Маем гонар прапанаваць чытачам народнага ізраільскага-беларускага сайта фрагменты з вядомага твора ізраільца Мэіра Шалева, лаўрэата многіх пісьменніцкіх прэмій… Так, «Roman rusi» – не новая кніга (1988), да таго ж даступная ў перакладзе на рускую (напрыклад, тут), але мы ўпэўнены, што знойдуцца ахвотныя пачытаць яе і па-беларуску. Пагатоў яна не без гумару, а пагатоў працаваў перакладчык з вялікім стажам… 🙂

Вокладка кнігі, з якой рабіўся пераклад; сам М. Шалеў (фота А. Каламойскага); П. Касцюкевіч (фота В. Рубінчыка)

Мэір Шалеў

Дом вечнасці для першапраходцаў

(урывак з рамана)

Першы раздзел

Адной летняй ночкай Якаў Пінэс, настаўнік з вялікім стажам, прахапіўся ў жаху. Нехта крычаў на вуліцы: “Я пярдолю ўнучку Ліберзона!”

Крык – нахабны, голасны і выразны – заблытаўся між вершалінамі канарскіх хваін, што высіліся побач з воданапорнай вежай. Адно імгненне завіс у паветры, не раўнуючы курыца на брыючым палёце, але ўрэшце, разбіўшыся на асобныя словы, аблёг на вясковай зямлі. Жуда: колішняя, да болю знаёмая, – скаланула сэрца старога настаўніка. Яму зноў падалося, што гэты гнюсны вокліч чуе толькі ён.

Доўгія гады настаўнік кідаўся на замазванне расколін. Зрошчваў парэзы і ўпарта сцягваў разрывы. “Як той галандскі юнак, што заткнуў пальцам цеч у плаціне”, – зазвычай казаў Пінэс пра сябе пасля таго, як сустракаў чарговую пагрозу твар у твар. Каровіны кляшчы, трасцовыя камары, полчышчы саранчы і джаз-бэндаў разбіваліся ўдруз аб чорны хвалярэз ягонага сэрца, пакідаючы адно тонкую пену.

Пінэс усхапіўся з ложка. Выцер пальцы аб калматыя грудзі. Уззлаваны. Уражаны. Чаму гэта вясковае жыццё працягвацца як нічога ніякага, калі гэдакае буянства кідае голасны выклік грамадскаму парадку?

Усе вяскоўцы да апошняе душы, як кажуць тут у даліне, спалі што жыта прадаўшы. Аслюкі – у загоне, дойныя каровы – у кароўніку, нясушкі – у куратніку, а “свядомыя змагары за ўраджай” – у сваіх сціплых ложках. Бы ў старой машыне, чые дэталі дасканала прыцёрліся адна да адной, працягвалі жыхары вёскі сваю начную руціну. Вымёны напаўняліся малаком, грэйпфруты сачыліся сокам. На плячах вялікіх быкоў, якіх мусілі выправіць на разню, нарастала першарадная плоць. Спрытныя бактэрыі, “нашы аднаклеткавыя сябры”, як называў іх удзячны Пінэс на ўроках біялогіі, рупіліся данесці да карэння раслін вуглярод.

Аднак стары настаўнік, чалавек хоць і зычлівы, але педагог да шпіку косткі, да таго ж вядомы сваёй скрупулёзнасцю, не дазваліў бы нікому, пагатоў сабе, спачыць на лаўрах здзяйсненняў і рэзультатыўнасці. “Я злаўлю цябе, поскудзь!” раз’юшана прамармытаў ён і з цяжкасцю ўскруціўся з панцырнага ложка. Дрыготкімі рукамі зашпіліў старыя штаны колеру хакі, абуў працоўныя чобаты, што падвысілі ўзровень ягонай абароненасці аж да лытак, і вырушыў на бітву. Праз цемру і спяхоцце не знайшоў акуляраў, але месяцовае святло, што ўварвалася ў сярэдзіну дому праз шчыліны ў вушаку, асвятляла дарогу.

Знадворку ногі спатыкнуліся аб грудок, выкапаны кротам, які вёў у садзе сваю падрыўную дзейнасць. Пасля падзення настаўнік падняўся. Абтрэсіўшы сябе ад пылу, загукаў: “Хто тут? Хто тут?” і наструніў слых. Яго блізарукія вочы свідравалі цямрэчу перад сабою. Яго вялікая галава вагалася з боку ў бок, быццам галава начнога птаху, якая нібыта балансуе вакол нябачнай восі.

