Tag Archives: высшее образование в Беларуси

В. Рубінчык. Абы не танкі…

Вітанкі! Абы не танкі.

Завяршаецца апошні месяц лета, і быццам бы трэба падвесці вынікі, але няма ахвоты, бо яны збольшага сумныя. І супраціў здараўся, і сякая-такая салідарнасць, і не ўсё яшчэ страчана, аднак перахапіць ініцыятыву ў насарогаў (гл. адпаведную п’есу Эжэна Іанеско) пакуль што не выйшла. Зрэшты, не адзін лаўрэат Іерусалімскай прэміі Іанеско варты згадкі ў нашым кантэксце – «вожык без рожак» (С) Славамір Мрожак варты яшчэ болей. Асабліва яго п’еска «Стрыптыз»:

– Можна зрабіць толькі адно… Папрасіць прабачэння ў РУКІ.

– Прабачэння? За што? Мы нічога ёй не зрабілі, хутчэй ужо яна мусіць…

– Гэта не мае значэння. Трэба папрасіць прабачэння дзеля-мадзеля, увогуле, без дай прычыны. Каб уратавацца. Калі гэта чамусьці дапаможа…

І, безумоўна, «Караль», які ўбачыў свет у тым жа 1961-м:

– Дзядуля толькі будзе страляць… Ён кепска бачыць. А дай яму акуляры – стрэліць.

– Ён патрыёт?

– Як і ўсе.

Дарэчы, тут не паспяваеш адрэагаваць на адзін вы… брык «галоўнага патрыёта», як следам набягае другі. Pэагую далёка не на ўсё, але дэмагагічная адсылка на т.зв. рэспубліканскай педнарадзе 24.08.2021 зачапіла: «У нас паўсотні ўстаноў вышэйшай адукацыі – універсітэтаў, акадэмій, інстытутаў. У супастаўных паводле тэрыторыі і колькасці насельніцтва краінах (Швейцарыя, Данія, Фінляндыя, Ізраіль) ВНУ ў 2-3 разы менш, чым у нас».

У Швейцарыі, тэрытарыяльна меншай у 5 разоў, насельніцтва каторай меншае за беларускае амаль на мільён чалавек (8,57 млн), – каля 40 ВНУ. Студэнтаў менш, чым у Беларусі, ды зноў жа, не ў 2 разы (164575 супраць 263400), і разрыў скарачаецца. У Даніі, насельніцтва якой не дасягае і 6 мільёнаў чалавек, дзейнічае, калі верыць гэтаму спісу, 37 аналагаў нашых універсітэтаў, акадэмій ды інстытутаў. У Фінляндыі 29 ВНУ… пры насельніцтве 5,5 мільёнаў чалавек, г.зн. выходзіць практычна «тое на тое». У Ізраілі насельніцтва сапраўды супастаўнае з беларускім (акурат увесну пісаў пра гэта)… i больш за 60 ВНУ!

Ну так, фармальна ў Беларусі 31 універсітэт, у Ізраілі – толькі 9, але гаворка-то ішла пра ўсе ВНУ. Дый па сутнасці… нешта сумняюся, што, дапусцім, акадэмічны каледж Цфата (горад на поўначы Ізраіля, 36 тыс. жыхароў) дае горшую адукацыю, ніж Баранавіцкі ўніверсітэт, рэктар якога надоечы заявіў: «нам трэба навучыць нашу моладзь сарбіраваць тую інфармацыю, якая з’яўляецца ў інтэрнэце». Падобна, кандыдат педагагічных навук Аляксандр Унсовіч меў на ўвазе «сарціраваць» або «фільтраваць»; хімічны тэрмін «сарбіраваць» мае зусім іншае значэнне. Ладна, спадзяваймася, што гэта была чарговая агаворка чарговага прызначэнца, як і «кліКавае мысленне» (ё «кліпавае»), а не праява дылетантызму… У любым разе, БарДУ я пажадаў бы светлай будучыні з кіраўніком, абраным навукова-педагагічнай супольнасцю.

Для чаго на ўсебеларускай нарадзе спатрэбілася прыцягнутае за вушы параўнанне краін? Па-мойму, найперш дзеля празрыстых намёкаў на тое, што «народзец зажраўся» і мае нахабства масава прэтэндаваць на вышэйшую адукацыю (а праз гэта ў краіне бракуе рабочых рук). То святочных дзён у Сінявокай замнога, то студэнцікаў…

Не, я зусім не лічу, што не трэба паважаць людзей без вышэйшай адукацыі. Але кампліменты на адрас атрымальнікаў рабочых спецыяльнасцей даволі крывадушна гучаць ад асобы, сыны якой рашылі дастаць «корачкі» БДУ яшчэ ў 1990-х, а ўнучка сёлета паехала паступаць ажно ў Маскоўскі дзяржаўны ўніверсітэт. Інтуіцыя мне падказвае, што і Мікалай, свет наш Аляксандравіч, 2004 г. нар., не ў ПТВ зараз вучыцца, і нават не ў пахвалёным тутака аўтамеханічным каледжы.

Увогуле, цікава, колькі рабочых & сялян сярод нашчадкаў тутэйшай «эліткі» (міністраў і пад.). Калі раптам выявіцца, што больш, чым у «сярэднім па бальніцы», то я, бадай, здолею пагадзіцца з меркаваннем, што ў Беларусі «няма сэнсу ў апантанай гонцы за дыпломамі аб вышэйшай адукацыі», а «бацькі і дзеці па-ранейшаму недаацэньваюць прэстыжнасць рабочых прафесій і ўзровень падрыхтоўкі такіх спецыялістаў». Шаноўныя чытачы, падзяліцеся незасакрэчанай інфой! Ужо не як перасмешнік пытаюся – выключна ў даследчых мэтах.

Нагадаю, 21.08.2021 у Рагачоўскім раёне прайшоў гала-канцэрт «Зямля шчасця» з Саладухам & Co., паводле «галоўнай газеткі», «падараваны Прэзідэнтам краіны». Тысячы людзей – многія з якіх не перахварэлі на COVID-19, г.зн. не мелі антыцелаў – cядзелі ўсутыч без сродкаў індывідуальнай абароны, што відаць на фота па гэтай спасылцы. У першых чыслах жніўня 2021 г. колькасць новых выпадкаў заражэння не перавышала 1000 за дзень, 25 жніўня мінздароўя зарэгістравала, аднак, 1357 выпадкаў, 26 жн. – 1551, 27 жн. – 1862.

