Tag Archives: Аба Шагалович

«Або Аба, або не». Да стогадовага юбілею майстра Шагаловіча

Штрыхі да партрэту Абы Ізраілевіча Шагаловіча (01.02.1922 30.05.2009)

У студзені 1956 г. завяршыўся чэмпіянат Мінска-1955. Чэмпіёнам чарговы раз стаў Аба Шагаловіч, будучы майстар спорту СССР і заслужаны трэнер БССР. Яму ніяк не ўдавалася выйсці першым у чэмпіянатах Беларусі, затое менавіта ў 1956 г. Шагаловіча выбралі намеснікам Гаўрылы Верасава ў рэспубліканскай федэрацыі шахмат. Пазней, у 1960-х (і ў 1970-х – да таго, як прыйшоў доктар Мікалай Місюк) ён будзе нават старшынёй – агулам каля 10 гадоў… А ў 1956-м чэмпіёнам Мінска Шагаловіч пабыў няпоўны год; у лістападзе пачаўся новы чэмпіянат, выйграны Абрамам Ройзманам.

Партыя з чэмпіянату Мінска 66-гадовай даўніны (А. Шагаловіч справа)

З Абам Ізраілевічам – «моцным майстрам, які вельмі любіў шахматы» (паводле артыкула Уладзіміра Барскага) – не выпала мне быць знаёмым. Але ў 2017-м папрасіў двух яго вучняў, кандыдатаў у майстры спорту розных пакаленняў, запісаць для belisrael.info ўспаміны пра знакамітага дзеяча шахмат, што яны і зрабілі. Тут гэтыя згадкі даюцца ў скарачэнні, у маім перакладзе на беларускую.

В. Р.

Дзмітрый Ной (1935 г. нар.):

У Шагаловіча душэўныя адносіны з вучнямі не складваліся. Ён скончыў юрыдычны інстытут, атрымаў дыплом юрыста, але пазней не працаваў па спецыяльнасці. Думаю, што раздвоенасць адбівалася на яго характары ў псіхалагічным плане.

Шагаловіч быў прыгожы мужчына, сярэдняга росту, разумны, разважлівы. Такім заставаўся, не мяняючыся, дзясяткі гадоў. Ён доўга працаваў то намеснікам старшыні шахматнай федэрацыі, то яе старшынёй, пакуль не знаходзілася, з яго пункту гледжання, больш вартая кандыдатура. Быў акуратны, сумленны, паважаны ўсімі. К 1957 году гуляў у сілу майстра спорту. Аркадзь Ракітніцкі выбіў у спарткамітэце грошы на правядзенне турніру з майстарскай нормай. Запрасілі з Расіі чэмпіёна сталіцы Салаўёва і майстроў Шчарбакова, Юхтмана. Шагаловіч перавыканаў норму і, нарэшце, стаў майстрам. Пасля гэтага, аднак, ён усё радзей уключаўся ў турніры.

Я займаўся шахматамі ў мінскім Палацы піянераў у канцы 1940 – пачатку 1950-х гадоў. Прыблізна ў 1950 годзе Шагаловіч звазіў каманду Палаца ў Прыбалтыку. Мы пабывалі з матчамі ў Вільнюсе, Рызе, Таліне. Усё гэта прыемна ўспомніць, але адносіны з настаўнікам у мяне былі халаднаватыя: відаць, перашкаджалі розныя характары.

Шагаловіч меў падпрацоўку на радыё. Пасля А. Ракітніцкага гэта па значнасці другая фігура ў шахматным жыцці Беларусі. У яго было многа вучняў, у тым ліку гросмайстар Віктар Купрэйчык.

Юрый Тэпер (1958–2020):

Шахматны гурток мінскага Палаца піянераў я пачаў наведваць у верасні 1971 года. Першы сезон асноўным трэнерам быў Міхаіл Шарашэўскі; ён кіраваў заняткамі ў другую змену (з тымі, xто раніцай хадзіў у школу), а Шагаловіч вёл ранішнюю групу шахматыстаў. У той навучальны год ён прыходзіў на замену адзін ці два разы, але тыя заняткі нічым асаблівым не вылучаліся. Адзінае, што я адзначыў, – яўрэйскі акцэнт (напрыклад, «пяць» замест пяць).

Пад кіраўніцтвам А. Шагаловіча я займаўся шахматамі два сезоны: 1972/73 і 1973/74. Адзначу «дух» гуртка. Ва ўсіх, прынамсі ў пераважнай большасці рабят, незалежна ад таго, якіх поспехаў яны дабіліся, на ўсё жыццё захавалася любоў да шахмат, цікавасць да шахматных падзей і паважлівае стаўленне адно да аднаго. Ні разу ў маёй прысутнасці не было ўзаемных абраз, боек, канфліктаў па яўрэйскім або іншым нацыянальным пытанні. А мы ж вучыліся ў 1970-я гады, калі ў савецкім грамадстве ўсё гэта здаралася. Вядома, дадатная абстаноўка ў гуртку была звязана з тым, што на шахматы хадзілі пераважна дзеці з iнтэлігентных сем’яў, але і асабістую ролю Абы Ізраілевіча прымяншаць не варта.

У пачатку заўсёды быў агульны ўрок на 15-20 мінут, дзе паказвалася якая-небудзь партыя або тэарэтычны варыянт (звычайна дэбютны; эндшпілі Аба Ізраілевіч дэманстраваў рэдка). Потым ішла практычная частка заняткаў – турніры, лёгкія партыі. Згуляныя партыі тут жа аналізаваліся. Шагаловіч глядзеў і лёгкія партыі вучняў без запісу, ставіўся сур’ёзна да разбору пазіцый, выяўлення памылак. Па-мойму, аналіз быў найбольш карыснай часткай заняткаў.

Колькі слоў пра стыль паводзін А. Шагаловіча. У яго фразах было шмат гумару, досціпаў, цікавай інфармацыі – шахматнай і не толькі. Гаварыў ён проста, зразумела; можа, дзесьці нават падстройваўся пад мову рабят. Успамінаецца адзін эпізод. Вельмі здольны хлопец Гена Лібаў (цяпер ён майстар ФІДЭ, вядомы трэнер) прапусціў адзін занятак. На наступным ён сказаў, што пісаў сачыненне. А. I. толькі і чакаў, каб пакпіць з тых, хто прапускае заняткі. Вось яго маналог, наколькі яго помню: «Так, сурёзная прычына. Вось у Сярэдняй Азіі ўзбекі, таджыкі ездзяць на ішаках. І якія ў іх бываюць сачыненні? Што бачаць, тое пяюць. Ва ўсіх там “сачыненні”»… Запомніўся фінал таго ўрока. Калі была развязана няпростая задача, нехта гукнуў «Ура!». Шагаловіч тут жа заявіў: «Хто крычыць “ура”? Вы думаеце, што вы ў тыле ворага? Вы ў тыле більярдыстаў!» Справа ў тым, што ў гульнёвым пакоі Палаца стаяў більярд, і некаторыя гурткоўцы хадзілі туды ў час заняткаў.

