Monthly Archives: March 2018

«Маскі» vs. матэматыкі: хто каго?

9 сакавіка 2018, 08:52 Таццяна Карухіна

«Гэта было маскi-шоу». Чаму лектары, якiя «нелегальна» вучылi праграмiстаў па-беларуску, адхіляюць абвiнавачваннi

Сябраў «Інстытута матэматыкі і кібэрнэтыкі» не ўпершыню абвiнавачваюць у тым, што яны працуюць у Беларусi без адпаведнага дазволу — лiцэнзii. На мiнулым тыднi прэс-служба Камiтэта дзяржкантролю паведамiла, што «нелегальны фiлiял украiнскага ўнiверсiтэта» зачынены, а на «групу грамадзян Беларусi», якая мела да яго дачыненне, заведзена крымiнальная справа. Мiж тым лектары, якiя ладзяць навучанне беларускiх студэнтаў, не згодныя з абвiнавачваннямi ў свой адрас, i сцвярджаюць, што маладыя людзi атрымлiваюць адукацыю ва ўкраінскай ВНУ легальна. У Беларусi, па iх словах, вядуцца толькi бясплатныя публiчныя лекцыi i кансультацыi, арганiзацыйна нiяк не звязаныя з навучаннем студэнтаў за мяжой.

Дырэктар «Інстытута матэматыкі і кібэрнэтыкі» Павел Бука, а таксама матэматык, лектар, дацэнт Алесь Радына, нядаўні сябра iнстытута Валер Бардун i студэнт Андрэй Церашкоў расказалi dev.by, навошта яны ладзяць навучанне на беларускай мове для студэнтаў i чаму гэта атрымалася зрабiць толькi ў замежным унiверсiтэце.

— У каментарыях да навiны аб закрыццi вашай дзейнасцi на tut.by вы адзначылi: «Самае асноўнае: што згаданая дзейнасць ужо была прызнаная законнай самім Камітэтам дзяжкантролю неаднойчы — i ў 2017, i ў 2018 годзе». Патлумачце, як гэта?

П.Б.: — Яны мяняюць свае паказаннi ўжо чацвёрты цi пяты раз. З мiнулага года, калi ў Камiтэта ўзнiклi да нас пытаннi, праводзiлася доўгая праверка — пры тым, што яна ўвогуле не можа праводзiцца больш трох месяцаў. За гэты час да нас даслалi не менш трох лiстоў, у якiх даводзiлася: «Ва ўзбуджэнні крымінальнай справы адмовіць з-за адсутнасці ў дзейнасці складу злачынства».

Апошнi такi лiст быў атрыманы ў гэтым годзе, ён датуецца 8 студзеня.

— Навiна аб тым закрыццi вашай дзейнасцi была нечаканай?

П.Б.: — Гэтая справа ўвогуле даволi дзiўная i незразумелая, таму што «Інстытут матэматыкі і кібэрнэтыкі» заўсёды дзейнiчаў выключна ў прававым полi. Мы з’яўляемся беларускiм прафесiйным аб’яднаннем, якое iмкнецца да развiцця iнфармацыйных тэхналогiй у Беларусi, бо ў нашай краiне ёсць вялiзны навуковы задзел — адна з самых моцных на паслясавецкай прасторы матэматычных школаў.

В.Б.: — Ёсць вялiзны навуковы задзел, але на жаль, працы збольшага ляжаць у стале. I вось наша задача — аднавiць напрацоўкi навукоўцаў, даць iм практычнае прымяненне: таму што яны вельмi актуальныя i будуць актуальныя яшчэ дзесяцiгоддзi.

— Калi вы распачалi супрацоўнiцтва з украiнскiм унiверсiтэтам, i навошта гэта вам спатрэбiлася?

П.Б.: — Наша асноўная задача, як я ўжо казаў, — гэта выкарыстанне беларускiх матэматычных напрацовак для развiцця iнфармацыйных тэхналогiй. На сёння яны ляжаць у шуфлядах, i для таго, каб пачаць з iмi працаваць, неабходныя кадры. Мы не толькi аб’ядноўваем даследчыкаў, але таксама iмкнемся рыхтаваць новых навукоўцаў i праграмiстаў, якiя будуць разумець матэматыку i кiбернетыку.

Адпаведныя семiнары ў нашым iнстытуце вядуцца з яго заснавання ў 1997 годзе, але мы вучылi i дагэтуль — з 1992 ва ўласнай Лабараторыі іерархічных многаўзроўневых сістэм, адзінай недзяржаўнай навуковай установе ў Беларусі ў дакладных навуках. А яшчэ раней — з 1983 года ў ІТК АН БССР.

Мы ладзiлi cемiнары для студэнтаў з iншых унiверсiтэтаў: БДУ, БНТУ — рыхтавалi з ix прафесiяналаў. Гэта была падрыхтоўка маладых людзей, якiя ўжо атрымлiвалi вышэйшую адукацыю, але мы адразу ставiлi задачу мець уласную навучальную базу. Аднак з гэтым былi арганiзацыйныя i заканадаўчыя цяжкасцi.

В.Б.: — Патрэбныя вялiчэзныя сродкi, каб стварыць свой уласны ўнiверсiтэт з поўным цыклам матэматычнай адукацыi. Нават дзяржава не мае такiх праграм, i таму адзiнае выйсце было — зрабiць гэта з дапамогай iншых навучальных устаноў, якiя пагодзяцца ўдзельнiчаць у гэтай праграме.

— Нiводная з беларускiх навучальных устаноў не пагадзiлася?

А.Р.: — У нас была iдэя выкладаць на беларускай мове. Нiводны ўнiверсiтэт не хоча гэтага рабiць — яны ў гэтым не зацiкаўленыя.

— Да каго вы звярталiся з такой прапановай?

В.Б.: — Можа вы ведаеце хоць адзiную беларускую вышэйшую навучальную ўстанову, дзе ажыццяўляецца поўны цыкл адукацыi на беларускай мове? Але ж нам гэткiя невядомыя.

П.Б.: — Такiя звароты былi. Толькi рабiлiся яны не ад iмя нашага «Інстытута матэматыкі і кібэрнэтыкі».

З пачатку 90-х гадоў я ведаю некалькi аргкамiтэтаў па стварэннi беларускага ўнiверсiтэту, якiя ў тым лiку разглядалi пытанне заснавання беларускамоўнага факультэту дакладных навук i iнфармацыйных тэхналогiй. Яны рэгулярна звярталiся ў мiнiстэрствы, рабiлi спробы стварыць такi ў icнуючых унiверсiтэтах. Наколькi я памятаю, нейкi кароткi час у педагагiчным унiверсiтэце нават iснавала беларускамоўная плынь па iнфармацыйных тэхналогiях — але яна была зачынена.

Калi было б можна, мы дамаўлялiся б з беларускiмi ўнiверсiтэтамi i прынеслi б iм нашыя iнавацыйныя курсы. Аднак, на жаль, уключыць перадавыя навуковыя напрацоўкi,— а вы ведаеце, што ў iнфармацыйных тэхналогiях жыццёвы цыкл iнавацый вельмi кароткi, i кожныя 3-4 гады iнструментарый неабходна цалкам аднаўляць — у межах традыцыйных унiверсiтэтаў вельмi цяжка. Яны не ў стане аператыўна змяняць праграму ў адпаведнасцi з патрэбамi галiны, таму гэта заўсёды робiцца паўафiцыйна — i студэнты вымушаныя давучвацца самi.

Зыходзячы з таго, што праграму трэба аднаўляць, але зрабiць гэта цяжка, а таксама з таго, што ўнiверсiтэты адмовiлiся весцi навучанне па-беларуску, было вiдавочна, што адчынiць адукацыйную ўстанову ў Беларусi будзе немагчыма.

— Наколькi цяжка было дамовiцца з украiнскай навучальнай установай аб стварэннi на яе пляцоўцы беларускамоўнага фiлiялу?

П.Б.: — Не так цяжка, як у Беларусi. Увесь гэты час мы кантачылi недзе з 10 ўнiверсiтэтамi, i 3 з iх адразу згадзiлiся. Асноўнай праблемай украiнскiх прыватных ВНУ аказалася змена пакаленняў: iх рэктары-заснавальнiкi цяпер не маюць сiлаў займацца новымi складанымi пытаннямi, развiваць сваю навучальную ўстанову. Таму дэканы ўнiверсiтэтаў давалi згоду, напрыклад, на знiжку аплаты для беларусаў, але правесцi яе праз рэктарат яны не маглi. У вынiку мы дамовiлiся з тым рэктарам, якi быў маладзейшы. Увесь працэс пошукаў i перамоў заняў 9 месяцаў.

Мы не стваралі аніякага філіялу: мы прапанавалі i ўзгаднілі беларускамоўнае навучанне ва Ўкраiне i на іх базе.

— Цi было запатрабавана навучанне ва Ўкраiне сярод беларускай моладзi?

П.Б.: — Так, было. Абiтурыентаў звярталася шмат, але ў нас былi даволi жорсткiя патрабаваннi, таму студэнтаў атрымалася не так ужо i многа.

— Вы праводзiлi iспыты?

П.Б.: — Не, у нас былi толькi сумоўi. Выкладчык ужо праз 5 хвiлiн размовы ведае, хто перад iм, так што патрэбы ладзiць экзамены не было. Мы набралi слухачоў рознага ўзроўню, бо асноўнае наша патрабаванне — гэта здольнасць да навучання.

А.Р.: — Я хачу яшчэ дадаць: мы часам называем iх студэнтамi, але ж яны студэнты ва Ўкраiне, у Беларусi яны былi слухачамi. I мы iх фактычна кансультавалi, а яны ездзiлi ва ўкраiнскi ўнiверсiтэт здаваць звычайныя сесii, бо яны вучылiся на завочным аддзяленнi.

П.Б.: — Так, гэта важна: справа ў тым, што беларускiя студэнты паступалi на завочнае аддзяленне ў замежны ўнiверсiтэт, i таму адукацыя вялася ў замежнай ВНУ. Але акрамя таго «Iнстытут» у межах сваёй задачы стварыць навуковае асяроддзе, арганiзоўваў лекцыi, семiнары i кансультацыi — публiчныя i бясплатныя. Ix было прасцей арганiзаваць, чым штосьцi рэгiстраваць i весцi платную дзейнасць. Акрамя таго, іх наведвалі і іншыя слухачы, студэнты іншых універсітэтаў. І наадварот: не ўсе студэнты беларускай плыні ва Ўкраіне наведвалі кансультацыі ці лекцыі. Некаторыя вучыліся самастойна.

— Мiж тым Камiтэт дзяржкантролю абвiнавачвае вас у незаконнай прадпрымальнiцкай дзейнасцi.

П.Б.: — Мы нiчым такiм не займалiся: прадпрымальнiцкай цi адукацыйнай дзейнасцi ў Беларусi не вялося — мы вялi асветную дзейнасць. Яна не патрабуе лiцэнзii па кодэксе аб адукацыi. А ўкраiнскi ўнiверсiтэт вёў завочнае навучанне выключна на тэрыторыi Ўкраіны i дзейнiчаў у адпаведнасцi з украiнскiмi законамi.

— Кансультацыi былi бясплатнымi, але ж цi аплачваў украiнскi iнстытут працу беларускiх выкладчыкаў?

П.Б.: — Калi мы паглядзелi, колькi можна атрымаць i колькi трэба за гэта пабегаць па канторах, то лектары вырашылi, што будуць працаваць бясплатна.

— Чаму вы працуеце без аплаты?

В.Б.: — Каб захаваць i развiць беларускую навуковую матэматычную думку, якая знаходзiцца ў заняпадзе i не выкарыстоўваецца на практыцы. Калi яе не развiваць, то проста беларуская навука загнецца.

П.Б.: — Абсалютна слушна! Нам патрэбнае развiццё, i паколькi гэтае развiццё не забяспечваецца дзяржавай, значыць мы павiнны зрабiць гэта самi, або гэтага не будзе ўвогуле.

— У мiнулым годзе вас выклiкалi ў фiнансавую мiлiцыю. Чым скончылася справа?

П.Б.: — Нас не проста выклiкалi — гэта былi сапраўдныя «маскi-шоў»: тры брыгады адначасова ў трох кропках Мiнска ўварвалiся ў клас на лекцыю, а таксама на кватэры да мяне i аднаго з маiх калегаў. У «аперацыi» было задзейнiчана чалавек 30 мiлiцыi. Яны зрабiлi ператрус, канфiскавалi ў нас камп’ютарную тэхнiку, праектар, якiя нам не аддалi да гэтага часу.

Зразумела, на ўсiх прысутных склалi пратаколы на месцы, схапiлi пару чалавек слухачоў; мяне, iх, а таксама двух маiх калегаў павезлі ў Мінскі міжраённы аддзел Дэпартамэнту фінансавых расследаванняў Камітэта дзяржкантролю на вуліцы Петруся Броўкі. Праз некалькi гадзiн яны ўбачылi, что мы людзi законапаслухмяныя, i вымушаныя былi нас адпусцiць, але пачалi вялiкую праверку.

— Сёння ў адносiнах да вас вядзецца пераслед?

П.Б.: — Пасля таго, як усiх, каго толькi маглi, па 2 разы прагналi праз аддзел Дэпартамэнту фінансавых расследаванняў Камітэта дзяржкантролю, нас больш не турбавалi. I нават пра тое, што заведзеная крымiнальная справа, мы даведалiся з прэсы.

— Вы звярталiся па тлумачэннi наконт гэтай справы?

А.Р.: — Да мiнулага тыдня яны не заводзiлi крымiнальнай справы ўвогуле, трактавалi гэта як звычайную праверку дзейнасцi. I калi не заводзiцца справа, то тады i нiякiх зваротаў рабiць немагчыма, таму што няма справы — няма падставы звяртацца па тлумачэннi.

П.Б.: — Так, гэта было слушна да мiнулай серады: нiякай справы не было — рабiлася праверка. У чацвер ужо была апублiкавана iнфармацыя, што справа заведзена, толькi незразумела, супраць каго. Я ўсю пятнiцу спрабаваў знайсцi канцы, але так i не дасягнуў поспеху.

— Што вам iнкрымiнуюць?

П.Б.: — Пакуль што нi мне, нi маiм калегам, супраць якiх праводзiлася праверка — гэта Зміцер Канаплянікаў i яго жонка Таццяна Тоўсцік, — нiчога не было паведамлена. Так спяшалiся выдаць iнфармацыю ў прэсу, а нам нiчога не сказалi.

— Упершыню аб тым, что «аператыўнікі прыкрылі дзейнасць ВНУ, якая працавала нелегальна», паведамiлi яшчэ ў мiнулым годзе — 20 красавіка, — калi выйшаў сюжэт у перадачы «Зона Х» на тэлеканале «Беларусь-1»…

П.Б.: — Гэтыя навiны вельмi падобныя тэкстам. Мы нават спачатку думалi, што гэта iнфармацыйная качка, паўтор мiнулагодняга ўкiду, бо яшчэ тады пры рэдагаваннi тэкстаў было зроблена шмат недарэчных памылак.

Тым не менш у мiнулым годзе ў Камiтэце дзяржкантролю не рызыкнулi зрабiць абвiнавачанне. Сёлета фактаў у iх не больш.

Фота: Вольф Рубінчык (Мінск, жнівень 2016)

— «Нiхто з навучэнцаў не атрымаў дыплом. Тых, хто распачаў вучобу 3 гады таму, пакiнулi на другi год навучання на другім курсе, з адпаведнай даплатай за навучанне», — паведамляе прэс-служба Камiтэта. Як вы можаце пракаментаваць гэтую заяву?