Паскудны вокрык не паўтарыўся.

“Як заўжды, – прамармытаў самому сабе, – крыкнуў раз, і канцы ў ваду”.

Пінэс устурбаваўся. Грубы выкрык былі яскравым сведчаннем, што нехта пацёгся крывой дарожкай пустапарожняга геданіста, паставіў асабістыя інтарэсы па-над грамадскімі. Карацей, яўны падрыў статутаў. Стары настаўнік, які выхоўваў у сваіх гадаванцах “любоў да працы і да сціплага ладу жыцця”, мімаволі ўспомніў Вялікае скраданне шакаладу, учыненае некалькімі яго вучнямі ў сельскай краме. Прыгадаў таксама кантэйнер Рыўкі Маргуліс, які колісь прыехаў з расійскай імперыі, і поўніўся збыткоўнасцямі, спакусамі ды ўсякімі “раскошнымі цацкамі-пецкамі”, які ўзварушылі ўсіх членаў ды іх прынцыпы. Таксама на думку настаўніку ўзлез шатанскі смех гіены, які колісь разносіўся па кібуцных палях, “енк здзеку і пыхі”.

Паколькі настаўнік успомніў пра гіену менавіта ў момант, калі акуляры адсутнічалі на носе, і вочы шнарылі невідушча, дык яго стурбаванасць ператварылася ў вусціш.

Ён амаль што сшэрх ад раптоўнае жуды.

Тая гіена раз-пораз адведвала вёску, мярзотная пасланка краёў, якія разлягліся па-за жытнімі палеткамі і Сіняй Гарой. Цягам тых доўгіх гадоў, што мінуліся з часу заснавання вёскі, чуў настаўнік колькі разоў яе здзеклівы брэх з цясніны: ясны, пранізлівы, шчымлівы.

Шкода ад гіены была вялікая. З’явіліся пакусаныя, чые навучэнне азам сельскай гаспадаркі пайшло сабаку пад хвост. Сеялі афрыканскае проса ўвосень і абціналі вінаграднік улетку. Іншых праз крык гіены пачалі тачыць сумненні, пыха, адчай. І яны пакінулі працу на зямлі: ўцяклі ў горад, аддалі Богу душу, эмігравалі за мяжу.

Ад хвалявання Пінэс не знаходзіў сабе месца. Ён ужо бачыў у сваім жыцці людзей, якія збочылі з простай дарогі – згорбленыя постаці ўцекачоў у порце, кашчаватыя самагубцы, якія знерухоміліся ў сваіх магілах. Бачыў ён невяртанцаў і збачэнцаў: “Ерусалімскіх дармаедаў з ешывы, які жывуць з ласкавага хлебу амерыканскіх габрэяў, цфацкіх кабалістаў, што бавяць жыццё ў вылічэнні прыходу Месіі, прыдуркаватых камуністаў: мічурынцаў і ленінцаў, якія разрывалі на часткі наш “Працоўны батальён”…”. Доўгія гады развагаў і ацэнкі чужых здольнасцяў навучылі яго, як лёгка можа змарнавацца чалавек, пазбаўлены гарту і маральнага стрыжня.

“Асабліва гэты крык паражае дзяцей, бо іх светагляд яшчэ не ўфармаваўся”, – папярэджваў ён вяскоўцаў пасля таго, як ля хат з’явіліся сляды тварыны. І настояў, каб арганізавалі варту ля школы. Уначы ён сам далучаўся да узброеных мужчын, сваіх былых вучняў, якія выходзілі ў поле знішчыць падбухторшчыка. Але гіена хітрыла – злавіць сябе не давала.

– Гэтаксама як кожны вядомы навуцы шкоднік, – сказаў Пінэс на вясковым сходзе.

Адной ночы, выйшаўшы лавіць землярыек і квакшаў-драўнянак для жывога кутка ў школе, Пінэс убачыў гіену, што перабягала пасевы праз канал, і набліжалася тым уласцівым дзікім жывёлам лёгкім трушком, які, здавалася, жэр адлегласць.