Часам пад настрой А. Шагаловіч успамінаў маладосць. Паспрабую аднавіць яго ўспамін пра Вялікую Айчынную вайну і вайсковую службу: «Тое, што цяпер наракаюць на цяжар службы, гэта пустое. Вось у нас перад вайной быў цяжар. Ганялі нас па 20 кіламетраў у адгазніках і з грузам. Не ведаю, як я вытрымаў. Называлася гэта “вучыцца па-сувораўску”. А ў немцаў ніякіх сувораўцаў не было. Едуць сабе на машынах, танках, матацыклах і рабі з імі, што хочаш. Дзіва што мы столькі тэрыторый аддалі. Так, фізічна мы былі моцныя, але што толку ад моцы, калі ў іх была перавага ў тэхніцы. Добра, што паспелі разгарнуць вытворчую базу на Ўсходзе і зрабіць пералом у вайне». Я цікавіўся гісторыяй, але нячаста мне выпадала чуць падобныя выказванні.

Аба Ізраілевіч любіў расказваць пра сустрэчы з вядучымі шахматыстамі. Узгадаю яго ўспаміны пра Міхаіла Батвінніка. Аднойчы Шагаловіч ездзіў у Маскву на ўсесаюзны турнір першакатэгорнікаў, і да іх завітаў Батвіннік. На пытанне Шагаловіча аб прычынах наведвання турніру, дзе клас удзельнікаў не адпавядаў гросмайстарскаму, Батвіннік адказаў прыкладна так: «Адкрыю сакрэт. Першакатэгорнікі тэорыю ведаюць слаба, пазіцыю разумеюць сваеасабліва. Праз няведанне яны могуць прыдумаць арыгінальныя хады. Калі ўзяць іх пад “рэнтген” і добра прааналізаваць, то гэтыя варыянты можна потым ужываць у самых сур’ёзных турнiрах». На пачатку 1970-х гадоў гэтыя думкі гросмайстра выклікалі ў гурткоўцаў не абы-якую цікавасць.

Запомніліся таксама словы Абы Ізраілевіча наконт таго, што не трэба баяцца пройгрышаў. Ён расказваў, што, калі Віця Купрэйчык першы раз гуляў у турніры Палаца піянераў, то прайграў усе партыі. Шагаловіч тады апасаўся, што гэта можa надлaміць першакласніка, і ён кіне заняткі. На шчасце, гэтага не здарылася.

А. Шагаловіч не любіў, калі перабольшвалі сілу супернікаў. Неяк ён уключыў у юнацкую каманду першаразрадніка Міколу Клебановіча (цяпер – кандыдат у майстры). Матч адбыўся ў Ленінградзе, Коля абедзве партыі прайграў. Пры разборы партыі трэнер выказаўся так: «Супернікам Колі быў “чыжык” па прозвішчы Юнееў». У адказ на рэпліку, што гэты «чыжык» дабіўся поспехаў «на Саюзе», наш трэнер заявіў, што не трэба шукаць сабе апраўдання ў чужых поспехах, няма чаго баяцца. Я не ўпэўнены, што метад «прыніжэння» супернікаў заўжды быў слушны, але ведаю дакладна: калі сам Шагаловіч гуляў, ён нікога не баяўся. У свой час ён адолеў Таля, зрабіў нічыю са Смысловым… (гл. партыі ніжэй).

Рэзка адрэагаваў А. Шагаловіч на тое, што яго былы вучань В. Купрэйчык у 1976 г. падпісаў артыкул з крытыкай на адрас федэрацыі шахмат, кіраванай ім, Шагаловічам. Але помніцца і такое. У 1985 г. мы з Валерам Буякам загаманілі пра гексашахматы на пасяджэнні федэрацыі. Віктар Купрэйчык, Альберт Капенгут, Аба Шагаловіч знайшлі тады паразуменне («нам не патрэбны такія гульні»). Так, гросмайстар Купрэйчык казаў: «40 тысяч займаюцца ў нас у рэспубліцы звычайнымі шахматамі, а тут групка 10-20 чалавек… Хай ездзяць [на спаборніцтвы] за свой кошт!», Шагаловіч падтакваў. Але мінула гады 4, я спаткаў Шагаловіча, ён спытаўся «Чым займаешся?» і на адказ «У гексашахматы гуляю» пахваліў: «Малайчына!»

***

Некаторыя дадатковыя звесткі пра Абу Шагаловіча я атрымаў з публікацый 1970–1990-х гг. Артыкул за подпісамі Верасава, Купрэйчыка і Холада, згаданы ў Ю. Тэпера, публікаваўся ў маскоўскай газеце «Советский спорт» і ў рыжскім часопісе «Шахматы» (№ 21, 1976). У ім змяшчалася крытыка на адрас федэрацыі шахмат БССР і асабіста Шагаловіча за, калі рэзюмаваць, «адставанне ад жыцця». Крытыкаваў Шагаловіча і ўсесаюзны часопіс «Шахматы в СССР» – за няздольнасць забяспечыць правядзенне ўсесаюзнага спаборніцтва ў Мінску. Савецкім СМІ на 100% верыць не абавязкова, і яшчэ адзін вучань А. Шагаловіча, шматразовы чэмпіён Беларусі Альберт Капенгут, у 2020 г. празрыста намякаў, што ў іх гісторыя шахмат фальсіфікавана (зрэшты, А. К. супрацоўнічаў з тымі самымі СМІ – напр., з «Физкультурником Белоруссии»). Аднак падобна, што Аба Ізраілевіч, які ў 1960-х гг. займаў пасаду старшыні федэрацыі і быў зноўку на яе абраны ў 1970 г. – аднагалосна, пасля чатырохгадовага перапынку, – сапраўды не быў выдатным арганізатарам. Хоць і ўнёс свой уклад у поспех беларускай каманды на ўсесаюзнай Спартакіядзе 1963 г.