П.Б.: — Па-першае, курс навучання ва ўнiверсiтэце складае 4 гады, але нiхто са студэнтаў яшчэ не правучыўся там столькi — яны распачалi навучанне 3 гады таму. Адпаведна нiхто з iх не мог атрымаць дыплом.

Па-другое, як вы ведаеце, у заходнiх унiверсiтэтах — у той жа Францыi цi Нямеччыне — ёсць стандартная практыка: калi хочаш, ты можаш засвоiць за год некалькi гадавых курсаў. I наадварот, калi ты не спраўляешся з праграмай, ты можаш праходзiць адзiн курс некалькi гадоў. Мы рэалiзавалi тую ж сiстэму прыстасавання ўнiверсiтэта да магчымасцяў чалавека. Трое студэнтаў спрабавалі вучыцца паскорана, на жаль, ніхто з іх не справіўся з такім аб’ёмам. Іншыя, шасцёра, з розных прычын скарысталіся магчымасцю правучыцца два гады на другiм курсе. Цяпер яны паспяхова вучацца на трэцім.

— Якiя ў iх умовы навучання?

А.Ц.: — Я адкажу за ўciх. Мы, студэнты, прыязджаем у Роўна двойчы на год на двухтыднёвыя сесіі. Ва ўнiверсiтэце штодня праводзяцца па 4-5 пар, нават па суботах. Універсітэт мае некалькі вучэбных карпусоў у горадзе, а таксама некалькі інтэрнатаў, дзе можна жыць на час сесіі.

У стасунках з кіраўніцтвам універсітэта адчуваецца павага да студэнтаў як да паўнапраўных партнёраў. Рэктар асабіста сустракаецца з намі, распытвае пра праблемы і пажаданні, часта праблемы вырашаюцца тут жа ў адкрытай размове. У той самы час гэта сапраўднае навучанне — ніхто «аўтаматам» залік не атрымлівае. Былі студэнты, якія спадзяваліся на лёгкае атрыманне дыплома, але рэальнасць усё хутка паставіла на месца. Пры гэтым трэба сказаць, што ўкраінцы дастаткова лаяльна ставяцца да студэнтаў з Беларусі, ідуць насустрач ва ўсіх пытаннях, у тым ліку вучэбных.

Таксама хачу адзначыць, что для беларускiх студэнтаў дзейнічае знiжка: мiнімальная аплата за навучанне замежнікаў ва Ўкраіне складае 1 тысячу даляраў на працягу перыяду навучання, а беларускiя студэнты вучацца за 600.

— Чаму выкладанне вядзецца выключна на беларускай мове?

А.Р.: — Асабiста мяне гэта натхняе. Гэта тое, што дае нейкi драйв, нейкi стымул. Проста чытаць лекцыi па-расейску я магу ў любым iснтытуце — але ж гэта не цiкава.

Я пiсаў падручнiкi на беларускай мове, складаў беларуска-польскi матэматычны тэрмiналагiчны слоўнiк — i пагадзiўся нават бясплатна ладзiць навучанне для студэнтаў.

В.Б.: — Я магу яшчэ дадаць, што беларуская мова, на жаль, сёння недаацэненая як вельмi эфектыўны бiзнес-iнструмент. Але ж справа ў тым, што на нашай мове лёгка знаходзiць узаемапаразуменне i з палякамi, i са славакамi, i з украiнцамi — нам амаль не патрэбныя перакладчыкi. У асяроддзi, дзе жыве 110 мільёнаў славян, беларуская мова мае вялiчэзны камерцыйны патэнцыял, але гэта амаль нiкiм не заўважаецца — i шкада. Нашую мову трэба выкарыстоўваць па максiмуму.

П.Б.: — Валерый кажа пра стварэнне IТ-класцеру з суседнiмi краiнамi: украiнцы, палякi, славакi ўтвараюць для нас вялiзнае заплечча, на якое мы можам абаперцiся. I таму беларуская мова мае патэнцыял зусiм не меншы, чым тая ж расейская мова, цi, напрыклад, мова хiндзi.

Ёсць яшчэ некалькi прычын. Агульнавядома, что выбух навук у 18-19 стагоддзях адбыўся з-за таго, што навука перайшла з чужой лацiнскай мовы на нацыянальныя.

Праграмiсты мяне зразумеюць: на любым жалезе свой код выконваецца ў 5-10 разоў хутчэй, чым эмуляцыi любога другога кода — гэтак жа i з мовай.

В.Б.: — Даследчыкі біялагічных нейрасетак устанавілі, што інтэлект у першыя 5 год жыцця дзiцяцi развіваецца на 30-40% эфектыўней пры навучанні менавіта на роднай нацыянальнай мове. Структура нейронаў і бялкоў адаптуецца да характэрных сігналаў і ўзбуджэнняў, і замацуецца генетычна. Бо гэта дае выйгрыш у жыцці. І не варта гэтым рызыкаваць. Вунь габрэі ўжо ўсе перайшлі на свой чатырохтысячагадовы іўрыт — і мы бачым выбух ізраільскіх стартапаў у біялогіі і ІТ.

П.Б.: — Калi японцы вядуць навуковае даследаванне, яны заўсёды публiкуюць вынiкi на дзвюх мовах: па-ангельску i па-японску, але па-японску яны выдаюць крышку больш iнфармацыi. I гэта правiльная стратэгiя паводзiнаў для любой дзяржавы.

В.Б.: Мы не супраць кагосьці — мы за беларускасць. Да таго ж мы ўпэўненыя, што беларускамоўныя высокакваліфікаваныя кадры меней схільныя да ад’езду за мяжу, бо ім вельмі падабаецца быць беларусамі ў беларускамоўным асяроддзі.

— Якi лёс беларускай праграмы сёння?

П.Б.: — Пасля ператрусаў мы вырашылi афiцыйна закрыць беларускую праграму: студэнты ўжо амаль год афiцыйна вучацца на ўкраiнскай мове. Але ўсе курсы лекцый i матэрыялы, якiя распрацаваны iнстытутам за тры гады, перададзеныя для агульнага доступу пад адкрытай лiцэнзiяй.

— Як гэта ўспрынялi самi навучэнцы?

П.Б.: — Студэнты ўспрынялi гэта неадназначна: для некаторых было вельмi важна, што заняткi i выкладанне вялося па-беларуску. Але я прасiў iх не кiдаць, нiхто амаль не сышоў — групы захавалiся.

А.Ц.: — Мы ўжо ўбачылi, што ўкраiнская мова цалкам даступная — пасля двухтыднёвай сесii многiя з нас нават ўжо маглi размаўляць па-ўкраiнску. З памылкамi, канешне, але ўкраiнцы за памылкi не б’юць.

Крыніца

Апублiкавана 20.03.2018  14:41

Маалотские встречи (1). Семен Зарецкий и Леонид Раберов

В конце июля 2016 года на сайте был напечатан материал журналистки из белорусского Петрикова Эти Шифман-Фридман Последний миньян Петрикова. Незадолго до Нового 2018 года на него обратил внимание молодой москвич Андрей Порфирьев, составляющий свою родословную. После получения его письма редактор belisrael.info вновь позвонил Эти, рассказал об Андрее и его вопросах. К счастью, она жива-здорова, и, несмотря на свой почтенный возраст, многое помнит. Затем был звонок ее старшему сыну Исааку, живущему в Ришон ле-Ционе, с которым она приехала в 1991-м году в Израиль. Из разговора с ним стало известно, что в Маалоте живет младшая сестра Эти, которой 90 лет, а ее мужу Семёну Зарецкому – 94. Вскоре состоялся телефонный разговор с Семеном, известным и уважаемым в городе человеком. Он рассказал, что на одной лестничной клетке с ним живет бывший гомельчанин Леонид, которому 93 года. Как раз во время разговора Леонид был у Семёна, ну, а Эти живет в нескольких домах от них. Было решено обязательно съездить в Маалот, встретиться и поговорить со всеми.

Выбрав по-настоящему летний февральский субботний день, мы своей маленькой, но сплочённой командой рванули на север! Маалот расположен в Галилейских холмах неподалёку от таких городов, как Нагария, Акко, Кармиэль, Тверия и Цфат. Климат там довольно умеренный, а в самые холодные зимние дни может даже выпасть снег.

 

Начать серию встреч мы решили с Семена, который должен был пригласить к себе Леонида. Хозяин квартиры является пожизненным председателем Союза ветеранов войны города Маалот. Он любезно согласился поведать нам о своей богатой событиями жизни, мы радостно согласились и включили диктофон, а также сделали множество фотографий. Этот материал и предлагается вашему вниманию.

* * *

 

Семён Зарецкий родился в 1924 г. в Ельском районе в деревне Махновичи (ныне относится к Мозырскому району) в многодетной еврейской семье. Его папу звали Ароном, а маму Ханой. Семён был младшим ребёнком в семье. У него было 5 сестёр. Одна из них умерла во время войны, а остальные выжили; они скончались в Москве, Гомеле и Витебске в силу естественных причин уже в наше время. Одна сестра, Маша, репатриировалась раньше Семёна в Маалот из Витебска и умерла в этом городе. Её муж Моисей с известной в Мозыре фамилией Трастинский внезапно скончался перед репатриацией.

Семён первые 4 года учился еврейской школе. Преподавание в ней велось на идише. Затем советская власть закрыла эту школу, и он перешёл учиться в обычную белорусскую, которую и окончил перед самым началом войны. Нетрудно подсчитать, что к началу войны он и его сверстники были 17-летними пацанами.

Однако они сразу встали в ряды защитников Родины. Боролись с последствиями бомбёжек, ночами сидели в засаде, чтобы не пропустить и задержать шпионов. Затем был долгий путь к спасению. Родители и сёстры Семёна спаслись, а вот дяди со стороны отца отказались уезжать и погибли вместе со своими семьями. Одного из братьев отца звали Мордехай, а другого Лейб.

Семён рассказал нам ужасную историю о злодейском массовом убийстве гитлеровцами беззащитных мирных евреев: стариков, женщин и детей, Людей загнали в воду и расстреляли из автоматов. Тётя, жена Мордехая, чудом выжила в этой бойне, спряталась в овраге, но потом решила, что опасность уже миновала, вышла из укрытия и пошла посмотреть, не сгорел ли семейный дом в Петрикове. Там её увидел полицай, и её расстреляли. После освобождения Беларуси отец Семёна отыскал её захоронение. Она была погребена вместе с неизвестным мальчиком. Погибших жертв нацистских преступлений похоронили, сделали ограждение, но настоящего памятника не было.

Эвакуация происходила через железнодорожную станцию Муляровка, которая находится в 12 километрах от довоенного местожительства семьи Семёна. Эвакуировались по реке Припять на барже, которая плыла с «черепашьей» скоростью… В конце концов прибыли в Киев, а оттуда перебрались в район Чернигова.

Далее в Саратовскую обл. дер. Агоровка, примерно, 30 км. от железной дороги. В колхозе работал на лошади. А когда муж одной из сестер, невоеннообязанный работник облисполкома, приехал с документами, сели на железнодорожной станции и в конце 41-го оказались в Узбекистане в Намангане.

В этом же городе, когда ему исполнилось 18 лет в 1942 г., он был призван в армию и направлен для ускоренного военного обучения в харьковское пехотное училище, эвакуированное в Наманган. Учёба длилась полгода, а затем после экзаменов всех курсантов немедленно отправили на фронт.

1942 г., Харьковское пехотное училище     

Семён воевал на Степном фронте. Первое ранение он получил под Белгородом. К счастью, оно оказалось лёгким. А вот второе ранение, в бою под Харьковом, было тяжёлым. Семён терял сознание и снова приходил в себя. Лежа в неподвижном состоянии, он слышал о танковом наступлении немцев и боялся, что фашистский танк просто проедет и задавит его. Были и случаи, когда находившихся без сознания, но ещё живых солдат хоронили в общей могиле. К счастью, его заметили, подобрали, дали воды и отправили для лечения в тыл. Лечение и выздоровление было долгим и продолжалось 7 месяцев ( с августа 1943 по март 1944 г.). По его окончании Семён был выписан из госпиталя, комиссован и вернулся к своей семье в Наманган, поскольку Беларусь к тому времени ещё не была полностью освобождена. Затем после изгнания фашистов Семён вместе со своей семьёй вернулся в свои знакомые с детства места.

По возвращении в родное местечко Петриков семья Семёна обнаружила, что их дом находится в относительно неплохом по военным меркам состоянии, не разбомблен, а только выбито несколько окон и дверей. Однако в этом доме уже жила другая белорусская семья, которая самовольно туда вселилась, пользуясь отсутствием законных хозяев. Новый хозяин дома пытался представить дело так, будто бы дядя Семёна продал ему этот дом. Однако Семён не стал его слушать, а угрозой применения силы вернул себе свою законную недвижимость. Позже семье Семёна горисполком дал возможность построить новый дом. Семён учился в бобруйском сельхозтехникуме, а окончив его, попал в райисполком Петрикова, где работал в спецчасти. Его послали работать в сельхозбанк города Мозырь, несмотря на то, что он сам признался в отсутствии знаний и практического опыта. И то и другое он приобрёл в процессе работы. Вник в тонкости дебита-кредита, сальдо-шмальдо и научился работать с клиентами в отделе кредитования.  Поначалу финансовые документы были для него сродни китайской грамоте, но коллеги по работе помогли ему войти в курс дела. В частности, очень помог бухгалтер по фамилии Рабинович. Семён разобрался в работе и участвовал в совещаниях. Затем он был назначен директором автобазы в Петрикове. Это было в 1961 г. Семёну не было тогда и 40 лет. В этой должности Семён проработал 13 лет, после чего был переведен в Мозырь.

В Мозыре с правой стороны на въезде в Бобры находилась станция АТЕК (машины и контейнеры для междугородних грузовых перевозок), где Семен стал начальником. Сам автокомбинат был в Гомеле.

В Израиль приехал в 1991 г. Ходил в ульпан, а затем занялся общественной деятельностью. Подспорьем было знание идиша, на котором говорили у него дома до войны.

Семён рассказал о том, что у него было два сына и дочь. Жену зовут Дуся, она тоже родом из Петрикова. Фамилия её родителей Фридман: мама Эстер и папа Борис. Её единственная сестра Эти, с которой тоже побеседовали (об этом будет отдельный материал), проживает в Маалоте на той же улице.

Петриков, 1967 г.                                                            Маалот, 1992 г.

Дуся во время войны была эвакуирована в Саратовскую область. После освобождения Беларуси от нацистов вернулась в родные края, где и познакомилась вскоре на танцах с Семёном. Свадьбу сыграли в 1947 г. – таким образом, в прошлом году их браку исполнилось 70 лет! Дети подняли вопрос об алие. Младший сын Михаил (1950 г.) жил в Минске, а дочка в Гомеле. Решили ехать в Израиль, тем более, что в Минске уже продали квартиру, но муж дочери решил не ехать.

А ещё один сын Яков (1948 г.) работал начальником ПМК в Хойниках. Он неожиданно скончался. Случилось это так: когда умерла двоюродная сестра, он поехал на похороны, вышел из автобуса и сразу умер.

Михаил никогда на здоровье не жаловался, но заболел и умер в Маалоте. Внук Женя, 1983 г. р., месяц назад женился на местной израильтянке (сабре). Внучку зовут Аня, 1981 г. р., она вышла замуж раньше.

Внуки Женя и Аня (примерно 20 лет назад)

На фото Аня со своим сыном, правнуком Семёна и мужем Виктором Чесновским. Сейчас у неё родился второй сын.

