Tag Archives: Андрей Шуман

В. Рубінчык. Сістэма зменіцца!

Не цяпер, дык у чацвер

Усім прывітанне. Мінулым разам я падкрэсліваў: не відаць, каб сістэма дзяржкіравання і адносіны «дзяржава-грамадства» значна змяніліся ў Беларусі за апошнія 8 месяцаў, г. зн. пасля «выбараў» 09.08.2020. Агмяні хваляванняў per fas et nefas удалося лакалізаваць, і вось ужо ў сваім «палітблогу № 2» Андрэй Казакевіч падводзіць да думкі, што адміністрацыя РБ працісне свой праект Канстытуцыі, не раючыся з альтэрнатыўнымі сіламі.

14:36 і далей. Прыемна, што прамоўца замяніў тэрмін «апазіцыя» на «альтэрнатыўныя [палітычныя] сілы», як і было прапанавана

Так, пазначаны варыянт канстытуцыйнай рэформы найбольш імаверны: знакам тым, яе змест i працэдура звядуцца да звыклай формулы «мяняць, нічога не мяняючы». Выходзіць, як мінімум паспяшаўся той жа А. К. у ліпені 2020 г. прадказваць, што «У тым выглядзе, у якім сістэма існавала да гэтага часу, яна больш існаваць не будзе. Яе давядзецца перабудоўваць… без аніякага плану».

Ад сваіх слоў пра касметычныя змены і бюракратычную валтузню не адмаўляюся, але! Становішча ў краіне цяпер такое, што і фармальныя, падкантрольныя інстытуцыі здольныя выйсці з-пад кантролю (успомнім, як паводзіў сябе Вярхоўны Савет у БССР – і яго аналагі ў іншых еўрапейскіх рэспубліках – у апошнія гады існавання Савецкага Саюза). Таму нават мінімальны пераход паўнамоцтваў ад «в. а. цара» да органаў, прадугледжаных Канстытуцыяй, я б асцярожна вітаў. І ўзмацненне ролі палітычных партый – таксама.

А. Казакевіч сцвярджаў летась, што «ўлады ў нас заўсёды баяліся весці складаную палітычную гульню», дый «кампетэнцыі дзеючай бюракратыі і самога прэзідэнта», маўляў, перашкаджаюць зрабіць сістэму «больш плюралістычнай». Усё ж нават у ХХІ ст. ніжняя палата «парламента» ў Сінявокай не была дазвання стэрыльнай, а ў 2016–2019 гг. «істэблішмент» неяк трываў у складзе «палаткі» Алену Анісім і Ганну Канапацкую – дам, якія час ад часу псавалі настрой чыноўнікам праз непрыемныя пытанні.

Агулам я б устрымаўся ад недаацэнкі інтэлектуальных здольнасцей «верхавіны» рэжыму, і не стаў бы следам за брытанска-нідэрландскім даследчыкам Мэт’ю Фрыарам паўтараць, што «ў рэжыму скончыліся хітрыкі і перавагі, якімі ён мог карыстацца для адаптацыі». Дапусцім, «той лагер» жывіцца пераважна статкавымі інстынктамі, але ачолены ён «ваўкамі» ды «лісамі», якія шчэ здольныя на шматлікія выкрунтасы, каб утрымацца ва ўладзе.

Не блізкі мне і пацаваты аптымізм а-ля Андрэй Шуман… Гэты філосаф, пазнаёміўшыся з даследаваннем нямецкага інстытута ZoiS (згадвалася тут), чамусьці зрабіў алагічную выснову, што «Лукашэнка мусіў быў прайграць Ціханоўскай ужо ў першым туры». Пры тым, што апытанні ZoiS ладзіліся ў снежні 2020 г. сярод жыхароў сярэдніх і буйных гарадоў, не закранаючы грамадзян ва ўзросце 64 гады і болей. Іначай кажучы, даследаванне ахоплівала, апрыёры, найбольш актыўную частку насельніцтва РБ (55-60%)… I нават сярод гэтых «вяршкоў» Ціханоўская збірала – у снежні! – усяго 52,5%.

