Tag Archives: Вацлав Ластовский

А. Сидоревич о Самуиле Житловском

(перевод с белорусского внизу)

* * *

Анатоль Сідарэвіч

Яны былі першыя. Самуіл Жытлоўскі

04 чэрвень 2017, 13:09

Самуіл Жытлоўскі

Жытлоўскі Самуіл Яўсееў. Нарадзіўся 30.09.1870 у Віцебску. Дата і месца сьмерці невядомыя.

Зь вялікай сям’і Жытлоўскіх самым знакамітым стаў старэйшы зь дзяцей, Хаім. Яму дзед Шнэур-Залман, чый партрэт пісаў сам Ю. Пэн, сказаў, што сацыялізм не пярэчыць габрэйскім законам. І ўнук стаў вядомым сацыялістам, аўтарам шэрагу працаў у нацыянальным пытаньні. Без артыкулу пра яго не абыходзіцца ніводная габрэйская энцыкляпэдыя. Менавіта Хаім, які на пачатку 1920-х жыў у Злучаных Штатах, рэкамэндаваў кандыдатуру свайго брата Самуэля для працы ў структурах БНР.

Бацька братоў Жытлоўскіх, Яўсей, якога называлі таксама Іосіфам (Восіпам), гандляваў лесам. Пачынаў сваю справу ён ва Ўшачах, затым пераехаў у Віцебск, дзе ў 1890-х узначальваў габрэйскую грамаду. Сын яго Самуіл, як і належала хлопчыкам, перш вучыўся ў хэйдары, а потым бацька адправіў яго ў Аляксандраўскае рэальнае вучылішча ў Смаленску, дзе выкладалі і асновы камэрцыйных навук. Акрамя камэрцыі, Самуіл вывучаў права (быў вольным слухачом у Маскоўскім унівэрсытэце) і музычнае мастацтва. У1899 ён скончыў Маскоўскую кансэрваторыю па клясах скрыпкі і тэорыі музыкі.

Вярнуўшыся ў Віцебск, выкладаў музыку і разам зь сястрою Розай-Рахільлю (раяль) ды зубным лекарам Эфронам (віялянчэль) наладжваў канцэрты, стаў заснавальнікам таварыства аматараў прыгожых мастацтваў у горадзе. Заняткі музыкай спалучаў з заняткамі камэрцыяй і дабрачыннай дзейнасьцю. У 1909 ці то ў 1910 пераехаў у Маскву. Як і ў Віцебску, у Маскве таксама вёў актыўную грамадзкую дзейнасьць.

Бальшавіцкі пераварот змусіў яго пакінуць «першапрастольную» і рушыць на захад — у Вільню, а потым у Коўна.

У нас няма дакладных зьвестак, калі Жытлоўскі пачаў працаваць у кабінэце В. Ластоўскага. Вядома, што 18.03.1921 А. Цьвікевіч называў яго намесьнікам міністра фінансаў БНР. З архіўных матэрыялаў вядома таксама, што прынамсі ў верас.—кастр. 1921 Жытлоўскі выконваў абавязкі міністра гандлю і прамысловасьці. І вядома таксама, што з сак. 1921 ён займаў пасаду міністра нацыянальных меншасьцяў БНР. У сувязі з гэтым прызначэньнем К. Езавітаў пісаў з Рыгі, што Жытлоўскага, каб ня крыўдзіліся беларускія палякі і расейцы, лепш было б прызначыць не міністрам нацыянальных меншасьцяў, а міністрам «Жыдоўскіх спраў» і міністрам фінансаў. У нечым Езавітаў меў рацыю, бо новаму міністру найбольш даводзілася працаваць з габрэямі. І сам Жытлоўскі ў канцы 1921 у лісьце да Ластоўскага прызнаваўся, што яму даводзілася тараніць многа сьценаў, але самай цьвёрдай для яго стала габрэйская. І гэта нягледзячы на тое, што зь першых крокаў і Рада, і Ўрад БНР рабілі усё ад іх залежнае, каб палагодзіць беларуска-габрэйскія адносіны. І нягледзячы на тое, што ў трэцюю гадавіну абвяшчэньня незалежнасьці Рэспублікі Жытлоўскі падпісаў беларуска-габрэйскі акт з 7 пунктаў, якім вызначаліся прынцыпы супрацы двух народаў у дэмакратычнай Беларусі.