У артыкулах А. Шагаловіча, якія ў 1980-х друкаваліся ў інфармацыйна-метадычным зборніку «Шахматы, шашки в БССР» (пэўны час А. Ш. займаў пасаду старшага трэнера зборнай школьнікаў БССР і актыўна дзяліўся сваімі меркаваннямі пра гульню юных, даваў парады калегам), было шмат памыснага, але нямала і спрэчнага, дагматычнага. Прывяду пару фраз пра картачную гульню, у прыватнасці, прэферанс як забаўку для шахматыстаў: «Карты ніколі нікому не дапамагалі і ніколі не дапамогуць. Яны толькі стамляюць мозг, забіраюць масу нервовай энергіі, каштоўнага часу, вядуць да бяздзейнасці ды гультайства» (артыкул 1982 г.). Між тым картачнай гульнёй, асабліва брыджам, у той час захапляліся многія вядучыя гросмайстры, у тым ліку чэмпіён свету, дый трэнер Карпава Сямён Фурман, як сведчыў Гена Сасонка ў кнізе «Мае паказанні», у 1970-х меў рэпутацыю заўзятага карцёжніка. Лёс умее іранізаваць: адзін з вучняў А. Шагаловіча, міжнародны майстар па шахматах Дзмітрый Навіцкі ў год смерці свайго настаўніка зрабіўся чэмпіёнам СНД менавіта па прэферансе…

Аба Шагаловіч быў першым трэнерам Міхаіла Шарашэўскага. Праз дзесяцігоддзі Шарашэўскі так апіша свайго настаўніка ў кнізе «Моя методика» (Масква, 2019, с. 5-6): «Ён быў таленавітым, адукаваным чалавекам, моцным практыкам, але па цяперашніх мерках – аматарам. Ён любіў шахматы, здолеў прышчапіць гэтую любоў вучням, але прафесійнай методыкай навучання ён не валодаў».

Некаторыя сумневы ў чалавечых якасцях А. Шагаловіча з’явіліся ў мяне па прачытанні інтэрв’ю ў зборніку «Шахматы, шашки в БССР» (1990; адтуль і першае фота). Заклікаючы шахматыстаў да сціпласці і самаадданасці, майстар сам не супраць быў пахваліцца: «Недзе з 1947 да сярэдзіны 50-х гадоў быў нязменным чэмпіёнам Мінска». Як відаць з публікацыі пра пасляваенныя чэмпіянаты, гэта не зусім так, дый гісторыі аб адносінах А. Шагаловіча з А. Ракітніцкім, аб стылі паводзінаў першага за дошкай, запісаныя Д. Ноем у 2016 г., не ўпрыгожваюць вобраз шахматнага майстра. Не дужа трэнер Шагаловіч давяраў сваім калегам з іншых гарадоў Беларусі – выхадзец з Бабруйска Барыс Мар’ясін (1950 г. нар.) у 2020 г. сведчыў, што стаўленне Абы Ізраілевіча да юных шахматыстаў з рэгіёнаў бывала прадузятым, мінчанін яўна аддаваў перавагу мінчанам.

Ці быў А. Шагаловіч «другой паводле значнасці фігурай у шахматным жыцці Беларусі»? Калі мець на ўвазе выключна адміністратыўны аспект, то, бадай, адносна пэўнага перыяду можна і згадзіцца… Калі ж зірнуць на вынікі А. Ш. у чэмпіянатах Беларусі, то яны былі такія: 1947 – 11-е месца з 16; 1948 – 3-е з 14; 1949 – 4-е з 14; 1950 – 2-3-е з 14; 1951 – 10-12-е з 14; 1952 – 10-11-е з 14; 1953 – 5-е з 14; 1954 – 8-е з 16; 1955 – 6-7-е з 14; 1956 – 11-е з 16; 1957 – 6-е з 16; 1959 – 3-4-е з 16; 1961 – 9-11-е з 17; 1963 – 6-е з 18; 1964 – 3-е з 16; 1966 – 5-6-е з 14; 1969 – 8-10-е з 16. Такім чынам, дапушчальна аспрэчыць словы майстра, маўляў, «другім, трэцім» ён рабіўся «сістэматычна».

У інтэрв’ю 1990 г. А. Шагаловіч нібы апраўдваўся за пасрэдныя вынікі ў чвэрцьфіналах чэмпіянатаў СССР: «Сямя (я ранa aжаніўся, у 1946 годзе, калі мне было 24 гады), вучоба, праца… Можа быць, іменна таму дабіцца нечага большага было цяжка». Для даведкі, Міхаіл Батвіннік, Тыгран Петрасян і Міхаіл Таль ажаніліся ў 23 гады, Гаўрыла Верасаў – у 22…

Асобныя партыі ў А. Шагаловіча выходзілі вельмі няблага, але ў цэлым яго гульня не адрознівалася стабільнасцю. Зразумела, заслугоўвае павагі сам факт удзелу ў амаль 20 рэспубліканскіх першынствах, і тое, што А. Ш. быў адным з першых нараджэнцаў Беларусі, якія заваявалі званне майстра спорту СССР па шахматах. Да 1957 г. такіх было менш за дзесяць.

Удалыя партыі з «зоркамі»:

М. Таль – А. Шагаловіч (Вільнюс, 1955)