Выпадковасць або прыкрая заканамернасць? На гэтае пытанне маглі б (дапамагчы) адказаць незалежныя журналісты, але пасля пагромаў у рэдакцыях такіх рэсурсаў, як tut.by, «Наша Ніва», БелаПАН, 6tv.by (магілёўскае недзяржаўнае тэлебачанне), «Сильные новости» (партал навінаў Гомельшчыны), наўрад ці хто наважыцца зараз на сур’ёзнае журналісцкае расследаванне. Сёння ж да кучы «Вярхоўны суд» ліквідаваў суполку, заснаваную ў 1990-х, якая апекавалася недзяржаўнымі СМІ, – Беларускую асацыяцыю журналістаў. Ну, хоць «гітлерцамі паганымі» яе кіраўнікоў не абвясцілі, і танкамі не пераехалі, дзякуй у капялюш…

І яшчэ сёе-тое нагадаю – у сярэдзіне ліпеня г.г. адбыўся налёт «сілавікоў» на офісы творчых суполак, у т. л. Саюза беларускіх пісьменнікаў. Праз колькі тыдняў «міністэрства юстыцыі» на чале з Алегам Сліжэўскім падало ў «Вярхоўны суд» іск аб ліквідацыі СБП. 24.08.2021 у гэтым «судзе» адбылося апытанне бакоў, а ўласна пасяджэнне было перанесена праз недахоп дакументаў. Знакам тым, паўтара месяца лёс арганізацыі, створанай у міжваенны перыяд (о так, СБП – легітымны пераемнік таго Саюза пісьменнікаў, у які ўваходзілі Майсей Кульбак, Янка Купала, Якуб Колас, Ізі Харык, Кузьма Чорны…) вісіць на валаску.

У 2017–2020 гг. на працягу паўгоддзя паміралі звычайна ад чатырох да пяці сябраў Саюза беларускіх пісьменнікаў. За апошнія шэсць тыдняў з жыцця, наколькі я ведаю, пайшлі шэсць сябраў СБП: Віктар Ляскоўскі (19 ліпеня; насуперак сцвярджэнню тут, ён быў іменна ў нашым Саюзе), Уладзімір Сіўчыкаў (21 ліп.), Галіна Багданава (22 ліп.), Алена Васілевіч (8 жніўня), Сяргей Цыплюк (16 жн.), і вось учора, 26 жніўня, – паэт Алесь Разанаў. Дапускаю, што «наезды» на ПЭН-цэнтр і СБП сталіся адным з фактараў… Таксама не магу выключаць, што, калі сітуацыя не будзе выпраўлена, калі Саюз не пакінуць у спакоі, то назіральнікі зробяць выснову пра мэтаскіраванае вынішчэнне творцаў. А заказчыкі «наездаў» застануцца ў гісторыі прыкладна ў той жа ролі, у якой там фігуруе народны камісар унутраных спраў БССР Барыс Берман (у 1937 г. падпісваў ордэр на арышт Ізі Харыка).

А. С. Разанаў (1947–2021), фота адсюль

Слова літаратару, філолагу Змітру Дзядзенку:

Я здзіўлены, як мала СМІ надалі ўвагі гэтай трагічнай падзеі — смерці Алеся Разанава. Для беларускай культуры ягоны сыход можна параўнаць, напрыклад, са смерцю Іосіфа Бродскага для рускай літаратуры. Утвараецца вялізны прагал, і немагчыма нікога паставіць на гэтае пустое месца.

Андрэй Хадановіч сказаў, што азначэнне «геній» не будзе перабольшаннем у характарыстыцы Разанава — і з гэтым цяжка не пагадзіцца.

Алесь Разанаў быў паэтам ад Бога, і ў беларускай паэзіі зрабіў сапраўдную мадэрністычную рэвалюцыю. Так, бываюць такія рэвалюцыянеры — ад Бога.

У 1990-х Разанаў друкаваўся ў «Крыніцы», дзе рэдактарам быў Някляеў. Гэта было выкшталцонае эстэцкае выданне. Творы Разанава там былі як пэрліны ў належным аздабленні. Мяне тады проста агаломшылі ягоныя творы, дзе паэт апісваў адну і тую з’яву ці рэч праз успрыманне ў розных мовах (як прыклад — вецер). Гэта няспынная глыбокая праца са словам, з яго значэннем, з тым вобразам, які яно нясе.

Так, гэта метафізіка. Але ці можа існаваць сапраўдны глыбокі паэт без метафізікі?

Праз тыдзень у Капылі пачнуцца чарговыя «дні беларускага пісьменства» з удзелам, як дакляруюць арганізатары, звыш 100 літаратараў. Даўно хацеў пабываць на радзіме Шолема-Якава Абрамовіча (Мендэле Мойхер-Сфорыма), Абрама Паперны і Цішкі Гартнага, але – не паеду. І па сямейных абставінах, і, галоўнае, таму, што душа ўжо не ляжыць браць удзел у святкаваннях. У Шчучыне-2015 было-такі іначай.

Дадзявае, між іншым, і зласлівасць на афіцыйнай старонцы «дзяржаўнага» СПБ, які мае весці рэй у Капылі. Тут, у стылёва не вытрыманым «аналізе» запатрабаванасці кніг у беларускіх бібліятэках за 2019–2021 гг. («аналіз» я ўзяў у двукоссе, бо аўтар упарта мянуе СБП апазіцыйным, Альгерда Бахарэвіча адносіць да гэтай суполкі, хоць ён пакінуў яе ў 2011 г., і г. д.), прасоўваецца няхітрая, але падлаватая думка: не набывайце кнігі сябраў СБП і «літгуртка» «Полоцкая ветвь», усё роўна іх мала хто чытае; фундуйце нас, толькі нас…

Баюся, не без уплыву актывістаў «чэснага» саюза, якія сцвярджаюць, што выступаюць за «стабільнасць і адзінства ў краіне», сёлета мінадукацыі РБ выкінула са школьнай праграмы па літаратуры творы Аляксандра Салжаніцына, Уладзіміра Набокава і Святланы Алексіевіч. Месца апошняй – прадказальна – заняў Мікалай Чаргінец, кіраўнік СПБ, заснаванага шляхам расколу ў 2005 г.