Яму давялося шмат езьдзіць. Улетку 1921 у Бэрліне ён сустракаўся з былым міністрам фінансаў Украіны Х. Бараноўскім, у Нюрнбэргу засноўваў Літоўска-беларускі таварны банк (які лёс гэтага праекту, невядома), у верас. ён выехаў у Карлсбад на XII кангрэс сіяністаў. Ён ставіў перад сабой задачу пераканаць сусьветнае габрэйства дапамагчы Ўраду БНР у яго барацьбе за незалежную Беларусь. Ён падрыхтаваў адпаведны даклад кангрэсу, актыўна працаваў з прэсай, прыцягнуў на дапамогу выдатнага габрэйскага пісьменьніка, шклоўца З. Шнэура, зацікавіў беларускай справай клясыка габрэйскай літаратуры, былога вучня Валожынскага ешыбота Х. Н. Бяліка… Але ці можна было спадзявацца на посьпех пасьля таго, як у Рызе быў падпісаны пакт аб падзеле Беларусі?

Можна прачытаць, што Жытлоўскі пайшоў у адстаўку разам з кабінэтам Ластоўскага (20.05.1923). Аднак сваю прабеларускую дзейнасьць ён не спыняў і пасьля адстаўкі. У кастр. 1923 газэта «Dzennik Gdański» пісала, што аселы ў Данцыгу Жытлоўскі вядзе антыпольскую і антыбальшавіцкую прапаганду. Газэта адзначала, што Жытлоўскі хоча найперш зьвярнуць увагу Захаду на габрэйскія пагромы ў Польскай Рэспубліцы і імкнецца да ўтварэньня Беларускай дзяржавы. «Dzennik Gdański» спадзяваўся, што ўлады вольнага гораду Данцыгу не дадуць Жытлоўскаму заснаваць свой офіс і весьці «антыпольскую прапаганду».

У 1924 «органы» занесьлі прозьвішча Жытлоўскага ў сьпіс дзеячаў «белорусского националистического движения». У ім адзначалася, што ў 1920 Жытлоўскі прадстаўляў габрэйскія арганізацыі на «белорусском контрреволюционном политическом совещании», а таксама быў сябрам Беларускага эканамічнага бюро ў Празе. Гэтыя моманты зь біяграфіі Жытлоўскага дасьледчыкам яшчэ трэба будзе вывучыць. Як і высьветліць нарэшце далейшы ягоны лёс. Пакуль жа лічыцца, што Жытлоўскі мог выехаць на Захад і што дапамог яму ў гэтым брат Хаім.

* * *

04 июня 2017 г., 13:09

Анатоль Сидоревич

Они были первыми. Самуил Житловский

Самуил Житловский

Житловский Самуил Евсеевич. Родился 30.09.1870 в Витебске. Дата и место смерти неизвестны.

Из большой семьи Житловских самым знаменитым стал старший из детей, Хаим. Ему дед Шнеур-Залман, чей портрет писал сам Юдель Пэн, сказал, что социализм не противоречит еврейским законам. И внук стал известным социалистом, автором ряда работ по национальному вопросу. Без статьи о нем не обходится ни одна еврейская энциклопедия. Именно Хаим, который в начале 1920-х гг. жил в Соединенных Штатах, рекомендовал кандидатуру своего брата Самуэля для работы в структурах БНР.

Отец братьев Житловских, Евсей, которого звали также Иосифом (Осипом), торговал лесом. Начинал свое дело он в Ушачах, затем переехал в Витебск, где в 1890-х возглавлял еврейскую общину. Сын его Самуил, как и надлежало мальчикам, сначала учился в хедере, а потом отец отправил его в Александровское реальное училище в Смоленске, где преподавали и основы коммерческих наук. Помимо коммерции Самуил изучал право (был вольнослушателем в Московском университете) и музыкальное искусство. В 1899 г. он окончил Московскую консерваторию по классам скрипки и теории музыки.

