкада 🙂

Агулам, калі хто хоча ў 2019 г. пазнаёміцца з яўрэйскай культурай у розных яе праявах, той пазнаёміцца, прынамсі ў Мінску. Во перадаюць, што «ў Музеі гісторыі і культуры габрэяў Беларусі прэзентавалі фотавыставу Альфрэда Мікуса “Сезоны мястэчка Ленін”, прысвечаную ўнікальным драўляным надмагіллям на мясцовых габрэйскіх могілках». Ленін – гэта не той шахматны конь, пра якога вы падумалі, а мястэчка ў Жыткавіцкім раёне Гомельскай вобласці…

Добра, што музей пры «Саюзе беларускіх яўрэйскіх абшчын» фіксуе такія з’явы і заахвочвае фотамастакоў. Горай тое, што дырэктар гэтага самага музея, ён жа віцэ-прэзідэнт названага Саюза, сёлета апалчыўся на барысаўскі жаночы (нават фемінісцкі) аматарскі музычны гурт «Жыдовачка». Не прыдумаў нічога лепшага, чым рэкамендацыя для наведвальніц фэйсбука: «Іх трэба троліць і байкатаваць. І людзям тлумачыць – асабліва яўрэям, якія элементарных рэчаў у дачыненні да сябе не разумеюць».

Няйначай наслухаўшыся сп. Вадзіма, двое ізраільцаў, сп. Марк і спн. Керэн (экс-мінчанка Алена), зляпілі крэатыў «Жыдовачка гэта ў Беларусі камплімент або абраза?» Як быццам няма трэцяга варыянту: слова, якое з «песні не выкінеш» (трапная заўвага экс-мінчаніна Зісла ў фб).

Лідарка гурта Ната Голава, aka Anna Avota, тлумачыла, што «Жыдовачка» існуе з 2018 г. і назва гурта паходзіць ад беларускага танца, запісанага ў Барысаўскім раёне гадоў 30 таму. Але «змагары з антысемітызмам» не дужа хацелі яе слухаць… Дзеля справядлівасці, у артыкуле на сайце «Дэталяў» намёкі на альтэрнатыўны погляд ёсць: маскоўскі (!) рэлігіязнавец Юрый Табак кажа, што «да назвы… у кантэксце рэпертуару не прычэпішся – ні юрыдычна, ні па сэнсу». Потым сказана, што «і сярод яўрэяў знайшліся тыя, хто лічыць, што ў назве “Жыдовачка” няма нічога страшнага». Гэтым «дысідэнтам» К. Вольман & М. Катлярскі слова не далі, затое працытавалі шэраг паэтаў-філолагаў i «простую гамяльчанку», ствараючы ўражанне, што «народ супраць» (вядомы журналісцкі прыём) і падводзячы да думкі, што існаванне «Жыдовачкі» – «абраза-абраза». Прыплялі звесткі з афіцыёзнага зборніка «Рэспубліка Беларусь у люстэрку сацыялогіі», паводле якіх у штодзённым жыцці па-беларуску размаўляюць усяго 3% жыхароў РБ… І што?

У 2018 г. (а папраўдзе, яшчэ ў 2000 г. – у часопісе «Arche», «Яўрэйскі погляд на “жыдоўскі нумар”») я выказаўся наконт ужывання слова «жыд» у беларускай мове. Тая памяркоўная пазіцыя па сутнасці не змянілася.

Адміністратарка суполкі «Беларускія яўрэі» можа ўпікнуць тым, што я не філолаг (як упікала таго самага музыказнаўцу Зісла Сляповіча з яго рэплікай «раздзьмулі з мухі слана» – маўляў, «у артыкуле прыведзены высновы прафесіяналаў… гаварыце пра музыку, не лезьце ў філалогію»). ОК, вось меркаванне кандыдата філалагічных навук Надзеі Шакун, апублікаванае ў навуковым і метадычным часопісе «Роднае слова», № 12, 2005 (артыкул «Яўрэй, жыд»): «Форма жыд – больш старая ў параўнанні з лексемамі яўрэй і габрэй (габрай, гэбрай), але, як ужо адзначалася, не фіксуецца ў нашых нарматыўных слоўніках… Безумоўна, што паралельнае раўнапраўнае існаванне некалькіх сінанімічных антрапонімаў (жыд, яўрэй, габрэй, гэбрай, габрай) – толькі на карысць сучаснай беларускай мове, бо разнастаіць яе лексічны склад і ў той самы час нагадвае пра даўнюю гісторыю і багатыя кантакты нашай мовы».