Уласна, пасля таго, як у канцы 2020 г. чаргінцоўцы пры дапамозе «Беларускай энцыклапедыі» паспрабавалі прысабечыць Уладзіміра Караткевіча (1930–1984), з імі aмаль усё праяснілася. Гэта даволі наіўна, чакаць ад іх слоў спагады на адрас цкаванага СБП. А вось Нацыянальны саюз пісьменнікаў Украіны шчэ ў канцы ліпеня прыняў адозву, дзе сказана:

НСПУ заклікае Урад Украіны, украінскія ды міжнародныя праваабарончыя арганізацыі асудзіць наступ з боку цяперашняй улады Беларусі на грамадзянскую супольнасць у цэлым і творчыя арганізацыі ў прыватнасці… Усведамляючы маштабнасць выклікаў перад творцамі ў суседняй краіне, гарантуем усім прадстаўнікам незалежных літаратурных суполак Беларусі мажлівасць рэалізаваць права на свабоду слова і творчасці ў электронных і друкаваных СМІ Нацыянальнага саюза пісьменнікаў Украіны. Жыве Беларусь! Слава Украіне!

Заступаліся за нас і шведы, і нарвежцы… Мяркую, усё гэта не пойдзе ў глум, нават калі зараз не відаць непасрэднага эфекту.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

27.08.2021

w2rubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 28.08.2021 13:23

Деградация белорусской науки…

Деградация белорусской науки: меньше учёных, больше менеджеров

За постсоветский период численность занятых в науке сократилась почти вдвое

Георгий Шкловский, 13 мая 2019, 15:54 — REGNUM

«В 2018 году 27,4 тыс. человек в 455 организациях занимались научными исследованиями и разработками», — сообщил 3 мая Национальный статистический комитет Белоруссии. Данные официальной статистики позволяют примерно оценить в ретроспективе темпы деградации интеллектуального потенциала бывшей советской республики за период «незалежнасци».

По данным Белстата, в прошлом году численность обучающихся аспирантов составила 5,4 тыс. человек. Аспирантуру окончили 857 человек, стали кандидатами наук 489 человек. В докторантуре обучались 572 человека, окончили её 69 человек, стали докторами наук 50 человек.

«Структура персонала, занятого научными исследованиями и разработками, в последние годы практически неизменна: исследователи — 65%, техники — 6,2%, вспомогательный персонал — 28,8%, — отметили в статкомитете. — Пятая часть всех исследователей имеет ученую степень: доктора наук — 626 человек, кандидата наук — 2829 человек». Среди исследователей женщины составили около 40% (доктора наук — 19,2% и кандидаты наук — 40,5%), а также 22,6% от общего числа исследователей были в возрасте до 29 лет включительно. В профессиональной структуре научных кадров преобладали специалисты в области технических и естественных наук. «Белорусские научные разработки успешно внедряются в машиностроении, приборостроении, энергетике, информационных технологиях, микробиологии, медицине, фармацевтике и других сферах, что свидетельствует о высоком уровне подготовки кадров», — проинформировал Белстат.

Здание Президиума Национальной академии наук в Минске

Даже если сравнивать с «лихими девяностыми», нынешняя ситуация говорит не в пользу политики, вот уже четверть века проводимой Александром Лукашенко. За последнее десятилетие прошлого века финансирование белорусской науки было сокращено в четыре раза, численность занятых в науке снижена до примерно 44 тыс. человек. В то же время стала резко наращиваться численность чиновников — в том числе в системе минобразования — а также нагрузка на профессорско-преподавательский состав вузов. Высшее образование стало переводиться на коммерческую основу, и уже в первые годы XXI века оно стало преимущественно платным.

За 90-е — начало 2000-х расширилась заочная форма обучения — вынужденная мера послевоенных лет, когда в силу объективных причин был острый дефицит доцентов и профессоров. Тогда требовалось ускоренными темпами подготовить максимально возможное количество специалистов, что не могло не сказываться на качестве. За профессорскую кафедру становились вчерашние аспиранты, читавшие «фондовые лекции» — написанные профессорами для озвучивания перед вчерашними фронтовиками и тружениками тыла. Во многих белорусских вузах такие лекции читаются до сих пор, как инновации преподносятся трансляции записанных лекций — фактически просмотр с возможностью конспектирования без возможности непосредственного общения с наставником.

Средняя зарплата в Белоруссии — среди самых низких в Европе. Показатель средней зарплаты занятых в науке и образовании Белстат учитывает в целом и общем, деля сброшенные в общий котёл нищенские зарплаты преподавателей (ассистентов) и доцентов с огромными по местным меркам зарплатами проректоров (как правило, в вузе их около пяти) и «пилящих» бюджет малозаметных работников пресловутых временных научных коллективов. К примеру, на разработку так называемой государственной идеологии из бюджета были выделены миллиарды, освоенные узкой группой лиц.

Не столько из-за злонамеренности соискателей учёных степеней и званий, сколько по объективным причинам в Белоруссии процветает банальный плагиат, пресловутые мелкотемье и мелкотравчатость. Даже беглый взгляд на темы защищённых диссертаций позволяет сделать вывод об их бесполезности для мировой науки. Однако это лишь часть проблемы, которая могла бы касаться конкретного «специалиста» или коллектива, если бы такие кадры не вмешивались в написание учебных программ и учебников, не выступали в качестве экспертов и не занимались другой деятельностью, где их участие приводит к катастрофическим последствиям.

В качестве примеров уместно привести Госкомитет судебных экспертиз, Следственный комитет и мининформации, где привлечение откровенно некомпетентных лиц к производству экспертиз и экспертных заключений выливается в шокирующие европейскую общественность запреты и годы лишения свободы для активистов гражданского общества. Прекрасно иллюстрируют состояние белорусской науки институты истории и философии НАН Белоруссии: в первом занимаются краеведением, а во втором — рефлексией на давно утратившие актуальность частные вопросы.

За весь постсоветский период белорусская наука не дала миру ни одного выдающегося учёного даже европейского масштаба. Нобелевскую премию смогла получить лишь Светлана Алексиевич, и это был громкий скандал, опустивший уровень самой премии. Белорусские вузы по-прежнему пребывают в аутсайдерах глобальных рейтингов, не имея при созданной ситуации шансов догнать не самые известные азиатские и африканские университеты. Индекс цитирования белорусских учёных чрезвычайно низок.