Вернувшись в Витебск, преподавал музыку и вместе с сестрой Розой-Рахилью (рояль) и зубным врачом Эфроном (виолончель) устраивал концерты, стал основателем городского общества любителей изящных искусств. Занятия музыкой сочетал с занятиями коммерцией и благотворительной деятельностью. В 1909 или 1910 г. переехал в Москву. Как и в Витебске, в Москве также вел активную общественную деятельность.

Большевистский переворот вынудил его оставить «первопрестольную» и двигаться на Запад – в Вильно, а потом в Ковно (ныне Вильнюс и Каунас – belisrael.info.).

У нас нет точных сведений о том, когда Житловский начал работать в кабинете В. Ластовского. Известно, что 18.03.1921 А. Цвикевич называл его заместителем министра финансов БНР. Из архивных материалов известно также, что по крайней мере в сентябре-октябре 1921 г. Житловский исполнял обязанности министра торговли и промышленности. И известно также, что с марта 1921 г. он занимал должность министра национальных меньшинств БНР. В связи с этим назначением К. Езовитов писал из Риги, что Житловского, чтобы не обижались белорусские поляки и русские, лучше было бы назначить не министром национальных меньшинств, а министром «Еврейских дел» и министром финансов. В чем-то Езовитов был прав, т. к. новому министру более всего приходилось работать с евреями. И сам Житловский в конце 1921 г. в письме к Ластовскому признавался, что ему приходилось таранить много стен, но самой твердой для него стала еврейская. И это несмотря на то, что с первых шагов и Рада, и правительство БНР делали всё от них зависевшее, чтобы улучшить белорусско-еврейские отношения. И несмотря на то, что в третью годовщину объявления независимости Республики Житловский подписал белорусско-еврейский акт из 7 пунктов, которым определялись принципы сотрудничества двух народов в демократической Беларуси.

Ему приходилось много ездить. Летом 1921 г. в Берлине он встречался с бывшим министром финансов Украины Х. Барановским, в Нюрнберге учреждал Литовско-белорусский товарный банк (какова судьба этого проекта, неизвестно), в сентябре он выехал в Карлсбад на ХII конгресс сионистов. Он ставил перед собой задачу убедить всемирное еврейство помочь правительству БНР в его борьбе за независимую Беларусь. Он подготовил соответствующий доклад для конгресса, активно работал с прессой, привлек на помощь выдающегося еврейского писателя, шкловца З. Шнеура, заинтересовал белорусским делом классика еврейской литературы, бывшего ученика Воложинской иешивы Х. Н. Бялика… Но можно ли было надеяться на успех после того, как в Риге был подписан пакт о разделе Беларуси?

Можно прочитать, что Житловский ушел в отставку вместе с кабинетом Ластовского (20.05.1923). Однако свою пробелорусскую деятельность он не прекращал и после отставки. В октябре 1923 г. газета «Dzennik Gdański» писала, что осевший в Данциге Житловский ведет антипольскую и антибольшевистскую пропаганду. Газета отмечала, что Житловский хочет прежде всего обратить внимание Запада на еврейские погромы в Польской республике и стремится к созданию Белорусского государства. «Dzennik Gdański» надеялся, что власти вольного города Данцига не дадут Житловскому учредить свой офис и вести «антипольскую пропаганду».

В 1924 г. «органы» занесли фамилию Житловского в список деятелей «белорусского националистического движения». В нем отмечалось, что в 1920 г. Житловский представлял еврейские организации на «белорусском контрреволюционном политическом совещании», а также был членом Белорусского экономического бюро в Праге. Эти моменты из биографии Житловского исследователям еще нужно будет изучить. Как и прояснить, наконец, дальнейшую его судьбу. Пока же считается, что Самуил Житловский мог выехать на Запад, и что помог ему в этом брат Хаим.

