Tag Archives: фестиваль “ТЕАРТ”

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (23)

Другі тыдзень не сціхае кіпеш вакол ізраільскай прамовы ў Вярхоўнай Радзе Украіны. Ён быццам бы і глабальны (дзіды ламаюцца на розных кантынентах, фэйсбукі закіпаюць у тон мазгам), але ў той жа час не топавы, прынамсі ў Беларусі за ім мала хто сачыў. Таму – устаўлю свае дзве капейкі, балазе цяпер ёсць у нас такая манетка са сталі, пакрытай меддзю.

maneta1 maneta2

Украінска-яўрэйскія і, шырэй, украінска-ізраільскія адносіны заўсёды былі… не тое што канфліктнымі, а непрадказальнымі. Можа, справа ў тэмпераменце двух народаў. Як успамінаў энтузіяст «навядзення мастоў» Якаў Сусленскі пра сядзенне ў пермскім лагеры 1970-х: «З украінцамі мяне збліжала агульная рыса – эмацыйнасць. Дакладны разлік… мне зусім не ўласцівы. Помню, як бліскучы майстар складання скаргаў і заяў Міхаіл Макаранка (ён жа Гершковіч) абураўся, чытаючы заявы ўкраінцаў – “адны эмоцыі!” –а я “лавіў кайф”»

Кіно з узаемнымі папрокамі, груканнем у грудзі і размазваннем сопляў мы бачылі 30 год таму, калі ў Ізраілі судзілі Івана Дзем’янюка. Адны – найперш прадстаўнікі ўкраінскай дыяспары ў Амерыцы – на ўвесь свет гукалі «жыды нашых б’юць», другія (у тым ліку віцэ-спікер Кнесета) дзейкалі пра «спрадвечны антысемітызм» украінцаў.

Далей – болей. Анекдатычную гісторыю, якая сведчыць пра нягегласць многіх ізраільскіх чамаданаў дыпламатаў у канцы ХХ ст., расказаў былы пасол Ізраіля ў Беларусі Зэеў Бен-Ар’е:

У той час [пачатак 1990-х]… іменна да мяне звярнуліся з просьбай перакласці тэкст выступлення Вайса на ўкраінскую мову для распаўсюду сярод дэпутатаў, калі старшыня Кнэсета будзе прамаўляць да іх з трыбуны Рады. У прамове было месца, дзе пасля згадкі супольнай гісторыі ўкраінскага народу і вялізнай яўрэйскай абшчыны Украіны, а таксама падзякі ўкраінцам – Праведнікам народаў свету, гаварылася: “Разам з тым няможна забываць, што ўкраінскі народ у пэўнай частцы пайшоў за нацыстамі ў масавых забойствах яўрэяў”… Асобнік перакладу па дыппошце прыйшоў у маленькае ў той час ізраільскае прадстаўніцтва ў Кіеве ў вельмі памятым выглядзе, непрыдатным для ксеракапіявання. Кіраўнік прадстаўніцтва папрасіў мясцовую супрацоўніцу тэкст перадрукаваць. Яна не вельмі разбіралася ў палітычных нюансах, але змагалася за чысціню ўкраінскай мовы. Слова “частково”, ужытае мною, падалося ёй не вельмі мілагучным, і яна яго проста выкінула. Галава прадстаўніцтва ўкраінскай мовы не ведаў, тэкст не праверыў, у выніку ён быў памножаны. Як жа было ўкраінскім парламентарыям, слухаючы цурчэнне незнаёмага ім іўрыта з вуснаў высокага ізраільскага госця, чытаць у брашуры перад сабой, што ўкраінскі народ (выглядае, увесь) пайшоў за нацыстамі!