Наука и образование в Белоруссии поставлены на коммерческую основу по всем правилам латиноамериканской модели капитализма, которую почему-то называют «рыночным социализмом» или «белоруской моделью». Никто толком не может объяснить, что такое «рыночный социализм» — как и то, почему при отсутствии государственной идеологии почти две пятилетки её основы изучаются в белорусских вузах с выдачей дипломов по специальности «идеолог».

Нагрузка на преподавателей вузов за последнюю четверть века увеличена почти вдвое при том, что они остаются среди самых низкооплачиваемых категорий так называемых трудовых ресурсов (зарплата на ставку не дотягивает до $200 в эквиваленте). В результате, чтобы элементарно выжить, преподаватели ищут приработок, берут дополнительную нагрузку и рассматривают диссертацию не как результат научного исследования, а как оформление «хлебной карточки».

Впрочем, и у кандидата наук с учёным званием доцента в должности доцента кафедры зарплата на ставку ниже, чем в среднем по республике и почти в два раза ниже, чем у таксиста. Зарплата научного сотрудника белорусского НИИ сопоставима с зарплатой разнорабочего и кондуктора. Зато средние зарплаты госуправленцев и милиционеров почти в два раза выше средней по республике, что как бы намекает на приоритеты так называемой белорусской модели развития.

Динамика количественных показателей, позволяющих судить о темпах деградации белорусской науки и образования в Белоруссии, представлена в сборнике Белстата «Наука и инновационная деятельность в Республике Беларусь, 2018». В нём за период с 2011 года отражены сокращения численности занятого научными исследованиями и разработками персонала, охвата населения образованием, расходов на образование и зарплат работников данной сферы в соотношении со средней зарплатой, а также другие негативные тенденции, позволяющие сделать однозначный вывод об отсутствии позитивного будущего у проекта «Республика Беларусь».

Из этого сборника можно узнать, что, по данным Европейского инновационного табло (EIS-2018), выпуск аспирантов и докторантов в Белоруссии почти в три раза меньше, чем в Бельгии и Норвегии, почти в два раза — чем в Люксембурге и Хорватии, более чем в пять раз — чем в Дании. В этом рейтинге Белоруссия намного уступает даже Исландии и немного — постюгославской Македонии.

Доля МСП (малые и средние предприятия – belisrael), участвующих в совместных инновационных проектах, в общем числе обследованных организаций составила 0,5% в Белоруссии, 20,5% в Австрии, 28,6% в Бельгии. По этому показателю Белоруссия занимает последнее место — даже на Украине при Порошенко этот показатель составлял 1,5% (второе место с конца).

Доля расходов на НИОКР в коммерческом секторе в Белоруссии, по данным сборника Белстата, составляла 0,4% в ВВП, в Бельгии — 1,73%, в Германии — 2%, в Эстонии — 0,66%. При этом следует учитывать, что под научно-исследовательскими и опытно-конструкторскими работами в белорусских отчётах может пониматься не то же самое, что и в немецких. Ситуация напоминает расчёт инфляции тем же Белстатом по исходным данным, которые рядовым белорусам представляются нереально заниженными.

В начале этой публикации процитирован отчёт Белстата с упоминанием 455 организаций, выполнявших научные исследования и разработки в 2018 году. В 2011 году таких организаций насчитывалось 501. Численность занятого научными исследованиями и разработками персонала сокращена с 31,194 тыс. человек (2011 год) до 27,4 тыс. человек (2018 год).

С 2011 года сокращена численность исследователей, заметно упало присутствие среди них обладателей докторских и кандидатских степеней. Резко сократилась численность студентов — при упоминании об этом власти кивают на «демографическую яму», предпочитая не замечать отток белорусов в иностранные вузы и совершенно иные показатели, например, Словении, где иностранных студентов намного больше, чем отечественных, — из-за качества образования.

Чем дольше Белоруссия будет пребывать в искусственном разделении, чем сильнее «белорусизаторы» её будут отдалять от России — тем сильнее будут проявлять себя тенденции деградации, тем в больший упадок будут приходить учреждения образования и науки. Подлинной науки будет становиться всё меньше, знания будут заменяться мифами о «возрождении» и якобы прекрасных перспективах, которым, как свидетельствует статистика, не суждено стать позитивной объективной реальностью.

Источник

Комментарий политолога

Со многим в «диагнозе», который поставил постоянный автор агентства «Regnum», увы, следует согласиться, хотя исходные данные не вполне точны. К примеру, я не стал бы однозначно утверждать, что в институте истории Национальной академии наук «занимаются краеведением». Уровень исследований там разный, но, скажем, школа археологов достаточно крепка, да и в иных отделах не так уж много «случайных» людей.

Вообще, о проблемах белорусской науки и образования говорилось за последние годы не раз; присоединялся к этим разговорам и я. Например, замечал в 2017 г., что количество учёных в Беларуси в 2011–2016 гг. снижалось примерно на тысячу в год… Что в бюджете РБ на 2018 г. доля расходов «на науку» по-прежнему составляла менее 1% (и даже не достигала скромного показателя 2011 г. – 0,7%). Собственно, об инновационном потенциале страны и перспективах внедрения научных разработок почти всё рассказывает табличка из упомянутого Г. Шкловским статистического сборника (с. 33):

Итак, желания что-то патентовать в Беларуси у изобретателей и рационализаторов в 2010-х годах было всё меньше. Да и четыре пятых местных организаций предпочитают работать по старинке – «без изотопов», как говаривал Анискин в популярном советском фильме.

Вместе с тем рецепт, который предлагает автор – воссоединение, если не «слияние в экстазе» с Россией – вряд ли полезен, хотя бы потому, что и у наших восточных соседей с наукой и образованием огромные проблемы.

Разумеется, чему-то можно поучиться у россиян; к примеру, я не вижу сейчас в Беларуси политологов уровня Екатерины Шульман. Однако наивно полагать, что в РФ у администрации существенно лучше отношение к преподавателям и исследователям (возможно, за исключением тех, кто работает на военно-промышленный комплекс). Ряд вопиющих фактов и оценок приведены, в частности, в открытых письмах профессора Саратовского госуниверситета Веры Афанасьевой и преподавателя из Москвы Ирины Канторович. По мнению четырёх сотен российских учёных, высказанному в декабре 2017 г., в их стране «создана громоздкая и неработающая система управления наукой».