Опубликовано 04.06.2017  21:08

«ЗНАТАКІ»

(паводле артыкула: Смілавіцкі Л., Шыбека З. Беларуская юдаіка: праблемы станаўлення і перспектывы развіцця // Маладосць (Мінск). № 4, 2016. С. 104–109).

Спачатку будзем прыводзіць урыўкі з артыкула ваяўнічых дылетантаў спецыялістаў па беларускай іудаіцы з Тэль-Авіўскага ўніверсітэта, потым – «вясёлыя карцінкі».

  1. Як этнацэнтрызм замінаў беларускім гісторыкам дакранацца да яўрэйскай тэматыкі

Glupstva1

М. Доўнар-Запольскі (1867–1934) – найбольш самавіты гісторык з траіх названых. У 1925–26 гг. ён працаваў у БДУ, потым быў вымушаны з’ехаць у Маскву – іменна праз тых, каму карцела падагнаць яго працу пад «ізмы». Рукапіс яго працы «История Белоруссии», падрыхтаванай у пачатку 1920-х, дзесяцігоддзямі ляжаў у архіве. Пасля перабудовы праца была перакладзена на беларускую мову («Гісторыя Беларусі») і ў 1994 г. выйшла ў Мінску масавым тыражом (10000 экз.). Што ж, часопіс «Маладосць» прынамсі даў нам нагоду ўспомніць пра сумленнага даследчыка…

Dounar1 Dounar2 Dounar3 Dounar4 Dounar5

Ус. Ігнатоўскі (1881–1931, скончыў самагубствам) – гісторык больш палітызаваны. Былы эсэр, адзін са стваральнікаў Беларускай камуністычнай арганізацыі (1920), наркам земляробства (1920–1921), асветы (1921–1926), кандыдат у члены ЦК КПБ (1923-1924)… З Доўнарам-Запольскім яго лучыць хіба тое, што кніга праф. Ігнатоўскага «Кароткі нарыс гісторыі Беларусі» пасля 1926 г. таксама была паддадзена забыццю на доўгія гады. Перавыдана ў Мінску (1991) яшчэ больш масавым накладам.

Ihnat1 Ihnat2 Ihnat3 Ihnat4

В. Ластоўскі (1883–1938, расстраляны) – літаратар, палітык, папулярызатар беларускай гісторыі. Адзіны з траіх, каго насамрэч мажліва менаваць «этнацэнтрыстам». У яго кампілятыўнай «Кароткай гісторыі Беларусі» (1910) пра яўрэяў («жыдоў») гаворыцца мала, аднак усё ж ёсць фраза пра ўзяцце Полацка Іванам Грозным у 1563 г.: «Цар Іоан прыказаў хрысьціць усіх жыдоў, а тых, каторые спрацівяцца, тапіць у Дзьвіне». (Гросмайстар Барыс Гулько чамусьці мяркуе, што гэта адбылoся не ў беларускім Полацку, а ў польскім Плоцку.)

І пазней В. Ластоўскі як мінімум «дакранаўся» да яўрэйскіх тэм. У «Мы яшчэ тут!» № 34 (люты 2008) прыведзена яго зацемка 1918 г. «Назова Беларусі па-жыдоўску»:

У жывой мове, як і ў старых друках, Беларусь па-жыдоўску называецца “Rajsen”. Цікава, што пад найменнем “Rajsen” жыды разумеюць не толькі цэнтральную Беларусь, але і найдалей на ўсход і захад высунутыя беларускія акраіны, як заходнепаўночную часць Чарнігаўшчыны і Смаленшчыны ды Беласточчыну. Тэрыторыя “Rajsen”, уласціва Беларусь, займае выдатнае месца ў гісторыі духовага жыцця ўсходнееўрапейскіх жыдоў. Згэтуль выйшлі найслаўнейшыя імёны жыдоўскіх тэолагаў і талмудзістаў, з Магілёўшчыны чэрпаў духовае цяпло хасідызм, а валожынскія духоўныя жыдоўскія школы выдавалі найбольш паважаных за вучонасць паміж жыдамі ўсёй Еўропы рабінаў. Вільня па сягонняшні дзень друкуе Талмуд і шмат кніг для жыдоў усяго Старога і Новага свету.