Зараз «цяжкасці перакладу» аднавіліся на новым узроўні. Чыноўнічкам, якія рыхтавалі прамову прэзідэнта Ізраіля Рубі Рыўліна 27.09.2016, цяжка было, відаць, праверыць, што Мар’іна Горка ў цэнтральнай Беларусі ніколі не адносілася да Украіны…

Але геаграфія тут усё ж не галоўнае. Вось асноўныя тэзісы, якія раскалолі аўдыторыю (найбольш алею ў агонь «падліў» першы):

  1. Блізу паўтара мільёна яўрэяў былі забіты на тэрыторыі сучаснай Украіны ў час Другой сусветнай вайны ў Бабіным Яры і ў многіх іншых месцах. Іх расстрэльвалі ў лясах, каля яроў і равоў, скідвалі ў братэрскія магілы. Многія з памагатых злачынцаў былі ўкраінцамі, і сярод іх асабліва вылучаліся байцы АУН, якія здзекваліся з яўрэяў, забівалі іх, у многіх выпадках выдавалі немцам.
  2. Нельга рэабілітаваць і ўслаўляць антысемітаў, ніякімі палітычнымі інтарэсамі не апраўдаць абыякавае маўчанне або няўцямнае мармытанне, калі ідзецца пра антысеміцкія структуры. Лідары краін, якія падзяляюць антысеміцкія, расісцкія і неанацысцкія погляды, ніколі не стануць жаданымі і паўнапраўнымі членамі сям’і народаў свету.
  3. Сёння Украіна паказвае свету новы твар. Украіна даказвае на справах, а не на словах сваё глыбокае імкненне да змен і дасканалення. Я захапляюся Украінай і яе дэмакратычным ладам, які яна ўвасабляе з гонарам, нягледзячы на выклік, што стаіць перад ёй у сферы бяспекі і эканомікі.

Дзе ж «крыўда для ўкраінскага народа», навошта крэслы ламаць? Пры ўсёй павазе да аднаго з кіраўнікоў Ваада Украіны і Еўраазіяцкага яўрэйскага кангрэса Іосіфа Зісельса, не разумею, чаму ён прасіў прабачэння за Рыўліна, ды яшчэ аргументуючы дзіўна: «Ніводзін суд у свеце не прызнаваў АУН або УПА арганізацыямі, якія здзяйснялі злачынствы». Па-першае, пра УПА – Украінскую паўстанцкую армію, сфармаваную пад канец 1942 г. – гаворкі ўвогуле не ішло (паглядзеў пераклад на англійскую, там таксама няма). Па-другое, i АУН – Арганізацыю ўкраінскіх нацыяналістаў – Рыўлін агулам не абвінавачваў, а казаў пра асобных яе прадстаўнікоў-«байцоў» (магчыма, лепей было ўжыць слова «актывістаў», бо да цкавання яўрэяў Украіны ў 1941 г. далучыліся цывільныя асобы, напрыклад, газетчыкі з «мельнікаўскага» крыла АУН). Па-трэцяе, юрыдычна-фармальны падыход (няма прысуду – няма абвінавачвання) не заўсёды спрацоўвае. На славутым працэсе ў Нюрнбергу не толькі АУН, а і вермахт не быў прызнаны злачыннай арганізацыяй – але хто зараз будзе адмаўляць, што нямецкія жаўнеры і афіцэры спрычыніліся да Шоа?

Прэзідэнта краіны, дзе цяпер жыве большасць яўрэяў свету, нехта ўспрымае як іхні «твар» – або нашага «спікера». У прынцыпе-та не зусім так (асабіста я не ўпаўнаважваў Рыўліна ехаць у Кіеў :)), але гэтым разам няма нічога страшнага, калі ён будзе так успрымацца. Наіўна выглядаюць спробы давесці, што Рыўлін выказаў «сваё прыватнае меркаванне». Пагатоў афіцыйныя асобы Украіны не раз прызнавалі саўдзел некаторых украінцаў (ясная рэч, не ўсяго народа) у знішчэнні яўрэяў. Годна выступіў, напрыклад, Пётр Парашэнка у Кнэсеце (снежань 2015 г.): «Як толькі з’явілася незалежная Україна, яе кіраўніцтва прынесла прабачэнні за злачынствы, здзейсненыя асобнымі ўкраінцамі ў гады Халакосту. Я, вядома ж, падзяляю пазіцыю першага Прэзідэнта Украіны Леаніда Краўчука. І раблю гэта ў парламенце яўрэйскай дзяржавы, перад дзяцьмі і ўнукамі ахвяр Халакоста».