1.c4 Кf6 2.Кс3 d5 3.cd К:d5 4.g3. Наймацнейшы працяг. Пасля 4.d4 g6 паўстае абарона Грунфельда. А калі 4.Кf3, то мажліва 4…g6 або пераход да ферзевага гамбіту шляхам 4…с5 5.е3 е6 6.d4. 4…g6 5.Сg2 К:c3. Не жадаючы марнаваць час на адступленне 5…Кb6, што і вяло да аднаго з варыянтаў абароны Грунфельда. Цяпер жа белыя атрымліваюць моцны цэнтр і паўадкрытую лінію «b». 6.bc Сg7 7.h4. У духу Міхаіла Таля – атака пры першай магчымасці. Звычайным працягам з’яўляецца 7.Лb1 Kd7 (У партыі Ройзман – Шагаловіч з першынства Беларусі таго ж года было выпрабавана 7…0-0 8.Л:b7 С:b7 9.С:b7 Кd7 10.С:а8 Ф:а8 11.Кf3 Ке5 12.0-0 К:f3+ 13.еf, і белыя засталіся з лішняй пешкай, праўда, з контргульнёй у чорных.) 8.Кf3 0-0 9.0-0 Кb6 10.d3 Сd7 11.е4 с6 12.Сb2 з прасторавай перавагай у белых. 7…Кd7. Дапускаючы наступ белых на каралеўскім флангу. Магчыма, лепей тут было 7…h5. 8.h5 c6 9.Кf3 Кe5 10.К:е5. Вострая гульня пачыналася пасля 10.d4 К:f3+ 11.С:f3 Се6 12.Лb1 Фd7. 10…С:е5 11.hg hg 12.Л:h8+ С:h8 13.Лb1. Лепей было 13.Фа4 і толькі потым Лb1. Цяпер чорныя завалодваюць ініцыятывай. 13…Фa5! 14.Фb3 Фh5 15.Cf3? Белыя не заўважаюць 16-ы ход чорных і хутка трапляюць у цяжкае становішча. Ратавання варта было шукаць у варыянце 15.Крf1. Напрыклад: 15.Крf1 Фh2 16.e4 Ch3 17.C:h3 Фh1+ 18.Kpe2 Ф:e4+ 19.Kpd1 Фh1+ 20.Kpc2 Ф:h3 21.Ф:b7 Фf5+ 22.Kpb2 Фc8 23.Ф:c8+ Л:с8 24.Крс2 Крd7 з імавернай нічыёй. 15…Фh2 16.e4 g5! Гэты прыхаваны рэсурс атакі белымі не быў улічаны. Пагражае g4. Здавальняючай абароны ўжо няма. 17.d3 Фg1+ 18.Kрe2 g4 19.Сg5 gf+ 20.Kр:f3 Фh2 21.Сh4 Сf6 22.С:f6 Фh5+ 23.Kрf4. На 23.Крg2 было б Сh3+ і Фf3. 23…Фh6+ 24.Сg5 e5+ 25.Kрf3 Фh5+ 26.Kрe3 Ф:g5+. Белыя здаліся (заўвагі А. Шагаловіча са зборніка «Шахматисты Белоруссии», Мінск, 1972). У кнізе Марка Дварэцкага «Мастацтва манеўравання» («Искусство маневрирования», Масква, 2017) аналіз А. Ш. удакладняецца: напрыклад, ход 15.Сf3 Дварэцкі лічыў прымальным, а 16.е4вырашальнай памылкай (трэба было 16.е3! з узаемнымі шансамі).

А. Шагаловіч – В. Смыслоў (Масква, 1967)

1.d4 Кf6 2.Кс3 d5 3.Сg5 Кbd7 4.Кf3 h6 5.Сh4 e6 6.e4 g5 7.Сg3 Сb4 8.ed К:d5 9.a3 К:c3 10.Фd3 Сa5 11.b4 Кd5 12.ba c5 13.Фd2 cd 14.К:d4 Фf6 15.Сc4 Кf4 16.0-0 Кe5 17.Сb5+ Kрf8 18.Лfe1 a6 19.Сa4 Kрg7 20.Лad1 Кeg6 21.Кf3 e5 22.Фd6 Сg4 23.Ф:f6+ Kр:f6 24.Лd6+ Сe6 25.h4 Лad8 26.Лb6 Лd5 27.Сb3 Л:a5 28.hg+ hg 29.Кd2 Л:a3 30.С:f4 К:f4 31.g3 Кh3+ 32.Kрg2 g4. Нічыя.

Адкуль прыказка «Або Аба, або не»? Яе ўзгадала шахматыстка і журналістка Эльміра Харавец, якая чула, як трэнеры Леў Пак і Аба Шагаловіч пакеплівалі адно з аднаго па-беларуcку. Шагаловіч менаваў Пака Шпакам, а той не палез па cлова ў кішэнь, магчыма, перафразаваўшы пеcеннае «Ці ты Яcь, ці ты не».

Падрыхтаваў В. Рубінчык,

г. Мінcк

Апублiкавана 15.02.2022  13:47

1946 – «год Холмова»

(Русский текст внизу)

1946 – «год Холмава»

1946-ы. Другі (для Беларусі) мірны год пасля вызвалення ў ліпені 1944-га. Жыццё быццам бы пакрысе вяртаецца ў даваенныя берагі, нягледзячы на тое, што антыбальшавіцкі супраціў у заходніх абласцях не ўтаймаваны. У сталіцы харчоў і жытла востра не хапае, аднак…

У лютым ужо ладзяцца выбары ў Вярхоўны Савет СССР. Як вяшчае часопіс «Вожык», «Разбіўшы фашысцкіх нягоднікаў зброд, / За Сталінскі блок галасуе народ!» Меўся на ўвазе «блок камуністаў і беспартыйных» – у БССР ён сабраў звыш 99% галасоў (для параўнання: у Літве – 95,4%, у Эстоніі – 94,36%, там людзі былі менш запалоханыя).

У Нюрнбергу судзяць галоўных качагараў нацызму, у Маскве – іх расійскіх памагатых (перадусім уласаўцаў), у Мінску – розную адносна дробную навалач, камендантаў, паліцаяў ды перакладчыкаў гестапа. Затое іменна дэлегат БССР (Кузьма Кісялёў) прапануе на І сесіі ААН у Лондане рэзалюцыю супраць ваенных злачынцаў і ўваходзіць у аналы… Тым часам Ілья Клаз піша шчымлівы верш пра Мінск: «Кто назвал тебя городом / Если остался / Только щебень, / Да пепел, / Да битый кирпич?..»

Узровень жыцця ў 1946 г. можна сабе ўявіць (ці праз 70 гадоў няможна?), але паэзію ў Беларусі шчыра вітаюць. Пад канец лютага ў Мінск прыязджае малады паэт Леў Ашанін са сваёй «Легендой о защитниках Бреста»: «В Минске враг, кругом паучий крест, / Но стоит, как прежде крепость Брест…» Дарэчы, тэма гераічнай абароны Брэсцкай крэпасці 1941 г. стала ў СССР папулярнай значна раней за 1950-я гады. Акурат у 1946 г. апублікаваў сваю баладу «У Брэсце» і Максім Танк:

У Брэсце, у Брэсце,

У слаўным месце

Бароняць крэпасць нашы салдаты,

А смерць над Бугам

Сядзіць, чакае,

Калі замоўкнуць грымець гранаты.

Увогуле М. Танк тварыў тады шмат: амаль у кожным нумары часопіса «Беларусь» пад кардоннай вокладкай таіліся яго вершы. На жаль, не ўцёк выдатны творца і ад прапагандных заданняў, груба напаўшы на польскага генерала Андэрса: «…спіс «заслуг» пана Андэрса нічым не адрозніваецца ад спісаў «заслуг» іншых фашысцкіх бандытаў» («Вожык», № 8, 1946). Ды што казаць, калі праз пару гадоў «фашыстам» для сталінцаў зробіцца і правадыр югаслаўскіх партызан Ёсіп Броз Ціта…

Як бы там ні было, у савецкай Беларусі не толькі шукалі ворагаў, а і будавалі, будавалі… Якраз у маі 1946 г. «на ўсю рэспубліку прагучаў голас маладых мінчан, якія заклікалі моладзь рэспублікі дапамагчы будаўніцтву аўтамабільнага і трактарнага завода» («Беларусь», № 7, 1946). У кастрычніку ў сталіцы была пушчана аўтаматычная тэлефонная станцыя. Паўставала з руін і перыферыя: так, пад канец года на Нараўлянскай суднабудаўнічай верфі запрацаваў новы лесапільны завод.