«Покупка» учёных степеней влиятельными людьми – по-прежнему обычное дело в России, несмотря на все усилия «Диссернета». Доктрины, имеющие отдалённое отношение к научности, наступают, и априори даже более активно, чем в Беларуси. Общеизвестный факт – защита министром культуры РФ сомнительной по форме и содержанию докторской диссертации. В Беларуси, при всех идеологических извращениях, политики не так нахально «юзают» научные регалии; во всяком случае, А. Лукашенко не выдаёт себя за кандидата наук, как один небезызвестный российский деятель.

Короче говоря, ни к чему тушить пожар бензином. Если что-то и поможет белорусской науке, то реальная, а не фейковая либерализация экономики наряду с ликвидацией правового нигилизма, ведущего к несправедливому распределению средств и засилью бюрократов (ладно бы менеджеров!). Смею надеяться, что общество ещё способно реализовать эти задачи – конечно, по существу они имеют политический характер.

Вольф Рубинчик, г. Минск

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 14.05.2019 22:17

Отклик от сотрудника минского НИИ (перевод с бел.)

Да, материал «Регнума» не совсем правдивый. Президент уже несколько лет как повысил заработки представителям академической науки, и понемногу действие его указа распространяется на НИИ (правда, всё время звучат угрозы забрать деньги назад).

«Изобретателей и рационализаторов» сейчас действительно меньше, чем в СССР, но у восточной соседки проблема та же (поэтому там и спутники падают). Впрочем, и в США дела с космической отраслью обстоят не намного лучше – немного преувеличу, но если бы не Илон Маск, всё было бы безнадёжно… Другое дело, что с написанным о белорусской школе (начальной, средней и высшей) по большей части надо согласиться. Хотя, опять-таки, многие проблемы общие для всего СНГ, и если уж объединяться, то с Финляндией 😉

Где-то ближе к середине 2000-х нашему НИИ было сказано, чтобы наши темы не разрабатывались дольше, чем 2 года. Ничего фундаментального в таких рамках выполнить, конечно, нельзя. Опять-таки, мелкотемье, плагиат действительно присутствуют в Синеокой, но она и в этом не «белая ворона»…

Вот как-то так.

Пётр Резванов

15.05.2019 22:36

«Маскі» vs. матэматыкі: хто каго?

9 сакавіка 2018, 08:52 Таццяна Карухіна

«Гэта было маскi-шоу». Чаму лектары, якiя «нелегальна» вучылi праграмiстаў па-беларуску, адхіляюць абвiнавачваннi

Сябраў «Інстытута матэматыкі і кібэрнэтыкі» не ўпершыню абвiнавачваюць у тым, што яны працуюць у Беларусi без адпаведнага дазволу — лiцэнзii. На мiнулым тыднi прэс-служба Камiтэта дзяржкантролю паведамiла, што «нелегальны фiлiял украiнскага ўнiверсiтэта» зачынены, а на «групу грамадзян Беларусi», якая мела да яго дачыненне, заведзена крымiнальная справа. Мiж тым лектары, якiя ладзяць навучанне беларускiх студэнтаў, не згодныя з абвiнавачваннямi ў свой адрас, i сцвярджаюць, што маладыя людзi атрымлiваюць адукацыю ва ўкраінскай ВНУ легальна. У Беларусi, па iх словах, вядуцца толькi бясплатныя публiчныя лекцыi i кансультацыi, арганiзацыйна нiяк не звязаныя з навучаннем студэнтаў за мяжой.

Дырэктар «Інстытута матэматыкі і кібэрнэтыкі» Павел Бука, а таксама матэматык, лектар, дацэнт Алесь Радына, нядаўні сябра iнстытута Валер Бардун i студэнт Андрэй Церашкоў расказалi dev.by, навошта яны ладзяць навучанне на беларускай мове для студэнтаў i чаму гэта атрымалася зрабiць толькi ў замежным унiверсiтэце.

— У каментарыях да навiны аб закрыццi вашай дзейнасцi на tut.by вы адзначылi: «Самае асноўнае: што згаданая дзейнасць ужо была прызнаная законнай самім Камітэтам дзяжкантролю неаднойчы — i ў 2017, i ў 2018 годзе». Патлумачце, як гэта?

П.Б.: — Яны мяняюць свае паказаннi ўжо чацвёрты цi пяты раз. З мiнулага года, калi ў Камiтэта ўзнiклi да нас пытаннi, праводзiлася доўгая праверка — пры тым, што яна ўвогуле не можа праводзiцца больш трох месяцаў. За гэты час да нас даслалi не менш трох лiстоў, у якiх даводзiлася: «Ва ўзбуджэнні крымінальнай справы адмовіць з-за адсутнасці ў дзейнасці складу злачынства».

Апошнi такi лiст быў атрыманы ў гэтым годзе, ён датуецца 8 студзеня.

— Навiна аб тым закрыццi вашай дзейнасцi была нечаканай?

П.Б.: — Гэтая справа ўвогуле даволi дзiўная i незразумелая, таму што «Інстытут матэматыкі і кібэрнэтыкі» заўсёды дзейнiчаў выключна ў прававым полi. Мы з’яўляемся беларускiм прафесiйным аб’яднаннем, якое iмкнецца да развiцця iнфармацыйных тэхналогiй у Беларусi, бо ў нашай краiне ёсць вялiзны навуковы задзел — адна з самых моцных на паслясавецкай прасторы матэматычных школаў.

В.Б.: — Ёсць вялiзны навуковы задзел, але на жаль, працы збольшага ляжаць у стале. I вось наша задача — аднавiць напрацоўкi навукоўцаў, даць iм практычнае прымяненне: таму што яны вельмi актуальныя i будуць актуальныя яшчэ дзесяцiгоддзi.

— Калi вы распачалi супрацоўнiцтва з украiнскiм унiверсiтэтам, i навошта гэта вам спатрэбiлася?