Апошні сказ, па-мойму, занадта смелы; празмерная сінанімічнасць можа стацца праблемай для жывой мовы, дый цяжка рэалізаваць на практыцы «раўнапраўнае існаванне» лексем. Так ці іначай, не думаю, што Надзея Шакун – меншы «прафесіянал» у мовазнаўстве, чым журналістка Керэн Вольман. Гэтаксама і Фелікс Хаймовіч, які з дзяцінства чуў беларускую і дзясяткі гадоў піша на ёй вершы пад псеўданімам Баторын, напэўна, лепей знаецца на нюансах мовы (дый міжэтнічных адносін у Беларусі), чым рускамоўны паэт Рыгор Трэстман, які з пачатку 1990-х бывае ў нашых палестынах наездамі. Зноўку працытую верш Ф. Баторына 2010 г. з кнігі «Яблычны пах цішыні» (Мінск, 2018): «Перш чым сцвярджаць: Антысеміт! – / Cпадар хай зразумее, – / Не ў тым бяда, што кажуць жыд, / Бяда, што б’юць габрэя!»

Мяркую, надыходзіць час падзяліцца сваімі думкамі пра «жыда»/«Жыдовачку» і па-руску. Bli neder, скора такі артыкул паявіцца (агораў жа дзве часткі пра фэйкі – тут і тут), сачыце за рэкламай 🙂 Пакуль суд ды справа, катэгарычна рэкамендую праціўнікам барысаўскага гурта стварыць уласны, назваць яго «Габрэечка», «Яўрэечка» або нават «A yidishke»/«Bas-Yisroel», i перамагчы несамавітых дзяўчат у чэснай барацьбе… Крыху абалдзеў ад фэйсбучных інвектыў кшталту «Вы зусім нічога не кеміце ў ідышкайт» на адрас «Жыдовачкі», да таго ж кінутых асобамі, якія раней неяк не былі заўважаны ў пашырэнні тутака ідышнай культуры ¯\_(ツ)_/¯

Голава, удзельніца замежных клезмерскіх імпрэзаў, выпускніца тутэйшага ўніверсітэта культуры і ўвогуле дама рашучая, здольная «у бубен даць» (на фота), па слова ў кішэнь не лезе. Яшчэ ў ліпені паспрабавала прааналізаваць настроі розных пластоў беларускага яўрэйства…

Выйшла грубавата-карыкатурна, але доля ісціны ў гэтай карыкатуры ёсць. Лепшага сацыялагічна-культуралагічнага аналізу, на жаль, ніхто пакуль што не прапанаваў… Напрыклад, літаратар П. Касцюкевіч трактуе суайчыннікаў яшчэ больш суб’ектыўна. Голаўская трыяда нагадвае тую, на якую я абапіраўся ў сваёй дыпломнай працы (ЕГУ-1999) пра рускамоўных імігрантаў у Ізраілі. Для той «уяўнай супольнасці» былі характэрныя ваганні паміж гетаізацыяй, інтэграцыяй і асіміляцыяй.

Тым часам абяцаюць, што ў лістападзе 2019 г. (так, 102 гады вялікаму кастрычніцкаму перавароту!) у Мінску на вул. Кастрычніцкай пройдзе вялікі фестываль яўрэйскай народнай музыкі Litvak Klezmer Fest. Будуць урокі танцаў, выстаўка, бясплатныя канцэрты і многае іншае. Сярод партнёраў – прадказальна – тутэйшых яўрэйскіх суполак няма, а ёсць пасольства ЗША і Інстытут польскі.

Фоты з klezmerfest.by; справа – месца для маючага-адбыцца літвацкага клезмер-фэсту.

