Tag Archives: еврейские танцы

Н. Голава пра яўрэйскія танцы (2)

Прывітанне, Хосідал, Сем-сорак – бывай, альбо Куды прыводзіць м̶я̶ч̶т̶а папулярызацыя

Другая частка

Першая частка гэтага лонгрыда пачалася з нядаўняга прыкладу «традыцыйных местачковых танцаў беларускіх яўрэяў», якія з паўсотні гамельчукоў, як пазначана ў артыкуле, «апантана танчылі некалькі гадзін».

Я ужо чаплялася да «яўрэйскасці» тых танцаў і, кажучы шчыра, уся першая цытата – лухта. А во колькасць людзей, зацікаўленых тэмай, выклікае павагу. Яны не баяцца гэта танчыць.

Добра помню, як гады два таму пад канец вечарынкі ў Верхнім горадзе ў Мінску тыя ж самыя музыкі, калі амаль усе танцоры ўжо разыйшліся, сціпленька зайгралі яўрэйскі танец Хору (на той момант – адзіны, які пасля барысаўскай вечарынкі «На жыдоўскай ноце» ўдалося «прасунуць» у суполку традыцыйных танцаў). Я і мая партнёрка пачалі танчыць, да нас далучыліся яшчэ некалькі танцораў у ланцужок. І тут пані мінская музыкантка, каторая сама і вучыла тую самую Хору, раптам зараўла: «Барысаўскія жыды, валіце ў свой Барысаў са сваімі жыдоўскімі танцамі і там іх танчыце! Хлопцы, грайце свае танцы! Навошта вы гэтыя граеце!». Далей там было пра тое, што не ўсіх жыдоў у печках спалілі. І ніхто не змог нічога сказаць. Датанчылі, я падзякавала пані за феерычную дэманстрацыю розуму і таленту і мы «звалілі» ў «свой Барысаў».

Танчым Булгар у Верхнім горадзе падчас нейкага беларускага танца, ніхто не крычыць на нас, 2019. Фотка Н. Бацілавай

Не стала б прыпамінаць гэты выпадак, бо даўно ўсё абмеркавалі з той пані, і ўсе ўсіх прабачылі. Каб не датычылася тая сітуацыя непасрэдна тэмы.

Я ўжо ўзгадвала пра пантаміму, што назіраецца, калі нехта спрабуе танчыць «па-яўрэйску». Мяркую, вы ведаеце гэтыя рухі, і рукі ўжо самі сагнуліся ў лакцях, пальчыкі пацягнуліся да камізэлькі, а калені трошачкі спружынілі. Яшчэ можна пайсці ўсім разам ў цэнтр кола і задраць рукі ўгару далонькамі наверх, потым пайсці назад і апусціць. Ведаем, танчылі. І нават калі ў той момант гарманіст будзе рваць мяхі, граючы не заюзаны фрэйлэхс Сем-сорак, а цікавы, запальны фрэйлэхс (у Беларусі ён зваўся рэдл). Нават калі гэта будзе не гарманіст, а скрыпач, і па пашпарце вы з ім «правільныя» яўрэі, усё роўна гэта ў вас не будзе яўрэйскі танец. (Yiddish Dance – напэўна, самая дакладная назва, падхопленая ў Ваймары.)

Сouple Bulgar, прывезены намі з Ваймара, танчаць две шыкоўныя пані з нашага Клуба. 2019, вечарынка пад Барысавам, фотка В. Цвірко.

Яўрэйскі танец звязаны з моўным жэстам. І гэта моцна адрознівае яго ад славянскага. Першае, што я пачула ў Ваймары на варкшопах па Хосідлу, – ты мусіш танчыць сваё адчуванне свету і выказвацца целам.

Пазнаць яўрэя можна па выразнай жэстыкуляцыі. А танец – гэта працяг размовы. І за дваццаць хвілін на «кірмашовым» майстар-класе ў натоўпе, які прапануе нам мадам папулярызацыя, немагчыма падгледзець і паўтарыць унікальны жэст, які з’яўляецца найважнейшым элементам танца. Ім трэба вучыцца размаўляць з дзяцінства, як і любой другой мовай, альбо шукаць асяродак і там даследваць сябе і свой жэст. Словы, быццам, даступныя ўсім аднолькава. Але акцэнт. Вакабуляр. Свае ўласныя думкі. Свой тэмперамент. Асабісты досвед сутыкнення з Сусветам. Я зараз дакладна пра містычны Хосідал, у якім, на маё адчуванне, раскрываецца сутнасць яўрэйскай танцавальнай традыцыі. Хосідал – гэта танец дарослых людзей. І не кожны музыкант зараз яго сыграе, і не кожны танцор яго замовіць музыканту. Бо тут справядлівае пытанне – аб чым будзем танчыць?

Дадам, што хосідал меў розныя функцыі і формы, з’яўляўся вясельным танцам, «танцам годнасці», яго танчылі ў гонар нявесты і як танец сватоў. Ёсць звесткі пра хосідал як танец рэбэ на заканчэнне Суботы. Больш падрабязна можна прачытаць у кнізе майго шаноўнага Танцмайстра, этнамузыколага і даследчыка клезмерскай традыцыі Вальтэра Зева Фельдмана (Walter Zev Feldman, «Klezmer: Music, History, and Memory»).

Аляксей Розаў (г. Масква), які выдатна грае і са сцэны, і для танцораў, вечарынка пад Барысавам, 2019, фоткі В. Цвірко

Канешне, Yiddish Dance – гэта і ланцужкі тыпу Хоры, Жока, Булгара, і вясёлыя кругавыя танцы, дзе не патрэбна такое глыбокае выказванне і настолькі выкшталцоны body language. Аднак не схаваеш жа манеру рухаў, міміку. І вось гэта і выдае цябе і тваю яўрэйскую натуру.

А зараз уявіце сабе, як было танчыць цягам дваццатага стагоддзя «па-яўрэйску», калі праз гэта можна было развітацца з жыццём. Зеў Фельдман узгадваў выпадкі, калі праз шмат год пасля вайны маладзейшыя атрымлівалі ад сталых людзей па руках, таму што жэстыкулявалі «як яўрэі». Дык у які андэграўнд трэба было схаваць сваю ідэнтычнасць, каб застацца жыць? І ці магчыма зараз выцягнуць гэта на свет Б-жы?

І адна справа – Халакост. Другая – наша савецкая рэальнасць. Адчула гэта, калі пачала тлумачыць іншым людзям пра яўрэйскі танец – і пабачыла, як цяжка бывае «адпусціць сваё цела». У якіх мы з ім стасунках?

Я нарадзілася, як і большасць тут, у савецкім грамадстве. У правінцыйным гарацкім асяродку, дзе з целам усё было складана. Маё – прымушалі апранаць у школьную форму і хадзіць маршавай калонай на савецкіх святах. Глядзець, як такія ж целы выконваюць нешта ў аднолькавых строях на сцэне і называюць гэта танцам. Танец – недзе паміж аэробікай розных формаў і ваенным парадам. Адзінае, дзе можна было падгледзець свабодны жэст – калі на сямейных святах танчылі дарослыя ў подпітку. Іхныя рухі былі вольныя і найбольш сапраўдныя. Але гэты маргінальны танец ніколі не даследваўся, і ўсё падобнае асацыятыўна ігнаруецца. (Я не параўноўваю Хосідал і «п’яныя» танцы, аднак для мяне абедзьве праявы азначаюць выхад за межы звыклага існавання.) І гэта яшчэ не кранаю гендарныя ўмоўнасці культурнага бэкграўнду, дзе мужчына, увогуле, часта забараняе сабе танец як «немужчынскую» праяву. (Тут трэба заўважыць, што, паводле Зева Фельдмана, мужчынскі яўрэйскі танец ніколі не меў рысаў выразнай маскуліннасці адрозна ад славянскіх – «Барыня», «Казачок», «танец Шаміля»…)

Мы ў сваім целе, як у турме. Тым ключыкам, што адмыкнуў мне з яе дзверы, быў яўрэйскі танец. Зараз я ўпэўненая, што ўсё жыццё інтуітыўна шукала ў танцы менавіта гэтага пластычнага існавання для свайго цела — адчування ні чым не стрыманай свабоды і годнасці. І сёння, нарэшце, магу сабе гэта дазволіць. Не важна, ці павяду ланцужок на Фрэйлэхс, Жок альбо Булгар, кадрыль гэта будзе ці адважуся замовіць Хосідал (калі, нарэшце, беларускія музыкі будуць здольныя яго граць).

Калі Аляксей Розаў зайграў Скочнэ на вечарынцы пад Барысавам і запрасіў танчыць, толькі тры пані адважыліся выйсці – можа, менавіта такіх і называюць «смелыя жыдоўкі», 2019

Атрыманыя цягам стасаванняў з найкруцейшымі ваймарскімі танцмайстрамі і музыкамі скілы не маюць дачынення да «прафесійнасці» маёй харэаграфіі. З аднаго боку, харошы яўрэйскі танцор гэта не той, хто выкідвае эфектныя каленцы, сядае на папярэчны шпагат ці круціць сорак восем фуэтэ (хаця можна і так, не супярэчыць жа). З другога – задача «падружыцца са сваім целам» патрабуе доўгай і маруднай «дамашняй работы». Часта – з рэфлексіяй і сумнымі думкамі. І пошукамі свайго асабістага шляху. Таму «хутка-смачна» прадаць падобны трып у іншае вымярэнне душы і цела не атрымаецца.

Але ж і павольна часам не атрымліваецца.

«Дайце мне крокі, фігуры, я вывучу! Змагу імправізаваць і складваць свае фігуры пад ваш хосідал!» – кажа танцорка на штотыднёвых танцавальных занятках. На жаль, танцмайстра не раздасць гатовыя пазлы, з якіх ты складзеш карцінку, іх тут няма. Тут ёсць толькі тваё жаданне нешта паведаміць разам з музыкай. «А я не хачу нічога паведамляць, я хачу рухацца і выглядаць пры гэтым прыгожай. Я не ведаю, што я мушу рабіць адна!» Таму што мы са сваёй славянскай ідэнтычнасцю трактуем бытавы танец як апрыёры парны. І ў гэтым шмат сэксуальнага. Акрамя таго, што мы баімся выказвацца праз рух і быць адкрытымі, нас яшчэ палохае магчымасць выглядаць непрывабна для тых, хто мусіць ацэньваць нашае цела… Не магу сказаць, што ў яўрэйскім танцы (нават у такім містычным і філасофскім, як Хосідал) саўсім няма флірту. Але найперш у ім – годнасць.

Ваймарскі баль 2019 г., яўрэйскае вяселле – не ўпэўненая, ці гэта міцве-танц (рытуальны танец у гонар нявесты), але – танцуюць усе! І гэта той самы Хосідал, які вяртаецца, нарэшце, у яўрэйскую супольнасць.

Далей пра клезмераў. Без іх танцаў быць не можа. І яны таксама зараз робяцца моднай тэмай. Прапаную пагугліць, хаця б для таго, каб адрозніваць, што тут клезмерская музыка і хто тут клезмер. Тут, у Беларусі – пакуль што ніхто. Ізноў тое ж пытанне: называючы фэст (каторы адбыўся ў Мінску восенню) клезмерскім, вы хочаце сказаць, што там будуць клезмеры? Ці гэта ўсё ж канцэрт, дзе музыканты прафесійна і эфектна выканаюць музыку, якую некалі гралі клезмеры?

Першасная функцыя яўрэйскага музыканта была – суправаджаць святы, рытуальныя моманты, якія часта і былі танцавальнымі. Так, час ішоў, святы і звычаі змяніліся, змянілася і роля музыкаў. Танцы зніклі, іх месца занялі святочныя канцэрты, дзе прастора падзяляецца на сцэну і глядацкую залю. Наведвальнік свята ўжо не ўдзельнічае ў агульным акце цалкам, а музыкі зрабіліся сцэнічнымі артыстамі і «выступаюць» перад публікай. Яны мусяць развіваць не свае здольнасці да дыялога з танцорамі, а перформерскія якасці і тэхнічнасць, каб гледачу было цікава сядзець і слухаць.