Ва ўрадзе помнілі, што «працоўным масам» апрача бізуноў патрэбныя моркаўкі. У чэрвені нейкі Лявонцьеў праз «Советскую Белоруссию» заклікаў «хутчэй аднаўляць паркі культуры і адпачынку». На парадзе ў Маскве (ліпень) беларуская дэлегацыя паказала свой каронны нумар – вялізную вазу, сплеценую з целаў фізкультурнікаў. Што характэрна, гэты нумар дажыў да ХХІ ст… У пачатку 1946 г. у Віцебску адкрылася крама для продажу кніг і культтавараў, улетку ў горад вярнулася карцінная галерэя Юдэля Пэна (звыш 200 работ), а ў верасні з Новасібірска ў Мінск прыехаў Дзяржаўны яўрэйскі тэатр БССР.

Знайшлося «месца пад Сонцам» і для шахматыстаў: сціплае, але ў пачатку 1946 г. беларускія гульцы аб’ектыўна не маглі разлічваць на многае. Як паведамляе газета «Вечерний Гродно»: «Пасля прыезду ў 1945 годзе… Ратміра Холмава пачалі адраджацца ў горадзе шахматы. Вялікай праблемай была практычна поўная адсутнасць у Гродна шахмат. У горадзе ў той час мелася толькі чатыры камплекты, тры з іх – у Доме афіцэраў». Тым не менш, працягвае аўтар, у пачатку 1946 г. быў праведзены гарадскі чэмпіянат і была створана гродзенская шахматна-шашачная секцыя.

У біяграфіях Р. Холмава «злёту» выйграны ім чэмпіянат Гродна чамусьці не згадваўся – толькі чэмпіянат Архангельска 1945 г. Дзякуючы свайму «статусу» чэмпіён двух гарадоў, ды яшчэ камсамолец, быў запрошаны ў Мінск на трэніровачны турнір першакатэгорнікаў. Дакладней, турнір адбыўся ў доме адпачынку ў Ждановічах, і зразумела, чаму. «Мне давялося ў 1946 г. быць у Мінску. Увесь цэнтр… быў разбураны», – сведчыў будучы майстар Абрам Ройзман у часопісе «Шахматы» (№ 3, 2008). Праўда, у тым жа годзе ён пабываў у парку Горкага і «ўбачыў там дзеючы шахматны павільён у форме круга. Столікі стаялі ўздоўж сцен, а пасярэдзіне была кветкавая клумба. Цікава, што шахматны павільён быў адбудаваны сярод першых. Запомніліся Шагаловіч… і Чэмерыкін, якія гулялі без гадзінніка». Але павільён, што працаваў і да вайны, быў адбудаваны ўжо ўлетку, пасля турніру першакатэгорнікаў, праведзенага ўвесну. Пра ход турніру можна даведацца, напрыклад, з наступных дзвюх заметак («Сталинская молодежь», 12 і 19 красавіка 1946):

1946-1 1946-2

Заслугоўваюць увагі прозвішчы Айзенштадт і Гарэнштэйн. Ісак Айзенштадт быў першым кандыдатам у майстры, якога перамог Ратмір Холмаў, і партыя з ім так запомнілася Холмаву, што ён уключыў яе ў зборнік выбранага 1982 г. (у гэтую кнігу ўвайшло ўсяго 63 партыі за 1946-1970 гг.). Насуперак сказанаму ў прадмове Яўгена Ільіна, Айзенштадт не быў на час турніру «ленінградцам» і «варагам»: тады ён жыў у Віцебску і гэтак сама прадстаўляў БССР, як Р. Холмаў. Прывядзем памятную партыю з каментарыямі самога Холмава:

Холмаў – Айзенштадт (Ждановічы, 1946)

1.е4 с5 2.Kс3 Kс6 3.g3 g6 4.Cg2 Cg7 5.d3 e6 6.Kge2 Kge7. План белых палягае ў тым, каб падрыхтаваць пешачны наступ на каралеўскім флангу. У процівагу гэтаму чорныя пры падтрымцы дальнабойнага слана g7 імкнуцца атакаваць ферзевы фланг. 7.Сf4. Звычайна гуляюць 7.Се3 і 8.Фd2. 7…е5. Верагодна, наймацнейшым пярэчаннем на 7.Сf4 быў ход 7…d5! Тут гэта больш выгадна, чым у звычайным варыянце 7.0-0 d5 8.еd еd 9.Кf4, дзе белыя вымушаюць рух чорнай пешкі на d4, у выніку чаго Cg7 страчвае сваю дальнабойнасць, а Cg2 атрымлівае больш прасторы для дзейнасці. 8.Се3 Кd4 9.0-0 d6 10.f4 Се6 11.h3. Абавязкова! Чорныя пагражалі 11…Фd7 і 12…Сg4, пасля чаго прагнаць слана было б вельмі цяжка. 11…Фd7 12.Крh2 h5. Іншая магчымасць – 12…0-0, каб, карыстаючыся добрым развіццём, на 13.g4 гуляць 13…f5 з далейшым Та8-е8. 13.Кd5? Памылка, лепей было 13.Фd2. 13…С:d5 14.еd h4? Памылка ў адказ! Пасля 14…Кеf5 15.Сf2 0-0-0 чорныя захоплівалі ініцыятыву. Заняўшыся выйгрышам пешкі, чорныя не ўлічваюць, што за яе белыя атрымліваюць больш чым дастатковую кампенсацыю. 15.g4 K:e2 16.Ф:e2 ef 17.C:f4 C:b2 18.Тab1. Нічога не давала 18.Тае1 Сс3 19.Сg5 С:е1 20.Т:е1 f6! 21.С:f6 Тh7 22.Фе4 0-0-0 23.С:е7 Те8, і чорныя захоўвалі матэрыяльную перавагу. 18…Сf6 19.Крh1 0-0. Не кожнаму па гусце 19…0-0-0 з-за 20.Сh2 Кg8 21.Фd2, і чорныя фігуры размешчаны няўдала, а ў белых перспектывы атакі. 20.Фf2 Сg7. Вымушана (пагражала 21.С:d6). У выпадку 20…g5 21.Се3! гублялася пешка g5. 21.Ф:h4 Тае8 22.Сg5 Кс8 23.Сf6 С:f6 24.Т:f6. Белыя дабіліся аслаблення чорных палёў і працягваюць націск. 24…Крg7 25.Тbf1 Тh8. Больш упарта было 25…Ке7 з пераводам каня на g8. Праўда, і тут пасля 26.Фg3 Тd8 27.h4 Кg8 28.g5 К:f6 29.gf+ Kph7 30.h5 Tg8 31.Ce4 або 30…Th8 31.Ch3! белыя мелі ўсе шансы на перамогу. 26.Фg5 Te7. У выпадку 26…Те5 27.Фf4 Тf8 28.Се4 белыя таксама атрымлівалі неадхільную атаку. 27.Се4!! Фе8. Калі 27…Т:h3+, то 28.Крg2 Тh6 29.Т:g6+! fg 30.Фf6+ Kpg8 31.Фf8+ Kph7 32.C:g6+!! Kp:g6 33. Tf6+ Kpg5 34.Ф:h6+ Kp:g4 35.Tf4X. Або 29…Т:g6 30.C:g6 fg 31.Фf6+ Kpg8 32.Фf8+ Kph7 33.Th1X. 28.h4 Th7. Чорныя нічога не могуць проціпаставіць атацы белых, якая ўсё нарастае. 29.h5 Kpg8 30.Фf4. Пагражае 31.С:g6. Чорныя вымушаны аддаць якасць. 30…Т:е4 31.Ф:е4 Ф:е4 32.gh 33.g5 Тg7 34. g6! Выкарыстоўваючы кепскае становішча каня, белыя чотка рэалізуюць матэрыяльную перавагу. 34…T:g6 35.T:f7 Kb6 36.T:b7 Kc4 37.T:a7 Kd2 38.Tg1 T:g1+ 39.Kp:g1 K:e4 40.a4 Kc3 41.a5 K:d5 42.Tb7 Kb4 43.T:b4! Чорныя здаліся.