Пінэс спыніўся. Звяруга кінула на яго позірк сваіх іскрыстых аранжавых вачэй ды інтымна гыркнула. Пінэс убачыў магутную шыю, што пераходзіла ў шырокія плечы, жаўлакі сківічных цягліц, паласатую поўсць, якая зіхцела, стаўшы дубарам на канцы хрыбціны.

Гіена паскорыла хаду, растаптаўшы далікатныя парасткі мышынага гарошку. Перад адступленнем, за момант да знікнення ў жываплоце з арапкі, яна зноў глянула на настаўніка і, здзекліва ўсміхнуўшыся, адшчэрыла свае іклы. Пінэс не зразумеў сэнсу “гэтага паскуднага смяшочка”, пакуль урэшце да яго не дайшло, што ён забыў стрэльбу дома.

“Пінэс заўжды забывае стрэльбу дома”, – загаварылі вяскоўцы пасля таго, як стала вядома пра тую начную сустрэчу. І прыгадалі, як шмат гадоў даўней, калі бацькі-заснавальнікі заклалі вёску, памёрла ад трасцы яго жонка Лея. Яна і дзве дачкі-блізнючкі ва ўлонні. Пінэс уцёк ад цела каханай жонкі, якое сачылася зялёным потам нават пасля таго, як зшэрхла і схаладнела, і прыпусціў да вярбовага гаю, дзе ў тыя дні звычайна канчалі жыццё самагубствам. Некалькі таварышоў пабеглі ратаваць, і знайшлі яго ляжачым паміж хмызамі сунарыі, аблітага слязьмі. “Тады ён таксама забыў стрэльбу”.

Цяпер, калі памяць узвярэдзіла плямістая звяруга, калі ў думкі вярнуліся мёртвая жонка і сіняватыя “бязгрэшныя” дочачкі-народкі, Пінэс спыніў свае “хтотамы”, вярнуўся ў пакой, намацаў акуляры і паспяшаўся да майго дзеда.

Пінэс ведаў, што дзед амаль ніколі не спіць. Ён пастукаў у дзверы, і, не чакаючы адказу, зайшоў. Ляпанне драцяных дзвярэй па вушаку разбудзіла мяне. Я глянуў на дзедаў ложак. Ён быў, як заўжды, пусты, але пах дзедавай папяросы цягнуўся з кухні.

Было мне тады пятнаццаць. Большасць гэтых гадоў прамінулася ў дзедавым бараку. Яго рукі, рукі садаўнічага, выгадавалі мяне. Яго вочы ацэньвалі рост і рухі, яго вусны спавівалі мяне ў пальмавае валакно гісторыяў. “Сірата Якава Міркіна”, – менавалі мяне ў вёсцы, але ж ён, мой літасцівы, раўнівы і помслівы дзед, клікаў мяне “малятка”.

Быў стары і змрочны. Нібыта акунуўся ў бялілы, якімі мазаў увесну камлі ў садзе. Камлюкаваты, жылісты, вусаты і лысы. Гады ўтрамбавалі яго вочы назад у чэрап, пагасіўшы іхняе зіхценне. Толькі дзве лужыны шызага туману клубіліся ў зрэнках.

У летнія ночы дзед зазвычай сядзеў пры кухонным стале, у выцвілай спяцоўцы і ў сініх шортах, вывяргаючы дым ды салодкія пахі дрэва і малака. Варушачы перакручанымі – не раўнуючы вінаградная лаза – спрацаванымі нагамі, дзед бязгучна гартаў успаміны і падлічваў грахі. Заўжды пісаў сам сабе кароценькія сказы на паперках, і тыя пасля луналі ў пакоі, як чародкі бяляноў-капуснікаў. Ён штохвіліны чакаў вяртання усіх адсутных. “Хай стануць-паўстануць напроці маіх воч,” – знайшоў я напісанае на цыдулцы, што прыляцела проста мне ў рукі.

Аж да дня яго смерці я пастаянна пытаўся:

– Дзед, пра што ты ўвесь час думаеш?

І ён адказваў:

– Пра сябе і пра цябе, маё малятка.