Адзін мясцовы клезмер нядаўна запрашаў на вечарынку. Не, кажу, я не буду пад вашае гранне нічога танчыць… «Ай, што за капрызы. Мы ўсё вывучым, што скажаш!» Не атрымаецца, кажу. Вы ж гадамі гралі па нотах, для гледачоў, са сцэны. А каб разумець танцораў, добра было б самому гэта патанчыць, паглыбіцца ў сэнс гэтых танцаў. Бо як інакш зразумець, як гэта граць? Не, кажа наш шаноўны клезмер (каторы ніколі не танчыў і наўрад ці тусіў на вяселлях побач з клезмерамі з маленства), я не згодны.

Ну, што будзеш рабіць! Што, што… Танчыць з тымі, хто ўмее граць для танцораў. І стасавацца з музыкамі, гатовымі злезці са сцэны і далучыцца.

Фрэйлэхс. Аляксей Розаў грае для танцораў на вечарынке пад Барысавам пасля сваёй канцэртнай сольнай праграмы. Разам з «Жыдовачкай», снежань 2019

Столькі складанага. І музыкаў няма, і танцоры бунтуюць. І папулярызацыя штарміць, выносячы на бераг замест бурштыноў сплашныя сем-соракі… І калі нехта запытвае: «Дык а нашто вам менавіта яўрэйскія танцы? Хіба іншых няма?». У тым і справа, што іншых ёсць. А я хачу, каб былі і гэтыя.

А зараз абяцаная казка.

Прыехаў у мястэчка хлопец таргаваць слівы. Стаў на кірмашовай плошчы і крычыць: «Мяняю слівы на смецце! Больш вашага смецця, больш сліў!» І гаспадынькі, во, кажуць, што за дурны мужык! Мяхамі папрыцягвалі яму, павымятаўшы з хат і хлявоў, нават адна ў адной пазычалі. А нейкая сціплая дзеўка прынясла невялічкі вузэльчык, бо больш па сваёй хаце не назбірала. «Прасціце, – кажа, – больш няма. Можна мне хаця б две штучкі?» А хлопец паглядзеў на яе, закахаўся, пасадзіў на цялегу і павёз з сабой у церамок. Такая сабе метафара, дый патрыярхатную жаночую гаспадарлівасць прасоўвае. Але мой сэнс тут – бясплатныя слівы гэта толькі слівы, а каб адшукаць нешта каштоўнае, бывае, прыходзіцца шмат смецця перабраць.

Спадзяюся, час агрэсіўнай папулярызацыі міне, бо любы хайп, падаецца, ад лукавага. І з намі застанецца вечны Хосідал у найчысцейшым выглядзе.

Возера Севан разам з Хосідлам стала другой маёй каштоўнасцю, знойдзенай мінулым годам. 2019, фотка Юлі Б.

Жыццесцвярджальны ПОСТСКРЫПТУМ

Для тых, каму цікава далучыцца да нашай, невялічкай пакуль што, суполкі аматараў Yiddish Dance, рэзюмірую асноўныя свае назіранні:

  1. Яўрэйскія і славянскія танцы моцна адрозніваюцца па сваёй сутнасці, манеры і выкананні, нягледзячы на падабенства формаў, рытмаў і мелодый. Хаця пад некаторыя беларускія мелодыі выдатна атрымліваюцца яўрэйскія танцы і наадварот.
  2. Яўрэі традыцыйна не танчылі парных танцаў тыпу полек і вальцаў, гэты тып адсутнічае ў іх танцавальнай практыцы і з’яўляецца ў яўрэйскім асяродку недзе цягам ХХ стагоддзя, у розны час – у залежнасці ад рэгіёна Ўсходняй Еўропы.
  3. «Разам альбо сольна, фрэйлэхс альбо хосідал» – галоўны прынцып выканання яўрэйскага танца. Зараз мы бачым тры асноўныя тыпы: калектыўны вясёлы танец (фрэйлэхс, ці ў беларускім варыянце – рэдл), сэтавыя альбо кантрадансныя танцы (шэр, патч-танц і інш.), сольны танец (хосідал). Фрэйлэхс – для ўсіх людзей рознага ўзросту. Шэр – пераважна для маладых. А хосідал прыстойна танчыць пасля сарака-пяцідзесяці… калі ёсць пра што. Можа падацца, што яўрэі затанчылі хосідал у пары, але не. Кожны ўсё роўна танчыць свой асобны танец.
  4. Не ведаю, што тут больш складана – захоўваць асінхроннасць рухаў пры татальнай арганічнасці і выразнасці танца (уласцівасць менавіта Yiddish Dance) ці напоўніць кожны свой жэст сэнсам. Падазраю, гэта бакі адной і той жа поўні і ўдасканальваюцца паралельна.
  5. Карацей, калі вы танчыце па-яўрэйску, гэта адразу бачна, а жэсту, каторы робіць танец яўрэйскім, немагчыма навучыцца, пераняўшы (скапіраваўшы) рухі ад танцмайстраў. Атрымаецца хіба пантаміма. Яўрэйская мова цела прыходзіць праз асабісты досвед і вывучэнне ўласнага цела. Пажадана – у native асяродку.
  6. Каб граць клезмерскія мелодыі для танцораў, трэба самому гэта танчыць. Бо як ты будзеш граць, калі не разумееш, пра што «тая песня»? Дарэчы, клезмер гэта ніколі не песня. Гэта невербальны спіч – спалучэнне рытму, мелодыі і руху. І гэта заўжды імправізацыя.
  7. Падтрымаць варкшопы з Зевам Фельдманам, што запланаваныя нашым барысаўскім Клубам гістарычнага танца на восень 2020 года, можна тут.
  8. Для тых, каго вабяць жвавыя колавыя танцы з тыповымі «яўрэйскімі рухамі» пад вясёлыя яўрэйскія песні, існуюць ізраільскія танцавальныя імпрэзы. Развучваецца гэтаe шчасце за паўгадзіны, нясе радасць у масы. І, у прынцыпе, як сказана ў адной хасідскай прытчы, хто разам танчыў, той адзін аднаго ніколі ўжо не заб’е.

Ната Голава, г. Барысаў

Ідэя тэксту ўзнікла дзякуючы варкшопам у Ваймары, куды мы патрапілі праз праграму МОСТ, даследчыцкім матэрыялам Зева Фельдмана © і прыватным размовам з ім.

 

Апублiкавана 24.01.2020  18:01

PS. от редактора belisrael.info

Несомненно, энтузиазм Наталии Головой заслуживает поддержки. Связаться с ней можно также через стр. в фейсбуке или написав на адрес сайта amigosh4@gmail.com 24.01.2020  20:05

Водгукі

Виктор Бардасов Дзякуй, змястоўна і глыбока (з фб, 25.01.2020)

* * *

Пра «час агрэсіўнай папулярызацыі», які мусіць «мінуць». Менавіта з «папулярызацыі» (не ведаю, наколькі агрэсіўнай) я пачаў справаздачу пра мінскі клезмерфэст (і, як потым пазначыў у сваім ЖЖ, на сёе-тое забыўся): першым буйным папулярызатарам яўрэйскай музыкі ў Сінявокай (не першым выканаўцам, вядома; былі і да яго) стаў Аляксандр Памідораў, які спеў «Ломір зіх ібэрбэтн» у «Народным альбоме» (1997)... Потым былі розныя яўрэйскія «міжсабойчыкі», потым усё той жа Зісл Сляповіч граў па вяселлях і кавярнях, пакуль не паспрабаваў арганізаваць «КлезмерШОК» (2005). З якога выйшаў у перакананні, што яўрэйская культура тут нікому не цікавая, але свае «Жыдовішчы», удзелы ў «Вольным паветры» і г. д. працягваў, пакуль не жаніўся і не з’ехаў. Паралельна ладзіліся іншыя «яўрэйскія» і «каляяўрэйскія» імпрэзы (на беларускім «бязрыб’і» не да кашрута!), пакуль усё той жа фэст не пазначыў пераход на новы якасны ўзровень (пра які казала і аўтарка матэрыялу «Навошта і чаму ў Беларусі праводзяцца яўрэйскія фестывалі?»). Цяпер і тэлевізар рэкламуе Іну Афанасьеву як спявачку, у чыім рэпертуары песні на рускай, беларускай, не-памятаю-яшчэ-на-якіх мовах – і на ідышы.

Гэты ўспамін кажа пра тое, што яяк карыстальнік, зусім не супраць папулярызацыі і зусім не ўпэўнены, што яна «агрэсіўная»!.. Наадварот, я спадзяюся, што дасягнуты ўзровень будзе замацаваны (адзін фэст  выпадковасць, два – збег выпадковасцей, і толькі тры і больш – ужо звычка (с)), і за ім будуць узятыя новыя вяршыні!..

Пра клезмераў. Упершыню яўрэйскімі песнямі я зацікавіўся, калі (чамусьці ўжо ў 1990-я) упершыню прачытаў усе кнігі Рыгора Рэлеса, што ён надарыў маёй бабулі (яна з ім працавала ў адной школе працоўнай моладзі), і ў нейкім апавяданні згадваўся чалавек, які збіраў песні супраціву ў Другую сусветную. Гэта я да таго, што ў вузкае азначэнне клезмера не трапяць ні «гебіртыгі з мангерамі», ні нават «Папіросн»... Так што я за пашыранае тлумачэнне гэтага тэрміну (хаця ў гэтым родзе мусіць існаваць безліч відаў і падвідаў!) 😉

Пётр Рэзванаў, г. Мінск, 27.01.2020  13:20

Н. Голава пра яўрэйскія танцы (1)

* * *

Прывітанне, Хосідал, Сем-сорак – бывай, альбо Куды прыводзіць м̶я̶ч̶т̶а папулярызацыя

Першая частка

Я ўжо была хацела адмазацца ад падрыхтоўкі гэтага матэрыялу, бо, паглядзеўшы на свой амаль гатовы лонгрыд, зарыдала. Ніводны тэкст не здольны перадаць усе мае пачуцці, што электрычаскімі разрадамі пстрыкаюць з фотачак і б’юць ключамі жывой вады з відосікаў Ваймара. І тут на вочы трапіла чарговая «цыганачка з выхадам».

Апусцім дэталі кшталту традыцыйных яўрэйскіх какошнікаў з гомeльскага рэгіёнa на вясёлых кабетках, бо гэта справа асабістага густу (мо і не зусім асабістага, але тут яшчэ на адзін лонгрыд рыданняў…). Апусцім нават драматургічныя дзівосы ў інтэрвію кшталту «а мы чота гралі беларускія танцы і раптам вырашылі граць яўрэйскія», бо аднойчы самі далі повад для такіх дзівосаў.

У 2017 годзе, калі барысаўскі клуб папрасіў мінскіх музыкаў вывучыць для майстар-класа колькі яўрэйскіх танцаў, да іх былі дададзены «умоўна» яўрэйскія з беларускага традыцыйнага рэпертуару (фотка В. Цвірко)

Аднак, калі нешта называецца «яўрэйская танцавальная вечарына», то хочацца ўдакладніць: таварышы, вы мелі на ўвазе вечарынку ў яўрэйскім асяродку? Альбо тое, што людзі будуць танчыць яўрэйскія танцы? Даруйце, вы пэўныя, што тое, што вы на той вечарыне танчыце, на самай справе з’яўляецца яўрэйскімі танцамі?

Я не.

Пачнем з-за печкі. Восенню 2019-га пабачыў свет артыкул пра выступ беларускага этнахарэографа на культурным свяце ў Мінску. Паважаны пан Танцмайстра ўпэўнена прапанаваў нейкі яўрэйскі танец з яго вёскі – танец, які не існуе ўжо як фальклорны ўзор, але «старажылы помняць», бо «падгледзелі ў мясцовых жыдоў». Ён паказваў хрэстаматыйныя рухі сцэнічнай пародыі на яўрэйскую народную (савецкую!) харэаграфію. Сталыя вясковыя музыкі гралі «Сем-сорак», танцоры паўтаралі крокі, гледачы глядзелі, нацыянальнае выданне напісала (і дадало відэапруфы).

Відэа з youtube-канала Alena Liaszkiewicz

«А можа, ты зарэпосціш?» – спыталася аўтарка матэрыялу.