Доктар хімічных навук, прафесар Ісак Навумавіч Айзенштадт нарадзіўся ў Петраградзе ў 1919 г., а памёр ужо ў Санкт-Пецярбургу, прычым у адзін дзень з Давідам Бранштэйнам (5 снежня 2006 г.). Ён не раз паспяхова выступаў у чэмпіянатах роднага горада, у 1961 г. атрымаў званне майстра спорту. У першай палове 1946 г. І. Айзенштадт разам з брэсцкім майстрам Уладзімірам Сайгіным, лаўрэатам Сталінскай прэміі паэтам Аркадзем Куляшовым, прафесарам Іванам Вятохіным, згаданым вышэй капітанам Чэмерыкіным і іншымі ўвайшоў у кіраўніцтва адноўленай шахматна-шашачнай секцыі пры спорткамітэце БССР. Узначаліў секцыю майстар Гаўрыла Верасаў, які захоўваў званне чэмпіёна рэспублікі з 1941 г. Аднак аднаасобным чэмпіёнам Мінска-1946 яму стаць не ўдалося… Пра гэта найлепш раскажа заметка з газеты «Звязда» (03.04.1946). Не выключана, што сам Верасаў яе і напісаў: у чэрвені 1946 г. у «Звяздзе» аднавіўся шахматны аддзел пад яго рэдакцыяй.

1946-3

Толькі сёлета я даведаўся, што Рафаіл Якаўлевіч Гарэнштэйн (1923, Кіеў – 2012, Масква), выхаванец Кіеўскага Палаца піянераў, майстар спорту з 1958 г. і выдатны трэнер, унёс уклад і ў развіццё беларускіх шахмат. Вядома, для першакатэгорніка стаць нароўні з майстрам у чэмпіянаце Мінска было не абы-якім поспехам. Крыху пазней, як сведчыць «Шахматная еврейская энциклопедия», Р. Гарэнштэйн пераехаў у Львоў, дзе таксама выйграў першынство горада (1949).

І ўсё ж найбольшых поспехаў з маладых ігракоў (Холмаў, Айзенштадт, Гарэнштэйн) дабіўся ў рэшце рэшт Ратмір Дзмітрыевіч (1925, Шанкурск – 2006, Масква) – майстар з 1947 г., чэмпіён БССР 1948 г. (11,5 з 13 – перамога не стала сенсацыяй), гросмайстар з 1961 г., прызёр чэмпіянату СССР 1963 г. Пад канец жыцця ён не раз успамінаў тры гады (1946–1948), калі выступаў за нашу рэспубліку… Працытуем «Шахматное обозрение» (№ 5, 2000):

Урачы рэкамендавалі мне перабрацца з прыморскага Архангельска ў месца з больш сухім кліматам. У той час якраз набіралі спецыялістаў у новыя заходнія вобласці СССР, і маю маці перавялі на працу ў беларускі горад Гродна. Я вырашыў паехаць разам з ёй. У Гродна ў параўнанні з Расіяй уразіла мноства прадуктаў, да таго ж усё каштавала ў два разы дзешавей: там яшчэ не было калгасаў, і сяляне не развучыліся працаваць. Працаваў я спартыўным інструктарам. У 46-м годзе выйграў беларускі рэспубліканскі турнір першай катэгорыі.

1947

Партыя Сімагін – Холмаў з паўфіналу ХVI чэмпіянату СССР, Масква, 1947 г.

У Беларусі Холмаў стварыў сям’ю, меў сяброў… Ён ахвотна заязджаў да нас на турніры – і ў 1980-х, і ў 1990-х, і нават на пачатку 2000-х.

Згадаем яшчэ адзін эпізод з шахматнага жыцця БССР. Газета «Віцебскі рабочы» 13.11.1946 адсправаздачылася, што «днямі, упершыню пасля вызвалення горада, адбыўся трэніровачны шахматны турнір, у якім прынялі ўдзел адзінаццаць шахматыстаў Віцебска. Першае месца з рэзультатам 9,5 ачка з 10 магчымых заняў першакатэгорнік Смірноў, другое месца – другакатэгорнік Лейко – 8 ачкоў, трэцяе месца – Міронаў – 6 ачкоў. Чатыры ўдзельнікі турніра набралі неабходную норму… для атрымання чацвертай катэгорыі па шахматах».

Падрыхтаваў Вольф Рубінчык, г. Мінск

wrubinchyk[at]gmail.com

25 мая 2016

***

1946-й. Второй (для Беларуси) мирный год после освобождения в июле 1944 года. Жизнь вроде бы понемногу возвращается в довоенные берега, несмотря на то, что антибольшевистское сопротивление в западных областях не усмирено. В столице продовольствия и жилья остро не хватает, однако…

В феврале уже проводятся выборы в Верховный Совет СССР. Как вещает журнал «Вожык»,«Разбивши фашистских негодников сброд, / За Сталинский блок голосует народ!» Имелся в виду «блок коммунистов и беспартийных» – в БССР он собрал свыше 99% голосов (для сравнения: в Литве – 95,4% , в Эстонии – 94,36%, там люди были менее запуганы).