П.Б.: — Наша асноўная задача, як я ўжо казаў, — гэта выкарыстанне беларускiх матэматычных напрацовак для развiцця iнфармацыйных тэхналогiй. На сёння яны ляжаць у шуфлядах, i для таго, каб пачаць з iмi працаваць, неабходныя кадры. Мы не толькi аб’ядноўваем даследчыкаў, але таксама iмкнемся рыхтаваць новых навукоўцаў i праграмiстаў, якiя будуць разумець матэматыку i кiбернетыку.

Адпаведныя семiнары ў нашым iнстытуце вядуцца з яго заснавання ў 1997 годзе, але мы вучылi i дагэтуль — з 1992 ва ўласнай Лабараторыі іерархічных многаўзроўневых сістэм, адзінай недзяржаўнай навуковай установе ў Беларусі ў дакладных навуках. А яшчэ раней — з 1983 года ў ІТК АН БССР.

Мы ладзiлi cемiнары для студэнтаў з iншых унiверсiтэтаў: БДУ, БНТУ — рыхтавалi з ix прафесiяналаў. Гэта была падрыхтоўка маладых людзей, якiя ўжо атрымлiвалi вышэйшую адукацыю, але мы адразу ставiлi задачу мець уласную навучальную базу. Аднак з гэтым былi арганiзацыйныя i заканадаўчыя цяжкасцi.

В.Б.: — Патрэбныя вялiчэзныя сродкi, каб стварыць свой уласны ўнiверсiтэт з поўным цыклам матэматычнай адукацыi. Нават дзяржава не мае такiх праграм, i таму адзiнае выйсце было — зрабiць гэта з дапамогай iншых навучальных устаноў, якiя пагодзяцца ўдзельнiчаць у гэтай праграме.

— Нiводная з беларускiх навучальных устаноў не пагадзiлася?

А.Р.: — У нас была iдэя выкладаць на беларускай мове. Нiводны ўнiверсiтэт не хоча гэтага рабiць — яны ў гэтым не зацiкаўленыя.

— Да каго вы звярталiся з такой прапановай?

В.Б.: — Можа вы ведаеце хоць адзiную беларускую вышэйшую навучальную ўстанову, дзе ажыццяўляецца поўны цыкл адукацыi на беларускай мове? Але ж нам гэткiя невядомыя.

П.Б.: — Такiя звароты былi. Толькi рабiлiся яны не ад iмя нашага «Інстытута матэматыкі і кібэрнэтыкі».

З пачатку 90-х гадоў я ведаю некалькi аргкамiтэтаў па стварэннi беларускага ўнiверсiтэту, якiя ў тым лiку разглядалi пытанне заснавання беларускамоўнага факультэту дакладных навук i iнфармацыйных тэхналогiй. Яны рэгулярна звярталiся ў мiнiстэрствы, рабiлi спробы стварыць такi ў icнуючых унiверсiтэтах. Наколькi я памятаю, нейкi кароткi час у педагагiчным унiверсiтэце нават iснавала беларускамоўная плынь па iнфармацыйных тэхналогiях — але яна была зачынена.

Калi было б можна, мы дамаўлялiся б з беларускiмi ўнiверсiтэтамi i прынеслi б iм нашыя iнавацыйныя курсы. Аднак, на жаль, уключыць перадавыя навуковыя напрацоўкi,— а вы ведаеце, што ў iнфармацыйных тэхналогiях жыццёвы цыкл iнавацый вельмi кароткi, i кожныя 3-4 гады iнструментарый неабходна цалкам аднаўляць — у межах традыцыйных унiверсiтэтаў вельмi цяжка. Яны не ў стане аператыўна змяняць праграму ў адпаведнасцi з патрэбамi галiны, таму гэта заўсёды робiцца паўафiцыйна — i студэнты вымушаныя давучвацца самi.

Зыходзячы з таго, што праграму трэба аднаўляць, але зрабiць гэта цяжка, а таксама з таго, што ўнiверсiтэты адмовiлiся весцi навучанне па-беларуску, было вiдавочна, што адчынiць адукацыйную ўстанову ў Беларусi будзе немагчыма.

— Наколькi цяжка было дамовiцца з украiнскай навучальнай установай аб стварэннi на яе пляцоўцы беларускамоўнага фiлiялу?

П.Б.: — Не так цяжка, як у Беларусi. Увесь гэты час мы кантачылi недзе з 10 ўнiверсiтэтамi, i 3 з iх адразу згадзiлiся. Асноўнай праблемай украiнскiх прыватных ВНУ аказалася змена пакаленняў: iх рэктары-заснавальнiкi цяпер не маюць сiлаў займацца новымi складанымi пытаннямi, развiваць сваю навучальную ўстанову. Таму дэканы ўнiверсiтэтаў давалi згоду, напрыклад, на знiжку аплаты для беларусаў, але правесцi яе праз рэктарат яны не маглi. У вынiку мы дамовiлiся з тым рэктарам, якi быў маладзейшы. Увесь працэс пошукаў i перамоў заняў 9 месяцаў.

Мы не стваралі аніякага філіялу: мы прапанавалі i ўзгаднілі беларускамоўнае навучанне ва Ўкраiне i на іх базе.

— Цi было запатрабавана навучанне ва Ўкраiне сярод беларускай моладзi?

П.Б.: — Так, было. Абiтурыентаў звярталася шмат, але ў нас былi даволi жорсткiя патрабаваннi, таму студэнтаў атрымалася не так ужо i многа.

— Вы праводзiлi iспыты?

П.Б.: — Не, у нас былi толькi сумоўi. Выкладчык ужо праз 5 хвiлiн размовы ведае, хто перад iм, так што патрэбы ладзiць экзамены не было. Мы набралi слухачоў рознага ўзроўню, бо асноўнае наша патрабаванне — гэта здольнасць да навучання.

А.Р.: — Я хачу яшчэ дадаць: мы часам называем iх студэнтамi, але ж яны студэнты ва Ўкраiне, у Беларусi яны былi слухачамi. I мы iх фактычна кансультавалi, а яны ездзiлi ва ўкраiнскi ўнiверсiтэт здаваць звычайныя сесii, бо яны вучылiся на завочным аддзяленнi.