А можа, не будзем спрабаваць дастаць з бабінай шафы тое, што туды ніколі не клалі? А то ж на хвалі ажыятажу да адраджэння ўсяго яўрэйскага ў ход ідзе і сем-сорак, і шабат-шалом у нядзелю, і ізраільская кухня на літвацкім фэсце (рэаліі беларускіх прамоўтараў яўрэйскай спадчыны). Нішто яўрэйскае, как гаварыцца, нам не чужда. Такім жа чынам, здаецца, нядаўна прадавалася «беларуская вышыванка». Хто першы наштампаваў — той пры барышах.

Пра гэта ёсць харошая казка, але пакіну на фінал. Зараз будзе пра танцы.

Не, я не прафесійная танцорка, не экспертка ў этнаграфіі, дый дзякуй Б-гу. Я арганізатарка івэнтаў і кінематаграфістка. І мяне прыцягвае не столькі фальклорны ўзор сам па сабе, як сітуацыя, пры якой да гэтай з’явы ўзнікае цікавасць з боку розных людзей і пачынаецца нястрымны брэндзінг+стварэнне міфаў.

Але яшчэ больш вабіць мой асабісты, глыбока ўнутраны рэзананс з тым узорам. Як нядаўна сказаў адзін знаёмы, «сваё – рэзануе». Возьмем мяне адразу ў тым моманце, дзе я пачала ўжо асэнсавана запытваць пра яўрэйскія танцы мінскіх музыкаў, што дзесяць год іграюць вечарынкі. Такія вечарынкі, куды людзі прыходзяць не на адзін раз (бо майстар-клас ці анімацыя), а рэгулярна, бо гэта частка іхнага жыцця і любімы адпачынак. Тая ж дыскатэка, толькі як даўней.

Такія вечарынкі робіць клуб Сіта, па нядзелях летам – у Верхнім горадзе ў Мінску, зімой – у Міханавічах (Мінскі раён)

Чаму менавіта іх запытвала? Бо ўсё яўрэйскае, што я знаходзіла з яўрэйскіх крыніц, было альбо катастрафічна сцэнічнае, альбо флэшмобна-ізраільскае, пабудаванае на новай яўрэйскай масавай харэаграфіі. Маю на ўвазе ізраільскія танцы і працы спадара Баруха Агадаці (Каўшанскага), які і стварыў у трыццатых гадах мінулага стагоддзя новы танцавальны жанр. Сваёй «настаяшчасцю» і дачыненнем да традыцыі вылучаюцца, бадай, толькі дзікія ўкраінскія і яўрэйскія танцы з амерыканскіх вяселляў. Пашукайце гуглам Каламыйку, Хору, Перэніцу – і самі ўбачыце.

Дык вось нашыя беларускія музыкі граюць сапраўдныя! не прыдуманыя пастаноўшчыкам какіе-нібудзь! але вясковыя танцы. Бо іх яны назбіралі ў экспедыцыях і рэканструявалі па этнаграфічных запісах. А гарацкія, аказваецца, ніхто і не даследваў. Бо аматарскія этнаграфічныя суполкі, што зрабіліся папулярныя апошнім часам, шукаюць сваю беларускую ідэнтычнасць па вёсках. Яўрэйскую ідэнтычнасць па мястэчках яны не шукаюць. Дый ні мястэчак у тым выглядзе, дзе можна было б пашукаць, ні носьбітаў той ідэнтычнасці не засталося. Таму, калі раптам з’яўляюцца «узгаданыя старажыламі» танцы, якія дужа напамінаюць рэпертуар раённага народнага ансамбеля песні і пляскі, мне інтуітыўна хочацца… перахрысціцца.

Відэа з youtube-канала Dance Hayat

Ну, што было рабіць. Нашыя музыкі расказалі і паказалі ўсё, што ведалі пра «Суботу», «Нажнічкі», «Жыдка» і «Жыдовачку» – беларускія традыцыйныя танцы, якія сведчаць пра добрасуседскія стасункі дзвюх культур. А далей я пайшла праз… Маскву. З танцмайстаркай Данай Ліфанавай мяне пазнаёміла наша беларуская, віцебская танцмайстарка з іншага накірунку, contemporary. А ўжо Дана расказала пра амерыканскага даследчыка, Вальтэра Зева Фельдмана (Walter Zev Feldman). Прапаную шаноўнаму паньству пазнаёміцца з ягонай кніжкай «Klezmer: Music, History, and Memory» (можна, напрыклад, набыць праз Аmazon). Гэты этнаграфічна-навуковы твор, акрамя канкрэтыкі, гістарычных дадзеных, цікавых звестак, хірургічнага аналізу і спасылак на іншыя крыніцы, дапамагае ўявіць усю моц і шыр танцавальнай і музычнай традыцыі, каторую мы страцілі.

Зеў быў лідарам адраджэння клезмерскага руху ў Амерыцы 1970-80-х гадоў, ён харызматычны танцор, выдатны музыкант і найцікавейшы суразмоўца. А то ж! Дзесяцігоддзі даследванняў, музыканцкі асяродак, экспедыцыі, танцы. Ягоны бацька таксама быў выдатным танцорам. І самае для мяне цікавае – у Зева ёсць беларускія карані, сям’я ягонай маці з-пад Магілёва. Але сам Зеў не быў тут ніколі.

Вальтэр Зеў Фельдман, Ваймар, 2019

Маскоўскія сябры кажуць: «Напішы яму». Я думаю: «Ну, здрасце». Нейкая баба з горада Бэ будзе зараз пісаць «да Амерыкі, пану прафесару». Во яму дзялоў да экзістэнцыяльных пытанняў асобна ўзятай пані. Але пачалося цікавае ліставанне. Аказваецца, Беларусь — белая пляма клезмера і ідыш-танцаў не толькі для нас саміх. У тым жа Ваймары ніхто на ўласныя вочы не бачыў нікакіх беларусаў, за выняткам, можа быць, Зісла Слеповіча (як кажуць, «апошняга беларускага клезмера»), які з’ехаў у Амерыку звыш 10 год таму. З танцамі ўсё яшчэ горш.

І маскоўскія сябры, і Зеў рэкамендавалі па веды і адчуванне сапраўднай ідыш-суполкі накіравацца ў Нямеччыну на Yiddish Summer Weimar – маўляў, там самае яўрэйскае, якое сабе толькі можна ўявіць, месца Еўропы. Мы з (ня)клезмер-дзевушкамі з капэлы Zhydovachka сачынілі заяўку на Праграму МОСТ і нечакана атрымалі падтрымку, апынуўшыся ў жніўні 2019 года там… куды прыводзіць Мячта, калі добра разумееш, чаго насамрэч хочаш.

У перапынку паміж варкшопамі ў Ваймары, 2019

Напэўна, зараз скажу самае важнае пра яўрэйскія танцы – і сама спужаюся. Іх немагчыма танчыць па-за межамі яўрэйскага асяродку. Бо, калі проста паўтараеш рухі за танцмайстрам ці іншымі танцорамі, спрабуючы скапіраваць і запомніць, атрымаецца пантаміма. А яўрэйскі танец ніякая не пантаміма. І чаму мне страшна? Таму што, у яўрэйскім беларускім асяродку гэта зараз ніхто не танчыць. Ёсць абшчыны, ёсць святы, вяселлі, але няма танцавальнай ідыш-традыцыі. Няма тых танцаў, што існавалі тут недзе яшчэ да Другой сусветнай. І няма з кім іх танчыць. І, што самае сумнае, няма каму іх зайграць для танцораў. Я вам болей скажу, тыя клезмеры, якіх вы чулі на «першым бясплатным клезмерфэсце», гэта не саўсім клезмеры.

Мы прыехалі з Ваймара са слязьмі, бо зразумелі, што больш не хочацца выходзіць на Зінгерай ды іншыя масавыя пляцоўкі, што з’явіліся ў краіне цягам 2019 года (у тым ліку дзякуючы агрэсіўнаму прадзюсіраванню) і быць там аніматаркамі. Бо для нас, як для капэлы, і для мяне асабіста, як для танцоркі, у гэтай апантанай папулярызацыі няма сэнсу. Кірмашоваму натоўпу, які прыйшоў «прычасціцца яўрэйскага» (да моды на якое мы самі неспадзявана прыклалі руку) «да звязды» дыялог і глыбіня. Людзі прыходзяць на фэст і, цалкам справядліва, хочуць фастфуду. Гістарычнага, танцавальнага, любога. І ў гэтых умовах толькі фастфуд даць ім і магчыма. А яўрэйскаму танцу, каб яго зразумець і адчуць, перш-наперш патрабуецца цішыня, уменне слухаць сябе і музыкаў, жаданне выказвацца праз рух свайго цела. Асобна альбо разам з іншымі – такімі самымі, як ты.

Варкшоп па Хосідлу, Ваймар, 2019: Зеў Фельдман, Аляксей Розаў, Алан Берн

Мы размаўлялі летам 2019 года з сябрам, які мог бы падтрымаць танцавальныя варкшопы з Зевам Фельдманам. Умовы былі простыя: «У Мінску будзе дзень Ізраіля, і было б няблага, каб Зеў даў майстар-клас на плошчы». Блага, панове, блага. Мне было нават сорамна прапанаваць гэта нашаму Танцмайстру. Але ён не адмовіў, ён ветліва адказаў: «Канешне, калі магчыма, хацелася б абыйсціся без “плошчавых” майстар-класаў…». Дзякуй Б-гу, мы перанеслі варкшопы на восень 2020 года і адмовіліся ад «спонсараў”.

Аднак ёсць яшчэ адзін нюанс падобнай падтрымкі – «Наташа, нікому не патрэбна, каб нейкі там чалавек пранікся яўрэйскай філасофіяй танцу і пайшоў танчыць дахаты. Гэта спонсару не цікава». А мне не цікава множыць чарговыя а-ля яўрэйскія харэаграфічныя «шэдэўры» на сцэнах палацаў культуры, ды ланцужкі семсоракаў і хаванагіл на гарацкіх святах. Тут, ведаеце, як у вядомым меме «хутка, якасна, танна выберыце два крытэры». Яўрэйскі танец хутка, якасна, масава. Выберыце два.

А я працягну гэтую тэму трошкі пазней.

У наступнай частцы — што не так з «клезмерамі», якіх многія з вас тут бачылі, дзе шукаць страчаны яўрэйскі танцавальны жэст, і казка, каторую я вам недзе там напачатку абяцала.

Ната Голава, г. Барысаў

Ідэя тэксту ўзнікла дзякуючы варкшопам у Ваймары, куды мы патрапілі праз праграму МОСТ, даследчыцкім матэрыялам Зева Фельдмана © і прыватным размовам з ім.

***

Ад belisrael.info. Нагадваем, што погляды аўтараў рэдакцыя не заўсёды падзяляе. Запрашаем тых, хто «ў тэме», выказацца наконт узнятых Н. Голавай праблем.

Апублiкавана 22.01.2020  21:07

Водгукі
Цяжка сказаць, ці варта сыходзіць выключна ў глыбокае этна, мусіць быць і лягчэйшы папсовы варыянт, лепш, каб дзве плыні існавалі паралельна… Для Беларусі ва ўсіх галінах папса – праблема, бо нават якаснай папсы вобмаль (Алег Дашкевіч, з абмеркавання на facebook.com/aar.sh.7503
***
Танчыць не ўмею, і нават да харошкаўскіх “Бабруйскіх (яны ж местачковыя) карцінак” у мяне былі музычныя, а не харэаграфічныя прэтэнзіі… Тое, што згаданы ў артыкуле Н. Голавай клезмерфэст у Мінску быў не толькі клезмерскі, я адзначаў у сваёй справаздачы  О «первом» клезмерфесте в Минске  
Праўда, я паспрабаваў знайсці ў гэтым і нешта станоўчае. Што да “Bаreznburger kapelye”, яны мне спадабаліся як музыкі. Самі яны не танчаць, а як танчылі пад іх – яны не вінаватыя! (Пётр Рэзванаў, г. Мінск) 23.01.2020  13:58

Яўрэйская скрыпка з Масквы зайграе пад Барысавам (бел./рус.)