Прыляплю тут сваё ж выказванне ад 21.05.2018: «малаверагодна, што ў Мінску адбудзецца фестываль такога ж размаху, як «Kyiv Klezmer Fest» (12-13 мая 2018 г.)». Разам з тым цешыць, што ідэі вольна перасякаюць межы. Вось і маю прапанову ад 11.03.2019 – наконт таго, што генеральны пракурор мусіць прызначацца выключна з ліку асоб, якія маюць вышэйшую юрыдычную адукацыю – збіраюцца прыняць… Праўда, ва Ўкраіне. Не выключана, што, калі так пойдзе далей, то знакаміты кіеўскі заапарк неўзабаве атрымае імя Роберта Мугабэ (1924–2019), а мінчукі зноў правароняць свой шанс залучыць у горад новых турыстаў.

У канцы жніўня ўставіў шпільку расійскаму інфармагенцтву, ды так, што брахлівы аўтар надоўга за… ціх. Але, па завядзёнцы, маю дадатковы, «лесвічны» аргумент: шыльды з назвамі вуліц па-беларуску неабходныя не толькі для ўтрымання моўнага балансу ў горадзе (асноўная маса рэкламы ў Мінску – рускамоўная), а і для выканання прававых норм. Гаворка пра Закон РБ № 190-З ад 16.11.2010, паводле якога (арт. 17) «У Рэспубліцы Беларусь найменні геаграфічным аб’ектам прысвойваюцца на беларускай мове». Г. зн. яна абавязковая на паказальніках, а транслітарацыя на іншых мовах – права мясцовых органаў улады.

У сталіцы Беларусі не толькі не «вынішчаецца» руская мова – яна з’яўляецца нават там, дзе яе раней не было…

Побач са станцыяй метро «Пушкінская». Рускамоўныя шыльды былі павешаны год-два таму.

А тут прыкол у тым, што аншлаг злева – на рускай, справа – на беларускай. Адзін Фрунзенскі раён, адна фірма рабіла. «Плюралізм у адной галаве».

*

Ну што, малята, праз тры тыдні адкрыецца чарговая сесія палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу РБ. Планы склікання пазачарговай сесіі для аспрэчвання лукашэнскага ўказа аб датэрміновым спыненні паўнамоцтваў дэпутатаў канчаткова ляснулі… 🙁 У тым ліку праз паводзіны такіх «прыгажуноў», як былы камсамольскі газетчык Алекс К-скі, цяпер нібы «вялікі дэмакрат» і палітычны аналітык. 26.08.2019 заявіў, што «Выбары ўжо прызначаныя, цягнік ужо пайшоў, яго не спыніш», і ўвогуле аднаўленне канстытуцыйных норм – «пабочнае пытанне». Яшчэ і пакпіў з пратэстоўцаў кшталту сойму БНФ: «ганілі гэтую Палату [прадстаўнікоў], „палаткай” называлі, а тут раптам упісваецеся за яе». Аналітык не цяміць, што ў краіне можна (і трэба) абараняць канстытуцыйнасць незалежна ад стаўлення да «палаткі»? Ды ладна Алекс К. – больш пытанняў да тых, хто яго наймае і запрашае, да розных «Еўрапейскіх дыялогаў», дзе нават назоў спісаны з расійскіх аналагаў… Вой, no more comments, а то пачнецца нецэнзуршчына.

У ліпені раіў замежнікам, якім карціць дабіцца адмены ў РБ смяротнага пакарання, спадзявацца на перамены ў грамадскай думцы Сінявокай, а не на літасць «сонцападобнага». Супадзенне або не, але цяпер, пасля семінару 27.08.2019, вось чаго прапануюць: «правесці новае даследаванне для вывучэння грамадскай думкі», «разгарнуць шырокую камунікацыйную кампанію з удзелам беларускіх СМІ з мэтай інфармавання насельніцтва па пытанні прымянення смяротнай кары». Маўляў, «чым больш людзі ведаюць пра смяротнае пакаранне, тым менш яго падтрымліваюць». Спрэчна, але хай так, будзем паглядзець.