П.Б.: — Так, гэта важна: справа ў тым, што беларускiя студэнты паступалi на завочнае аддзяленне ў замежны ўнiверсiтэт, i таму адукацыя вялася ў замежнай ВНУ. Але акрамя таго «Iнстытут» у межах сваёй задачы стварыць навуковае асяроддзе, арганiзоўваў лекцыi, семiнары i кансультацыi — публiчныя i бясплатныя. Ix было прасцей арганiзаваць, чым штосьцi рэгiстраваць i весцi платную дзейнасць. Акрамя таго, іх наведвалі і іншыя слухачы, студэнты іншых універсітэтаў. І наадварот: не ўсе студэнты беларускай плыні ва Ўкраіне наведвалі кансультацыі ці лекцыі. Некаторыя вучыліся самастойна.

— Мiж тым Камiтэт дзяржкантролю абвiнавачвае вас у незаконнай прадпрымальнiцкай дзейнасцi.

П.Б.: — Мы нiчым такiм не займалiся: прадпрымальнiцкай цi адукацыйнай дзейнасцi ў Беларусi не вялося — мы вялi асветную дзейнасць. Яна не патрабуе лiцэнзii па кодэксе аб адукацыi. А ўкраiнскi ўнiверсiтэт вёў завочнае навучанне выключна на тэрыторыi Ўкраіны i дзейнiчаў у адпаведнасцi з украiнскiмi законамi.

— Кансультацыi былi бясплатнымi, але ж цi аплачваў украiнскi iнстытут працу беларускiх выкладчыкаў?

П.Б.: — Калi мы паглядзелi, колькi можна атрымаць i колькi трэба за гэта пабегаць па канторах, то лектары вырашылi, што будуць працаваць бясплатна.

— Чаму вы працуеце без аплаты?

В.Б.: — Каб захаваць i развiць беларускую навуковую матэматычную думку, якая знаходзiцца ў заняпадзе i не выкарыстоўваецца на практыцы. Калi яе не развiваць, то проста беларуская навука загнецца.

П.Б.: — Абсалютна слушна! Нам патрэбнае развiццё, i паколькi гэтае развiццё не забяспечваецца дзяржавай, значыць мы павiнны зрабiць гэта самi, або гэтага не будзе ўвогуле.

— У мiнулым годзе вас выклiкалi ў фiнансавую мiлiцыю. Чым скончылася справа?

П.Б.: — Нас не проста выклiкалi — гэта былi сапраўдныя «маскi-шоў»: тры брыгады адначасова ў трох кропках Мiнска ўварвалiся ў клас на лекцыю, а таксама на кватэры да мяне i аднаго з маiх калегаў. У «аперацыi» было задзейнiчана чалавек 30 мiлiцыi. Яны зрабiлi ператрус, канфiскавалi ў нас камп’ютарную тэхнiку, праектар, якiя нам не аддалi да гэтага часу.

Зразумела, на ўсiх прысутных склалi пратаколы на месцы, схапiлi пару чалавек слухачоў; мяне, iх, а таксама двух маiх калегаў павезлі ў Мінскі міжраённы аддзел Дэпартамэнту фінансавых расследаванняў Камітэта дзяржкантролю на вуліцы Петруся Броўкі. Праз некалькi гадзiн яны ўбачылi, что мы людзi законапаслухмяныя, i вымушаныя былi нас адпусцiць, але пачалi вялiкую праверку.

— Сёння ў адносiнах да вас вядзецца пераслед?

П.Б.: — Пасля таго, як усiх, каго толькi маглi, па 2 разы прагналi праз аддзел Дэпартамэнту фінансавых расследаванняў Камітэта дзяржкантролю, нас больш не турбавалi. I нават пра тое, што заведзеная крымiнальная справа, мы даведалiся з прэсы.

— Вы звярталiся па тлумачэннi наконт гэтай справы?

А.Р.: — Да мiнулага тыдня яны не заводзiлi крымiнальнай справы ўвогуле, трактавалi гэта як звычайную праверку дзейнасцi. I калi не заводзiцца справа, то тады i нiякiх зваротаў рабiць немагчыма, таму што няма справы — няма падставы звяртацца па тлумачэннi.

П.Б.: — Так, гэта было слушна да мiнулай серады: нiякай справы не было — рабiлася праверка. У чацвер ужо была апублiкавана iнфармацыя, што справа заведзена, толькi незразумела, супраць каго. Я ўсю пятнiцу спрабаваў знайсцi канцы, але так i не дасягнуў поспеху.

— Што вам iнкрымiнуюць?

П.Б.: — Пакуль што нi мне, нi маiм калегам, супраць якiх праводзiлася праверка — гэта Зміцер Канаплянікаў i яго жонка Таццяна Тоўсцік, — нiчога не было паведамлена. Так спяшалiся выдаць iнфармацыю ў прэсу, а нам нiчога не сказалi.

— Упершыню аб тым, что «аператыўнікі прыкрылі дзейнасць ВНУ, якая працавала нелегальна», паведамiлi яшчэ ў мiнулым годзе — 20 красавіка, — калi выйшаў сюжэт у перадачы «Зона Х» на тэлеканале «Беларусь-1»…

П.Б.: — Гэтыя навiны вельмi падобныя тэкстам. Мы нават спачатку думалi, што гэта iнфармацыйная качка, паўтор мiнулагодняга ўкiду, бо яшчэ тады пры рэдагаваннi тэкстаў было зроблена шмат недарэчных памылак.

Тым не менш у мiнулым годзе ў Камiтэце дзяржкантролю не рызыкнулi зрабiць абвiнавачанне. Сёлета фактаў у iх не больш.

Фота: Вольф Рубінчык (Мінск, жнівень 2016)

— «Нiхто з навучэнцаў не атрымаў дыплом. Тых, хто распачаў вучобу 3 гады таму, пакiнулi на другi год навучання на другім курсе, з адпаведнай даплатай за навучанне», — паведамляе прэс-служба Камiтэта. Як вы можаце пракаментаваць гэтую заяву?

П.Б.: — Па-першае, курс навучання ва ўнiверсiтэце складае 4 гады, але нiхто са студэнтаў яшчэ не правучыўся там столькi — яны распачалi навучанне 3 гады таму. Адпаведна нiхто з iх не мог атрымаць дыплом.