(перевод на русский язык см. ниже)

Піша Наталля Голава

Вечар пранізлівай клезмерскай музыкі і местачковых танцаў адбудзецца ў сядзібе «Бівак» у нядзелю, 8 снежня 2019 г. Афішу і кантакты глядзіце ніжэй, у канцы тэксту.

На фота by Yulia Kabakova – скрыпач Аляксей Розаў / На фото Ю. Кабаковой – скрипач А. Розов

Адразу скажу, арганізатары не спрабуюць гуляцца ў дабрачыннасць, хаця імпрэза і не прынясе ім ніякай матэрыяльнай выгоды. І, выбачайце за нядаўна падораны калегамі мем, «бясплатнага яўрэйскага фестывалю» тут не будзе. Кагосьці, напэўна, расчарую, але мы пакуль што не гатовыя дарыць людзям свята за свае грошы, грантаў не атрымлівалі, спонсараў не маем, дык лагічна, што ўкладзеныя ў івэнт асабістыя сродкі мусяць быць кампенсаваныя, пра што даводзіцца паклапаціцца загадзя. Таму ўваход на вечарыну, дзе будуць канцэрт, танцы пад жывое музычнае суправаджэнне і элегантны фуршэт, трошкі каштуе, і яно таго вартае.

Мы, барысаўскі Клуб гістарычнага танца, запрасілі госця з Масквы Аляксея Розава – скрыпача, які выдатна адчувае розніцу паміж музыкай для танцораў і музыкай для сцэны. Але і ў тым, і ў другім выпадку гэта скрыпка, што не толькі «робіць танцорам кач» альбо паказвае свой тэхнічны ўзровень слухачам, а і расказвае гісторыю, звяртаючы да вас свой асабісты месадж. Як вы ведаеце, для яўрэйскага tentser’а (асабліва таго, каму трошкі за сорак) гэта, бадай, самае важнае. Як не сільна ведаеце (што не сорамна, бо мы ў Барысаве таксама не нарадзіліся з гэтымі ведамі), то зараз патлумачу.

Цікавасць да традыцыйных яўрэйскіх танцаў (не блытаць з ізраільскімі флэшмобамі!), пра якія ў Беларусі нават самі яўрэі не надта ведаюць, у мяне з’явілася гадоў з трох таму. Дзякуючы тэорыі гэтых самых не-ўспомню-колькі-рукапоціскаў я даведалася пра лідара адраджэння клезмерскага руху Амерыкі 1970-х Зева Фельдмана – даследчыка, музыканта і харызматычнага танцора. На хвіліначку, Зеў мае беларускія карані, але дагэтуль ніколі не завітваў у Беларусь. Была радая, калі ён адказаў мне на асабісты ліст. Ліст лёсу, так бы мовіць. Бо праз дыялогі з панам Фельдманам, ягоныя навуковыя тэксты і відэалекцыі ў мяне пачалося няспыннае і бясконцае падарожжа ў к̶о̶с̶м̶а̶с̶ Хосідал. Маю на ўвазе яўрэйскі сольны танец для тых, каму, як ужо вышэй казала, за…, але пра гэта збіраюся напісаць асобны тэкст.

Фота з Facebook, аўтарка Yulia Kabakova Хосідал Зева Фельдмана на фінальным балі YSW / Фото Ю. Кабаковой – Хосидл Зева Фельдмана на финальном балу YSW

І так здарылася (незапланаваны цуд, як у жыдоўскіх казках!), што наша капэла «Жыдовачка» (дасьвіданне тым, хто толькі што плюнуў на свой манітор і закрыў старонку) патрапіла летам 2019 года ў нямецкі горад Ваймар на самы атмасферны ідыш-фестываль Еўропы – Yiddish Summer Weimar. Там мы і пазнаёміліся з Аляксеем Розавым – у Ваймары ён у час заняткаў акампаніраваў нашаму, да той пары віртуальнаму, кансультанту Зеву Фельдману, з якім таксама адбылася доўгачаканая сустрэча.

Фота з Facebook аўтарства Shendl Kopitman-Kovnatskiy – Аляксей Розаў з Зевам Фельдманам на варкшопе / Фото Шендл Копитман-Ковнацки – Алексей Розов на воркшопе

Калі вы хочаце нешта глыбокае і сапраўднае ведаць пра ідыш-культуру, нешта апрача «шабат шалом» у нядзелю і «пакажыце нам клезмерскія танцы» (не жартую, рэальная лексіка некаторых беларускіх прамоўтараў яўрэйскай спадчыны), збірайце грошы, таварышчы, плануйце летні адпачынак і адпраўляйцеся ў месца ідыш-любові – Ваймар. Але ёсць адзін нюанс. Маю смутнае падазрэнне, што вам не захочацца адтуль вяртацца ў вашую Сінявокую, быццам бы талерантную і ўсю-такую-сіянізм-фрэндлі.

Уявіце сабе карцінку. Сотня, а мо і болей людзей з усёй Еўропы, постсавецкіх краін, Амерыкі, Японіі (!) шмат тыдняў разам і ў цалкам дэмакратычнай абстановачцы вывучае ідыш, займаецца музыкай, спевамі, тэатрам, грае вялікім аркестрам і танчыць цесным, рознамоўным колам. У памяшканнях і проста на вуліцах старога горада. Без пафасу і экзальтацыі (прасціця, але мы дома трошкі этым усё яшчэ грашым). Тут няма мяжы паміж т’ютарамі і вучнямі, прафесіяналамі і аматарамі. Можна паспрабаваць усё, і, як кажа Зеў Фельдман, «Ідыш Самар Ваймар» дае вам столькі, колькі вы здольныя даць яму.

Фота з Facebook, аўтарка Yulia Kabakova – фінальны баль YSW / Фото Ю. Кабаковой – финальный бал YSW

У нас з «Жыдовачкай» на танцавальны аркестр і танцы быў цэлы тыдзень. І кожны дзень у невялікай утульнай залі, у маленькай інтэрнацыянальнай групе мы вывучалі Хосідал з Зевам Фельдманам. Слухаючы акардэон Алана Берна (гэта дырэктар фестывалю і Other Music Academy, каторая ладзіць YSW) і скрыпку Аляксея Розава, я, напэўна, упершыню зразумела, як мяняецца сутнасць руху і жэсту, калі музыкант насамрэч разумее танцораў. І, падаецца, на метафізічным узроўні адчувае танцавальную прыроду яўрэйскіх мелодый.

Да Ваймара мы планавалі зрабіць гэтай восенню ў Беларусі двухдзённыя варкшопы па клезмеру і ашкеназскіх танцах з Зевам Фельдманам, нават пачалі збіраць грошы на інтэрнэт-платформе, але стала ясна, што паспяшаліся. Так бывае, калі раптам думаеш, што ты такі прасунуты і ўсё ведаеш. Дзякуючы YSW нашае з zhydovachka-ladies бачанне моцна змянілася. Варкшопы мы вырашылі перанесці на наступны год, таму грошы працягваем збіраць. А ў гэтым годзе ладзім нешта кшталту intro, у тым ліку да нашага праекту #shtetlfolkfest, пра які ўпершыню афіцыйна паведамім акурат на вечарыне 8 снежня. Увогуле, гэтую камерную сустрэчу ў падбарысаўскім лесе прыдумалі зладзіць, каб пазнаёміць з танцавальнай яўрэйскай музыкай у выкананні выдатнага скрыпача тых, з кім сябруем і хто патэнцыйна можа зрабіцца наведвальнікам варкшопаў наступнага года.

Трэба адзначыць, што ідэя імпрэзы хутка знайшла партнёраў. «Бівак» прапанаваў пляцоўку і фуршэт. Адкрыецца ж вечар выступам стыпендыятаў Фонду Юрыя Розума, юных талентаў з Жодзіна.

P.S. Магчыма, кагосьці цікавіць, якім чынам бедныя яўрэйскія дзевушкі з правінцыі патрапілі на нятанны івэнт у Нямеччыну. А вось такі патрапілі – дзякуючы праграме МОСТ. Пішыце заяўкі, ваша мара мусіць быць падтрыманая.

Ната Голава, г. Барысаў

Ад belisrael

Вы можаце падтрымаць Нату Голаву і яе танцавальную групу, звязаўшыся з ёй ч-з старонку ў фэйсбуку (Anna Avota) – або напішыце на сайт, пасля чаго атрымаеце яе эл. адрас.

* * *

Еврейская скрипка из Москвы заиграет под Борисовом

Пишет Наталия Голова

Вечер пронзительной клезмерской музыки и местечковых танцев состоится в усадьбе «Бивак» в воскресенье, 8 декабря 2019 г. Афишу и контакты см. ниже выше, в конце белорусскоязычного текста.

Сразу скажу, организаторы не пытаются играть в благотворительность, хотя мероприятие и не принесёт им никакой материальной выгоды. И, простите за недавно подаренный коллегами мем, «бесплатного еврейского фестиваля» здесь не будет. Кого-то, наверное, разочарую, но мы пока не готовы дарить людям праздник за свои деньги, грантов не получали, спонсоров не имеем. Итак, логично, что вложенные в ивент личные средства должны быть компенсированы, о чём приходится позаботиться заранее. Поэтому вход на вечер, где будут концерт, танцы под живое музыкальное сопровождение и элегантный фуршет, платный, но оно того стоит.

Мы, борисовский Клуб исторического танца, пригласили гостя из Москвы Алексея Розова – скрипача, который отлично чувствует разницу между музыкой для танцоров и музыкой для сцены. Но и в том, и в другом случае это скрипка, которая не только «делает танцорам кач» или показывает свой технический уровень слушателям, а и рассказывает историю, обращая к вам свой собственный мессидж. Как вы знаете, для еврейского tentser’а (особенно того, кому немного за сорок) это, пожалуй, самое важное. Если не сильно знаете (что не стыдно, поскольку мы в Борисове тоже не родились с этими знаниями), то сейчас объясню.

Интерес к традиционным еврейским танцам (не путать с израильскими флешмобами!), о которых в Беларуси даже сами евреи не очень знают, у меня появился года три назад. Благодаря теории этих самых не-вспомню-скольких рукопожатий я узнала о лидере возрождения клезмерского движения Америки 1970-х Зеве Фельдмане – исследователе, музыканте и харизматичном танцоре. На минуточку, Зев имеет белорусские корни, но до сих пор ни разу не посещал Беларусь. Была рада, когда он ответил мне на личное письмо – письмо судьбы, если можно так сказать. Ведь путём диалогов с г-ном Фельдманом, его научных текстов и видеолекций у меня началось безостановочное и бесконечное путешествие в к̶о̶с̶м̶ос̶ Хосидл. Имею в виду еврейский сольный танец для тех, кому, как уже выше говорила, за…, но об этом собираюсь написать отдельный текст.

И так случилось (незапланированное чудо, как в еврейских сказках!), что наша капелла «Жыдовачка» (досвиданье тем, кто только что плюнул на свой монитор и закрыл страницу) попала летом 2019 года в немецкий город Веймар на самый атмосферный идиш-фестиваль Европы – Yiddish Summer Weimar. Там мы и познакомились с Алексеем Розовым – в Веймаре он во время занятий аккомпанировал нашему, до той поры виртуальному, консультанту Зеву Фельдману, с которым тоже состоялась долгожданная встреча.

Если вы хотите что-то глубокое и настоящее знать об идиш-культуре, что-то помимо «шабат шалом» в воскресенье и «покажите нам клезмерские танцы» (не шучу, реальная лексика некоторых белорусских промоутеров еврейского наследия), собирайте деньги, товарищи, планируйте летний отпуск и отправляйтесь в место идиш-любви – Веймар. Но есть один нюанс. Смутно подозреваю, что вам не захочется оттуда возвращаться в вашу Синеокую, якобы толерантную и всю-такую-сионизм-френдли.

Представьте себе картинку. Сотня, а может и больше людей изо всей Европы, постсоветских стран, Америки, Японии (!) много недель вместе и в очень демократичной обстановочке изучает идиш, занимается музыкой, пением, театром, играет большим оркестром и танцует в тесном, разноязычном кругу. В помещениях и просто на улицах старого города. Без пафоса и экзальтации (простите, но мы дома немножко этим всё ещё грешим). Здесь нет границы между тьюторами и учениками, профессионалами и любителями. Можно попробовать всё, и, как говорит Зев Фельдман, «Идиш Саммар Ваймар» даёт вам столько, сколько вы способны дать ему.