На мяжы лета і восені прайшоў «чэмпіянат Еўропы па шахматах сярод карпарацый», другі па ліку. Арганізатарка заяўляла, што праект паслужыць «масавасці і павышэнню прэстыжу шахмат у Беларусі» – гм… Калі пазалетась пад Парыжам сабралося 33 каманды, то цяпер у Мінску – толькі 14. Змагаліся на 4-х дошках. Наколькі гэта было цікава з «турыстычнага пункту гледжання», таксама няясна: дзевяць каманд прадстаўлялі Беларусь, тры – Расію (у адной з іх засвяціліся два гульцы з Францыі), адна – Грузію, адна – Нідэрланды. Атрымаўся, па сутнасці, «адкрыты чэмпіянат Беларусі», не заўважаны ні «Прессболом», ні «Трибуной», ні нават «Спортивной панорамой».

Ну, а выраб рэкламных шчытоў для «раскруткі» шахмат як дзіцячай гульні – хутчэй за ўсё, крок у слушным кірунку.

Мінск, прасп. Пушкіна, жнівень 2019 г.

I вось яшчэ што. Серыял «Катлеты & мухі» трывае пяты год. Апошнім часам не магу не думаць пра тое, што ён топчацца на месцы. З аднаго боку, калега з Вільнюса піша: «Вельмі палюбляю тваю жвавую аналітыку і даю спасылкі на твае тэксты сваім студэнтам-палітолягам». З другога, не калега, але «тожа харошы чалавек» з Мінска заўважае: «Фармат “усё да кучы” абсалютна не працуе ў цяперашні час. Прытым, што вы закранаеце даволі важныя пытаньні, яны не заўжды ствараюць дыскусію і могуць проста не даходзіць да тых, каму ёсьць што сказаць (і зрабіць)». Карацей, чакаю ад чытачоў меркаванняў на тэму, як нам абустроіць Расію засмажыць «Катлеты…»

Цытатнік

«Я заўсёды вучуся на памылках людзей, якія слухалі мае парады» (як бы анекдот адсюль)

«Калі ты проста разважаеш над палітычнымі пытаннямі і сам да чагосьці дадумваешся, гэта вельмі цікава, прывабна, узбуджальна, усё гэта цудоўна. Але калі ўсе гэтыя развагі прыводзяць да сваёй лагічнай высновы, г. зн. да неабходнасці якіх-небудзь дзеянняў, адразу ж з’яўляецца пачуццё жахлівага расчаравання, і ўсё гэта робіцца так маркотна» (Іосіф Бродскі, 1972)

«Яўрэям ХХІ стагоддзя пашанцавала. Нацыяналісты нашага часу радыя разбавіць свой антысемітызм дозай юдафіліі, бо яны сапраўды ненавідзяць не ўсіх яўрэяў, а толькі тых, хто з імі не згодзен, або па тактычных прычынах» (Аншэль Пфефер, жнівень 2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

11.09.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 11.09.2019  18:53

Водгукі ад чытачоў з Мінска

*

Не трэба закрываць ваш e-zine. Заўсёды чакаю, калі ў rss сайта ён з’явіцца. Можна наладзіць яшчэ і рассылку па e-mail. Дзякуй за працу. (Віктар Сяргейчык, 11.09.2019)
*

Выхад «КіМ» – Ваша справа. Вар’етэ = «усё да кучы» – жанр складаны, час ад часу і я мог бы сказаць, што лепш з аднаго артыкула зрабіць два-тры, але нельга ўсяго патрабаваць ад аднаго чалавека!.. Дарэчы, калі б не Ваша «ўсё да кучы», я б, можа, і не даведаўся бы пра http://klezmerfest.by!

І яшчэ раз пра «аднаўленне канстытуцыйных норм». Ну, дапусцім: скаардынуецца народ і кагосьці вельмі дрэннага не выберуць у «палатку». Выберуць іншага, але што далей?.. Чым (акрамя «кармушкі») з’яўляецца палатка? Адзін разбэсціўся – разбэшчваць іншых?! Пакуль што нічога, акрамя пафігізму (ад байкота да галасавання за каго прыйдзецца) гэтыя выбары не выклікаюць. (Пётр Рэзванаў12.09.2019)

*
Я не прыхільнік назову «Жыдовачка», але ж і змагацца з ім не лічу патрэбным. Бадай, праціўнікі яго сапраўды, як напісаў Зісл Сляповіч, «раздзьмулі з мухі слана». (Юрый Тэпер, 15.09.2019)