Раней ва ўкраінскім палітыкуме крыўдавалі, што ізраільцы выпукляюць жахі і забываюцца на тых, хто ратаваў яўрэяў. Небеспадстаўна крыўдавалі… Дарэчы, прыблізна так, як некаторыя яўрэі 30-40-50 год таму трактавалі ўкраінцаў, беларуская лаўрэатка сёлета «абагульніла» палякаў, дый родную Украіну не пакінула ў спакоі. Але ў гэтым плане да прамовы Рыўліна не прычапіцца, ён казаў: «Слушна і тое, што [ва Украіне] было больш 2,5 тыс. праведнікаў народаў свету».

Крыху смешна, аднак і сумна было глядзець на апанентаў Рыўліна. Хіба самы «тытулаваны» з іх – Багдан Чэрвак, правадыр цяперашняй АУН, «па сумяшчальніцтве» – першы намеснік кіраўніка Дзяржаўнага камітэта тэлебачання і радыёвяшчання Украіны. Ён назваў прамову прэзідэнта Ізраіля «пляўком у душу ўкраінцам» і дадаў: «Звінаваціць АУН у Халакосце, ды яшчэ падчас парламенцкіх слуханняў з нагоды 75-годдзя трагедыі Бабінага Яру – значыць зняважыць украінскую нацыю… Просьба да ўкраінскіх яўрэяў. Пераканайце пана прэзідэнта, што чытаць маскоўскія газеты і глядзець расійскае тэлебачанне не толькі шкодна, але і непрыстойна». Няўжо ўкраінцам можна «прадаць» ідэю аб тым, што Рыўліну мала матэр’ялаў з «Яд ва-Шэма» (хоць бы гэтай кніжкі – стар. 36 і далей)? Пасля гэтай «парады» мой давер да дзяржаўных каналаў, кантраляваных Б. Ч., мякка кажучы, не вырас. Дарэчы, летась сфоткаў на будынку яго ведамства ў Кіеве шыльду з лозунгам «баронім інфармацыйную прастору»:

shylda2015

Па-мойму, журналістам увогуле і тэлевізійным у прыватнасці не варта займацца контрпрапагандай, бясконца пераводзіць стрэлкі на «пуйло Хуціна». Калі б Украіна аб’явіла Расіі поўнамаштабную вайну – іншая справа; ва ўмовах жа адносна мірнага Кіева лепей датрымлівацца прафесійных норм, даваць праўду, толькі праўду, нічога, акрамя… Каб служыць узорам для тых самых маскоўцаў. Зрэшты, як тая казала, «калі трэба тлумачыць, то не трэба тлумачыць».

Разумна адпісаўся ўкраінскі публіцыст/грамадскі дзеяч Павел Зуб’юк (02.10.2016): «Можна, вядома, спрачацца, ці члены арганізацыі, якая выдавала інструкцыі пра «прыязныя» і «варожыя» меншасці (прычым «варожыя» падлягалі вынішчэнню ў ходзе барацьбы за ўкраінскую дзяржаўнасць) сапраўды «асабліва вылучаліся» сярод іншых. Але тое, што АУН нават у 1942 г. прадаўжала настойваць на сваім «негатыўным стаўленні да жыдоў», сведчыць само за сябе». Неблагі і каментар аўтара часопіса «Foreign Policy» Бенджаміна Коэна (30.09.2016): «Словы Рыўліна маглі зачапіць або падацца бестактоўнымі тым, хто зацыклены на паказе толькі станоўчых вобразаў украінскай гісторыі, асабліва ў час, калі Украіна так шмат робіць для ганаравання ахвяр вайны. Аднак, калі Украіне выпала змагацца за ператварэнне ў дэмакратычнае грамадства, то яна мусіць сутыкацца з усімі бакамі сваёй гісторыі: станоўчымі, адмоўнымі і тымі, што паміж».