У нас з «Жыдовачкай» на танцевальный оркестр и танцы была целая неделя. И каждый день в небольшом уютном зале, в маленькой интернациональной группе мы изучали Хосидл с Зевом Фельдманом. Слушая аккордеон Алана Берна (это директор фестиваля и Other Music Academy, которая устраивает YSW) и скрипку Алексея Розова, я, наверное, впервые поняла, как меняется сущность движения и жеста, когда музыкант действительно понимает танцоров. И, кажется, на метафизическом уровне чувствует танцевальную природу еврейских мелодий.

До Веймара мы планировали устроить этой осенью в Беларуси двухдневные воркшопы по клезмеру и ашкеназским танцам с Зевом Фельдманом, даже начали собирать деньги на интернет-платформе, но стало ясно, что поспешили. Так бывает, когда вдруг думаешь, что ты такой продвинутый и всё знаешь. Благодаря YSW наше с zhydovachka-ladies видение сильно изменилось. Воркшопы мы решили перенести на следующий год, поэтому деньги продолжаем собирать. А в этом году устраиваем что-то вроде intro, в том числе к нашему проекту #shtetlfolkfest, о котором впервые официально сообщим именно на вечере 8 декабря. Вообще, эту камерную встречу в подборисовском лесу придумали сделать, чтобы познакомить с танцевальной еврейской музыкой в исполнении отличного скрипача тех, с кем дружим и кто потенциально может сделаться посетителем воркшопов следующего года.

Нужно отметить, что идея мероприятия быстро нашла партнёров. «Бивак» предложил площадку и фуршет. Откроется же вечер выступлением стипендиатов Фонда Юрия Розума, юных талантов из Жодино.

P.S. Возможно, кого-то интересует, каким образом бедные еврейские девушки из провинции попали на недешёвый ивент в Германию. А вот попали-такиблагодаря программе МОСТ. Пишите заявки, ваша мечта должна быть поддержана.

Ната Голова, г. Борисов

От belisrael

Вы можете поддержать Нату Голову и ее танцевальную группу, связавшись с ней ч-з стр. в фейсбуке (Anna Avota) или напишите на сайт, после чего получите ее эл. адрес.

Опубликовано 21.11.2019  14:34

О «первом» клезмерфесте в Минске

***

Меня попросили написать пару слов о недавнем «литвацком» клезмерфесте («Litvak Klezmer Fest», Минск, ул. Октябрьская, 7-8 ноября). Учитывая обилие видеокамер и смартфонов, его запись увидят все желающие, поэтому не знаю, насколько всё мной написанное кому-то будет интересно?

Поскольку его называют «первым», начать нужно с предыстории. Всю её я не помню и не знаю (так, руководительница «Shtrudl band» вспоминала, что Юрий Зиссер приглашал её в Минск 20 лет назад; тогда я жил за пределами Беларуси, а то, что происходило раньше, не помню). Кажется, уже в начале XXI в. я попал на какой-то еврейский концерт в минский Дом ветеранов (кстати, ту солистку, что тогда «зацепила», больше нигде не слышал, в гугле не нашел, а нынче успел забыть её имя-отчество 🙁 ). Насколько понимаю, всё это почему-то делалось как внутриеврейские мероприятия.

В 2005 году (тоже в ноябре, хотя и много позже годовщины Октябрьской революции), был проведён международный «КлезмерШок» в Доме профсоюзов (тоже за два дня; участники – «Минскер Капелие», «Добраноч», «Наеховичи», Майкл Альперт, правда, без «Brave Old World», Пол Броди, которому подыгрывали все остальные). За вход приходилось платить; танцпола не было. О количестве зрителей воспоминания мои и сестры расходятся, но организатора – Дмитрия «Зисла» Слеповича – после «КлезмерШока» накрыли такие ощущения, что второй подобный фестиваль он уже не проводил. Сам Дмитрий (пусть он меня извинит, но к «Зислу» я не привык) выступал и в Еврейском общинном доме, и в кафе (имею в виду как «Жыдовішчы», так и, кажется, безымянные выступления, вроде концерта в кафе «Весна» ДК МТЗ), и на фестивалях вроде «Вольнага паветра». На минских концертах «Серебряной свадьбы» выступали и Даниель Хан, и уже упомянутые «Наеховичи». «Kapela Brodów» привозил Польский институт; этот же институт привозил Андре Оходло (как для совместного проекта с «Minsk Klezmer Band», так и для сольного). С этим же проектом Оходло приглашал и Институт имени Гете, они же привозили «Grine Kuzine». Тот же Польский институт участвовал в проекте ансамбля «Классик-авангард» с музыкой нацменьшинств Беларуси (в т. ч. и еврейской). К некоторым из этих проектов (а также многим другим) присоединялся Алексей Жбанов.

Когда вечер еврейской музыки проходил в малом зале минского Большого театра, билетов на всех не хватило. Мягко говоря, не совсем клезмерский «M-Klezmer Band» всё-таки выбрал такое название. Как бы к ним ни относиться, летом в Минске проходили дни национальных культур, а в Гродно – фестиваль. Можно ещё вспомнить концерты приезжавших «Oy Division», Псоя Короленко и т.д. Что-то я мог забыть, о чём-то не знать. И это только музыкальные события. Если вспоминать остальные культурные (литературные, кинематографические и т.д.) события, то мой текст будет состоять только из этого предисловия!..

К чему я это всё изложил? К тому, что, во-первых, за прошедшее с 2005 года время ситуация изменилась настолько, что фестиваль делал не один Дмитрий Слепович (или любой другой имярек), а команда; и уже почти уверенно говорят, что первый не будет последним. И во-вторых, нельзя забывать тех (как Дмитрия, так и многих других, названных мной и не названных), кто помогал «кроту истории» делать свою работу!

Теперь о клезмерфесте. На первые минуты я всегда опаздывал (параллельно с «Литваком» проходил кинофестиваль «Лістапад»), поэтому я застал только что-то похожее на отчётно-показательное выступление мастер-класса Алекса Кофмана. Его рассказы для публики были не такими интересными, как те, что раньше приходилось слышать от Слеповича (жаль, что его мастер-класс перед публикой не прозвучал!), но результат впечатлил, так что это работает!

В танцевальных мастер-классах не участвовал (я «мальчик с далеко не музыкальными ушами», у меня чувство ритма хромает, и на четвёртую попытку научиться танцевать я не решился, хотя в течение фестиваля стоять на месте не получалось), поэтому буду упоминать певцов и музыкантов.

«Bareznburger Kapelye» «зажгли» сразу. Настроение от Гомельского ансамбля еврейской музыки (или их тоже заключать в кавычки?) было не таким танцевальным; музыка была – на мой вкус, естественно – даже чересчур «гладкой», но с таким вокалом (особенно женским), как у них, другая музыка невозможна! Нечто подобное можно сказать и об Ольге Гомоновой (она не столько клезмер, сколько будущая Офра Хаза), с которой начинался второй день; «зажигали» – и успешно – тогда уже «Аидише Нишоме».

«Minsk Klezmer Band» собрались впервые за десять лет, но получилось у них замечательно. Они (как и Татьяна Меламед в первый день, и Роман Гринберг, и «Shtrudl band» во второй) находятся на границе жанра (опять же, на мой вкус), но они старались не сильно выходить за пределы. «Shtrudl band» чем-то напомнили «Местачковае кабарэ» Купаловского театра.

Во время второго танцевального мастер-класса я вышел во второе помещение, где были еда, книги, сувениры (не всё вполне тематическое и продававшееся только за наличные: в Беларуси я с этим явлением встречаюсь всё реже, поэтому всё, что хотелось, купить не удалось). Если я правильно запомнил лица (у меня это очень медленный процесс) «Bareznburger Kapelye» с «примкнувшими к ним» другими участниками (кажется, и не только) устроили что-то вроде улично-переходного выступления. «Зажгли» не хуже, чем на сцене (на следующий день длинных перерывов было меньше, во время одного из них была попытка повторить, но то ли людей было меньше, то ли ещё почему, но это получилось хуже). Впрочем, с одной стороны, как уже было сказано, это был бонус, а с другой, – во второй день незапланированное выступление с не менее незапланированной подтанцовкой на свои смартфоны снимали четыре китайских студентки.

Татьяну Меламед я уже упоминал. Кроме качественного исполнения, замечательно общалась с залом. Также от неё я впервые услышал сефардские песни. Учитывая, что на фестивале звучали песни не только на идиш, ладино, но и на иврите, на будущих фестивалях географию еврейской музыки можно расширить ещё больше. Основа, конечно, должна быть местная, но вот идею «приглашённых регионов», думаю, можно рассмотреть.

Дмитрий Слепович выступал оба дня. В первый день выступление было по мотивам его этнографических видеозаписей (кто помнит, их первоначальную версию с английскими субтитрами он презентовал и продавал в Минском еврейском общинном доме). Хотя сейчас субтитры появились и на русском, но сами материалы (перемонтированные) вошли в состав спектакля театра «Фольксбине», и поэтому пока ни в каком виде, кроме как на сцене, не распространяются. Так что Наталии Головой из «Жыдовачкі», жаловавшейся на отсутствие носителей музыкального и танцевального наследия белорусских местечек, придётся выписывать заграничную командировку!

С Дмитрия на фестивале началось использование белорусского языка на сцене. О его выступлении во второй день ничего особенного сказать не могу: всякий, кто слышал Слеповича до его отъезда в Нью-Йорк (2008), отлично знает манеру, качество и всё остальное.

Чтобы закончить рассказ о первом дне, остается сказать, что для детей, кроме стола для рисования, оставшегося и на второй день, был ещё приглашен театр (правда, с не совсем еврейским репертуаром). Конферанс был не самый удачный (удивление, что люди так реагируют на песни на идише, а не на иврите; или предложение танцевать перед исполнителями не совсем танцевальной музыки). Впрочем, опыт приходит со временем, и полагаю, что к третьему фестивалю всё будет ОК. Еще я случайно услышал обсуждение первого дня, что «Габай» и «Сапожкелех» исполнялись неоднократно (на следующий день, чтобы не повторяться, русскую часть текста «Сони» украинские исполнительницы перевели на белорусский). Думаю, это можно записать в небольшой минус организаторам – впрочем, они имеют все права сказать, что на вкус и цвет… Однако то, что танцевальная музыка сменялась не сильно танцевальной (кстати, когда второй день начался без танцгруппы, её отсутствие было заметным: все сидели, как будто всё происходило в каком-нибудь ДК профсоюзов), оказалось к лучшему: иначе от такого обилия качественной музыки можно было бы и устать!

Во второй день на конферансе был Виктор Шалкевич. Разница с первым днем сразу стала заметной; впрочем, когда пошли длительные перерывы, она стала не такой заметной. Из исполнителей я ещё не назвал Геннадия и Дарью Фоминых («Kharkov Klezmer Band») и «Kapela Brodów». Из выступления тоже были замечательными, как и у всех остальных.. Ладно, почти у всех: Ольга Гомонова и «Аидише Нишоме» были чуть слабее.

Под вечер там, где в первый день для детей лицедействовал театр, для взрослых выступал Алексей Жбанов. Признавая его заслуги, клезмером я его всё-таки не считаю, поэтому честно скажу: рад, что он выступал не на основной сцене.

В общем, если кто не заметил, все недостатки настолько мелкие, а удовольствия так много, что этот фест – даже не новая славная страница, а целая брошюра в истории развития клезмерских мероприятий в Беларуси. С нетерпением жду новых проектов – причин, по которым они были бы неуспешными, просто не вижу! Может, они даже кого-нибудь вдохновят проверить, как далеко «крот истории» прорыл в других сферах белорусской жизни…

Пётр Резванов, г. Минск

*

«Дзякуй вялікі за цудоўныя эмоцыі, за добрыя твары, за падвоены аншляг на асобных канцэртах і за музыку, што робіць нас усіх крышку больш добрымі» (Зьміцер Дрыгайла, fb, 09.11.2019).