У «Выбраных творах» Вацлава Ластоўскага (Мінск: Беларускі кнігазбор, 1997) прыведзены яго ўспамін сярэдзіны 1920-х гг. пра беларускіх сялян канца ХIХ ст., дзе, у прыватнасці, сказана:

Адношанне да жыдоў у сялянства было пратэкцыянальна-грэблівае. Селянін цаніў у жыдзе яго практычнасць і ўменне прыспасобіцца да жыцця, што называў “хітрасцю”, ахвотна ішоў да яго радзіцца ў трудным палажэнні і меў больш веры да яго рад, чым да рады інтэлігента-хрысціяніна, але лічыў жыда ў істоце чымсьці ніжэйшым, горшым ад сябе. Расавай і наагул нянавісці ў стасунках між жыдамі і сялянамі не было, існаваў толькі глыбокі веравызнаўчы падзел і абустаронны рэлігійны фанатызм.

Нуль з трох – цудоўны працэнт пападанняў!

  1. 1932 і 1991 гг. – пераломныя даты?

Glupstva2

Абзацы з артыкула Мікалая Токарава «Вывучэнне культуры і гісторыі яўрэяў у Беларускай Акадэміі навук» (Беларусіка = Albaruthenica: Кн. 4… / Рэд. В. Рагойша, Г. Цыхун, З. Шыбека. Мінск: Навука і тэхніка, 1995).

Tokarau1 Tokarau2

Пункцік з бібліяграфічнага спісу «Литература по истории и культуре евреев Беларуси (1990–1997 гг.)» (Евреи Беларуси. История и культура. Вып. 1. / Сост. И. Герасимова (отв. ред.), Е. Киммель, Г. Рутман).

1990

  1. Пара б ужо сучбелліту пачаць цікавіцца яўрэйствам!

Glupstva3

Даведачка. У савецкі час пра яўрэяў і яўрэйства пісалі, між іншага, такія волаты беларускай літаратуры, як Янка Брыль, Васіль Быкаў, Змітрок Бядуля, Уладзімір Караткевіч, Аляксей Карпюк, Якуб Колас, Янка Купала, Міхась Лынькоў, Янка Маўр, Іван Мележ, Максім Танк. У постсавецкі перыяд «яўрэйскія тэмы» набылі яшчэ большую папулярнасць.

Лёгка назавем два тузіны сучасных літаратараў, хто ўводзіў у свае творы яўрэяў і/або апавядаў пра беларуска-яўрэйскія дачыненні (спіс, вядома, няпоўны): Святлана Алексіевіч, Лідзія Арабей, Уладзімір Арлоў, Вольга Бабкова, Фелікс Баторын, Алена Васілевіч, Міхаіл Галдзянкоў, Навум Гальпяровіч, Адам Глобус, Уладзімір Гніламёдаў, Зміцер Дзядзенка, Мікола Ільючык, Павал Касцюкевіч, Вячаслаў Лапцік, Яўген Ліпковіч, Уладзімір Някляеў, Дзмітрый Падбярэзскі, Cяргей Пятроў, Людміла Рублеўская, Андрэй Федарэнка, Андрэй Хадановіч, Мікола Чаргінец, Васіль Якавенка… А ці трэба забываць эмігрантаў, якія таксама належаць да беларускай літаратуры: Марат Баскін, Леанід Зубараў, Давід Шульман?..

Такі во прагноз на роўным месцы. Але пажылым дахтурам, будушчым рукавадзіцелям «Інстытута гісторыі яўрэяў Беларусі ў рамках Цэнтра вывучэння дыяспары пры Тэль-Авіўскім універсітэце», гэтаксама як юным чытачам «Маладосці», дазволена пра гэта і не ведаць 🙂

В. Р.

Апублiкавана 29 мая 2016  21:16