Жылі мы ў старым бараку. Казуарынавыя яліны засыпалі яго дах шорсткімі дыванамі з ігліцы, і двойчы на год, на загад дзеда, я залазіў на верхатуру і зграбаў назапашаны слой. Падлога барака была трохі вышэйшая за ровень зямлі, каб вільгаць і прусакі не зжэрлі масніц. З прымглёнага і вузкага пралазу я заўжды чуў гукі вайны вожыкаў са змеямі і мяккі шоргат мядзянак. Аднойчы гіганцкая станожка, ускараскаўшыся праз парог, залезла туды. Узяўшы цагліны, дзед з усіх бакоў замураваў пралаз. Перадсмяротныя ўмольныя ўздыхі і румзанне, якія пачуліся адтуль, прымусіліся яго ўзламаць цэглу і больш ніколі не паўтараць свайго чыну.

На ілюстрацыях: яўрэйскія сяляне ў Палесціне пачатку ХХ ст.

Наш барак – ці не апошні, што застаўся ў вёсцы. Калі бацькі-заснавальнікі прыпалі да роднай зямлі, дык першы свой бюджэт уклалі ў будаўніцтва бетонных кароўнікаў, бо каровы менш прызвычаеныя да перападаў надвор’я, а пакаленні абсвойвання-прыручэння выпетрылі ў іх ахвоту вяртацца ў дзікую прыроду. Самі першапраходцы жылі ў намётах са шматоў матэрыі, потым – у драўляных бараках. Мінуў нейкі час, перш чым яны пераехалі ў цагляныя дамы. У доме, які быў пабудаваны ў нашай гаспадарцы, жыў дзядзька Абрагам, яго жонка Рыўка ды іх сыны – мае стрыечныя браты-блізнюкі, Ёсі і Уры.

Дзед пастанавіў застацца ў драўляным бараку. Садаўнічы, ён меў любасць да дрэва.

“Драўляны дом рухаецца і хістаецца, пацее і дыхае. Кожны, хто ступае па ім, набывае свой адметны рып”, – казаў ён мне, і з гонарам паказваў масіўную крокву па-над сваім ложкам, якая штовясну выпускала зялёны парастак.

У бараку было два пакоі і кухня. У адным пакоі я спаў з дзедам на панцырных ложках і калючых сенніках, званых “матрасы з водарасцяў”. Тутсама стаяла простая, вялікая шафа, а поруч камод, у якім мармуровая патрэсканая пліта была нашлёпнута над шуфлядкамі. У верхняй шуфлядцы дзед пакінуў вяроўкі з пальмавага мачула і ліпучую стужку. На цвіку па-за дзвярыма вісела яго скураная папруга ды садовыя нажніцы з чырвонымі ручкамі. Складанчыкі і цюбік “чорнай мазі” для лекавання абрубкаў галін, якую ён рабіў сам. Рэшта прыладаў – секатар, парашкі, лекі і атруты, рондалі, у якіх дзед гатаваў сваю “бурду” – пякельную мяшанку мыш’яковай суспензіі, нікатыны і пірэтру – ён захоўваў пад замком у сумежнай з кароўнікам прыбудове. У ёй запіраўся мой дзядзька Эфраім, да таго як сышоў і знік.

У другім пакоі шыхтаваліся кнігі, якія тады можна было знайсці ў любым вясковым доме. “Прусачыная кніга для селяніна” Будгаймера і Кляйна, брашуры “Гонь” і “Садаўнічы” ў блакітных вокладках, “Яўгеній Анегін” у светлым ільняным пераплёце, чорная Біблія, кнігі з серыі “Маяк” і “Штысель”, і бадай самая ўлюбёная яго кніга – два зеленаватыя тамы “Жніво майго жыцця”, кніга амерыканскага садаўнічага-чарадзея, Лютэра Бербанка. “Кату па пяту, худы, крыху згорблены, калені і суставы скарлючаныя ад цяжкае фізічнае працы”, – чытаў мне дзед апісанне Бербанка. Рыхтык дзед. Хіба ў Бербанка былі сінія вочы, а ў дзеда – шэрыя.