Богато иллюстрированный материал о клезмерфесте от «Радыё Рацыя» (на белорусском языке) см. здесь. А здесь – видеозапись от Елены Ляшкевич.

*

Заметки на полях

C почтением отношусь к музыкантам и иным культурным деятелям, выступившим в «ОК16» на фестивале клезмерской музыки. Вместе с тем до сих пор не понимаю, почему организаторы отказались пригласить капеллу «Жыдовачка» из города Борисова. Уверен, что «общественное мнение», на которое ссылался «старший организатор» в начале октября, по большому счёту не было против присутствия «Жыдовачкі» на фестивале наряду с дюжиной иных коллективов. Кто-то выступал «за» (даже хедлайнер Зисл Слепович), кому-то было всё равно, истерила же небольшая группа «любителей фейсбучатины». Но тем, кто боится «изменивших коннотацию» слов, повсюду выискивая «оскорбление памяти» бабушек-дедушек, пожалуй, не стоит и выходить на улицу. Например, для распродаж и скидок в Минске активно используется слово «акция» – а ведь в 1941–1943 гг. оно имело в наших краях зловещий смысл… Ну и т. д.

Если уж и бороться с употреблением слова «жыд» в белорусском языке, то не с любительского ансамбля надо было начинать. Из академического словаря (Минск: «Беларуская энцыклапедыя», 2004)

К партнёрам фестиваля в октябре присоединился «главный еврейский союз», руководителей которого Ю. Зиссер чуть больше месяца назад упрекал в «доносительстве»:

Значок «Союза бел. евр. общин» (справа) на страничке klezmerfest.by

Неясно, правда, много ли выиграл фестиваль от этой «милости» далеко не нищих «общественных деятелей» вроде Виктории Б., Елены К., Владимира Ч., Максима Ю. и других гонителей «Жыдовачкі». Вечером 9 ноября Юрий Зиссер поблагодарил всех спонсоров за «участие в недешёвом ивенте», но добавил, что «нам не хватает около 10000 рублей» (т. е. почти 5 тыс. долларов США).

Похоже, любители жалоб и ультиматумов так ничего существенного и не внесли «для покрытия затрат». Во всяком случае, несмотря на многочисленные призывы, сегодня, на вторые сутки после окончания фестиваля, посредством краудфандинга собрана по-прежнему очень cкромная сумма (780 р. из запрошенных 6000, т. е. 13%; деньги собираются с сентября 2019 г.).

Впрочем, это не главное, о чём я хотел сказать. «Litvak Klezmer Fest» наложился на попытку что-то изменить в политическом раскладе Беларуси, предпринятую 08.11.2019 не без участия популярного видеоблогера Степана С. (больше известного как Nexta, или Нехта) и его коллег. В тот день Ю. Зиссер опубликовал тревожный пост: «Не надо ходить на Площадь… Поскольку акцию все равно разгонят, по факту получится провокация, направленная на подрыв отношений Беларуси с Западом, кому это выгодно – подумайте сами». Ему резонно возразили: «Так пусть не разгоняют и с Западом всё будет ОК», «Люди имеют право выражать своё мнение!» Денис Тихоненко написал: «Другого выхода нет», на что Ю. З. съязвил: «“Другого выхода нет, только в объятья России».

В итоге на площади Свободы мирно собрались несколько сотен сторонников перемен, их не разгоняли. При чём здесь клезмерфест? Я бы тоже посчитал, что ни при чём, но сам Зиссер 09.11.2019 связал два события: «В это время на Litvak Klezmer Fest были 1500 человек». Александр Кабанов: «И? Может, в этом достижении есть и ваш вклад? 🙂» Ю. З.: «Есть. Я один из организаторов феста». От подобных заявлений лишь шаг до предположения, что клезмерфест проводился не только с обнародованными благородными целями вроде «развитие музыкальной культуры в Беларуси». С посланием «идёшь на площадь с протестом – работаешь на Россию» неплохо перекликается следующее: «деморализуешь протестующих, устраиваешь массовое зрелище в период предвыборной кампании– работаешь на Красный дом». А кому верить – действительно, «подумайте сами».

Вольф Рубинчик, г. Минск

10.11.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 10.11.2019  19:27

* * *
Дорогие друзья! Это был невероятно душевный, очень музыкально вкусный (и не музыкально тоже) праздник, закладывающий прочный фундамент для продвижения клезмерской музыки и песни на идиш в будущее. Будущее, которого хотели лишить удивительный мир идишкайта. Огромнейшее спасибо всем причастным к организации, всем чудесным музыкантам, отзывчивым и теплым зрителям, и отличному фотографу, который сохранил для нас всех момент счастья и клезмерского экстаза в Минске! И, конечно, бесконечная благодарность Юрию Анатолиевичу Зиссеру – человеку, продолжающему прекрасную традицию меценатства, на которой выживают хрупкие цветы культуры в прагматичном асфальте современного мира. (Александра Сомиш [из Band Shtrudl], 11.11.2019, “Информационный портал ШАЛОМ”).  Добавлено 12 ноября в 09:49
*
Мнение Леонида Аускерна о фестивале https://jazzquad.ru/index.pl?act=PRODUCT&id=5392
13 ноября 18:57

«Яўрэйскі» фільм Наты Голавай

07.07.2018  22:02   ВОЛЯ ТРУБАЧ

«Яўрэі падаюцца незразумелымі іншапланецянамі, пра якіх няшмат ведаюць, таму не любяць і баяцца». У Маладзечне паказалі аматарскі фільм пра яўрэйскую культуру ў беларускім мястэчку

Фота Валянціны Цвірко.

28 чэрвеня ў Маладзечне адбылася прэм’ера барысаўскай кінастужкі Наты Голавай і суполкі “МыЗаТанцы” “Чароўныя нажнічкі”. Прымаў паказ маладзечанскі этнаграфічны клуб KOLA.

Гэта была прэм’ера фільма пра яўрэйскую культуру на аснове яўрэйскіх казак. Чорна-белы фільм з тытрамі агучвала  капэла “Жыдовачка”. Пасля паказу патанцавалі яўрэйскія танцы.

Мы звярнулася з пытаннямі да рэжысёра Наты Голавай.

– Чаму кіно пра яўрэяў?

– Ніхто не чапляецца да рэжысёраў “А чаму тваё кіно пра праваслаўных?”. Ці пра рускіх, немцаў. Яўрэі падаюцца незразумелымі іншапланецянамі, пра якіх няшмат ведаюць, таму не любяць і баяцца. Былі сітуацыі, калі людзі адмаўляліся ўдзельнічаць у праекце менавіта праз тое, што ён яўрэйскі.

Часта атрымліваю рэкамендацыі тыпу “Вы няправільна назвалі капэлу, мусіце звацца не «Жыдовачка», а «Евреечка». Запытваю, чаму гэта? Наш любімы беларускі традыцыйны танец у клубе – “Жыдовачка”. І другі любімы – “Жыдок”. І трэці – жыдоўская полька. Чаму нам так не звацца? Гэтыя сітуацыі даюць упэўненасць, што яўрэйскае кіно трэба здымаць. І не адно.

Алег Іваноўскі.

– Як складалася атмасфера фільма? Дзе адбываліся здымкі?

– Сцэнар «Чароўных нажнічак» напісаны паводле прачытанай сотні яўрэйскіх казак. Там былі і зусім старадаўнія сюжэты, і магічныя гісторыі пачатку 20 стагоддзя пра беларускія мястэчкі. Выбрала асноўныя элементы, уласцівыя яўрэйскім казкам. Сачыніла гісторыю пра беднага краўца, якому з неба звалілася і шчасце, і выпрабаванні. Гэта, па маіх назіраннях, нармальная сітуацыя для жыдоўскай казкі, дзе не адсочваюцца прычынна-выніковыя сувязі.

Герой атрымлівае цуд ці катастрофу ў жыцці проста так. Проста таму, што ён жыд, напэўна.

Сцэнар пісаўся з улікам  даступных лакацый, інтэр’ераў, мэблі, рэквізіту. І мясцовых артыстаў. Дзякуй богу, у Барысаве, які больш чым напалову да рэвалюцыі быў жыдоўскім, месцамі захавалася характэрная тагачасная архітэктура, атмасферныя дворыкі ў старой частцы горада. Не ўсё яшчэ сапсаванае сайдзінгам і ўсялякай «прыгажосцю».

– Як ты падбірала акцёраў? Галоўны крытэрый – быць яўрэям?

– Герой на экране мусіць быць тыпажным. Ён жа не іграе запар дзве гадзіны сваю ролю, як у тэатры. І няма адлегласці, як паміж сцэнай і залай. Глядач убачыў, злавіў вобраз – і паехалі. Астатняе дапрацуюць драматургія, ракурсы, мантаж.

Галоўныя героі – з вуліцы. І яны нядрэнна справіліся з задачамі. Як і многія праекты, што грэюць мне душу, гэта напалову аматарскі праект, і цікава было назіраць, як цягам двух-трох тыдняў звычайныя людзі набіраліся акцёрскіх навыкаў. А што тычыцца «яўрэйскага» выгляду персанажаў, у мяне ёсць падазрэнне, што ўсе людзі ў нашых мясцінах трошкі жыды. Проста многія і не трошкі.

– Пагаворваюць, што ў фільма не было фінансавання. Як жа атрымалася зняць фільм?

– Так, грошай у чыстым выглядзе не было. Я нешта выдаткавала, мо, якія 100 ці 150 рублёў на розныя патрэбныя для працэсу рэчы. Увесь бюджэт – асабісты час і навыкі ўдзельнікаў, паліва, аўто, строі, рэквізіт. Кожны прынёс тое, што змог.

Час – самы дарагі ўнёсак. Былі здымачныя дні, якія цягнуліся і па 20 гадзін.

І дзякуй цэнтру творчасці дзяцей і моладзі, пры якім існуе наш клуб гістарычнага танца, што дазволіў скарыстацца памяшканнем, дзе здымалася шмат сцэн і месцілася «кінабаза» з усім  здымачным барахлом.

Тэатр «Відарыс» таксама дапамог і пляцоўкай, і рэквізітам, і святлом, і касцюмамі. І мясцовы тэлеканал СКІФ дазволіў запісаць саўндтрэк для трэйлера ў сваёй студыі, а Леў Машкетаў вазіўся з запісам, бо мы яшчэ толькі-толькі вучыліся іграць разам і трэба было, каб больш-менш прыстойна гучалі. Таму, я кажу – МЫ зрабілі кіно. Так, гэта мая ідэя і мой сцэнар, і мая прапанова суполцы паўдзельнічаць у чарговай авантуры. Але ў праект уклалася шмат людзей.

Ната Голава.

– Чаму і каму ты параіш паглядзець гэта кіно?

– Сваёй настаўніцы па рускай мове і літаратуры, што выкладала ў 5-7 класе. Помню, як атрымала сшытак з адзнакай за сачыненне на тэму «Как я провела лето» і прачытала пасланне чырвонага колеру ад яе: «По-моему, ты всё списала!».

Гэта было першае і дагэтуль апошняе абвінавачванне ў плагіяце. Было крыўдна, бо пачуцці, з якімі пісала тады школьную працу, тыя ж, з якімі ствараліся цяпер «Чароўныя нажнічкі». А больш я нікому нічога раіць не хачу, магу толькі запрасіць усіх, хто гатовы паглыбіцца на гадзіну ў музыку і атмасферу жыдоўскага мястэчка. Якім мы яго бачым.

Водгук наведніка паказу інжынера Алега Чырыцы:

– Фільм выбіваецца з бясконцага шэрагу кіно неардынарнасцю. Але нягледзячы на незвычайнасць, ён прымусіў мяне паверыць акцёрам і створанаму рэжысёрам свету. Атмасфера – гэта тое безумоўнае, чым прываблівае кіно. За гадзіну я паспеў палюбіць і Шмуліка, і Рэбеку, і ўсіх астатніх. І ўсе такія шчырыя, такія сапраўдныя. Усё зроблена вельмі дакладна, вытанчана і з густам. І трэці дзень, калі я еду на працу, у маіх навушніках іграюць яўрэйскія матывы. Дзякуй за гэта капэле “Жыдовачка”, і дзякуй велізарны Наце Голавай за гэта прэўкраснае чарадзейства!