Альтэрнатыва «адзінаму палітыку» ў Беларусі па-ранейшаму цьмяная. Персаніфікаваць яе – «хлопотное дельце»: часткова з-за рэпрэсій, якія абрынаюцца на людзей з рэальнымі і патэнцыйнымі лідэрскімі якасцямі, часткова з-за стратэгічных памылак тых, хто кінуў выклік рэжыму. Пэўна, разумеючы гэта, «цяжкавагавікі» Віктар Бабарыка і Павел Латушка заклікаюць да стварэння новых партый, хоць на сёння іх рэгістрацыя бачыцца ўкрай праблематычнай. Але, мажліва, у стратэгічным плане гэткае «партбудаўніцтва» з турмы (Бабарыка) і з замежжа (Латушка) усё-такі акупіцца. Самацытата з тэксту ад 15.06.2018:

Попыт у Беларусі на партыйную сістэму, адрозна ад першых лукашэнскіх гадоў, цяпер ужо ёсць. У грамадстве па меры развіцця капіталізму – амаль паводле дзеда-Леніна – нарастаюць супярэчнасці і фармуюцца групы ціску. Аптымальнай сталася б двухпартыйная сістэма а-ля ЗША або Вялікабрытанія. Мазаіка а-ля цяперашні Ізраіль з яго крохкімі кааліцыямі, а пагатоў італьянская палітчахарда тут непамысныя, бо выдаткі на «згладжванне вуглоў» акажуцца завялікімі. У горшым выпадку зноў забуяе аднапартыйнасць з дэкарацыйнымі карлікавымі парцейкамі (зірнем на КНР).

Хутчэй за ўсё, менавіта Паднябесную і бяруць за ўзор тутэйшыя паліттэхнолагі, не грэбуючы таксама досведам РФ. Ergo, будзе «партыя ўлады» (ПУ), якой адыдуць многія месцы ў «парламенце», мясцовых саветах, а нават і міністэрствах. Іншым партыям застануцца «агрызкі з гаспадарскага стала», прычым «радыкалаў» ад яго зусім адсякуць (ну, хіба што пасля перарэгістрацыі пакінуць адзін БНФ як «хлопчыка для біцця»).

Можна дапусціць, што ПУ – або асобным яе фракцыям – з цягам часу наканавана прыняць дыстанцыю ад «галоўнакамандуючага», які зрабіўся ў апошнюю пяцігодку надта ўжо таксічнай постаццю. «Ператрахванні» кадраў з нагоды і без, абразлівыя выказванні зрабіліся пагалоскай; многія з іх не патлумачыць рацыянальна, хіба што пры дапамозе інструментарыя д-ра Шчыгельскага… «Нумар 1», выглядае, набліжаецца да стану Іосіфа Вісарыёныча, якому ў канцы 1940-х – пачатку 1950-х мроіліся розныя змовы.

«Перастаноўка ложкаў у бардэлі» прадказальна вядзе да правалаў – асабліва ў амбітных, рэсурсаёмістых праектах. От было дзеля чаго ў 2011 г. разбураць помнік архітэктуры – будынак першай мінскай электрастанцыі канца ХIX ст.!

Апрача Лукашэнкі-старэйшага, руку да зносу не маглі не прыкласці тагачасныя старшыня Мінгарвыканкама Мікалай Ладуцька і міністр культуры Павел Латушка (так, той самы). Каля цырка, у самым цэнтры сталіцы, збіраліся будаваць офісы і гатэль, але… Пачытаем артыкул Мікалая Градзюшкі з «Анлайнера» (03.10.2018):

Сама будоўля ператварылася ў нейкую бязглуздзіцу. Спачатку былі сарваныя ўсе тэрміны (здаць гатэль хацелі яшчэ к чэмпіянату свету па хакеі ў 2014 годзе), потым цэнтральны офіс кампаніі Kempinski адхрысціўся ад аб’екта ў Мінску. Некалькі гадоў будоўля стайма стаяла, пакуль праблемны аб’ект не быў прададзены расійскаму Ашчадбанку. Указам прэзідэнта вызначаны новы тэрмін — 2020 год.