В Нюрнберге судят главных кочегаров нацизма, в Москве – их российских помощников (прежде всего власовцев), в Минске – разную относительно мелкую сволочь, комендантов, полицаев и переводчиков гестапо. Зато именно делегат БССР (Кузьма Киселев) предлагает на 1-й сессии ООН в Лондоне резолюцию против военных преступников и входит в анналы… Тем временем Илья Клаз пишет щемящее стихотворение о Минске: «Кто назвал тебя городом / Если остался / Только щебень, / Да пепел, / Да битый кирпич?..»

Уровень жизни в 1946 г. можно себе представить (или через 70 лет нельзя?), но поэзию в Беларуси искренне приветствуют. В конце февраля в Минск приезжает молодой поэт Лев Ошанин со своей «Легендой о защитниках Бреста»: «В Минске враг, кругом паучий крест, / Но стоит, как прежде крепость Брест…» Кстати, тема героической обороны Брестской крепости 1941 г. стала в СССР популярной гораздо раньше, чем в 1950-е годы. Как раз в 1946 г. опубликовал свою балладу «У Брэсце» и Максим Танк:

В Бресте, в Бресте,

В славном месте

Защищают крепость наши солдаты,

А смерть над Бугом

Сидит, ждет,

Когда замолкнут греметь гранаты.

Вообще М. Танк творил тогда много: почти в каждом номере журнала «Беларусь» под картонной обложкой таились его стихи. К сожалению, не избежал замечательный поэт и пропагандистских заданий. Так, он грубо напал на польского генерала Андерса: «… список «заслуг» господина Андерса ничем не отличается от списков «заслуг» других фашистских бандитов» («Вожык», № 8, 1946). Да что говорить, если через пару лет «фашистом» для сталинцев станет и вождь югославских партизан Иосип Броз Тито…

Как бы там ни было, в советской Беларуси не только искали врагов, но и строили, строили… Как раз в мае 1946 г. «на всю республику прозвучал голос молодых минчан, которые призывали молодежь республики помочь строительству автомобильного и тракторного завода» («Беларусь» , № 7, 1946). В октябре в столице была пущена автоматическая телефонная станция. Вставала из руин и периферия: так, под конец года на Наровлянской судостроительной верфи заработал новый лесопильный завод.

В правительстве помнили, что «трудящимся массам», помимо кнутов, нужны пряники. В июне некий Леонтьев через «Советскую Белоруссию» призвал «скорее восстанавливать парки культуры и отдыха». На параде в Москве (июль) белорусская делегация показала свой коронный номер – огромную вазу, сплетенную из тел физкультурников. Что характерно, этот номер дожил до XXI века… В начале 1946 г. в Витебске открылся магазин для продажи книг и культтоваров, летом в город вернулась картинная галерея Иегуды (Юделя) Пэна (свыше 200 работ), а в сентябре из Новосибирска в Минск приехал Государственный еврейский театр БССР.

Нашлось «место под Солнцем» и для шахматистов: скромное, но в начале 1946 года белорусские игроки объективно не могли рассчитывать на многое. Как сообщает газета «Вечерний Гродно»: «После приезда в 1945 году … Ратмира Холмова начали возрождаться в городе шахматы. Большой проблемой было практически полное отсутствие в Гродно шахмат. В городе в то время имелось только четыре комплекта, три из них – в Доме офицеров». Тем не менее, продолжает автор, в начале 1946 г. был проведен городской чемпионат и создана гродненская шахматно-шашечная секция.

В биографиях Р. Холмова «сходу» выигранный им чемпионат Гродно почему-то не упоминался – только чемпионат Архангельска 1945 г. Благодаря своему «статусу» чемпион двух городов, да еще комсомолец, был приглашен в Минск на тренировочный турнир первокатегорников. Точнее, турнир состоялся в доме отдыха в Ждановичах, и понятно, почему. «Мне пришлось в 1946 г. быть в Минске. Весь центр… был разрушен», – свидетельствовал будущий мастер Абрам Ройзман в журнале «Шахматы» (№ 3, 2008). Правда, в том же году он побывал в парке Горького и «увидел там функционирующий шахматный павильон в форме круга. Столики стояли вдоль стен, а в середине была цветочная клумба. Интересно, что шахматный павильон был сооружен в числе первых. Запомнились Шагалович … и Чемерикин, которые играли без часов». Но павильон, что работал и до войны, был отстроен уже летом, после турнира первокатегорников, проведенного весной. О ходе турнира можно узнать, например, из следующих двух заметок («Сталинская молодежь», 12 и 19 апреля 1946):

1946-1 1946-2

Заслуживают внимания фамилии Айзенштадт и Горенштейн. Исаак Айзенштадт был первым кандидатом в мастера, которого победил Ратмир Холмов, и партия с ним так запомнилась Холмову, что он включил ее в сборник избранного 1982 г. (в эту книгу вошло всего 63 партии за 1946–1970 гг.). Вопреки сказанному в предисловии Евгения Ильина, Айзенштадт не был во время турнира «ленинградцем» и «варягом»: тогда он жил в Витебске и так же представлял БССР, как и Р. Холмов. Приведем памятную партию с комментариями самого Холмова:

Холмов – Айзенштадт (Ждановичи, 1946)