Пры ўсіх глупствах і пераходах на асобы добра тое, што дыскусія па гістарычных пытаннях у нашай паўднёвай суседцы cяк-так вядзецца… У Беларусі ж, выглядае, не так многа людзей, якіх цікавіць мінулае… Год таму выйшла кніга ізраільскага гісторыка Леаніда Рэйна «Каралі і пешкі» (мне выпала перакладаць яе з англійскай), дзе нямала гаворыцца пра ролю беларускіх калабарантаў у генацыдзе яўрэяў, але розгаласу яе з’яўленне амаль не выклікала. Названая кніга, выдадзеная ў арыгінале на пачатку 2010-х, далёкая ад дасканаласці: хапала ў ёй памылак і недагаворанасцей… Але, па-мойму, опус Рэйна мог бы даць штуршок шчыраму абмеркаванню агульнага мінулага.

rein bely

Вокладка кнігі Л. Рэйна; А. Белы рыхтуецца загнаць кол у магілу бел. нацызму

Прыпамінаецца дыскусія (?) пасля яшчэ больш спрэчнага артыкула беларускага «ліцвінскага» даследчыка і бізнэсоўца Алеся Белага, апублікаванага ў ізраільскай газеце «Мост» пад канец 2008 г. Алармізм аўтара («успышка нацызму ў Беларусі магчымая ў найбліжэйшы час») не выклікаў у мяне сімпатый тады, не выклікае і цяпер, аднак праблемы закраналіся важныя. Якая ж была рэакцыя ў тутэйшым сеціве? Прадказальная – збольшага абвінавачвалі А. Б. у супрацы з КДБ…

Магчыма, яшчэ вярнуся да тэмы дыялога пра падзеі даўніх гадоў, а зараз колькі словаў пра «культурку». Парадаваў тэатральны фестываль у Мінску «ТЭАРТ», хоць і выбраўся я толькі на адзін спектакль – «З жыцця насякомых» у памяшканні Рэспубліканскага тэатра беларускай драматургіі. Пачалося ўсё з таго, што ў касе не ўзяў білет, таптаўся ля ўваходу. Выйшла намесніца дырэктара Святлана К. і запрасіла сесці на прыстаўное крэсла – усяго за 8 BYN! Абяцала непаўторную энэргетыку ад яе цёзкі Бенькі – і дапраўды, энергетыкі ў вершах расійца Алейнікава пра мух, конікаў ды іншых кузурак было аж з каптуром. Гучалі раяль (Дар’я Мароз), скрыпка, тэрменвокс (Марыя Васільеўская) – нарэшце пачуў яго ўжывую. Спявала С. Бень, здаецца, не ў поўную сілу, але хапала гэгаў і забаўнай мультыплікацыі.

Мікалая Алейнікава чытаў у 90-х (нехта з аднакласнікаў прыносіў кніжку). Ды толькі цяпер, пасля ўмелай дэкламацыі «Жук-буржуй и жук рабочий гибнут в классовой борьбе!» я ўцяміў, што перажыць Сталіна ў паэта-абсурдыста шансаў было малавата. «Макар Свірэпы» – гэта вам не «Макар Друкар», эпігон Ведзьмака Лысагорскага. Пагартаўшы віртуальны зборнік, знайшоў у Алейнікава і цыкл «Жук-антисемит», які ў праграму не трапіў…

У цэлым спектакль – на вялікага аматара («канкрэтнай гісторыі няма, ёсць агульны стан, які працягваецца праз 14 нумароў, вершаў Мікалая Алейнікава»), ды галоўнае, што акцёрцы падабаецца, а гледачы на Беньку пойдуць 🙂

Вольф Рубінчык, г. Мінск

wrubinchyk[at]gmail.com

07.10.2016

Апублiкавана 8.10.2016  21:16