«А вот ещё одна фотография, – говорит Семён. –  На ней гомельские родственники: дочка Рая 1953 г. р., зять Саша Песин, сын Эдик, его жена Наташа, их мальчики-двойняшки и я со своей женой. 

Семён приехал в Маалот к своей сестре Маше в июне 1991 г. Маалот тогда был не городом, а посёлком городского типа с населением порядка 6000 человек.

Вскоре после приезда и окончания ульпана Семён был избран в руководство маалотского отделения Союза ветеранов 2-й мировой войны, а спустя полгода, 5 января 1992 г., стал председателем отделения. Ветеранский комитет под его руководством проводит самую разнообразную полезную работу: помогает в ремонте и благоустройстве квартир ветеранов, организует их досуг (вечера отдыха, поздравления с днями рождения и другими памятными датами), отмечает золотые свадьбы под хупой, стремясь сохранить связь поколений. Проводятся экскурсии по всей стране, а ветеранский хор считается ведущим в Маалоте. Неходячих ветеранов активисты навещают на дому.

Всемерную поддержку ветеранам в их благородном деле оказывает мэр Маалота господин Шломо Бухбут. Так, он предоставил им первый этаж в новом доме «на столбах». Помещение называется «Яд ле-баним»; в одной комнате находится сам комитет ветеранов, а в другой – музей еврейского героизма на фронтах Второй мировой войны с передвижными экспонатами. Имеется и библиотека. В музей заходят школьники города вместе с учителями, и сами ветераны бывают в школах, рассказывая всю правду о войне.

К сожалению, несколько лет назад у Семёна случился тяжёлый приступ, и только чудеса израильской медицины вернули его к жизни. Когда на следующий день он очнулся в реанимационной палате, врачи сказали ему, что он один из тысячи, кто после такой тяжёлой болезни возвращается к жизни. Семён сохранил память и рассудительность, но, поскольку его физическое состояние всё же ухудшилось, он не может как прежде ходить на заседания совета ветеранов. Тем не менее, он является пожизненным почетным председателем союза ветеранов Маалота, его разумный голос и взгляд на происходящее нередко являются решающими при принятии решений. Жизнь продолжается!

  

Далее Семён рассказал о своей метапелет, помощнице по уходу из Молдавии. Зовут её Сильвия Суружиу. Когда в связи с возрастом и состоянием здоровья возникла необходимость в круглосуточном наблюдении и уходе, Семён и его спутница жизни обратились в фирму, предоставляющую услуги иностранных рабочих-сиделок. Сильвия работает в этой семье уже 2 года. Она для стариков стала как член семьи, вкусно готовит, выполняет необходимую работу и помогает во всём. Кроме того, её профессиональные знания и опыт медсестры очень помогают в трудных ситуациях. Помимо этого, жена Семёна имеет от «битуах леуми» (службы национального страхования) метапелет на 4 часа в день. Что касается оплаты иностранной помощницы, то 30 часов в неделю компенсирует «битуах леуми», а остальное оплачивает семья.

***

А сейчас рассказ Леонида Раберова:

– Родился я в 1925-м в Гомеле, сестра Сара в 1921-м, брат Муля (Самуил) в 1923-м, всего было пятеро детей. Двойня, Зяма и Рива, – с 1931-го. Отец Иосиф работал на заводе слесарем-монтажником, мать Соня – домохозяйка. В доме родители разговаривали на идиш, а дети на русском. Закончил 7 классов, поступил в железнодорожный техникум на отделение «сигнализация, централизация и блокировка». До 5-го класса учился в еврейской школе, после чего ее закрыли. Сестра поступила в музыкальную школу. Я и старший брат работали на детской железной дороге, протяженность 500 м. Паровоз и 2 вагона. Брат машинистом, я помощником. По воскресеньям возили детей.

В 41-м, когда началась война, брата Зяму призвали в армию, он попал в школу связи в Чебаркуль. На фронте с 42-го, погиб под Сталинградом. Был командиром отделения связи 135-го гаубичного полка. Сестра с музыкальной школой была эвакуирована на Урал. В 43-м призвана в армию и была командиром зенитного расчета 3-го Украинского фронта до конца войны. Я же в эвакуации в Куйбышеве после окончания курсов слесарей работал слесарем-монтажником на заводе.

С командиром отделения связи полка Антоновым, Германия, Люббенау, 1946 г.

Взвод управления полка, январь 1946 г.

В начале января 43-го меня призвали в армию, на фронте был с сентября 43-го. Боевое крещение принимали при форсировании Днепра южнее Киева. 1-й Украинский фронт, 3-я гвардейская танковая армия.

За форсирование Днепра был награжден медалью «За отвагу», за бои на Сандомирском плацдарме – орденом «Красной звезды», за бои под Берлином – медалью «За боевые заслуги». Во время войны у нас сменилось 6 командиров взводов – последний погиб на Сандомирском плацдарме. Войну закончил в Чехословакии. После взятия Берлина своим ходом на машинах через Карпаты брали Прагу. В армии был до мая 49-го, все время жили в Германии. Армию нашу расформировали в 46-м. Мы попали во 2-ю гвардейскую армию и в мае 49-го демобилизовались. Приехал в Гомель, где к тому времени уже жили родители. Они вернулись из эвакуации в 48-м. Отец пошел на тот же завод «Красный химик», где работал до войны. Сестра демобилизовалась в 49-м, работала преподавателем в музыкальной школе.

Гомель. Сидят: второй справа машинист Тимошенко, в центре Вашенко, токарь (фамилию непомнит) , крайний слева машинист Кочетов. Стоят: справа машинист Шепчук

Я в 49-м поступил в школу машинистов, закончил в 52-м. По распределению был направлен на Прибалтийскую железную дорогу, где отработал 3 года, после чего вернулся в Гомель. Начал работать в локомотивном депо. Вначале помощником машиниста, а затем машинистом. Возглавлял тепловозы и дизель-поезда. Работал на пригородных поездах в направлениях Гомель-Жлобин до Минска, Гомель-Калинковичи, Гомель-Щорс. Затем работал в депо на различных должностях. Был мастером цеха подъёмки, старшим мастером депо, замначальника по ремонту, замначальника по эксплуатации, а до этого был машинистом-инструктором. И в конце был комиссован и работал старшим дежурным по депо.

В 91-м приехал в Израиль в Маалот. Из пятерых детей, как я уже говорил, старший брат Самуил погиб под Сталинградом, сестра Сара умерла в прошлом году в Америке в возрасте 96 лет, второй брат Зяма закончил горный институт в Днепропетровске и работал инженером на шахтах и на севере, умер в позапрошлом году от ранений. У меня две дочери: старшая Лариса вместе с мужем Борисом Подольским и двумя сыновьями приехала в 90-м, живет в Маалоте, а младшая Лена в Канаде.

 

Внук Саша Подольский служил 3 года на кораблях ВМФ Израиля, а младший Игорь дослужился до лейтенанта и ушел в отставку. Сейчас у него родился сын, живет в центре страны недалеко от Тель-Авива. Жена Стелла преподает в школе биологию.

Когда Семен возглавлял комитет ветеранов войны, я тоже был временно в комитете, возглавлял бригаду из 8 чаловек, помогали пенсионерам с небольшими ремонтами, также ремонтировали бомбоубежище, оборудовали магазин дешевых товаров. Но в силу возраста уже 2 года как отошел от какой-либо деятельности.

Младшая дочь Лена Орлова (Раберова)  работала машинисткой в школе в Гомеле, муж её – россиянин Орлов Владимир, поженились в Минске, где он работал. В Канаде программист, сын Леонид (1992 г.), связан с музыкой, преподает в музшколе в Торонто. Уехали в 1993 г. из Минска. Жена Дора Подгорная (1928), гомельчанка, преподавала русский язык и литературу в школе. Была в эвакуации. в Барнауле с родителями. Умерла в Маалоте в 2016 г. Имела трех братьев. Семен и Давид пропали без вести в 41-м, а младший Лев умер от ран после войны в Минске в 47-м или 48-м. Отец Лев Борисович, мама Хана.

Опубликовано 20.03.2018  01:01

***

Из откликов:

Marina Rabinovitch в фейсбуке 21 марта в 15:31

Я лично знакома с Семёном Зарецким – прекрасный, добрый, располагающий к себе замечательный человек!
Родная сестра Семёна, Маша Зарецкая, скончавшаяся в Маалоте в 2000 году, это бабушка моего мужа. Многие биографические факты, поведанные в интервью Семёном Зарецким, были известны моему мужу от бабушки Маши Зарецкой. Но в интервью обнаружились и новые детали и факты, которые ранее моему мужу были неизвестны.
Одна из семейных историй, которая не упоминается в этом интервью, гласит, что семья Семёна Зарецкого, будучи в эвакуации в Узбекистане, получила на него похоронку. И отсидела шиву.
Здоровья и до 120 Семёну и его жене Дусе!!!
Спасибо Вам большое за интервью с ним.

 

МАРШ ПАМЯЦІ Ў ГАРОДНІ

Марш памяці ў 75-ю гадавіну знішчэння гарадзенскага гета адбыўся на цэнтральных вуліцах Гародні. У ім прынялі ўдзел некалькі сотняў гарадзенцаў, прадстаўнікі дыпламатычнага корпусу і святары розных канфесій.

Пра мерапрыемства распавядае дырэктарка гарадзенскага абшчыннага дома «Менора» Алена Куцэвіч:

– Сакавік 1943 года – гэтая дата сумная для ўсяго народа, у тым ліку і для гарадзенцаў. У гэты дзень было знішчана больш за палову насельніцтва горада. Гародня была аб’яўленая свабоднай ад габрэяў. Разам з гэтым памерла большая частка цывілізацыі, якая будавала, жыла, існавала і марыла пра будучыню. Здарыўся той дзень, калі гэта ўсё ў адзін момант абарвалася.

Святар грэка-каталіцкай царквы з Гародні Андрэй Крот, што выступаў на Маршы памяці, лічыць падзеі 1943 года трагедыяй розных народаў:

– Іх яднала супольная смерць. Іх яднала супольная трагедыя, бязвінная смерць і знішчэнне нашых народаў. Гэта трагедыя, у якой вінаваты не нейкі народ, нейкая партыя ці рух. Не, у гэтым вінаватыя людзі таксама, якія паддаліся таму, што традыцыйна ва ўсіх веравызнаннях называецца грахом. Гэта тое дрэннае, што ў нас ёсць.

У працэсіі маршу прымалі ўдзел таксама і школьнікі, што неслі фота вязняў гарадзенскага гета, якія выжылі. Фінішнай кропкай гарадзенскага Маршу Памяці стала гарадзенская харальная сінагога, дзе адбыўся канцэрт і адкрыццё выставы Алеся Сурава.

«Беларускае Радыё Рацыя», Гародня

***

ЯШЧЭ ПРА ЯЎРЭЯЎ ГРОДНА ПАД АКУПАЦЫЯЙ

Спробы ўцёкаў і ратавання, змаганне ў падполлі і ў партызанскіх атрадах

У час масавых акцый у пачатку 1943 г., калі яўрэі з гета ўжо зразумелі, што яны вырачаны на смерць, шмат хто больш не вагаўся і ўцякаў. Не так цяжка было выбрацца з гета, як знайсці прытулак за яго межамі. Каб знайсці прытулак у вёсках, трэба было мець сяброў сярод сялянаў, гатовых рызыкаваць жыццём, дапамагаючы яўрэям. Некаторыя палякі сапраўды дапамагалі яўрэям, але вялося пра выключэнні з правіла. Знайсці месца для сховішча на «арыйскім баку» Гродна было амаль немагчыма, і большасць яўрэяў, якая паспрабавала яго знайсці, была злоўлена. У горадзе не было антынямецкага падполля (Гэтае сцвярджэнне не адпавядае рэчаіснасці. Гл. звесткі пра антыгітлераўскія падпольныя групы ў горадзе: «Памяць. Гродна» (Мінск, 1999. С. 397–398 і далей). – заўв. перакл.), і яго жыхары былі вядомыя сваёй абыякавасцю або нават варожасцю да яўрэяў. Многія гродзенцы бралі ўдзел у рабаванні яўрэйскай маёмасці, а некаторыя даносілі на яўрэяў немцам, што пацвярджаецца заявамі Гайнца Эрэліса, начальніка гродзенскага гестапа, зробленымі на працэсе пасля вайны. На пытанне, ці засцерагалі немцы палякаў ад дапамогі яўрэям, Эрэліс адказаў, што ў гэтым не было патрэбы, паколькі ў асноўным палякі цешыліся са знікнення яўрэяў.

Большасць гродзенскіх яўрэяў з тых, хто перажыў вайну, былі маладымі людзьмі, часам мелі сем’і. Некаторыя ўцяклі падчас аблаў на яўрэяў або з прымусовых маршаў да цягнікоў. Хтосьці браў з сабою рыштунак у спадзеве адкрыць акно або дзверы ў цягніку. Аднак большасць патэнцыйных уцекачоў былі злоўленыя і расстраляныя, забіліся, скокнуўшы з цягніка на хуткасці, або былі выдадзены немцам палякамі. Вельмі нямногім удалося ўцячы. Сярод іх быў Грыша (Цві) Хосід, які, разам з некалькімі іншымі хлопцамі, прабраўся да партызанаў.

Камусьці пашчасціла знайсці адносна бяспечнае месца – шахту або падвал дома, гарышча, свіран. Тыя, хто ўцякаў, спрабавалі далучыцца да таварышоў, якія схаваліся раней. Больш шанцаў на выжыванне давалі месцы, якія ўжо давялі сваю карыснасць. Многія заставаліся ў схованках амаль паўтара года, з лютага 1943 г., калі было ліквідаванае гета № 1, і да вызвалення горада ў ліпені 1944 г.

Сям’я Котлер схавалася на гродзенскіх хрысціянскіх могілках. Потым да яе далучыўся фармацэўт Аўраам Троп-Крынскі. Адзін яўрэй, Хаім Шапіра, малады чалавек з Беластоку, выхаваны ў Гродна, свабодна хадзіў там, але не быў злоўлены.

Расказ пра няўдалыя ўцёкі належыць Ёне Зарэцкаму. Ён распавёў, што паляк Фалькоўскі, які раней выводзіў яўрэяў з Гродна ў Варшаву, паабяцаў давесці групу з шасці маладых людзей да сталіцы. Сярод гэтых людзей былі Зарэцкі і маладая жанчына з сынам-немаўлём. 23 сакавіка 1943 г. Зарэцкі, разам з жанчынай і яе дзіцём, чакалі Фалькоўскага, але ён не з’явіўся. Пазней выявілася, што астатнія людзі з групы былі арыштаваныя. Фалькоўскі зноў паабяцаў даставіць траіх чалавек у Варшаву, але праз колькі дзён маладая жанчына і яе сын таксама былі схоплены. Толькі Зарэцкаму ўдалося ўцячы, і ён выжыў. Пазней ён даведаўся, што Фалькоўскі быў агентам гестапа і заманіў іх у пастку (архіў «Яд ва-Шэм», 0-16/448).

Яўрэі, якія перажылі вайну, выдаўшы сябе за неяўрэяў

Двум яўрэям удалося пэўны час пажыць у Гродне пад чужымі прозвішчамі. Бэла Шварцфукс, пляменніца Мейлаховіча, уладальніка вядомай друкарні ў Гродне, якая выдавала сябе за польку, нядоўгі час жыла ў горадзе за межамі гета. Пазней яна ўцякла ў Варшаву і адтуль здолела патрапіць у Германію, дзе знайшла працу. Яе вызвалілі ў канцы вайны.