Поплеч з Бербанкам стаяў рад мемуараў, напісаных дзедавымі сябрамі. Некаторыя з назваў я па-ранейшаму памятаю: “На пуцявінах жыцця“, “Ад Дона да Ярдана”, “Шлях да Бацькаўшчыны”, “Мая зямля”. Гэтыя сябры былі героямі майго дзяцінства. Усе яны, апавядаў дзед, нарадзіліся ў далёкай краіне і, “прарваўшыся праз межы і кардоны”, рэпатрыяваліся шмат гадоў назад. Некаторыя ў запламбаваных вагонах для мужыкоў (я тады не ведаў значэння гэтага слова). Ехалі спасярод снягоў і дзікіх яблынь, уздоўж скалістых берагоў, салёных нішчымных азярын, паміж голых грудоў і пяшчаных віхур. Некаторыя – вярхом на паўночных белых гусях, седзячы на крылах шырынёю “як ад сіласнай ямы да майстэрні”, слізгаючы і віскочучы ад поўнае асалоды па-над шырокімі нівамі і Чорным морам. Іншыя сказалі чароўнае слова, ды іх – зачараваных і з заплюшчанымі вачыма – “перанесла з напірыстым вятрыскам на няблізкі Ўсход”. А яшчэ быў Шыфрыс.

– Калі мы стаялі на вакзале горада Макарава і кандуктар засвістаў, то мы ўсе палезлі ў вагоны, а Шыфрыс знянацку заявіў, што не едзе… Даясі памідор, Барух.

Я разявіў рот, і дзед увапнуў туды скрылік памідора, пасыпаны соллю грубага памолу.

– Шыфрыс сказаў нам: “Сябры! У Зямлю Ізраіля трэба вяртацца пехатой!” На вакзале ён з усімі намі развітаўся, напакаваў хатуль, памахаў рукой і знік у аблачыне пары. Да сённяшніх дзён ён крочыць у Зямлю Ізраіля, цярэбіць свой шлях, і некалі зробіцца апошнім першапраходцам”.

Дзед распавёў мне пра Шыфрыса, каб на зямлі застаўся прынамсі адзін чалавек, які чакае і рыхтуецца да яго прыходу. Я стаў чакаць Шыфрыса пасля таго, як ўсе яго сябры зняверыліся, і, не ўбачыўшы ягонага прыходу, плюнулі ды перасяліліся ў лепшы свет. Я хацеў быць менавіта тым чалавекам, які пабяжыць Шыфрысу напярэймы, калі ён урэшце дойдзе да вёскі. У кожным драбку на хрыбціне далёкай гары я бачыў постаць Шыфрыса, што набліжалася да нас. Купкі прыску, якія я знайшоў на мяжы поля, падаваліся астылым вогнішчам, на якім ён гатаваў гарбату. Ваўняныя ніткі на шыпах глогу паходзілі з ягоных анучаў. Чужыя сляды на пыльных дарогах выглядалі яго адціснутымі ступакамі.

Я папрасіў дзеда, каб ён паказваў мне на мапе маршрут руху Шыфрыса, межы і кардоны, праз якія ён прарываецца, рэкі, які ён фарсіруе. Толькі калі мне споўнілася чатырнаццаць, дзед загадаў: “Досыць ужо з Шыфрысам”.

– Ён сапраўды абвесціў, што прыйдзе пехатой, – сказаў ён. – Але пэўна, выбіўся з сілы і застаўся там, або нешта здарылася па дарозе – ён захварэў, закахаўся, аступіўся ці ўступіў у партыю… Хто яго ведае, маё малятка… Шмат чаго можа прыкуць чалавека да месца.

На адной з дробналітарных цыдулак знайшоў я такую фразу: “Квецень, а не плод, шпацыр, а не рух наперад”.

Кнігі прыціскаліся да вялікага радыёпрыймача “Філько”, які падпісчыкі “Гоні” куплялі, разбіўшы плату, як тады казалі, “на зручныя плацяжы”. Насупраць стаяла канапа і два фатэлі, якія мой дзядзька Абрагам з жонкай Рыўкай перанеслі ў барак пасля таго, як купілі ў дом новую мэблю. Гэты пакой дзед называў гасцёўняй, але сваіх гасцей заўжды прыймаў на кухні, ля вялікага стала.

Зайшоў Пінэс. Я адразу ж пазнаў ягоны голас, гучны голас, які выкладаў мне геаграфію і ТаНаХ.

– Міркін! – сказаў ён. – Ён зноў крычаў.

– Каго на гэты раз?