Арыгiнал

Апублiкавана 10.07.2018  16:56

Ёсць і такое меркаванне
Давід Алег Лісоўскі (19.07.2018). Экзотыка заўсёды ў трэндзе  Праблема ў тым, што фiльм мае прэтэнзыю паказаць “як выглядала габрэйскае мястэчка”, а тут не пахне анi габрэямi, анi мястэчкам. Паглядзеўшы фоткі ў вялікім фармаце, знайшоў такі цэлых 2 трапных вобразы (на фотцы з аркестрам – паненка з віяланчэльлю і паненка са скрыпкай). Позіркі, строі, лад – усё цалкам трапнае. Але толькі 2, на жаль. Астатнія дзявочыя вобразы атрымаліся ну зусім не ў той стэп. Хлопцы наогул катастрофа… Міні-капялюшык ані выглядае па-габрэйску, ані робіць габрэйскага ўражаньня.

Симхат-Тора в Москве 50 лет назад

(отрывок из книги А. Леви «Я вольная птица»)

 

Перед наступлением праздника Симхат-Тора я смастерила себе большой белый платок с огромным маген-Давидом, вышитым синим шнурком в одном из углов. Мы, молодежь, осведомленная о сталинских репрессиях лишь понаслышке, хотели публично продемонстрировать свою принадлежность к еврейскому народу. Мы вели себя вызывающе, переходили границы дозволенного и лишь постепенно постигали науку сдержанности и осторожности – становились умнее и осмотрительнее. Поколению родителей, в отличие от нас, следовало как раз научиться чувствовать себя более свободными и действовать смелей.

День Симхат-Торы в шестьдесят седьмом году выдался холодный и дождливый. Несмотря на это, я не стала надевать пальто, чтобы не мешало плясать. Хотя я вышла вовремя, но всю дорогу торопилась побыстрей добраться до места. Сердце отчаянно билось от волнения. Я ехала в центр города по ветке метро, ведущей к станции «Дзержинская». С каждой остановкой волнение мое возрастало, и когда поезд достиг наконец «Дзержинской», колени у меня дрожали от напряжения.

Рут [Александрович] ждала меня на перроне. Мы взглянули друг на друга и, не произнеся ни слова, направились к эскалатору. Поднимаясь вверх, я почувствовала облегчение: молодые парни и девушки поодиночке, парами и целыми группками стояли на ступенях, лица их были по-праздничному возбуждены. Они не разговаривали, но в их глазах я читала некий тайный пароль. Большие грустные карие глаза – еврейские глаза.

Мы поднялись на площадь Дзержинского, названную в честь Железного Феликса, носившего также гордое прозвище Рыцаря революции. В те дни я была еще не в курсе его революционных подвигов и размаха организованного им «красного террора», жертвами которого стали сотни тысяч ни в чем не повинных людей. Но что-то зловещее исходило и от его имени, и от огромной мрачной статуи в центре площади. На противоположной стороне возвышался особняк КГБ. Синагога находилась примерно в полукилометре от него.

Широкая площадь, в дневные часы всегда заполненная машинами, была погружена в полумрак и выглядела непривычно пустынной. Выходившие из метро, не глядя друг на друга, двигались в одном направлении, как будто их подталкивала какая-то невидимая сила. Я чувствовала, что герой моего детства, неумолимый Феликс Дзержинский, провожает меня взглядом, и впервые обратила внимание на деталь, которую прежде никогда не замечала: одна его рука опущена в карман долгополой военной шинели, словно готова в любой момент выхватить оттуда револьвер.

Мы обогнули тяжелую громадину КГБ и расположенное поблизости здание Центрального Комитета комсомола. В окнах КГБ горел свет. Что там происходит в эти часы? Работают следователи? Допрашивают заключенных? Проходят заседания, на которых определяются людские судьбы? Может, там уже обсуждают, какое наказание полагается мне, направляющейся в эти минуты к синагоге? Глупости! С какой стати – наказание? За что? Что я такого сделала? Я должна прекратить думать об этом.

Мы свернули с площади в боковую улицу. Уже невозможно было сдержать шаг, и мы, не сговариваясь, побежали. Все вокруг бежали. Достигнув второго переулка по правую сторону улицы, мы замерли, пораженные открывшимся зрелищем. Круто спускающаяся вниз улица Архипова, насколько можно было видеть, представляла собой море голов. Над толпой стоял гул голосов, напоминавший рев бурлящей лавы, готовой вырваться из жерла вулкана. «Слишком много евреев вместе – это нехорошо», пронеслось у меня в голове. Большое скопление евреев всегда ассоциируется с бедствием, с Катастрофой: шесть миллионов жертв, восемьдесят тысяч убитых в Бабьем Яре, сорок тысяч в овраге под Ригой… Я остановилась на мгновение, но Рут легонько подтолкнула меня, и, покрыв голову белым платком с синей шестиконечной звездой, я влилась в клокочущее людское море.

Мы с трудом проложили себе дорогу сквозь плотную толпу к середине улицы, где стоит Большая московская синагога. Слабый свет уличных фонарей освещал лица в толпе. Я знаю их! Где я их видела? Вытянутые бледные лица, изможденные черты, огромные угасшие глаза. Да, конечно, на фотографиях Варшавского гетто. Этот альбом, тайком доставленный из-за границы, был среди книг, которые открыли мне правду о моем народе. Лица за изгородью из колючей проволоки, лица людей на нарах, лица в длинной очереди к… Перелистывая страшные страницы, я почувствовала тогда, что не могу продолжать, не хочу видеть, и захлопнула альбом. И вот я вижу те же лица здесь, на этот раз взволнованные, улыбающиеся, излучающие свет, жадно впитывающие каждое слово, каждый звук, частью неуверенные, частью испуганные.

Мы присоединились к группе молодых, поющих на иврите. Давид [Хавкин] был среди них и руководил празднеством. Те, кого я еще не знала, представились: Мордехай, Йосеф, Дан, Моше… Имена привели меня в восторг, они звучали как пароль, как приказ к выступлению.

– А тебя как зовут?

– У меня как раз русское имя: Алла.

– Так возьми себе ивритское имя – израильское.

– С радостью. Вы знаете израильские имена, которые звучат похоже на Аллу?

– Аяла, серна. У нее глаза, как у тебя.

– Эла – фисташковое дерево, а также богиня.

– У меня есть идея получше, – вмешалась Рут. – Как ты смотришь на имя Алия?

Алия – это движение вверх, восхождение, возвращение евреев на родину, о котором так хорошо рассказано в книге [Леона Юриса] «Эксодус». Алия будет моим новым именем, и я сделаю всё, чтобы оправдать его.

Мы встали в круг. Большинство молодых были студентами и пришли к синагоге прямо с занятий. В центре грудились портфели с книгами и конспектами. Положив руки на плечи, мы принялись отплясывать «Хору» и распевать «Хава нагилу». Хоровод наш всё ширился. Люди разнимали цепочку танцующих и присоединялись к нам. С каждым новым участником росло веселье, мне хотелось подпрыгнуть до неба, петь как можно красивей в полный голос – так, чтобы отовсюду было слышно. Нужно признать, голос не подводил меня. Мои друзья начали покидать наш круг, чтобы организовать поблизости другие хороводы. Я вдруг обнаружила себя среди совершенно незнакомых людей. Вначале это смутило меня, но когда я увидела их жадные взгляды, продолжила петь с новой силой. Они хлопали в ладоши в такт песне и повторяли за мной слова. Когда иссяк весь запас известных мне песен, я начала сначала. Трудно было устоять на ногах, потому что со всех сторон напирала толпа. В какой-то момент я обнаружила себя в центре круга. Поющих и танцующих становилось всё больше и больше. Я пела и тут же переводила и объясняла слова, снова пела и снова переводила, потому что в хоровод вливались новые люди, и мы снова пели уже все вместе. Почувствовав, что теряю голос, я замолчала, но продолжала отплясывать.

Фрейлехс! Бурный, задорный танец, полный неудержимой радости. Будь счастлив и пляши! Танцуй, забудь про всё и танцуй, танцуй, несмотря ни на что, вопреки всему, танцуй именно потому, что всё плохо, всё ужасно, танцуй, пляши, пока не рухнешь! Я никогда не училась этому танцу, тело само плясало, словно подчиняясь памяти крови. Люди вокруг пели и хлопали в такт песне. В центр круга вдруг ворвался Давид. Тот, кто не видел Давида, танцующего фрейлехс, не знает, что такое настоящее еврейское веселье. Когда он подскакивал на месте и руки его сами собой взмывали ввысь, казалось, что он хочет коснуться звезд. Глаза Давида метали молнии, вонзавшиеся в темное небо Москвы – казалось, он видит там нечто скрытое от наших глаз. Он умолял о чем-то небеса, требовал от них ответа, исполнял перед ними магический танец. Вопли восторга вырывались из его горла, и я тоже не могла удержать криков радости. Я плясала перед Давидом в бешеном темпе, исполняла безумный огненный танец, и круг наполнялся скачущими в экстазе евреями. Совершенно измученная, я отступила назад. Вдруг кто-то позади меня схватил мою руку и поцеловал ее.

– Я никогда не забуду тебя, спасибо тебе!

Я увидела лицо пожилого человека, в глазах его стояли слезы. Он долго смотрел на меня, потом повернулся и исчез в толпе. Люди снова окружили меня, они прикасались к вышитому на моем платке маген-Давиду, пытались что-то сказать, но я была не в состоянии ни расслышать, ни осознать их слов. Потом до меня донесся голос Рут, стоявшей где-то рядом в толпе и обращающейся к окружающим на иврите:

– Кто ты?

И они выкрикивали ей в ответ:

– Израиль!

– Кто твоя мать?

– Израиль!

– Кто твой отец?

– Израиль! Израиль! Израиль!

Голоса гремели с такой силой, словно хотели, чтобы их услышал весь мир. Им мало того, что Недремлющий страж Революции на прилегающей площади слушает их с помощью десятков, а может, и сотен ушей, движущихся туда-сюда в гуще собравшихся. Почему евреи не боятся? Почему я не боюсь? Из-за темноты вокруг? Из-за того, что мы тут все вместе? Или, может быть, потому что не знаем еще горького вкуса расплаты? Вернутся ли эти люди сюда после того, как попадут на допрос? Вернусь ли я сюда, если меня вызовут в КГБ и будут угрожать?

Довольно вопросов! Не этой ночью.

Круг сплотился. Люди стоят плечом к плечу. Приложив палец к губам, показывают, что следующая песня будет исполняться без слов. Рука в руке, зубы стиснуты, тела раскачиваются – мелодия потихоньку поднимается над кругом. Еле слышная поначалу, она постепенно усиливается, будто стремится вырваться из сомкнутых уст. Поначалу спокойная и церемонная, она превращается в требовательную, угрожающую, что-то обещающую и в чем-то клянущуюся. Она разрывает наши сердца, пылает в наших глазах, заставляет руки крепче ухватиться за стоящих рядом. Мелодия без слов превращается в гимн над ночным городом. «Хатиква», «Надежда», гимн государства Израиль, плывет над Москвой…

Эта узкая улица сегодня для нас целый мир, мир, в котором мы свободны. Нет границ! Нет страха! Мы победим! Мы переходим с места на место, движемся среди толпы, пьяной от счастья и ощущения свободы. Здесь танцуют «Хору», там поют «Мы принесли вам мир!», то и дело раздаются взрывы хохота в ответ на удачную шутку.

– Дети, отправляйтесь по домам, – раздается встревоженный голос пожилого человека. – Уже поздно.

– Ой, дедушка! Наш дом так далеко…

Все вокруг дружно аплодируют. Правда, правда – очень далеко наш дом…

* * *

Мы снова в центре круга. Нет предела нашим силам и желанию веселиться и радоваться вместе с тысячами других евреев. Только «Хора» может выразить то, что бушует в наших душах и требует выхода. Круг ширится, новые люди вливаются в него, образуют малый хоровод внутри большого, потом еще один, третий. Вся вселенная вращается в ритме песни: «Хава нагила ве-нисмеха!» – «Давайте возликуем и возрадуемся!» Как прекрасно плясать так, среди совершенно незнакомых, но таких близких людей. Этой ночью тут нет чужих. Дорогие прекрасные лица! Где мы повстречаемся снова? В кружке изучения иврита? В тюремной камере? В Израиле?