Эліягу Скаўронскі блукаў з аднаго гета ў другое – варшаўскае, віленскае, беластоцкае, гродзенскае – выдаючы сябе за паляка. Ён знайшоў жытло на «арыйскім баку» Гродна і атрымаў працу ў вышэйзгаданай друкарні. Скаўронскі пастаянна трымаў кантакт з гетам ды падполлем, і праз друкарню дастаўляў пісьмы Ар’е Вільнеру (аднаму з лідэраў ЭЯЛя, яўрэйскай баявой арганізацыі ў Варшаве). Пасля студзеньскай «акцыі» ў Гродне ён дапамог Зераху Зільбербергу і Цылі Шахнес вярнуцца ў Беласток. Калі яго западозрылі ў тым, што насамрэч ён яўрэй, ён адразу ж, выкарыстаўшы польскія паперы, запісаўся на прымусовыя работы ў Германію, быў пасланы ў Прусію і працаваў там да прыходу рускіх.

Барыс (Борка) Шулькес і яго жонка Гелена здолелі дабрацца да Вільні, дзе жылі пад фальшывымі імёнамі да канца вайны, як і Люся (Лея) Рыўкінд.

Перадача дзяцей хрысціянам

Нам вядомыя некалькі выпадкаў, калі бацькі даверылі сваіх дзяцей хрысціянам. Пасля «акцыі» ў студзені 1943 г. Франя Браудэ ўцякла ў вёску ля Гродна і схавалася там. Яна даверыла сваю дачку-немаўля бяздзетнай маладой жанчыне, якая хацела скарыстацца з дзіцяці, каб не трапіць на прымусовыя работы ў Германію. Пасля вайны Франя вяла доўгую і цяжкую барацьбу за тое, каб вярнуць дачку. Таня Каплан, якая перадала свайго маленькага сына ў польскую сям’ю, таксама ўпарта дабівалася яго вяртання – і ўрэшце дабілася дзякуючы дапамозе савецкага афіцэра-яўрэя Гарчакова. Хана Котлер (пазней Залман) была даверана сям’і даглядчыка хрысціянскіх могілак, які дапамагаў хавацца яўрэйскай сям’і, але пазней яе бацькі былі вымушаныя забраць Хану, калі выявілася, што польская сям’я дужа баіцца немцаў. Магчыма, гэтым шляхам былі ўратаваныя і іншыя дзеці, але мы пра іх не ведаем – хіба таму, што яны былі навернуты ў хрысціянства і працягвалі жыць як палякі нават пасля вайны.

Хрысціяне, якія ратавалі яўрэяў

На фоне абыякавасці (каб не сказаць варожасці) да стану яўрэяў з боку бальшыні палякаў Гродна яшчэ больш гераічна выглядаюць паводзіны тых, хто ратаваў яўрэяў, рызыкуючы жыццём. Гэтыя людзі належалі да розных сацыяльных слаёў. Іх подзвігі даказваюць, што, калі б спагада была больш пашыранай, уратаваліся б больш яўрэяў. Эмануіл Рынгельблюм, гісторык варшаўскага гета і заснавальнік яго архіва, пісаў:

«Жахлівы тэрор пануе ў краіне, яго размах саступае толькі таму, што чыніцца ў Югаславіі. Найлепшыя людзі, найбольш самаадданыя асобы масава адпраўляюцца ў канцэнтрацыйныя лагеры ці турмы. Квітнеюць даносы і выкрыццё… Штодзень прэса, радыё і г.д. атручваюць масы насельніцтва антысемітызмам. Яўрэй, які жыве ў кватэры інтэлігента ці рабочага або ў хаце селяніна, – гэта дынаміт, які можа выбухнуць у кожны момант і ўзарваць увесь свет. Грошы, безумоўна, граюць важную роль у схове яўрэяў. Ёсць бедныя “арыйскія” сем’і, якія жывуць за кошт таго, што яўрэі ім плацяць штодня. Але ці ёсць у свеце дастаткова грошай, каб заплаціць за пастаянны страх выкрыцця, боязь суседзяў, парцье ці кансьержа ў шматкватэрным доме і г.д.? Існуюць ідэалісты, якія ўсё сваё жыццё прысвячаюць сваім сябрам-яўрэям… яўрэй – як малое дзіцё, якое не можа ніводнага кроку зрабіць самастойна. Яўрэй не можа выйсці на вуліцу. Арыйскі сябар мусіць часта наведваць яго і ўладкоўваць для яго тысячу рэчаў». (Ringelblum Emmanuel. Polish-Jewish Relations During the Second World War. Jerusalem, 1974. С. 226–227).

Ратавальнікі дзялілі сваю сціплую пайку з апекаванымі яўрэямі, звычайна не атрымліваючы нічога наўзамен ад збяднелых яўрэяў. Адной з тых, хто перажыў вайну, Лейле Кравіц, удалося перадаць польскай сям’і, якая прытуліла яе, грошы ад продажу сваіх сямейных каштоўнасцей, што раней захоўваліся ў знаёмых у Гродне. Аднак гэткія выпадкі былі рэдкімі, хутчэй выключэннем з правіла.

Сярод тых, хто выжыў дзякуючы дапамозе палякаў, быў Леон Трахтэнберг, адпраўлены ў беластоцкае гета цягніком у сакавіку 1943 г. Ён выскачыў з цягніка, прабраўся назад у Гродна, знайшоў сваіх бацькоў у схованцы і правёў іх у вёску Дабравольшчына. Там іх усіх схаваў селянін Станіслаў Кжывіцкі – у яме пад падлогай, дзе можна было сядзець і ляжаць, але не стаяць. Больш за год, да вызвалення ў ліпені 1944 г., селянін і яго жонка прыносілі ім ежу, самаробнае адзенне і нават газеты, а малы сын Кжывіцкіх Юзаф стаяў на варце (гл. сведчанне Леона Трахтэнберга, архіў «Яд ва-Шэм», 03/6588).

Ян і Янава Пухальскія, муж і жонка, да вайны даглядалі дачы сям’і Фрэйдовіч у ізаляваным лясным раёне ў Ласосне. Рускія разбурылі чатыры домікі, пакінуўшы толькі адну невялікую пабудову, якая служыла домам Пухальскіх (у іх было пяцёра дзяцей). У вайну сям’я выкапала пад падлогай яму – 1,5 м на 1,5 м і метр вышынёй – каб схаваць Сендэра Фрэйдовіча і яго 15-цігадовага пляменніка Фелікса Зандмана, Мотла і Голду Бас, Борку Шулькеса і Меера Замошчанскага (апошнія двое пазней перабраліся ў Вільню). За некалькі месяцаў да канца вайны да іх далучылася Эстэр Шапіра-Гайдамак. Фрэйдовіч, Зандман і Басы заставаліся ў схованцы 17 месяцаў запар да вызвалення ў ліпені 1944 года.

Саламону Жукоўскаму пашанцавала мець добрага сябра за межамі гета. «Нарэшце мне ўдалося ўстанавіць кантакт з хрысціянамі. Мой сябар Фёдар Барон, з якім я працаваў 12 гадоў, дапамог мне сустрэцца з Кацяй». Каця і яе муж далі Жукоўскаму прытулак у падвале з яблыкамі і на гарышчы ў вёсцы Ласосна. Там ён вёў дзённік. Нават пасля таго, як яго схованка была разбомблена, ён працягваў хавацца пад абломкамі і выжыў. У сваім дзённіку Жукоўскі запісаў два жаданні – нешта накшталт тэстаменту на выпадак, калі ён загіне. Ён жадаў, каб Каці і яе мужу залічылася іхняя дапамога і ахвярнасць, і каб кожны сцярогся фашызму… (Саламон Жукоўскі. Архіў «Яд ва-Шэм», 033/2434, с. 7).

Зігмунд і Кася Талочка і іхні сын Казімір, уладальнікі фермы ля вёскі Жыдомля, што на шляху з Гродна ў Скідзель, далі прытулак братам Ехезкелю і Дову Фур’е да канца вайны. Да вайны Зігмунд быў пастаянным кліентам сямейнай бакалейнай крамы Фур’е ў Гродна.

Доктар Антон Доха, тэрапеўт з вёсцы Станівічы пад Гродна, яго жонка і некалькі памочнікаў далі прытулак калегу Дохі д-ру Аляксандру Блюмштэйну, яго бацьку д-ру Хаіму Блюмштэйну, яго маці Эстэр, яго брату Натаніэлю і некалькім іншым людзям: Фані Гальперн (пазней Лювіц), Гелене Шэвах (пазней Бібловіц), Гілелю і Фране Браудэ, Мішу і Розе Вістанецкім, усяго 10 чалавек. Акрамя таго, у ратаванні бралі ўдзел Эдвард і Анэля Станеўскія, Гелена Занеская і Стэфанія Стралкоўская.

Тадэвуш Сарока, як мы згадалі вышэй, уратаваў дзевяцерых яўрэяў, перавёўшы іх з гродзенскага гета ў Вільню. Як чыгуначны рабочы ён ведаў час адпраўлення грузавых цягнікоў з Гродна ў Вільню. У ноч перад тым, як мусіў ісці цягнік, ён схаваў двух ці трох яўрэяў у каляіне ля чыгуначнага шляху. Калі цягнік пачаў рухацца, яны ўскочылі на прыступку ў канцы грузавога вагона, потым па жалезнай лесвіцы ўскараскаліся на дах. Так яны дабраліся да Вільні.

Утрапёна ратаваў яўрэяў Павел Гармушка. Ён уратаваў сотні яўрэяў на першай стадыі вайны, да пачатку масавых забойстваў. Гармушка названы ў запісах Рынгельблюма як прыклад польскага ідэаліста, які самааддана падтрымлівае яўрэйскую справу… У Гармушкі была ферма, і ўлетку 1941 г. там пасялілася яўрэйская сям’я – спадарыня Шыф-Ліфшыц, яе муж і гадавалы сын.

Як пісаў Рынгельблюм, калі немцы ўвайшлі ў Гродна, антысеміты з ліку мясцовага насельніцтва хацелі выдаць ім яўрэяў. Тады Павел абараніў гэтую сям’ю, зусім адзін, даводзячы, што здраджваць яўрэям супярэчыць прынцыпам хрысціянства і маральнасці. Пасля гэтага ён прысвяціў сябе ратаванню яўрэяў і пастаянна ездзіў на цягніку Гродна-Варшава, суправаджаючы яўрэяў-уцекачоў. Заможным ён дапамагаў за плату, але бедных адвозіў бясплатна і нават даваў ім свае грошы. Яго ведалі ў Варшаве і Гродна і давяралі яму цалкам – вялікія сумы грошай і, што больш важна, жыцці. У Варшаве ён спрыяў яўрэям у зносінах з партызанамі, зводзіў вызваленых салдатаў з ваеннымі арганізацыямі, якія маглі б іх прыняць, і дапамагаў яўрэям дабрацца да «арыйскага боку», атрымліваючы для іх дакументы, шукаючы жытло і перавозячы іхнюю маёмасць з гета.

Сярод соцень людзей, якія выжылі дзякуючы Паўлу Гармушку, былі Болек Шыф, яго жонка Аня Клемпнер-Шыф і васьмёра іншых яўрэяў, якія некалькі месяцаў хаваліся ў сіласнай яме Гармушкі ў вёсцы Навасёлкі ля Гродна. Гармушка забяспечваў ім усім прытулак, ежу і медычную дапамогу. Сярод іншых людзей, уратаваных дзякуючы Паўлу Гармушку, былі д-р Грыгорый Варашыльскі, яго жонка, іхнія сын Віктар і дзве дачкі.

У час ліквідацыі гета № 1 у Гродне, у лютым-сакавіку 1943 г., Крысціна Цывінская і яе дачка Данута (пазнейшае прозвішча Юркоўская) схавалі ў маленькай краме пяцерых яўрэяў – Эфраіма Бейліна і яго дачку Бэлу, Абу Тарлоўскага і яго дачку Рахіль, Ёсіфа Прасецкага. Нехта данёс на маці, яна была арыштаваная і забітая гестапаўцамі, але дачка надалей хавала групу яўрэяў. Калі небяспека вырасла, яна знайшла для іх схованку ў паляка ў суседняй вёсцы, і яны заставаліся там да канца вайны.

Большая частка тых, хто выжыў, падтрымлівалі зносіны з ратавальнікамі пасля вайны, а з цягам часу – і з іхнімі дзецьмі. Яны таксама намагаліся памагчы ім матэрыяльна. Пасля вайны некаторыя неяўрэі з Гродна і наваколля былі прызнаныя інстытутам «Яд ва-Шэм» у Іерусаліме Праведнікамі народаў свету. Сярод Праведнікаў былі Зігмунд, Кася і Казімір Талочка, Ян і Янава (Ганна) Пухальскія, Яніна і д-р Антон Доха разам з Эдвардам і Анэляй Станеўскімі, Гелена Занеская і Стэфанія Стралкоўская, Тадэвуш Сарока, Павел Гармушка, Крысціна і Данута Цывінскія.

Пераклаў з англійскай В. Р. для часопіса «Аrche» ў 2009 г. (паводле www1.yadvashem.org; тут друкуюцца фрагменты перакладу)

Апублiкавана 19.03.2018  20:15

Б. Гольдин. Заветная мечта сбылась

Борис Гольдин, кандидат исторических наук, доцент, член международной ассоциации журналистов.

МАЗУРКА ШОПЕНА

(непридуманные истории)

ПОПЫТКА НЕ ПЫТКА

Вот и снова снег февральский тает,
Тает в небе синяя звезда.
Незаметно детство уплывает
Лодочкой с тетрадного листа.

Что нас ожидает, мы не знаем,
И какие ждут нас города?
Мы ещё не скоро осознаем,
Что уходит детство навсегда.

С детством позабыли мы проститься
Мы совсем не думали о том,
Что оно нам будет только сниться,
И во сне лишь к детству мы придём

С. Лапиков

Детство миленькой и симпатичной девочки Марины прошло в солнечном Ташкенте. Она читала запоем, книги для нее были всем , обожала плавать в озере и наслаждаться красочным пейзажем, словом, ее увлекало многое.

Вот только с музыкой  не повезло. Она  “прошла”  рядом с ней, помахав ручкой.  И  это случилось не по ее вине.

Дело было так. Начала брать уроки музыки у  частного учителя.  Казался  хорошим. Но  это только на первый взгляд. Этот, так называемый, “профессионал”  на уроках стал бить  длинной линейкой маленькую девочку по маленьким ручкам. Оказывается, у него был такой “метод” обучения  юных пианистов. Результат быстро сказался: лупил по пальчикам и отбил  любовь к музыке, которая только-только зарождалась.

– В то время в Узбекистане  такое обращение с учениками не каралось законом, всё сходило с рук, не берусь сказать, как сейчас. А в Израиле такой учитель с линейкой  добром бы не кончил. Тут другие законы, – констатировала  дочь.

Хорошо сказал Антон Чехов:

“Кто не может взять лаской, тот не возьмет и строгостью.”

Жизнь у каждого  складывается по-разному… Когда  Мариночка стала взрослой, то  переехала в Израиль, а мы совершили настоящий чкаловский перелет –  аж за океан, в Калифорнию.

Марина Славинская и Семен Захрин

– Мы с  Семеном подумали:  наш сын подрос и было бы неплохо, если бы он  попробовал себя в музыке. Семен, к слову, полюбил музыку с юных лет. Успешно окончил музыкальную школу и готов  был помогать Ариэлю с домашними заданиями. Купили  новое пианино, –   рассказала Марина, когда приезжала к нам в гости.