Ці трэба дадаваць, што і к канцу першага квартала 2021 г. аб’ект не быў здадзены ў эксплуатацыю?

Падобная карціна – у іншай частцы «галоўнага праспекта краіны», дзе гадоў 7 таму знеслі ўтульны аўтавакзал «Маскоўскі» (на здымку А. Лычаўкі) пад абяцанкі расійскай фірмы. Петыцыя супраць зносу не дапамагла. Указам ад 04.04.2013 прадугледжвалася заканчэнне работ у 2018 г., а ў тым годзе «самі-ведаеце-хто» чарговым указам перанёс заканчэнне на 2020-ы. Пакалупаліся газпромаўцы з будоўляй, надоўга яе прыпынілі… Толькі цяпер быццам бы аднаўляюць: «Будаўніцтва развіваецца не так хутка, як хацелася б. Асноўная прычына – недаацэнка інвестарам сітуацыі на пляцоўцы», будзе казаць гарадскі чыноўнік (05.02.2021).

І з «нацыянальным футбольным стадыёнам» (не)вясёлая гісторыя… Хацелі ўлады пабудаваць яго яшчэ ў канцы 2000-х – літоўскі бізнэсмен «раптам» адмовіўся. У ліпені 2014 г. з’явіўся ўказ прэзідэнта, паводле якога шматфункцыянальны комплекс, у тым ліку супермегастадыён, мусіў быць узведзены да 31.12.2018. Зноўку фэйл… У 2017 г. у гульню ўступілі «жалезныя браты» – не ведаю, што яны напяялі «галоўнаму», але ў чэрвені 2018 г. ён падпісаў указ «Аб падрыхтоўцы тэрыторый» для пабудовы кітайскім інвестарам нацыянальнага стадыёна і басейна. А ў маі 2019 г. заявіў: «Мы гэта ў бліжэйшыя два гады зробім».

Неўзабаве нават да «галоўнага» дайшло, што ні ў маі, ні ў чэрвені 2021 г. згаданыя аб’екты завершаны не будуць. Магчыма, іх адкрыццё адбудзецца ў 2023-м; урад КНР быццам бы зробіць нам «падарунак», як рабіў Габону, Замбіі, Мазамбіку…

Нават калі ўласна стадыён на 33 тыс. месцаў нічога не будзе каштаваць Беларусі, яго далейшы лёс выклікае пытанні. Якасць футболу ў РБ за апошнія дзесяцігоддзі, мякка кажучы, не вырасла (што паказаў і праславуты матч «Беларусь-Бельгія» – 0:8), буйных міжнародных спаборніцтваў пакуль што не прадбачыцца… Між тым эксплуатацыя вымагае грошай, і як бы не выпала ператвараць новы спортаб’ект у барахолку кшталту «Дынамаўскай»?!

Карацей, наўрад ці ўплывовым людзям падабаецца стыль кіравання з неапраўданымі прывілеямі для замежнікаў і невыкананнем указаў (апрача трох названых факапаў, было мноства іншых…) Новая «праўладная» партыя будзе, бадай, заляцацца да беларускага бізнэсу, каб у нейкай ступені вярнуць яго давер. Многія бізнэсоўцы дапраўды зробяць стаўку на «рэфарматараў, набліжаных да імператара», а не на страшных «радыкалаў», і гэта зменшыць шансы на паўнавартасную рэвалюцыю. Так ці іначай, шансы на перафарматаванне сістэмы ў наступныя год-паўтара ёсць, і не абы-якія – таму я і даў перад гэтым тэкстам бойкі загаловак.