– Я пярдолю ўнучку Ліберзона! – выгукнуў Пінэс моцным голасам, націскаючы на кожнае слова, і адразу ж сумеўся. Зачыніўшы вакно, дадаў:

– У сэнсе не я, а той, што крычаў…

– Выдатна, выдатна, – сказаў дзед. – Хлопец яўна шматстаночнік. Запарыць табе гарбаты?

Я ўвесь ператварыўся ў слых. Мяне ўжо колькі разоў лавілі за падслухоўваннем пад адчыненымі вокнамі – я стаяў, развесіўшы вушы паміж пладовымі дрэвамі і сціртамі. Зазвычай я цярэбіўся з рук, да якіх я трапляўся ў хапку, і даваў драпака: выпрастаўшы тулава, рукі па швах, напятыя плечы, у поўнай моўкнасці. Пасля людзі прыходзілі паскардзіцца дзеду, але ён чужым ушчуванням веры не даваў.

Я пачуў, як старыя ногі ціснуць драўляную падлогу, цурчэнне вады і блямканне лыжачак па тонкім шкле, а пасля – голаснае сёрбанне. Здольнасць дзядоў трымаць у руках распаленыя шклянкі і спакойненька хлябтаць вар мяне к таму часу ўжо не здзіўляла.

– От жа нахабства! Крычыць і крычыць… – гарачыўся Пінэс. – Брыдкаслоў! Мацяршчыннік! Самасуй!

– Напэўна, нехта жартуе, – сказаў дзед.

– Што ж гэта робіцца! Што ж гэта… – выдыхнуў настаўнік са стажам, які ўбачыў у інцыдэнце асабісты недагляд. – Як цяпер людзям у вочы глядзець?

Ён падняўся і стаў няўрымсліва совацца. Я пачуў, як збянтэжана і роспачна ён храбусціць фалангамі пальцаў.

– Ды проста гармон грае, – сказаў дзед. – Дарэмна ты сэрца ад’ядаеш.

Усмешка, што пратачылася ў дзедавым голасе, раз’ятрыла Пінэса, які загаласіў:

– Крычаць такое? На ўсю аколіцу? Каб усе чулі?!

– Паслухай, Якаў, – дзед намагаўся супакоіць настаўніка. – Мы жывем у вёсцы. Калі некага панесла па ўхабе, яго ж зловяць вартаўнікі… Да справы далучыцца камітэт… Дык нашто так ад’ядаць сэрца?

– Я настаўнік, Міркін, настаўнік! – гарачыўся Пінэс. – Настаўнік, педагог! З прэтэнзіямі прыйдуць да мяне.

Да збору дакументаў Мешулама Цыркіна была падшытая вядомая заява Пінэса падчас канферэнцыі 5689 (1929) года:

“Біялагічная здатнасць нараджаць дзяцей не дае бацькам здольнасцяў іх выхоўваць”.

– Ніхто табе нічога не скажа праз нейкага юрлівага абэлтуха! – рэзануў дзед. – Ты выгадаваў для вёскі і для кібуцнага руху ўзорнае пакаленне.

– Гляджу я на іх, – растаяў Пінэс, – як яны прыходзяць у першую групу, далікатныя, як веснавыя ручаінкі, як кветачкі, якія я ўпляту ў грамадскі вянок.

Пінэс ніколі не казаў “клас”, а толькі “група”. Я пасміхнуўся ў цемры, бо ведаў, што будзе пасля. Пінэс любіў параўноўваць выхаванне з сельскай гаспадаркай. Апісваючы сваю працу, паслугоўваўся выразамі “некранутая глеба”, “маладыя лозы”, “насычэнне крыніц”. Вучні прыпадабняліся да пасеваў, а групы – да градаў.

– Міркін, – працягваў узрушаны Пінэс. – Я не селянін, як вы. Я нічога не сею і не жну. Яны – яны! – мой вінаграднік, мой сад. І адзін вырадак… – ён ужо амаль адыхаўся, бо роспач караскалася ўверх па горле. – Адзін такі… “Я спадзяваўся, што ён уродзіць добрыя гронкі, а ён урадзіў дзікія ягады…” Бач ты, пярдоліць ён! Чэлес да неба, а дурань як трэба!