Если дружат музыка и дети,
Ничего прекрасней нет на свете.
Музыка и дети, музыка и дети –
Ничего прекрасней нет на свете.

В музыке, в музыке свет волшебный есть,
Нам приносит музыка радостную весть.
С музыкою встретиться мы спешим скорей,
С нею мир становится,
С нею мир становится,
С нею мир становится лучше и добрей.

М. Пляцковский

–  Стал сын ходить на занятия к частному  учителю, опытному и знающему. Музыка  стала его увлекать. Но вот отношения с педагогом не складывались. Как-то на уроке  пожурил за то, что не выучил какие-то ноты.  Да и что-то  у Ариэля  постоянно не ладилось, – вспоминает дочка. – Как говорят, первый блин всегда комом.

ПАУЗА – ПЕРЕДЫШКА НА ХОДУ

Марина хороший психолог. Понимала, что в этом вины музыки  нет и точку ставить рано. Она решила, что надо  сделать паузу. Тут на горизонте появилась верховая езда. Тренеры и новые друзья пришлись по душе, и он  им понравился.

И знайте, что нету счастливее папы,

Который стал папою ДОЧКИ когда-то!

Она его нежно целует при встрече

И папа счастливейший ходит весь вечер!

Korki, Lol

Несколько лет тому назад  мы с младшим сыном Константином приехали в  Беер-Шеву.  Марина пригласила в  гости.  На это время пришелся пик увлечений Ариэля компьютером и английским языком. Это была первая встреча дяди и племянника, и увлечения внука их быстро сблизили. Когда он узнал, что Константин работает в  компьютерной компании и английский знает с пеленок, буквально не отходил от него. Даже на прогулку с  собачкой Энди они выходили вдвоем. Да и  не забывали  о вкусном мороженом.

–  Ариэль  старался обо всем узнать, задавал  сотни вопросов, и они были интересными. – говорит Константин, – в том числе и о музыке. Когда узнал, что я  окончил музыкальную школу, сказал:

–  Когда я был маленьким , я тоже начинал учиться игре на пианино.

Был я на тренировках Ариэля  по плаванию. Мне понравилось, что он освоил практически все стили. Легко плавал и на спине,  и на боку, и кролем, и брассом.

–  Парень старается, – похвалил тренер. – очень способный.

Марина Славинская

Гостеприимство Марины не знало границ.

На земле всего дороже,
Коль имеешь про запас
То окно, куда ты сможешь
Постучаться в некий час.
А. Твардовский

Однажды дочка села  в машину и, как заправский водитель, сказала: «Поехали!», и мы помчались в Эйлат –  город- жемчужину, который находится на берегу Красного моря.

– Это одна  из главных достопримечательностей, – сказала  дочь, проводив нас в обсерваторию  “Эйлатский морской музей”. На глубине  шести метров, сквозь стеклянные стены двух смотровых залов,  открылся яркий и красочный подводный мир.  Здесь была и одна из главных  красот — коралловый риф “Японские сады”.

Обстановка  располагала  к доверительному разговору .

– Знаешь, папа, –  сказала  дочь, – мысль о музыке не оставляет меня. Хотела бы увидеть Ариэля  за игрой на пианино и  послушать  Шопена в его исполнении.

У Марины  два высших образования.

Вполне понятно, что у нее очень серьезная работа. В ее окружении можно услышать, что Марина Славинская – отличный специалист, решает  важные вопросы.

– Моя мама – офицер, – с гордостью сказал нам  Ариэль.

– Смотрю, ты, как белка в колесе, а  уделяешь много времени воспитанию сына. Открой секрет, где ты его берешь? – шутя, спросил  Марину.

– Я – мама и  вот весь секрет, – улыбнулась она. – Да и Семен  не стоит в стороне.

Однажды Марина очень  удивила меня. На страничке популярного сайта  “Одноклассники” она разместила фотографию Ариэля – актера, который играл одну из ролей в пьесе Антона Павловича Чехова “Чайка”. Я знал, что внук хорошо говорит по-русски. Но то, что  дочка смогла привить ему любовь к русской литературе и к русской драматургии, это было для меня приятной новостью.

МЕЧТА ДОРОГУ ОСВЕЩАЕТ

Сбылась мечта – задумывай другую,
Сбылась другая – третью загадай.
Мечтай – чтоб жизнь прошла не вхолостую,
Чтоб не впустую жизнь прошла – мечтай…

А. Балуменко

Как-то она поделилась с  сыном:

–  Думаю, Ариэль, что многие из твоих друзей хотели бы услышать популярную мелодию в  твоем исполнении. Давай! Пойдешь учиться в Консерваторию.

(Не удивляйтесь. В Израиле  я мог услышать от мальчика из соседнего  дома без иронии:

–  Я  люблю музыку и уже второй год занимаюсь в Консерватории)

И это было не шуткой.  Дело в том, что здесь именуют так музыкальные школы.  Интересно, что в  Сан Хосе, где мы живем,  иной раз детский сад  называют  “Академией”. Везде свои причуды.

Мечта – есть движущая сила,
Мечта – предшественница цели,
Мечта дорогу мне осветит,
Чтоб дни все радостно летели.

А чтоб достичь желанной цели,
Одной мечты, конечно, мало,
Вот здесь придет черёд для действий…
Мечта же для всего – начало!

О. Партала

–  Ариэль стал заниматься  в Консерватории с прекрасным учителем по классу  фортепиано, – писала мне Марина. –  Думаю, что понравились ему и занятия по сольфеджио, которые развивают музыкальный слух и  знакомят с музыкальной теорией. Со временем в расписании появилась и музыкальная литература.

Что и говорить, а время летит быстрее скорости звука. Ариэль теперь делит свое свободное время  между любимым компьютером и  полюбившимся ему музыкальным инструментом. Иногда Ариэль и Семен садятся за пианино и играют, играют в … четыре руки.  Я  себе представляю, как  в это время Марина, удобно примостившись на диване,  наслаждается приятными звуками.

МАЗУРКА ШОПЕНА

Ариэль Славинский играет на конкурсе в Консерваториуме

Мне стало радостно на душе, когда Марина недавно прислала видеозапись. Молодой пианист  – мой внук, симпатичный Ариэль в нарядной белой рубашке увлечённо исполнял  “Мазурку”  Фридерика  Шопена.

Мы сидим с тобою, друг любимый,
тишиной захваченные в плен…
И внезапно в тишь Иерусалима
ворвался с мазуркою Шопен.

Хорошо играет незнакомый,
сердцу очень близкий пианист,
и звучит напев родного дома,
серебрист и, словно детство, чист.

В. Броневой

Уже не помню, кто из философов написал эти чудесные строчки,  адресованные своей  дочке:

“Ты – теплее солнечного света и гораздо ценнее любого драгоценного камня.”

Я думаю, что нет на свете отца, кто мог бы сказать лучше.

Маринка, слушай, милая Маринка,
Прекрасная, как детская картинка,
Ну кто сейчас ответит — что есть то?
Ты, только ты, ты можешь — и никто.

Владимир Высоцкий

Опубликовано 18.03.2018  00:28

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (70g)

Cамага шаломістага шалому! Цягнік «БНР-100» поўным ходам імчыцца кудысьці… Куды – пабачым 25.03.2018 у цэнтры Мінска, пакуль жа прапаную абяцаныя развагі пра ролю яўрэяў у заснаванні Беларускай народнай рэспублікі.

Дзякуючы таму, што з 1992 г. не раз перавыдаваўся нарыс Змітрака Бядулі «Жыды на Беларусі», цяпер ужо амаль усе ведаюць, што «У часе перавароту [1917 г.], калі беларусы ў Менску пачалі выступаць пад сваім уласным штандарам, то гарачэй усіх віталі іх жыды-нацыяналісты. У часе выбараў у меськую думу [лета 1917 г.] беларусы з жыдамі (нацыянальныя партыі) увайшлі ў кааліцыю і зрабілі адзін сьпіс кандыдатаў. А калі Ўсебеларускі Зьезд [снежань 1917 г.] паказаў, што творыцца дзяржаўная сіла, у жыдоўскіх газэтах пачалі ўсё часьцей паказвацца артыкулы аб беларусах. Пасьля разгону бальшавікамі памянёнага зьезду, жыдоўскія нацыянальныя партыі апублікавалі свой пратэст супраць гэтага гвалту». Адным з дэлегатаў з’езда аказаўся Мойша Гутман, выбраны і ў Раду. Немалы палітычны досвед давёў актывіста да таго, што ў лютым 1918 г. Гутман патрапіў у Народны сакратарыят, г. зн. фактычна ва ўрад Беларусі. Бядуля называе яго сакратаром без партфеля, але насамрэч Гутман быў, кажучы цяперашняй мовай, віцэ-прэм’ерам. Кандыдатка гістарычных навук Іна Герасімава дапускае, што ён складаў Першую Ўстаўную грамату БНР, апублікаваную 21.02.1918 (прынамсі яна рыхтавалася ў ягоным доме). Другім членам Народнага сакратарыята «ад нашых» стаў Гелій Белкінд, адказны за фінансы.

На нейкі час далучыліся да Рады БНР прадстаўнікі Бунда і сіяністаў. Люты-сакавік 1918 г. – пік палітычнай супрацы беларусаў і яўрэяў, потым надышлі «прымаразкі». Яўрэі, прынятыя ў Раду БНР, пасля Трэцяй Устаўной граматы дыстанцыяваліся ад «незалежніцкага праекта». Бядуля ў тым жа годзе тлумачыў паводзіны супляменнікаў так: «гісторыя іх так вышкаліла, што, на жаль, па большасьці яны арыентуюцца толькі грубай сілай: чый верх таго і праўда…» Аднак ці магло быць іначай?

Асноўнымі гульцамі на землях Беларусі ў 1918 г. былі тыя, хто абапіраўся на войска, г. зн. расійцы, немцы і палякі. Беларускі рух толькі браўся і не меў суперпапулярнасці сярод паспалітых беларусаў, якія пасля рэвалюцый 1917 г. цікавіліся хутчэй перадзелам маёмасці, чым праблемамі дзяржаўнага суверэнітэту.

Ясна, я не падпішуся пад лухтою пра БНР тыпу «групоўка радыкальных нацыяналістаў, якія прызначылі сябе прадстаўнікамі народа… Ніхто пра іх нічога не чуў ні тады, ні цяпер» (гомельскі «палітолаг» Жан Ч.). Аднак ваяваць за новую рэспубліку ў тубыльцаў ахвоты сапраўды не ставала. Толькі 09.11.1918, пад самы канец нямецкай акупацыі, урад БНР выдаў пастанову аб фармаванні ўласнага войска. «Міністр абароны», генерал Кіпрыян Кандратовіч у лістападзе 1918 г. прапанаваў паставіць пад ружжо 200 тыcяч – а ў выніку (канец снежня 1918 г.) аказаўся ў Гродне на чале Першага беларускага палка з тысячай штыкоў. Пазней урад БНР на выгнанні звязаў сябе з «бацькам» Булак-Балаховічам, чыё разнамаснае войска ў 1920 г. набыло сумную вядомасць, запэцкаўшыся, між іншага, у антыяўрэйскіх пагромах на поўдні Беларусі.

Сярод «левых» у БНР-1918 пераважалі дзеячы культуры, схільныя больш да сімвалічных крокаў, чым да рэальнай разбудовы дзяржаўнасці. «Правыя» (Раман Скірмунт, той самы Кандратовіч…) з дарэвалюцыйных часін сёе-тое ведалі пра механізмы ўлады, але слаба ўпісваліся ў рэвалюцыйную эпоху. Знайсці паразуменне ім так да канца і не ўдалося, як не змаглі паразумецца ва Украіне Пятлюра і Скарападскі.

Ведаючы – або адчуваючы – нутраную слабасць БНР, пераважная большасць яўрэяў увесну 1918 г. заняла нейтральна-чакальную пазіцыю. Меліся такія, хто падтрымліваў немцаў, спадзеючыся, што яны прыйшлі «ўсур’ёз і надоўга»; нямала было і прыхільнікаў новай Расіі (неабавязкова бальшавіцкай).

Паспрабую забыцца, што гісторыя не мае ўмоўнага ладу. Што, калі б у лютым-сакавіку 1918 г. палітычна актыўныя тутэйшыя яўрэі масава падтрымалі БНР, спакусіўшыся лозунгам «нацыянальна-персанальнай аўтаноміі», і Рада не прамарудзіла б з абвяшчэннем незалежнасці? Тады, мажліва, у той ці іншай форме захаваўся б «левы» або цэнтрысцкі ўрад, які б не адправіў вернападданніцкую тэлеграму кайзеру… Ён заваяваў бы пэўны давер «народных мас», дый акупанты больш лічыліся б з яго аўтарытэтам.

Мяркую, усё адно пасля скасавання Брэсцкага міру на большасць тэрыторыі Беларусі вярнулася б савецкая ўлада, падпёртая рулямі чырвонаармейцаў. Іншая рэч, што БНР, дзякуючы актыўнасці міністраў-яўрэяў, маглі б прызнаць краіны Антанты і/або ЗША (хаця я б не перабольшваў уплыву «яўрэйскага лобі» на заходнія ўрады пачатку ХХ ст.). За прызнаную «цывілізаваным светам» дзяржаву змагалася б куды больш народу, чым за непрызнаную, і – хто ведае? – мо беларускаму ўраду ўдалося б «выгрызці» лапік зямлі на захадзе Беларусі, недзе там, дзе летась паказалася «Вейшнорыя».

Утапічнасць маіх дапушчэнняў – яшчэ і ў тым, што палітычна ангажаваным яўрэям на пачатку 1918 г. было цяжка дамовіцца міжсобку (зрэшты, як заўсёды). Так, бундаўцы, сіяністы і прадстаўнікі артадаксальных колаў, мякка кажучы, недалюблівалі адно аднаго. Выпрацаваць агульную лінію што да новай рэспублікі – а зрабіць тое трэ было тэрмінова, лік ішоў на тыдні – яны маглі б толькі цудам.

Сто год таму «яўрэйская абшчына» была ўжо моцна фрагментаваная, і зварот Янкі Купалы да абстрактных «ўсебеларускіх жыдоў» («Пара, жыды, паны усяго свету / Сплаціці доўг, які вам Беларусь дала!»), калі разглядаць яго як палітычную дэкларацыю, гучаў у 1919 г. досыць наіўна. Дзіва што, калі ў 1920 г. у БНР зноў завіталі яўрэі (д-р Ісак Лур’е, Давід Анекштэйн, а ў 1921 г. – «міністр па справах нацыянальных меншасцей» Самуіл Жытлоўскі), мала што ў іх атрымалася. Гэтыя людзі з іхнімі добрымі намерамі прадстаўлялі не так «абшчыну», як саміх сябе, дый час быў упушчаны… Акурат у 1919 г. пачалася «трэцяя алія», г. зн. масавае перасяленне яўрэяў з Усходняй Еўропы ў Палесціну. «Многія яўрэйскія лідары не бачылі неабходнасці дапамагаць беларусам і адцягваць людзей і сродкі ад барацьбы за пабудову сваёй яўрэйскай дзяржавы», – заўважае І. Герасімава.