1.е4 с5 2.Kс3 Kс6 3.g3 g6 4.Cg2 Cg7 5.d3 e6 6.Kge2 Kge7. План белых заключается в подготовке пешечного наступления на королевском фланге. В противовес этому черные при поддержке дальнобойного слона g7 стремятся атаковать ферзевый фланг. 7.Сf4. Обычно играют 7.Се3 и 8.Фd2. 7…е5. Вероятно, сильнейшим возражением на 7.Сf4 был ход 7…d5! Здесь это выгоднее, чем в обычном варианте 7.0-0 d5 8.еd еd 9.Кf4, где белые вынуждают движение черной пешки на d4, в результате чего Cg7 утрачивает свою дальнобойность, а Cg2 получает более обширное поле деятельности. 8.Се3 Кd4 9.0-0 d6 10.f4 Се6 11.h3. Обязательно! Черные угрожали 11…Фd7 и 12…Сg4, после чего прогнать слона было бы очень трудно. 11…Фd7 12.Крh2 h5. Другая возможность – 12…0-0, чтобы пользуясь хорошим развитием, на 13.g4 играть 13…f5 с последующим Ла8-е8. 13.Кd5? Ошибка. Следовало предпочесть 13.Фd2. 13…С:d5 14.еd h4? Ответная ошибка! После 14…Кеf5 15.Сf2 0-0-0 черные захватывали инициативу. Увлекшись выигрышем пешки, черные не учитывают, что за нее белые получают более чем достаточную компенсацию. 15.g4 K:e2 16.Ф:e2 ef 17.C:f4 C:b2 18.Лab1. Ничего не давало 18.Лае1 Сс3 19.Сg5 С:е1 20.Л:е1 f6! 21.С:f6 Лh7 22.Фе4 0-0-0 23.С:е7 Ле8, и черные сохраняли материальный перевес. 18…Сf6 19.Крh1 0-0. Не каждому по вкусу 19…0-0-0 из-за 20.Сh2 Кg8 21.Фd2, и черные фигуры расположены неудачно, в то время как у белых перспективы атаки. 20.Фf2 Сg7. Вынужденно (грозило 21.С:d6). В случае 20…g5 21.Се3! терялась пешка g5. 21.Ф:h4 Лае8 22.Сg5 Кс8 23.Сf6 С:f6 24.Л:f6. Белые добились ослабления черных полей и продолжают нажим. 24…Крg7 25.Лbf1 Лh8. Более упорно было 25…Ке7 с переводом коня на g8. Правда, и здесь после 26.Фg3 Лd8 27.h4 Кg8 28.g5 К:f6 29.gf+ Kph7 30.h5 Лg8 31.Ce4 или 30…Лh8 31.Ch3! белые имели все шансы на победу. 26.Фg5 Лe7. В случае 26…Ле5 27.Фf4 Лf8 28.Се4 белые также получали неотразимую атаку. 27.Се4!! Фе8. Если 27…Л:h3+, то 28.Крg2 Лh6 29.Л:g6+! fg 30.Фf6+ Kpg8 31.Фf8+ Kph7 32.C:g6+!! Kp:g6 33.Лf6+ Kpg5 34.Ф:h6+ Kp:g4 35.Лf4X. Или 29…Л:g6 30.C:g6 fg 31.Фf6+ Kpg8 32.Фf8+ Kph7 33.Лh1X. 28.h4 Лh7. Черные ничего не могут противопоставить нарастающей атаке белых. 29.h5 Kpg8 30.Фf4. Угрожает 31.С:g6. Черные вынуждены отдать качество. 30…Л:е4 31.Ф:е4 Ф:е4 32.dе gh 33.g5 Лg7 34. g6! Используя плохое положение коня, белые четко реализуют материальное преимущество. 34…Л:g6 35.Л:f7 Kb6 36.Л:b7 Kc4 37.Л:a7 Kd2 38.Лg1 Л:g1+ 39.Kp:g1 K:e4 40.a4 Kc3 41.a5 K:d5 42.Лb7 Kb4 43.Л:b4! Черные сдались.

Доктор химических наук, профессор Исаак Наумович Айзенштадт родился в Петрограде в 1919 г., а умер уже в Санкт-Петербурге, причем в один день с Давидом Бронштейном (5 декабря 2006 г.). Он не раз успешно выступал в чемпионатах родного города, в 1961 году получил звание мастера спорта. В первой половине 1946 г. И. Айзенштадт вместе с брестским мастером Владимиром Сайгиным, лауреатом Сталинской премии поэтом Аркадием Кулешовым, профессором Иваном Ветохиным, упомянутым выше капитаном Чемерикиным и другими вошел в руководство восстановленной шахматно-шашечной секции при спорткомитете БССР. Возглавил секцию мастер Гавриил Вересов, который сохранял звание чемпиона республики с 1941 г. Однако единоличным чемпионом Минска-1946 ему стать не удалось… Об этом лучше расскажет заметка из газеты «Звезда» (03.04.1946). Не исключено, что сам Вересов ее и написал: в июне 1946 г. в «Звезде» возобновился шахматный отдел под его редакцией.

1946-3

Только в этом году я узнал, что Рафаил Яковлевич Горенштейн (1923, Киев – 2012, Москва), воспитанник Киевского Дворца пионеров, мастер спорта с 1958 года и отличный тренер, внес вклад и в развитие белорусских шахмат. Конечно, для первокатегорника стать наравне с мастером в чемпионате Минска было немалым успехом. Чуть позже, как свидетельствует «Шахматная еврейская энциклопедия», Р. Горенштейн переехал во Львов, где также выиграл первенство города (1949).

И все же наибольших успехов среди молодых игроков (Холмов, Айзенштадт, Горенштейн) добился в конце концов Ратмир Дмитриевич (1925, Шенкурск – 2006, Москва) – мастер с 1947 года, чемпион БССР 1948 г. (11,5 из 13 – победа не стала сенсацией), гроссмейстер с 1961 года, призер чемпионата СССР 1963 г. Под конец жизни он не раз вспоминал три года (1946–1948), когда выступал за нашу республику … Процитируем «Шахматное обозрение» (№ 5, 2000):

Врачи рекомендовали мне перебраться из приморского Архангельска в место с более сухим климатом. В то время как раз набирали специалистов в новые западные области СССР, и мою мать перевели на работу в белорусский город Гродно. Я решил отправиться вместе с ней. В Гродно по сравнению с Россией поразило изобилие продуктов, к тому же стоило всё в два раза дешевле: там еще не было колхозов, и крестьяне не разучились трудиться. Работал я спортивным инструктором. В 46-м году выиграл белорусский республиканский турнир первой категории. 

 

1947

Партия Симагин – Холмов из полуфинала ХVI чемпионата СССР, Москва, 1947 г.

В Беларуси Холмов создал семью, имел друзей … Он охотно заезжал к нам на турниры – и в 1980-х, и в 1990-х, и даже в начале 2000-х.

Вспомним еще один эпизод из шахматной жизни БССР. Газета «Витебский рабочий» 13.11.1946 отчиталась, что «на днях, впервые после освобождения города, состоялся тренировочный шахматный турнир, в котором приняли участие одиннадцать шахматистов Витебска. Первое место с результатом 9,5 очка из 10 возможных занял первокатегорник Смирнов, второе место – второкатегорник Лейко – 8 очков, третье место – Миронов – 6 очков. Четыре участника турнира набрали необходимую норму … для получения четвертой категории по шахматам».

Подготовил Вольф Рубинчик

wrubinchyk[at]gmail.com

Перевод редактора сайта.

Опубликовано 25 мая 2016