Разам з іншымі ягонымі вучнямі я прызвычаіўся да біблійных цытат, якія выляталі з рота настаўніка, але ж апошні выраз гучаў упершыню, і я ціха-ціхенька вярнуўся ў ложак і сшэрх. Маснічыны пад вагой майго цела рыпелі, і дзяды на хвілю перапынілі гутарку. У тыя дні, калі мне споўнілася трынаццаць, я ўжо важыў за сто. Мог схапіць цяля за рогі і прыціснуць яму галаву да зямлі. У вёсцы мае габарыты і канстытуцыя рабілі моцнае ўражанне, ажно пракідваліся вяскоўцы ды пакеплівалі, маўляў, дзед поіць мяне калострумам, першаковым малаком, што гартуе і мацуе цяля-пярэзімка.

– Не падымай голасу, – сказаў дзед. – Малятка прачнецца.

Гэтак называў мяне да самай смерці – “малятка”. “Маё малятка-немаўлятка”. Нават пасля таго як чорныя валасы пакрылі ўсё цела, плечы абцягнуліся тоўстым слоем плоці, а голас загрубеў. Калі нашы галасы пачалі ламацца, стрыечны брат Уры пырснуў ад смеху, заўважыўшы, што я, відаць, адзінае немаўлятка ў вёсцы, чый голас памяняўся з фальцэту на бас.

Пінэс працадзіў колькі сказаў па-расійску, мовай, на якую пераходзілі ўсе бацькі-заснавальнікі кожны раз, калі паўставала патрэба ў абураных шушуканнях. Пасля гэтай расейшчыны пачуўся металічны скрыгат: азвалася накрыўка ад бочкі з душанымі алівамі, якую дзед адкаркаваў адкруткай. Цяпер ён ставіў перапоўнены алівамі сподак на стол. Пінэс, якога моцна цягнула да вострага, кіслага і салёнага, стаў трушчыць на ўсе застаўкі. Ягоны настрой палепшыўся ў імгненне вока.

– Памятаеш, Міркін, калі мы прыехалі, неапераныя местачкоўцы з Макарава, і елі чорныя гешмак маслінэс у яфскім рэстаране, дык прыгожая маладзіца, у сіняй хустцы, што ішла па вуліцы, памахала нам рукой?

Дзед не азваўся, выразы кшталту “ты памятаеш” заўжды затыкалі яму рот. Акрамя таго, я ведаў, што ён не ў стане размаўляць, бо трымае ў роце аліву, якую паціху-патроху смокча ў прыкуску з гарбатай.

– Зоймемся або ядой, або ўспамінамі, – сказаў ён аднойчы. – Нельга адначасова перажоўваць і гэтае, і гэнае.

Меў накшталт завядзёнкі: адсёрбваючы гарбату і трымаючы раздушаную аліву ў роце, далікатна адкусваў ад кубіка цукра, заціснутага ў кулаку. Цешыўся пяшчотнай мяшанкай слодычу і горычы. “Гарбата і алівы. Палессе і Ізраіль”.

– Добрыя алівы, – прамовіў Пінэс, чый голас трохі залагаднеў, – Смаката. Як жа мала засталося радасцяў, Міркін, як мала! І як мала таго, што хвалюе. Мне цяпер восемдзесят гадоў. “Ці спазнае раб твой смак у тым, што буду есці, і ў тым, што буду піць? І ці змагу чуць голас спевакоў і спявачак?”

– Мне падалося, што, калі ты забег сюды, дык быў усхваляваны, – заўважыў дзед.

– Гэдакі нахаба! – сплюнуў Пінэс.

Я пачуў, як з ягонага рота выскачыла костка, блямкнулася аб стол і зляцела ў чарупіну. Запанавала маўчанне. Я ведаў, што новая аліва расціскаецца паміж зубнымі пратэзамі дзеда, душыцца і точыцца сваім горка-лагодным сокам.

– А Эфраім? Ад Эфраіма нешта ёсць? – раптам запытаў Пінэс.

– Ні слыху, ні прадыху, – адказаў дзед з чаканым холадам.

– Толькі ты і Барух, га?

– Я і малятка.

Толькі я і дзед.

Нас было двое. Ад таго дня, у які ён перацягнуў мяне на руках з дому маіх бацькоў, да дня, калі я нёс яго на руках і пахаваў у садзе.

Толькі ён і я.

(пераклад з іўрыта Паўла Касцюкевіча; працяг будзе)

Апублiкавана 11.10.2017  14:52