Так цi іначай, для БНР (без якой, хутчэй за ўсё, не існавала б ані БССР, ані Рэспублікі Беларусь) нямала зрабілі і яўрэі, і прадстаўнікі левых партый, асабліва Беларускай сацыялістычнай грамады ды эсэраў. Таму рэванш, які апошнім часам спрабуюць узяць кансерватары, прэтэндуючы на ўсю спадчыну БНР, мала каму патрэбны. Адна мінская «праваабаронца» (Ганна Ш.; я-то заўсёды меркаваў, што праваабаронцам лепей заставацца нейтральнымі…) кінула ў адрас партыі Статкевіча: «Сацінтэрн, рукі прэч ад нашага нацыянальнага Свята [25 сакавіка]! Наперадзе 1 траўня. Рыхтуйцеся!» Кіраўнікі БНФ гэты хамаваты заклік ухвалілі 🙁

Тое, што сучасны БНФ, адрозна ад пачатку 1990-х, – кволая палітычная секта, хутчэй аксіёма, чым тэарэма або гіпотэза. Рэакцыя чалавека, які ў 1999–2007 гг. узначальваў гэтую партыю, на новы cцёбны кліп з удзелам расійца Шнурава, дазваляе зразумець, адкуль ногі растуць… Прывяду пост Вінцука Вячоркі цалкам; яго меркаванне ў нечым тыповае, і падтрымала В. В. звыш сотні людзей, у іх ліку паважаныя мною пісьменнікі:

Я даўным-даўно не жыву ў савецка-расейскай інфармацыйнай прасторы. Ня ведаю ані герояў тамтэйшага папсовага паўсьвету, ані сэрыялаў, ані тэлезьвёздаў. Імя Галыгін мне да сяньня нічога не гаварыла, сам я не націснуў бы на прысьвечанае „8 сакавіка“ відэа, якое ўпарта зьяўляецца ў сяньняшняй стужцы, але мяне настойліва намовілі. Лінк даваць ня буду, хто захоча сам знойдзе.

Вось жа тое, што я пабачыў, акрамя агульнага ганебнага ўзроўню, — яшчэ і абраза ў адрас беларускай мовы і ўсіх беларускамоўных. Калі ўбогая пахабшчына, якую „сьпяваюць“ па-беларуску (я не памыліўся з удзелам пэўнага народнага артыста?), „перакладаецца“ субтытрамі па-расейску, але моўнымі сродкамі паэтычнага, высокага стылю. Г. зн. беларуская мова яна для бруду, які на расейскую і перакладу адэкватнаму не паддаецца.

Матрыца для закладаньня ў падсьвядомасьць ня новая. З свайго дзяцінства, з чорна-белага савецкага тэлевізара памятаю двух блазнаў Тарапуньку й Штэпсэля. Недалёкі Тарапунька гаварыў, вядома ж, па-ўкраінску. А хітры і недурны Штэпсэль па-расейску. Але такога падзеньня, як я сяньня пабачыў, усё ж яшчэ не было.

Не збіраюся бараніць творчасць Вадзіма Галыгіна і Сяргея Шнурава, а пагатоў Анатоля Ярмоленкі і Ларысы Грыбалёвай. Недалужныя п’янтосы? Заклапочаныя кабеткі? Мне больш даспадобы такая клаўнада, як у наступным кліпе:

Калі ж мяне цягне быць сведкам экзістэнцыйнай тугі, не толькі жаночай, я слухаю іншую песню «Серебряной свадьбы»:

Аднак шыць палітычныя абвінавачанні не самаму высокадухоўнаму крэатыву, зробленаму ў стылістыцы ўкраінскага «Дызель шоў», – гэта больш чым занадта. «Абраза мовы» – яшчэ і артыкул у беларускім Кодэксе аб адміністрацыйных правапарушэннях. Аб’ектыўна выходзіць, што В. В. заклікае да паліцэйскага пераследу комікаў.

Годна адказалі Вячорку энд компані Юрый Варонежцаў («Справа даходзіць да сур’ёзных паталогій. Нядаўна адзін адстаўны беларускі палітык заявіў, што гэты кліп – элемент інфармацыйнай вайны, развязанай Расіяй супраць нас, няшчасных»), Віталь Цыганкоў, дый нават харашуха Вольга Хіжынкова, дачка лесніка і рабочай аграфермы. Дадам, што няведанне прозвішча Галыгіна, да пачатку 2000-х – аднаго з самых яркіх гульцоў беларускага КВЗ, які не раз, і даволі трапна, парадзіраваў Лукашэнку, дапушчальнае хіба для мовазнаўцы, але не для кіраўніка тутэйшай партыі. Крывая трактоўка вобраза Тарапунькі (які зусім не выглядаў дурнем у параўнанні са Штэпселем!) – «ягадка на торце».

Калі ў 55-й серыі я пісаў пра «музычныя рознагалоссі» з многімі тутэйшымі «апазіцыянерамі», то не чакаў, што метафара стане рэчаіснасцю. Дальбог, стаміўся ад іхняга маралізатарства, снабізму і прымітыўнай канспіралогіі, калі ўсё (ну, амаль) тлумачыцца падкопамі Люцыфера Крамля. Добра, што нарадзіліся не ў Сярэднявеччы – папрабіваліся б у інквізітары ды папалілі б на вогнішчах скамарохаў, «апантаных д’яблам»…

Расчараваў і аналітык, да якога я ставіўся крытычна, але прызнаваў ягоную суб’ектнасць. Пасля публікацыі Паўла Усава ў «Белгазеце», дзе ёсць, у прыватнасці, такія словы: «Рускі чалавек – “драпежнік”. Яму не патрэбныя вытанчаныя тэхналогіі, прарывы ў медыцыне – яму патрэбная дубіна (няхай і выдуманая), і чым яна большая, тым лепей. Бо рускі чалавек без дубіны – гэта не рускі», мне цяжка ўважаць яго за калегу. Тут прафанацыя прафесіі самая настаяшчая.

* * *

Пазіцыя беларускай рэжысёркі Вольгі Нікалайчык, якая раскрытыкавала вышэйзгаданы кліп за «культ нізкапробнай якасьці жыцьця праз калярытны народны бурлеска-лубок», мне блізкая ўжо таму, што Вольга прапанавала: «Давайце зробім свой кліп :)))» Але ж для таго, каб зрабіць у Беларусі нешта якаснае і папулярнае, тое, што набярэ на «Тытрубе» хоць 5% праглядаў ад шнураўскіх мільёнаў, трэба адправіць на мароз пару соцень ідэолагаў… Зэканомленыя грошы сабраць у кучку, зліць творчаму калектыву ў асобах Вольгі Н., Святланы Б., Лёліка У. і спецыяльна запрошанага з Расійскай Федэрацыі грамадзяніна РБ Вадзіка Г. (можна далучыць галоўнага ўрача Лепельскай псіхіятрычнай лякарні), пару месяцаў настояць, узбоўтнуць… Профіт.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

wrubinchyk[at]gmail.com

13.03.2018

Апублiкавана 13.03.2018  06:53

 

Владимир Верин. ТУРОВСКИЙ МОСТ

В одну сторону.

Фото с сайта onliner.by

Вокруг Туровского моста сейчас много «художественного свиста» со стороны чиновников и околочиновничьей прессы. Особое восхищение вызывают заявления о том, что «ситуация под контролем». Она, что, и создавалась под вашим чутким руководством? Позвольте мне рассказать о том, что же происходило под этим контролем.

Туровщина — моя малая Родина. На Припяти и ее старицах прошло мое детство. Если у отчего дома залезть на дерево повыше, то в ясную погоду можно увидеть тетиву моста. Правда, сейчас она опасно натянулась.

Река, ее многочисленные притоки — Стырь, Случь, Птичь, Ствига, Лань, Горынь и другие всегда были источником жизни для населения края. Вдоль них протянулись линии человеческих судеб. Нынешняя авария Туровского моста наглядно показывает: то, что было главной артерией жизни, превратилось в препятствие, пересекло судьбы людей. Как и почему это произошло?

Тот, кто помнит эти места хотя бы еще в 50 — 60-е годы прошлого столетия, особенно во время весеннего разлива, хорошо понимает «отца истории» Геродота. Он называл пойму Припяти «морем племени Будинов». Или царя персов Дария Гистаспа, чьи полководцы в скифском походе проникали в эту «страну вод и туманов» или «море Геродота».
В самом деле, река для людей была всем: естественной защитой, дорогой, кормилицей. Обязательной принадлежностью каждого хозяйства были лодки, долбленые челны. Остатки их кое-где и сейчас догнивают на задворках брошенных усадеб. Судоходство, рыболовство, лесосплав, разнообразные ремесла, торговля… Их природным «спонсором» была Припять. А прежде всего — сельхозугодья, которые с древности славились богатыми урожаями благодаря естественному плодородию полей, заливаемых весенними паводками. И древний Туров в центре всего этого изобилия.
Сохранились цифры начала 20-го века. Только с Туровской пристани по реке ежегодно отправлялось 700 тыс. пудов различных товаров, а прибывало 50 тыс. пудов. Всего же товарная продукция Туровского края составляла более 13 млн. пудов. Кстати, подобная пропорция сохранялась всегда… Но жизнь не стоит на месте. Кажется, автор бессмертного высказывания: «в одну реку нельзя войти дважды» – тоже побывал на Припяти. Конечно, в основе перемен — причины объективные. Меняется логистика социально-экономических процессов. Но, как водится, не обошлось и без властного вмешательства государства.
Хорошо помню, как кипела жизнь на реке во время летней навигации. Сначала колесные пароходы, регулярно ходившие по линии Туров — Мозырь. Их сменили винтовые теплоходы. В 70-е годы появились «Ракеты» на подводных крыльях, трижды в день летавшие от Турова в обе стороны: на запад — до Пинска, и на восток — до самого Киева.
Грузовое движение было не менее интенсивным. На запад, в Польшу через Днепро-Бугский канал шли баржи с криворожской рудой, каменным углем из Донбасса, щебнем, тяжело сидевшие в воде до самых бортов. Мы, мальчишки пользовались этим, доплывали до фарватера, взбирались на борта и носились по кучам руды или угля, дразня бородатого шкипера на буксире-толкаче. Тот грозил нам кулаком и изысканно матерился.
Обратно баржи грузились лесом, шахтной стойкой. Лес шел и сплавом — огромными связками плотов, которые сопровождали наши односельчане — сплавщики. Тащившие их катера напоминали о недавней войне: многие были из разоруженной Днепровской военной флотилии. На бронированной палубе еще сохранялись площадки для пушек и турельных пулеметных установок.
Судоходное русло своенравной Припяти регулярно чистилось от топляка и коряг, его углубляли плавучие земснаряды, попутно намывая строительный песок. В общем, это было большое и сложное хозяйство, основа экономики всего региона.
В какой-то момент все стало медленно, но неуклонно меняться. Лесозаготовители уходили все дальше от рек вглубь массивов. Появились тяжелые автомобили-лесовозы, способные доставить древесину непосредственно к железной дороге без перевалки на реке. Другой стала и сама река. Печально известная кампания по осушению болот привела к резкому обмелению притоков, затем и к падению уровня самой Припяти. Сначала исчезли тяжелые баржи-рудовозы. Транспортные потоки переориентировались на железную дорогу. Пассажиры тоже переключились на более надежные автобусы.
Но теперь река стала препятствием. Чтобы добраться до ближайшей железнодорожной станции Житковичи, туровцам необходимо было преодолеть Припять. Летом выручал паром. Зимой на реке намораживали лед, укрепляли его досками, устанавливали временное освещение и как-то перебирались. Но осенью, во время ледостава, и весной — в ледоход, Туровщина на несколько недель оказывалась отрезанной от «большой» земли.
Вообще, потребность в постоянной переправе через реку была всегда. В связи с этим старожилы даже рассказывали такую историю. (За достоверность ее ручаться не могу. А официальных подтверждений нет — по понятной причине).
Так вот, говорят, после войны на территории района размещалась инженерно-саперная бригада. Ее командир, вникнув в ситуацию, предложил местному начальству. Вам нужен мост, а мне нужно учить личный состав возведению подобных сооружений. Готов построить бесплатно деревянный мост при условии обеспечения материалами. И предоставил расчет требуемых тыяч кубометров леса и количества гужевого транспорта для его доставки из места заготовки.
Начальники, якобы, подумали, а может посоветовались с кем повыше, и ответили отказом. Нам, мол, государство каменный мост построит. Саперов вскоре куда-то перевели. Тем дело и закончилось. А проблема осталась.
Особенно обострилась она в 1962 году, когда во времена хрущевских экспериментов был ликвидирован Туровский район. Его объединили с Житковичским, частично с Лельчицким районами Гомельской области. Его стали покидать люди.
Первыми на «большую» землю потянулись партийные и советские функционеры. Их «почин» дружно поддержало население, особенно молодежь. Парни — на учебу или в армию. И уже не возвращались. Невесты — вслед за женихами.
Тут есть еще один любопытный момент. Туров долгое время в народном рейтинге слыл неофициальной «столицей». Как, например, Шклов — по огурцам, Бобруйск — по евреям, Наровля — по количеству коз на душу населения… А вот Туров, говорят, не имел себе равных по уникальному сочетанию евреев и коз в общем составе населения.
Но в 70-е годы начали разрешать выезд евреев в Израиль. Многие туровские представители древнего народа не преминули этим воспользоваться. И тут дрогнули духовные устои, традиционный образ жизни, складывавшиеся веками у «черты оседлости»… Да и коз разводить стало некому.
Оставшиеся же еще острее ощущали свою «второсортность». Фактически они были лишены одного из важнейших демократических прав — свободы передвижения. И при первой возможности восстанавливали справедливость. Как говорится, «голосовали ногами».
В результате к 80-м годам население Турова, которое еще в 1939 году превышало 5,5 тысячи жителей, сократилось до 3 тысяч. Это по количеству. По качеству — возрастному, профессиональному составу — ситуация стала еще более удручающей.
Древняя, процветавшая земля приходила в запустение, теряла жизненную силу молодежь. А те, у которых «все под контролем», решали свои грандиозные планы: осваивали целинные и залежные земли, затевали великие стройки пятилеток, покоряли космос… И постоянно обещали решить проблему моста. Не один высокопоставленный чиновник сделал себе на ней карьеру.
Фото с сайта ok.ru
На мой взгляд, то, что Туровский мост, наконец, появился, произошло не «благодаря», а «вопреки». Вероятно, уже из космоса стал виден непонятный тромб у паромной переправы через Припять между Беларусью и Украиной. И вот спустя «каких-то 40 лет» после войны тысячелетний Туров получил-таки устойчивую связь со страной. Которой, между прочим, уже недолго оставалось украшать карту мира. И мост в ее положении уже ничего изменить не мог. Он лишь укрепил тенденцию, сложившуюся в предшествующие десятилетия, продолжая работать в одном направлении – «на вылет».
Сегодня можно строить разные версии причин аварии. Ошибки проектировщиков. Авральный режим его строительства. Пресловутое директивное планирование того, что в принципе планированию не подлежит. Ведь мост строился по дну древнего моря с его тайнами… Но, думается, не в последнюю очередь причиной его аварийного состояния стали и затянувшиеся попытки «взять ситуацию под контроль».
Фото с сайта tut.by
В суверенной Беларуси Туровский мост вновь стал работать в одном направлении, только в противоположном направлении. Так, 25 — 30% работников крупнейших предприятий Турова едут на работу с заречной стороны — из Житкович. В том числе и их руководители. Авария — это напоминание: возродить землю руками «варягов» нельзя.
Уверен, у древней Туровской земли есть силы для возрождения. Залогом тому уникальная полесская природа и память потомков. А главное — взаимная ответственность государства и его граждан за будущее родного края. Иначе говоря, создание «моста с двусторонним движением».
Владимир Верин. 
  1. Проблемы небольших районных городов прослеживаются уже давно, начиная с советских времен и основания РБ до нынешнего времени. Как я считаю, связанно это с некомпетентностью чиновников различных рангов.
    Как и описывается в статье, все находится под контролем. Только что означает это самое «под контролем»?
    Контролем называется непринятие решений или их несвоевременное исполнение? В нашей системе политической власти появилось очень много чиновников, которые будут писать различные отписки и отговорки, чтобы не брать на себя ответственность за какие-либо решения. А потом героически всё бросались исправлять, когда данный “косяк” придается народной огласке. Не знаю, можно это назвать политическим кризисом или нет, но претензий к нынешней власти много. Есть одна замечательная цитата: «Критикуешь – предлагай!». За последние годы было много критики и предложений, которые так и остались неуслышанными. За примером далеко ходить не нужно – та же ситуация с мостом, которую описывает автор. Писались письма ныне покойным Николаем Маркевичем, который подписывался как «ветеран дорожной отрасли, мостовик». Его первое письмо, адресованное в Минтранс и «Белавтодор», датировано 26 июня 2011 года. Уже являясь пенсионером труда, Николай Николаевич пытался предупредить: у мостов такой конструкции замечены характерные проблемы, необходимы специальные обследования. На письмо пришел ответ ведомства, в котором была так называемая отписка. Зато теперь очередная проблема и её героическое решение. И таких примеров много…

    ОТВЕТИТЬ

  2. Проблема моста (Туровского или любого другого) видится намного шире, чем просто вопрос транспортной коммуникации. За нею – образ жизни общества и модель государства. За способом связи между двумя берегами – символ связи между центром и регионами, провинцией; характер отношений между элитой общества и “простонародьем”; наконец, между конкретными носителями власти (бюрократией, в том числе) и ее источником – обществом. В СССР, когда и строилось большинство нынешних мостов, все эти вопросы снимались на уровне идеологии – “самой научной и прогрессивной в мире”. Чем это кончилось, хорошо известно. К сожалению, суверенная Беларусь унаследовала многое из этой практики. “Все под контролем!” – тоже из этой “оперы”. Недостаточно объявить себя социальным государством, нужно к нему двигаться. Об этом хотел сказать своим историческим и эмоциональным экскурсом. В. В.