Па-другое, як вы ведаеце, у заходнiх унiверсiтэтах — у той жа Францыi цi Нямеччыне — ёсць стандартная практыка: калi хочаш, ты можаш засвоiць за год некалькi гадавых курсаў. I наадварот, калi ты не спраўляешся з праграмай, ты можаш праходзiць адзiн курс некалькi гадоў. Мы рэалiзавалi тую ж сiстэму прыстасавання ўнiверсiтэта да магчымасцяў чалавека. Трое студэнтаў спрабавалі вучыцца паскорана, на жаль, ніхто з іх не справіўся з такім аб’ёмам. Іншыя, шасцёра, з розных прычын скарысталіся магчымасцю правучыцца два гады на другiм курсе. Цяпер яны паспяхова вучацца на трэцім.

— Якiя ў iх умовы навучання?

А.Ц.: — Я адкажу за ўciх. Мы, студэнты, прыязджаем у Роўна двойчы на год на двухтыднёвыя сесіі. Ва ўнiверсiтэце штодня праводзяцца па 4-5 пар, нават па суботах. Універсітэт мае некалькі вучэбных карпусоў у горадзе, а таксама некалькі інтэрнатаў, дзе можна жыць на час сесіі.

У стасунках з кіраўніцтвам універсітэта адчуваецца павага да студэнтаў як да паўнапраўных партнёраў. Рэктар асабіста сустракаецца з намі, распытвае пра праблемы і пажаданні, часта праблемы вырашаюцца тут жа ў адкрытай размове. У той самы час гэта сапраўднае навучанне — ніхто «аўтаматам» залік не атрымлівае. Былі студэнты, якія спадзяваліся на лёгкае атрыманне дыплома, але рэальнасць усё хутка паставіла на месца. Пры гэтым трэба сказаць, што ўкраінцы дастаткова лаяльна ставяцца да студэнтаў з Беларусі, ідуць насустрач ва ўсіх пытаннях, у тым ліку вучэбных.

Таксама хачу адзначыць, что для беларускiх студэнтаў дзейнічае знiжка: мiнімальная аплата за навучанне замежнікаў ва Ўкраіне складае 1 тысячу даляраў на працягу перыяду навучання, а беларускiя студэнты вучацца за 600.

— Чаму выкладанне вядзецца выключна на беларускай мове?

А.Р.: — Асабiста мяне гэта натхняе. Гэта тое, што дае нейкi драйв, нейкi стымул. Проста чытаць лекцыi па-расейску я магу ў любым iснтытуце — але ж гэта не цiкава.

Я пiсаў падручнiкi на беларускай мове, складаў беларуска-польскi матэматычны тэрмiналагiчны слоўнiк — i пагадзiўся нават бясплатна ладзiць навучанне для студэнтаў.

В.Б.: — Я магу яшчэ дадаць, што беларуская мова, на жаль, сёння недаацэненая як вельмi эфектыўны бiзнес-iнструмент. Але ж справа ў тым, што на нашай мове лёгка знаходзiць узаемапаразуменне i з палякамi, i са славакамi, i з украiнцамi — нам амаль не патрэбныя перакладчыкi. У асяроддзi, дзе жыве 110 мільёнаў славян, беларуская мова мае вялiчэзны камерцыйны патэнцыял, але гэта амаль нiкiм не заўважаецца — i шкада. Нашую мову трэба выкарыстоўваць па максiмуму.

П.Б.: — Валерый кажа пра стварэнне IТ-класцеру з суседнiмi краiнамi: украiнцы, палякi, славакi ўтвараюць для нас вялiзнае заплечча, на якое мы можам абаперцiся. I таму беларуская мова мае патэнцыял зусiм не меншы, чым тая ж расейская мова, цi, напрыклад, мова хiндзi.

Ёсць яшчэ некалькi прычын. Агульнавядома, что выбух навук у 18-19 стагоддзях адбыўся з-за таго, што навука перайшла з чужой лацiнскай мовы на нацыянальныя.

Праграмiсты мяне зразумеюць: на любым жалезе свой код выконваецца ў 5-10 разоў хутчэй, чым эмуляцыi любога другога кода — гэтак жа i з мовай.

В.Б.: — Даследчыкі біялагічных нейрасетак устанавілі, што інтэлект у першыя 5 год жыцця дзiцяцi развіваецца на 30-40% эфектыўней пры навучанні менавіта на роднай нацыянальнай мове. Структура нейронаў і бялкоў адаптуецца да характэрных сігналаў і ўзбуджэнняў, і замацуецца генетычна. Бо гэта дае выйгрыш у жыцці. І не варта гэтым рызыкаваць. Вунь габрэі ўжо ўсе перайшлі на свой чатырохтысячагадовы іўрыт — і мы бачым выбух ізраільскіх стартапаў у біялогіі і ІТ.

П.Б.: — Калi японцы вядуць навуковае даследаванне, яны заўсёды публiкуюць вынiкi на дзвюх мовах: па-ангельску i па-японску, але па-японску яны выдаюць крышку больш iнфармацыi. I гэта правiльная стратэгiя паводзiнаў для любой дзяржавы.

В.Б.: Мы не супраць кагосьці — мы за беларускасць. Да таго ж мы ўпэўненыя, што беларускамоўныя высокакваліфікаваныя кадры меней схільныя да ад’езду за мяжу, бо ім вельмі падабаецца быць беларусамі ў беларускамоўным асяроддзі.

— Якi лёс беларускай праграмы сёння?

П.Б.: — Пасля ператрусаў мы вырашылi афiцыйна закрыць беларускую праграму: студэнты ўжо амаль год афiцыйна вучацца на ўкраiнскай мове. Але ўсе курсы лекцый i матэрыялы, якiя распрацаваны iнстытутам за тры гады, перададзеныя для агульнага доступу пад адкрытай лiцэнзiяй.

— Як гэта ўспрынялi самi навучэнцы?

П.Б.: — Студэнты ўспрынялi гэта неадназначна: для некаторых было вельмi важна, што заняткi i выкладанне вялося па-беларуску. Але я прасiў iх не кiдаць, нiхто амаль не сышоў — групы захавалiся.

А.Ц.: — Мы ўжо ўбачылi, што ўкраiнская мова цалкам даступная — пасля двухтыднёвай сесii многiя з нас нават ўжо маглi размаўляць па-ўкраiнску. З памылкамi, канешне, але ўкраiнцы за памылкi не б’юць.

Крыніца

Апублiкавана 20.03.2018 14:41