Я снова пою и обучаю собравшихся словам песни.

– Это так просто, повторяйте за мной: «Ле-шана ха-баа, ле-шана ха-баа, ле-шана ха-баа б’Иерушалаим!

И еще:

– Ерушалаим шел захав…

– Где ты это выучила? Ты знаешь иврит? У тебя есть учебник? Я хочу встретиться с тобой. Позвони мне. – Рука протягивает мне записку поверх голов.

– И мне тоже! Давайте встретимся все вместе.

Но есть и такие, что стоят молча и только смотрят на меня горящими глазами. Что останавливает их? Робость? Страх?

Друзья уже несколько раз пытались увести меня домой, но я не желаю даже слышать об этом. Под конец они нашли способ вернуть меня к действительности: схватили за руки и за плечи и силой заставили стоять смирно и не двигаться. Через минуту почувствовала головокружение и такую слабость в коленях, что едва не упала. В течение целых шести часов я плясала и пела, не останавливаясь ни на мгновение.

По дороге домой я была не в состоянии говорить, только хриплые неясные звуки время от времени вырывались из горла. В квартиру ввалилась еле живая и безмерно счастливая. Теперь у меня было ради чего жить.

 

Яир, Алла и Гай Даниель Леви                      майор Гай Даниель Леви (Guy Daniel Levy)

Yair, Alla & Guy Daniel Levy

(снимки со стр. Аллы в фейсбуке)

Опубликовано 10.10.2017  21:21

 

Махмуд Эсамбаев. Моя еврейская мама

Мой отец чеченец и мама чеченка. Отец прожил 106 лет и женился 11 раз.

Вторым браком он женился на еврейке, одесситке Софье Михайловне. Её и только её я всегда называю мамой. Она звала меня Мойше.

-Мойше, – говорила она, – я в ссылку поехала только из-за тебя. Мне тебя жалко.
Это когда всех чеченцев переселили в Среднюю Азию. Мы жили во Фрунзе. Я проводил все дни с мальчишками во дворе.
-Мойше! – кричала она. – Иди сюда.
-Что, мама?
-Иди сюда, я тебе скажу, почему ты такой худой. Потому что ты никогда не видишь дно тарелки. Иди скушай суп до конца. И потом пойдёшь.
-Хорошая смесь у Мойши, – говорили во дворе, – мама – жидовка, отец – гитлеровец.

Ссыльных чеченцев там считали фашистами. Мама сама не ела, а все отдавала мне. Она ходила в гости к своим знакомым одесситам, Фире Марковне, Майе Исаaковне – они жили побогаче, чем мы, – и приносила мне кусочек струделя или еще что-нибудь.
-Мойше, это тебе.
-Мама, а ты ела?
-Я не хочу.

Я стал вести на мясокомбинате кружок, учил танцевать бальные и западные танцы. За это я получал мешок лошадиных костей. Мама сдирала с них кусочки мяса и делала котлеты напополам с хлебом, а кости шли на бульoн. Ночью я выбрасывал кости подальше от дома, чтобы не знали, что это наши. Она умела из ничего приготовить вкусный обед. Когда я стал много зарабатывать, она готовила куриные шейки, цимес, она приготовляла селёдку так, что можно было сойти с ума. Мои друзья по Киргизскому театру оперы и балета до сих пор вспоминают: “Миша! Как ваша мама кормила нас всех!”

Но сначала мы жили очень бедно. Мама говорила: “Завтра мы идём на свадьбу к Меломедам. Там мы покушаем гефилте фиш, гусиные шкварки. У нас дома этого нет. Только не стесняйся, кушай побольше”.

Я уже хорошо танцевал и пел “Варнечкес”. Это была любимая песня мамы. Она слушала ее, как Гимн Советского Союза. И Тамару Ханум любила за то, что та пела “Варнечкес”.

Мама говорила: “На свадьбе тебя попросят станцевать. Станцуй, потом отдохни, потом спой. Когда будешь петь, не верти шеей. Ты не жираф. Не смотри на всех. Стань против меня и пой для своей мамочки, остальные будут слушать”.
Я видел на свадьбе ребе, жениха и невесту под хупой. Потом все садились за стол. Играла музыка и начинались танцы-шманцы. Мамочка говорила: “Сейчас Мойше будет танцевать”. Я танцевал раз пять-шесть. Потом она говорила: “Мойше, а теперь пой”. Я становился против неё и начинал: “Вы немт мен, ву немт мен, ву немт мен?..” Мама говорила: “Видите какой это талант!” А ей говорили: “Спасибо вам, Софья Михайловна,что вы правильно воспитали одного еврейского мальчика. Другие ведь как русские – ничего не знают по-еврейски.

Была моей мачехой и цыганка. Она научила меня гадать, воровать на базаре. Я очень хорошо умел воровать. Она говорила: “Жиденок, иди сюда, петь будем”.

Меня приняли в труппу Киргизского театра оперы и балета. Мама посещала все мои спектакли.
Мама спросила меня:
-Мойше, скажи мне: русские -это народ?
-Да, мама.
-А испанцы тоже народ?
-Народ, мама.
-А индусы?
-Да.
-А евреи – не народ?
-Почему, мама, тоже народ.
-А если это народ , то почему ты не танцуешь еврейский танец? В “Евгении Онегине” ты танцуешь русский танец, в “Лакме” – индусский.
-Мама, кто мне покажет еврейский танец?
-Я тебе покажу.
Она была очень грузная, весила, наверно, 150 килограммов.
-Как ты покажешь?
-Руками.
-А ногами?
-Сам придумаешь.

Она напевала и показывала мне “Фрейлехс”, его ещё называют “Семь сорок”. В 7.40 отходил поезд из Одессы на Кишинёв. И на вокзале все плясали. Я почитал Шолом-Алейхема и сделал себе танец “А юнгер шнайдер”. Костюм был сделан как бы из обрезков материала, которые остаются у портного. Брюки короткие, зад – из другого материала. Я всё это обыграл в танце. Этот танец стал у меня бисовкой. На “бис” я повторял его по три-четыре раза.

Мама говорила: “Деточка, ты думаешь, я хочу, чтоб ты танцевал еврейский танец, потому что я еврейка? Нет. Евреи будут говорить о тебе: вы видели, как он танцует бразильский танец? Или испанский танец? О еврейском они не скажут. Но любить тебя они будут за еврейский танец”.
В белорусских городах в те годы, когда не очень поощрялось еврейское искусство, зрители-евреи спрашивали меня: “Как вам разрешили еврейский танец?”. Я отвечал: “Я сам себе разрешил”.

У мамы было своё место в театре. Там говорили: “Здесь сидит Мишина мама”. Мама спрашивает меня:
-Мойше, ты танцуешь лучше всех, тебе больше всех хлопают, а почему всем носят цветы, а тебе не носят?
-Мама, – говорю, – у нас нет родственников.
-А разве это не народ носит?
-Нет. Родственники.
Потом я прихожу домой. У нас была одна комнатка, железная кровать стояла против двери. Вижу, мама с головой под кроватью и что-то там шурует. Я говорю:
-Мама, вылезай немедленно, я достану, что тебе надо.
-Мойше, – говорит она из под кровати. – Я вижу твои ноги, так вот, сделай так, чтоб я их не видела. Выйди.
Я отошел, но все видел. Она вытянула мешок, из него вынула заштопанный старый валенок, из него – тряпку, в тряпке была пачка денег, перевязанная бичевкой.
-Мама, – говорю, – откуда у нас такие деньги?
-Сыночек, я собрала, чтоб тебе не пришлось бегать и искать, на что похоронить мамочку. Ладно похоронят и так.
Вечером я танцую в “Раймонде” Абдурахмана. В первом акте я влетаю на сцену в шикарной накидке, в золоте, в чалме. Раймонда играет на лютне. Мы встречаемся глазами. Зачарованно смотрим друг на друга. Идёт занавес. Я фактически ещё не танцевал, только выскочил на сцену. После первого акта администратор подает мне раскошный букет. Цветы передавали администратору и говорили, кому вручить. После второго акта мне опять дают букет. После третьего – тоже. Я уже понял, что все это- мамочка. Спектакль шёл в четырёх актах. Значит и после четвёртого будут цветы. Я отдал администратору все три букета и попросил в финале подать мне сразу четыре. Он так и сделал. В театре говорили: подумайте, Эсамбаева забросали цветами.
На другой день мамочка убрала увядшие цветы, получилось три букета, потом два, потом один. Потом она снова покупала цветы.
Как-то мама заболела и лежала. А мне дают цветы. Я приношу цветы домой и говорю:
-Мама, зачем ты вставала? Тебе надо лежать.
-Мойше, – говорит она. -Я не вставала. Я не могу встать.
-Откуда же цветы?
-Люди поняли, что ты заслуживаешь цветы. Теперь они тебе носят сами.

Я стал ведущим артистом театра Киргизии, получил там все награды. Я люблю Киргизию, как свою Родину. Ко мне там отнеслись, как к родному человеку.
Незадолго до смерти Сталина мама от своей подруги Эсфирь Марковны узнала, что готовится выселение всех евреев. Она пришла домой и говорит мне:
-Ну, Мойше, как чеченцев нас выслали сюда, как евреев нас выселяют ещё дальше. Там уже строят бараки.
-Мама, – говорю, – мы с тобой уже научились ездить. Куда вышлют, туда поедем, главное – нам быть вместе. Я тебя не оставлю.
Когда умер Сталин, она сказала: “Теперь будет лучше”.

Она хотела, чтобы я женился на еврейке, дочке одессита Пахмана. А я ухаживал за армянкой. Мама говорила: “Скажи, Мойше, она тебя кормит?” (Это было ещё в годы войны).
-Нет, – говорю, – не кормит.
-А вот если бы ты ухаживал за дочкой Пахмана…
-Мамa, у неё худые ноги.
-А лицо какое красивое, а волосы… Подумаешь, ноги ему нужны.
Когда я женился на Нине, то не могу сказать, что между ней и мамой возникла дружба.
Я начал преподавать танцы в училище МВД, появились деньги. Я купил маме золотые часики с цепочкой, а Нине купил белые металлические часы. Жена говорит:
-Маме ты купил с золотой цепочкой вместо того, чтоб купить их мне, я молодая, а мама могла бы и простые носить.
-Нина, – говорю, – как тебе не стыдно. Что хорошего мама видела в этой жизни? Пусть хоть порадуется, что у неё есть такие часы.
Они перестали разговаривать, но никогда друг с другом не ругались. Один раз только, когда Нина, подметя пол, вышла с мусором, мама сказала: “Между прочим, Мойше, ты мог бы жениться лучше”. Это единственное, что она сказала в её адрес.

У меня родилась дочь. Мама брала её на руки, клала между своих больших грудей, ласкала. Дочь очень любила бабушку. Потом Нина с мамой сами разобрались. И мама мне говорит: “Мойше, я вот смотрю за Ниной, она таки неплохая. И то, что ты не женился на дочке Пахмана, тоже хорошо, она избалованная. Она бы за тобой не смогла все так делать”. Они с Ниной стали жить дружно.

Отец за это время уже сменил нескольких жён. Жил он недалеко от нас. Мама говорит: “Мойше, твой отец привёл новую никэйву. Пойди посмотри.” Я шёл.
-Мама, – говорю, – она такая страшная!
-Так ему и надо.

Умерла она, когда ей был 91 год. Случилось это так. У неё была сестра Мира. Жила она в Вильнюсе. Приехала к нам во Фрунзе. Стала приглашать маму погостить у неё: “Софа, приезжай. Миша уже семейный человек. Он не пропадёт. месяц-другой без тебя”. Как я её отговаривал: “Там же другой климат. В твоём возрасте нельзя!” Она говорит:”Мойше, я погощу немного и вернусь”. Она поехала и больше уже не приехала.

Она была очень добрым человеком. Мы с ней прожили прекрасную жизнь. Никогда не нуждались в моем отце. Она заменила мне родную мать. Будь они сейчас обе живы, я бы не знал, к кому первой подойти обнять.

 

Опубликовано 24 апреля 2016