    Оригинал

    Опубликовано 12.03.2018  21:11

Александр Лапшин о Бабьем Яре

2018-03-03 22:44:00

Самое мрачное место Киева (Украина)

Я много раз задавал себе вопрос, смог бы я рискуя своей жизнью и жизнью своей семьи спасти хотя бы одного человека, за которым велась бы охота? Допустим, что нацисты охотились бы не на евреев и цыган, а допустим на французов, или там азербайджанцев. А я бы мог тихо отсидеться и пережил бы войну. И всегда сам же себе отвечал, что да, я бы смог. Рискуя жизнью своей и близких. И дело не в “героизме”, какой из меня герой? Вопрос совсем в другом. Спасая другого, человек в первую очередь спасает сам себя, свою душу, это своего рода очищение. Лет двадцать назад я общался с очень пожилой немецкой парой, путешествовавшей по Израилю (сейчас их уже нет в живых) и они рассказывали, что их родители в своей квартире в Мюнхене прятали еврейскую женщину с 1940 по 1945 год. Узнай об этом нацисты – расстреляли бы всю семью. При этом, особых симпатий к евреям как таковым эти люди не испытывали никогда. Но при этом были очень набожными католиками и видели свою миссию в том, чтобы следовать заповеди – спасаешь одного человека – спасаешь весь мир. Сложно все это, одним словом.

Я не раз бывал в столице Украины, но ни разу не посетил Бабий Яр, большой парк в западной части города. Когда-то это была окраина Киева, теперь же почти центр можно сказать.

Снега намело столько, что перемещаться по городу стало крайне изнурительно: снег забивается в обувь, топаешь по узкой тропинке, то и дело балансируя, чтобы не оступиться на льду. Но это и кайф с другой стороны, давно не ощущал на себе прелестей настоящей зимы.

Чудесный зимний пейзаж и киевская телебашня на дальнем фоне. Одно мешает идиллии – овраг прямо впереди. Именно там происходили расстрелы мирного населения (преимущественно евреев) начиная с 27 сентября 1941 года, вскоре после занятия немцами Киева. Примечательно, что первыми немцы расстреляли около 800 пациентов психиатрической больницы. За евреев взялись сразу же после них. После евреев расстреляли десятки православных священников, включая тех, кто спасал евреев и тех, кто отказывался сотрудничать с нацистами.

Десятки тысяч тел были сброшены в этот овраг, где сейчас детишки катаются на санках. Грубо говоря, кости лежат на глубине несколько метров. Дело в том, что в 1950 городские власти постановили залить Бабий Яр жидкими отходами соседних кирпичных заводов. Овраг был перегорожен земляным валом с целью незатопления жилых районов. Параметры вала и пропускная способность дренажной системы не соответствовали нормам безопасности. Утром в понедельник 13 марта 1961, в результате бурного таяния снега, вал не выдержал напора воды, и образовавшийся селевой поток высотой до 14 метров хлынул в сторону Куренёвки. Жертвами катастрофы стали по разным данным от 145 до 400 человек. По свидетельствам очевидцев, кошмарный поток воды с грязью нес также кости жертв Бабьего Яра. Вот это место –

А вокруг лес –

Лишь 29 человек из примерно 150 тысяч расстрелянных смогли спастись, прячась под трупами и затем каким-то чудом сумев добраться до леса и там найти спасение. Вот в этом самом лесу –

Памятник тысячам детей, расстрелянных вместе с родителями в Бабьем-Яру –

А начинался кошмар вот с таких обьявлений, которые немцы расклеивали по Киеву сразу же после взятие города в 1941 –

Все, кто явились в указанные точки, немедленно строились в колонны и под присмотром автоматчиков доставлялись для расстрела в Бабий Яр.

Важно упомянуть и про рома (цыган), которых беспощадно убивали точно также, как и евреев. Несколько тысяч цыган были расстреляны здесь же –

Очень печальная кибитка вечного странника-ромалэ –

Памятник убитыми нацистами священникам –

Неподалеку от Бабьего Яра было старое еврейское кладбище. Большей частью оно было уничтожено нацистами, но некоторые надгробия и памятники сохранились как безмолвные свидетели того кошмара –

А мы не спеша идем дальше, двигаясь в сторону метро “Шулявская”. Месим ногами снег, что называется.

Слева уже не работающий киевский мотоциклетный завод –

Борьба с беззаконием это святое!

Справа здание Укроборонэкспорта –

А между прочим, дядька-араб готовит тут очень классную фалафель, прямо как в Израиле! Он, правда, не из Израиля вовсе. То ли из Ливана, то ли из Сирии.

Между прочим, в Иерусалиме, близ стен Старого города вы найдете могилу человека, спасшего тысячи людей в годы войны. Это Оскар Шиндлер, чье имя стало всемирно известным после кинофильма “Список Шиндлера” режиссера Стивена Спилберга –

А мы двигаемся дальше!

Опубликовано 11.03.2018  18:39

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (70f)

Шаломчыкі… Ніяк не развітаюся з 70-й серыяй – падзеі патрабуюць новага дадатку 🙂

Мінулы раз, паказваючы слабыя месцы Змітра Дашкевіча і Міколы Статкевіча, не чакаў, што неўзабаве першы агрэсіўна, з таннай дэмагогіяй, наваліцца на другога, дый на сам прынцып еднасці ў зносінах з уладамі. У чым сутнасць канфлікту? 15.01.2018 на пасяджэнні аргкамітэта (прадстаўнікі 13 «альтэрнатыўных» арганізацый, у тым ліку незарэгістраваных партый) было прынятае рашэнне – ладзіць у гонар юбілею шэсце і канцэрт у цэнтры Мінска. 25.01.2018 шэраг вядомых і менш вядомых у Беларусі людзей – cярод іх намстаршыні Аб’яднанай грамадзянскай партыі Леў Марголін – падалі заяўку ў Мінгарвыканкам. У канцы лютага гарадскія ўлады адмовілі заяўнікам і прапанавалі падрыхтаваць новую заяўку – на канцэрт, які мае працягнуцца 25.03.2018 з 14.00 да 19.00. Чатыры з трынаццаці арганізацый (і прымкнуўшы да іх Павел Белавус з «Арт-Сядзібы») вырашылі, што можна абысціся і без шэсця, ды згадзіліся на прапанову ўладаў. Праўда, ідзецца пра суполкі, якія на слыху, – тую самую АГП, плюс БНФ, рух «За свабоду», Беларускую сацыял-дэмакратычную партыю (Грамаду). Такі крок «агаліў тыл» тых, хто застаўся, і, натуральна, выклікаў абурэнне іхняга лідэра Статкевіча. Аднак – увага! – ён выступіў як за канцэрт, няхай атрыманы праз сепаратныя перамовы, так і за мірнае шэсце.

Статкевіч з яго «Беларускім нацыянальным кангрэсам» (які за два гады так і не развіўся ў нешта самавітае) мне не сват і не брат, але можна зразумець ягоную горыч: «Калі шэсце дазваляе людзям прынесці туды свае лозунгі, то канцэрт за агароджай такога варыянту не дае. У тым годзе быў жорсткі разгон… Калі мы ў гэты дзень будзем толькі святкаваць і танчыць, то можам згубіць той аўтарытэт, які ў нас быў сярод гэтых людзей год таму… мы павінны, дзеля павагі да тых людзей, якія выйшлі летась 25 сакавіка, паказаць, што грамадства не ўдалося запалохаць». Так, ён прэтэндуе на лідэрства ў апазіцыі – і пасля некалькіх гадоў адседкі мае на гэтыя прэтэнзіі маральнае права. Прынамсі яго апанентам варта было ўстрымацца ад асабістых выпадаў і скажэння пазіцыі палітыка-ветэрана. Дашкевіч, на жаль, не ўстрымаўся – яшчэ і ў гэтым тэксціку

Ладна б адзін Зміцер нагнятаў – насупор заяўленаму тут, са снежня 2017 г. ён нават не сустаршыня «Маладога фронту»… Брыдкае апытанне замуціў праславуты «Белсат» 06.03.2018 у сваім фэйсбучным акаўнце: «Усе (! – В. Р.) ідуць на канцэрт, Статкевіч – ідзе на шэсце. А куды пойдзеце вы?» Той жа канал на ўласным сайце праз глупства або наўмысна сказіў сэнс словаў Сяргея Спарыша, памочніка Статкевіча (cлушна было б: «…немирное шествие – если прийти с “коктейлями Молотова”».

За тры дні так і не памянялі – выходзіць, што Спарыш за «кактэйлі Молатава» на мірнай акцыі…

Майстры інсінуацый дагэтуль працуюць і ў «НН», іначай не абзывалі б сяброў аргкамітэта «паўлінамі», не торгалі б цытаты з акаўнта ў фэйсбуку таго самага Спарыша, рэзюмуючы: «Намеснік (! – В. Р.) Статкевіча за тыдзень нагаварыў такога, што лепш бы маўчаў». Дзейнічалі метадамі Баранчыка і Со.; напрыклад, выкінулі смайлік з жартоўнай рэплікі… Той самы Дашкевіч абазваў Спарыша «апарышам»; потым, праўда, папрасіў прабачэння, але прагучала яно, быццам у старым яўрэйскім анекдоцеРабинович не вор и не мошенник? Я извиняюсь!»). У масавай «Народнай Волі» па Статкевічу ў лепшых традыцыях камсамольскай прэсы ад імя «новага пакалення» пальнуў Алекс Фядута, 1964 г. нар., у менш масавым «Новым часе» – экс-намеснік Дашкевіча Алекс Кіркевіч… Гэты важна заяўляе: «Час палітыканаў, якія бачылі сябе рэпрэзентантамі народнай думкі, немінуча сыйшоў. Надыходзіць час менеджэраў і блогераў, інжынераў грамадскай думкі». Далучыліся да антыстаткевіцкай кампаніі блогер-паганец Антон М. і акадэмічны дырэктар «прабеларускага» аналітычнага цэнтра ў Вільні – адстаўны манах, які лічыць сябе спецыялістам у палітычных працэсах.

Карацей, рэсурсаў у «сепаратыстаў», якія прыкрываюцца то «дзяўчынай з дзіцёнкам», то «інжынерамі грамадскай думкі» (пра ўзровень апошніх сёе-тое кажа, што выступіць на канцэрце быў запрошаны… Аляксандр Саладуха, кароль тутэйшай рускамоўнай папсы; чаму ўжо не Анатоль Ярмоленка з яго суперхітом «Слухай бацьку»?), нямала, і шэсце 25 сакавіка, хутчэй за ўсё, будзе нешматлікае. Магчыма – хочацца верыць, што не! – яго разгоняць, а Статкевіч каторы раз пападзе за краты. Тады «смелыя выкрывальнікі» застою і правакатарства ў «апазіцыі» зноў кінуцца бараніць палітвязня, напампоўваючы свой сімвалічны капітал. Гэтае кінцо я ўжо бачыў у 2006 г., толькі ў тым годзе ролю Міколы Статкевіча граў Аляксандр Казулін.

Кур’ёзна – і сумна – што цяпер дзяўбуць Статкевіча тыя ж людзі, што дзяўблі прафесара Казуліна. Добра памятаю, як у пачатку 2006 г. у метро спаткаў мяне мастацтвазнавец Сяргей Х. і «па сакрэце» расказаў, што Казулін, ідучы на прэзідэнцкія выбары на злосць Мілінкевічу, зарабляе сабе месца ў палаце прадстаўнікоў 2008 г. «Зарабіў» жа Казулін пяцігадовы тэрмін; ледзь не памёр, калі трымаў галадоўку; адседзеўшы амаль 30 месяцаў, быў памілаваны. «Кінуты» паплечнікамі (яго знялі з пасады старшыні партыі завочна, калі яшчэ сядзеў за кратамі) ад палітыкі адышоў. «Отряд не заметил потери бойца…» 🙁

Як бы ні было, 7 сакавіка пададзена заяўка на шэсце – «Марш годнасці і волі». Удзельнікі маюць пераадолець 2–3 км ад плошчы Якуба Коласа да Опернага тэатра. Ісці не заклікаю, аднак і адгаворваць нікога не стану.

Ізраільцам тэма стагоддзя Беларускай народнай рэспублікі (#БНР100), выглядае, таксама блізкая: 25.03.2018 плануецца збор ахвотных пасвяткаваць юбілей каля помніка Янку Купалу ў Ашдодзе. З 19-й гадзіны. Праўда, грамадзянам Беларусі трэба яшчэ дабрацца да таго помніка; дэпартацыі з «Бен-Гурыёна» не спыняюцца.

Нямала і такіх беларускіх яўрэяў, для каго стагоддзе БНР – пусты гук. Між тым згадкі пра ролю яўрэяў у заснаванні БНР ёсць у папулярнай бядулявай брашуры «Жыды на Беларусі»; роля тая не была нязначнай, хаця (лёса)вызначальнай яе назваць таксама цяжка. Мо ў наступным выпуску катлетна-мушынага серыялу вярнуся да тэмы.

Зараз – пра іншае. 8 сакавіка ў Мінску прайшоў (трэці год запар) жаночы забег «Beauty Run». Традыцыйна адказвае за імпрэзу Беларуская федэрацыя лёгкай атлетыкі пры падтрымцы дзяржаўных і камерцыйных структур. Як муж адной з удзельніц, сёлета магу адзначыць прагрэс: прамова новапрызначанага міністра спорту & турызму была куды карацейшая, чым у яго папярэдніка ў 2017 г. – бягухі не паспелі замаркоціцца… Дый медаль стаў прыгажэйшы 🙂

Пасля забегу

Лыжкай дзёгцю было асвятленне ў некаторых СМІ – найперш маю на ўвазе колькасць удзельніц. Так, арганізатары напярэдадні старту дакляравалі 3000 або нават 3500, але ж ці тое прычына для буйнога дзяржагенцтва, каб постфактум бадзёра паведамляць «звыш трох тысяч прыгажунь прабеглі ў цэнтры горада»? Насамрэч іх – мо праз не самае прыемнае надвор’е – было меней за 2000, што відаць і з выніковай табліцы (644 прабеглі 5 км, 874 – 2 км). «Сацрэалізм» ад БелТЫ падхапілі анальнер анлайнерКаля 3500 жанчын узялі ўдзел…»), тутбай з сіцідогамТры тысячы дзяўчат…») і нават еўрарадыё з салідарнасцюкаля трох тысяч удзельніц»). Калі не ўмеюць – дакладней, не хочуць – праверыць гэткую драбязу, то і ў сур’ёзных пытаннях цяжкавата давяраць «лідарам медыярынку».

Як ні дзіўна, карэктна пра забег 08.03.2018 напісалі жоўтыя «Белновасці». Жоўтыя – і таму, што 5 сакавіка апублікавалі паскудны набор слоў пра Статкевіча, і таму, што гэты «палітычны» артыкул пра шкоду палітыка для Беларусі суседнічае ў іх з матэрыяламі тыпу «Анну Чапман пристыдили за фото в бикини» ды «Анастасия Волочкова испугала фанатов синими дряблыми ногами» (от ужо «белнавіны»!)

Зірнуў, хто кіруе сайтам; аказалася, дырэктар унітарнага прадпрыемства Віталь К., да 2014 г. – высокапастаўлены супрацоўнік МУС РБ. І падумаў пра цікавую тэндэнцыю, здаецца, яшчэ не адзначаную дамарослымі аналітыкамі – на пачатку 2010-х гг. «сілавікі» ламануліся ў палітбізнэс. Былы бабруйскі следчы Андрэй П. зрабіўся «незалежным аналітыкам», кіраўнік Фрунзенскага РАУС Алег Г. – намеснікам старшыні ў адной з псеўдаапазіцыйных партый… Падобна, цяперашні міністр замежных спраў, хітрун Макей (начальнік адміністрацыі Лукашэнкі ў 2008–2012 гг.), не дарма еў свой хлеб і даў адмашку на «ўгнаенне» палітычнага поля выпускнікамі акадэміі міліцыі. Тут толькі версія, але небеспадстаўная. Хапае ж Макею розуму сустракацца з прадстаўнікамі «Амерыканскага яўрэйскага камітэта» ды інфармаваць іх пра «становішча яўрэйскай абшчыны ў Беларусі» (02.03.2018). Відаць, Сямён Шапіра ды Павел Якубовіч ужо не тыя – задзейнічана цяжкая артылерыя 🙂

І пра блэк-джэк ды прасталытак пра авантурніцу Насцю Рыбку (aka Вашукевіч) з Бабруйска. Няблага пра яе напісала дасціпная «Белгазета», асабліва ж блізкая мне выснова: «Беларускім СМІ… без выспятка звонку не цікавы ні “чалавек простай працы”, ні мільярдэры і эскортныя прыгажуні…» Cапраўды, ігнаравалі тутэйшыя Рыбку з яе скандальнай кнігай, пакуль пра яе не расказалі расійцы, пачынаючы з Аляксея Навальнага, а між тым яна – Саламея Русецкая-Гальпір-Пільштынова нашых дзён (гэтай «белагаловай» сёлета споўнілася б 300)! Пажадаю Настассі хутчэй выбрацца з пераплёту, у які яна трапіла ў Тайландзе… Некалі і Рыбкавы запісы перакладуць на беларускую, вось тады зажывем 🙂

90 гадоў 8 сакавіка грукнула б Эфраіму Севелу (Яфіму Драбкіну), які, на жаль, памёр улетку 2010 г. Таксама быў той яшчэ авантурнік… Але ж яго кнігі чыталі мільёны – і будуць чытаць. Некалі пісаў па адной з іх школьнае сачыненне. Асабліва ж мяне пацешыла ў пачатку 1990-х, што галоўны герой сатырычнай аповесці «Спыніце самалёт – я злезу» носіць прозвішча Рубінчык. Сорак год таму ізраільскі паэт Барыс Камянаў нават напісаў яму (літаратурнаму персанажу!) адкрыты ліст з парадамі кшталту «Не ладзьце, укрывай Божа, дэманстрацый і галадовак, не пагражайце самаспаленнем вашых жонак, не смяшыце людзей! Пакіньце быць героямі вязням Сіёна. Не рыпайцеся!» Распісаўшыся і ў браку пачуцця гумару, і ў недаверы-непавазе да «простых яўрэяў»… (я б не згадваў гэты ліст, каб Барыс К. дагэтуль не выплюхваў у інфармацыйную прастору тэксты, поўныя жоўці). А Севела – што Севела? Дашчэнту наш, бабруйскі, хоць і паблукаў па свеце. У «горадзе баброў» яму пазалетась і помнік паставілі.

Пяцьдзесят гадоў у лютым святкаваў Юлій Абрамовіч – не апошні ў Іудзейскім рэлігійным аб’яднанні чалавек, які даказаў, што бізнэсмен здольны перакваліфікавацца ў журналіста (ну, міліцыянтам жа можна! – гл. вышэй). Газета «Берега» пад яго кіраўніцтвам горшай не стала; з іншага боку, падчас самапрэзентацыі новага кіраўніка (№ 1, 2018) можна было і падзякаваць папярэдняй рэдактарцы Любові Гаўрылюк, якая «цягнула» газету звыш 15 гадоў. Дый тое, што «Берега» засталіся «адзінай яўрэйскай газетай у Рэспубліцы Беларусь», не зусім слушна: калі-нікалі выходзіць і «Авив».

Вольф Рубінчык, г. Мінск

wrubinchyk[at]gmail.com

09.03.2018

Апублiкавана 09.03.2018  06:54

Поиск. Из истории еврейской общины Красного

 

                    Фото Ривы Бруднер

Возможно это та девочка, которую прятала семья Шапаревичей из Красного.  Дело в том, когда мы собирали воспоминания по теме, обнаружился такой факт. В одну семью красненских жителей из гетто бывшая акушерка Киржова  привела еврейскую девочку, дочку Мордухая  Бруднера.

Известно, что семья Шапаревичей прятала у себя  какую-то девочку. Давно ушли из жизни эти люди, но детям оставили записку  с именем и фамилией девочки. Они знали, что после войны она эмигрировала в Израиль. Прошли годы, записка потерялась. Может это была Рива Бруднер.

***

После 17 сентября 1939 года Красное вошло в состав  Радашковичского района Вилейской области. Через некоторое время лавки и магазины были закрыты. Вместо магазинчиков были образованы 3 кооперативные лавки. Постепенно проводилась национализация промышленных  предприятий. Первыми был национализирован лесопильный завод Бруднера и Дайхеса. После  установления Советской власти начались репрессии. С 1939 по 1941 год определённое количество евреев  было репрессировано в Сибирь, за Урал, в Узбекистан.

                                             Авраам и Касия Флахтман

 

                         Касия и сыновья (Давид, Моше, Цви) Флахтман

Первой из Красного была депортирована семья Авраама Флахтмана.  Во время первой мировой войны Авраам служил в польской армии и получил высшую награду за храбрость.  Затем семья Нахима Мясника, их сын был   руководителем  сионистского движения  «Бейтар” в Красном

Дальнейший ход исторических событий показал, что трагически воспринятые репрессии  для депортированных  еврейских семей стали шансом остаться в живых.

***

Лиля Гершовская

При Польше в Красном большим уважением среди местного населения пользовалась семья врачей Гершовских. Леонид (Июдель) Абрамович по специальности был врачом – гинекологом, а его жена Лаза – зубным врачом.  Они жили  в  большом  доме в  центре Красного. У них была красивая дочь Лиля.

Часто из соседней деревни Мясота к ним приходил Игнатий Александрович  Сергей. Он заготавливал дрова, помогал по хозяйству, особенно перед еврейскими религиозными праздниками. За это получал деньги, которые в то время не так легко было заработать.

В начале войны семью Гершовских, как и всех евреев  из Красного, разместили в гетто. Так получилось, что и в это время им доводилось часто встречаться с  Игнатием  Александровичем. Дело в том, что его дом в Мясоте стоял около мельницы и моста через реку Писаревка, по которому евреев водили на работу в лес. Каждый раз возле дома проходили изнеможенные от тяжелого труда и недоедания евреи. Мужчины всегда шли с пилами и котелками. Вместе с ними на работу гнали и женщин. Из-за того, что люди двигались медленно, колонна растягивалась, а охрана была спереди и сзади. Этим часто пользовались евреи. Когда голова колонны была на мосте, хвост был далеко сзади, тогда несколько евреев забегали в дом и просили что-нибудь из еды. По воспоминаниям дочери хозяина Нины, которой тогда было 10 лет, в основном забегали женщины. На ногах у них была деревянная обувь, обшитая брезентам. Одеты были также кто во что, лишь бы было теплее – заворачивались разными платками и покрывалами. В дом к Сергеям не раз забегали попросить еды и кто-нибудь из семьи Гершовских. Хотя у хозяев  в то время с едой было плохо (в семье было двое маленьких детей), но вареной картошкой и хлебом делились с евреями. Это было опасно и для самих евреев и для тех, кто оказывал им помощь.

Потом в дома жителей д. Мясота расселили немецких солдат, и отношения с евреями прекратились, это стало очень опасным. В доме Сергеев поселили 10 немцев. Они заняли лучшую половину дома, а хозяевам приказали переселиться в меньшую комнату.  Перед самым освобождением в 1944 году  выгнали из дома, и семье пришлось жить в сарае. Начальником у немцев был  злой офицер, которого очень боялись хозяева. Среди  его подчиненных были и такие, которые не цеплялись к семье по мелочам. Один из них, которого  звали Франц, даже угощал детей хозяина пудингом. Франц по национальности был то ли поляк, то ли чех. Днем немцы были на службе, а вечером собирались вместе на ночлег. Разговаривали о довоенной жизни, о своих семьях, показывали один одному фотографии своих детей, жен, родных. Только Франц никогда не показывал свои фотографии, хотя немцы просили его об этом, но он постоянно находил причину и отказывался. Однажды немцам удалось уговорить Франца показать фотографии. Когда он достал из портмоне фотографии и показал, немцы дико смеялись и закричали «юде», «юде». На фотографии жена Франца была темноволосая и очень похожа на еврейку, а возможно, и на самом деле была ей. Франц очень обиделся и больше никогда не показывал свои фотографии.

За некоторое время до уничтожения гетто Гершовский помог своей дочери и еще одному парню выбраться из гетто и отправил их к своему знакомому Игнатию Александровичу из Мясоты.  Весь трагизм ситуации заключался в том, что в доме Игнатия Александровича находились на постое немцы, а у самих хозяев были дети (дочь Нина 10 и сын Толя 13 лет). В доме спрятаться не было возможности. Хозяева решили спрятать их в маленьком сарайчике, в котором держали овец. Там было довольно тепло. Тем более, что в большом сарае стояла корова и каждый раз когда ее доили, то давали им теплое молоко.  Другую еду хозяйка приносила уже из дома. Таким образом еврейские дети пробыли где-то 2-3 недели. У одного из немцев возникло подозрение, что очень часто ходит в сарай хозяйка и все что-то носит туда. Он проследил и поймал хозяйку на месте. К счастью, это был тот Франц, который хорошо относился к семье и у которого, возможно, жена была еврейкой. Он поступил по совести, сказал, что если кто-то из немцев увидит, то расстреляют всю семью, не пожалеют даже детей и приказал, чтобы евреев здесь не было.

И тогда хозяин принял решение переправить евреев в Молодечно к священнику Свято-Покровской церкви, с которым был хорошо знаком.

Кто был этим священником можно только догадываться. С 1937 года в Свято-Покровской церкви настоятелем был Николай Гоман, а с 1941 года вторым священником  стал 27-летний выпускник богословского факультета иерей Авенир Билев. Кто-то из них и принял у себя еврейских подростков.

Игнатий Александрович из-за принудительных работ позже был сильно покалечен. При освобождении в начале июля 1944 года д. Мясота была сожжена немцами. Сгорел дом и семьи Сергеев.

В послевоенные годы Игнатий Александрович  начал строить новый дом на том месте, где стоял сарай.

Примерно через 10 лет, где-то в 1953 году, сидя у окна в новом доме, хозяева заметили, что за рекой напротив их дома остановилась какая-то женщина и все всматривается в их сторону. Она не могла узнать это место и не знала куда идти. Это была Лиля Гершовская.  Она окончила медицинский институт. Лиля рассказала, что парня, с которым она пряталась, немцы поймали и расстреляли. Чтобы легче было прятать Лилю, молодечненский священник с ее согласия окрестил ее в православную веру. Для подтверждения своих слов, показала крестик. Хотя и она, и священник знали, что если бы немцы все же ее поймали, это не спасло бы ни священника, ни девушку.

Лиля угостила Игнатия Александровича и Любовь Петровну конфетами и, искренне поблагодарив, простилась. Больше они не виделись.

(По материалам книги Старикевича С.В. «Красненскія таямніцы»)

Альбом “Из жизни еврейской общины в Красном”

Материал специально для belisrael.info подготовила Алла Шидловская (Красное).

29 апреля 2018 в Красном состоятся мероприятия по случаю 75-летия уничтожения гетто.

Ранее опубликованные материалы на belisrael.info:

Жизнь как чудо. Шимон Грингауз (1)

Жизнь как чудо. Шимон Грингауз (2)

Жизнь как чудо. Шимон Грингауз (3)

В. Карчмит о красненских евреях

Опубликовано 03.03.2018  13:58

90 лет Григорию Крейману

Мозырь и Калинковичи – города-братья, которых разделяет расстояние в 10 километров.
Поэтому еврейская общинная жизнь двух этих городов тесно переплетается.

Сегодня в Иудейской религиозной общине “Бейт Исроэль” города Калинковичи отмечали двойной праздник: Пурим и 90-летний юбилей Креймана Григория Матвеевича, председателя общины.

На улице Белова 27 собрались гости, поздравляли юбиляра подарками, песнями, заранее подготовленными “дипломами”, в которых были отмечены и подчеркнуты все его заслуги за 90 лет.
Григорий Матвеевич родился 25 февраля 1928 года. Долгие годы является членом общины, был избран в члены правления общиной, а в 2014 году – председателем “Бейт Исроэль”.

Евреи из Калинковичей недавно участвовали в проекте “Дневной центр”, реализованный в Мозырском Хэсэде. Евреи же Мозыря приезжают в гости в Калинковичи, чтобы совместно отпраздновать важное событие или праздник.  Журавская Белла Яковлевна пригласила мозырян. В доме №27 всегда царит удивительная атмосфера доброжелательности и радушия, дружелюбия и радости.

Артист Александр Телепун спел любимые народом песни. Некоторые, не выдерживая задора, танцевали, несмотря на нехватку места.

Калинковичи – это город с уникальным еврейским прошлым. А также – надеемся и верим – с большим будущим. Которое зависит от нас и Всевышнего. Хаг Пурим самэах, хаверим! Лэхаим!

 Светлана Иванова 

Опубликовано 01.03.2018  23:16