Вышэй крытыкаваўся павярхоўны філосаф А. Шуман. Сярод яго тэзісаў: «Лукашэнку давядзецца кіраваць грамадствам, 70% якога, паводле ZoiS і Голаса, яго адкрыта не падтрымліваюць». Але «фішка» нямецкага апытання была якраз у тым, што пацвердзілася: «адкрыта не падтрымліваць», г. зн. удзельнічаць у тых ці іншых формах пратэсту, была гатовая меншасць, кожны сёмы (нагадаю, ідзецца пра найбольш актыўную частку насельніцтва – гараджанаў ва ўзросце ад 16 да 64; мяркую, пасля 64 гадоў доля ахвотных пратэставаць надалей зніжаецца). Рэшта нязгодных схілялася да «паказу дулі ў кішэні», што збліжала 2020-ы з 2015-м, 2010-м…

Прыйшла інфа ад Белстату, што за мінулы год насельніцтва Беларусі зменшылася на 60,6 тыс. чалавек – гэта на 40-42 тыс. болей, чым звычайныя гадавыя страты. Міністэрства аховы здароўя паведамляла ў апошні дзень 2020 г., што ў Беларусі памерлі «1424 пацыенты з выяўленай каранавіруснай інфекцыяй». Астатнія дзясяткі тысяч, відаць, прыбраў каранапсіхоз… Жартую па-чорнаму, а што застаецца?..

Натрапіў на чарговае прапагандонства:

Мілыя ўрывачкі адсюль

Бачыў рознае, але тут крыху здзівіўся. Чаму топ-менеджэрка буйной фірмы, зарэгістраванай у Рэчыцкім раёне Гомельскай вобласці, узялася разважаць пра бел-чырвона-белы рух, COVID-19 i Захад? Пашукаў адказ – і, здаецца, знайшоў… Увесь 2020 г. «Дэльту» сатрасалі канфлікты паміж акцыянерамі – разбіраў іх ажно Вярхоўны суд. Цяпер, пасля раптоўнага сыходу заснавальніка і гендырэктара Мікалая Чарнашэя (16.09.1951 – 05.03.2021), ідзе вайна за спадчыну, і камусьці закарцела праз «галоўную газету» паказаць, хто ў хаце гаспадар.

Праўда, кпіны з «хвалёнай еўрапейскай сістэмы аховы здароўя», ды яшчэ ад чалавека з прозвішчам Чарнашэй, глядзяцца даволі цынічна. Рэч у тым, што кіраўнік фірмы памёр пасля ўдзелу ў лютаўскім «Усебеларускім народным сходзе» – як мяркуюць, ад ускладненняў COVID-19. З іншага боку, «СБ» і не на такоўскае здольная. Хай родзічы Мікалая Сяргеевіча – каторым спачуваю, хоць яго бізнэс абапіраўся на дзіўныя схемы – самі высвятляюць адносіны міжсобку і з «органам адміністрацыі прэзідэнта».

Балюча ад таго, што згасла «блукаючая зорка» – акцёрка, спявачка Бэла Шпінер. Яе прозвішча звязваюць з несамавітым серыялам «Мухтар», але для мяне куды цікавейшы быў яе ўдзел у гумарным спектаклі «Паліто з Бабруйска».

Бэле Шпінер, дачцэ Міхала (05.08.1976, Асіповічы – 07.04.2021, Мінск), не споўнілася і 45. Вечная памяць!

Вольф Рубінчык, г. Мінск

10.04.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Апубiкавана 11.04.2021 00:17

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (100)

Шалом! Ну во, дажыліся – кшталт «вялікага юбілею»… Хацеў бы назваць тых, каторыя не адмаўляліся супрацоўнічаць з серыялам «Катлеты & мухі» (est. 2015). Гэтыя людзі давалі каментарыі, слалі водгукі і/або матэрыял для будучых серый, цытавалі асобныя выпускі, бывала, зацята спрачаліся з аўтарам: Маргарыта Акуліч, Уладзімір Бараніч, Сяргей Будкін, Інэса Ганкіна, Юрась Гарбінскі, Уладзімір Гінзбург, Якаў Гутман, Зміцер Дзядзенка, Андрэй Дубінін, Алена Ждановіч, Фёдар Жывалеўскі, Алег Зелянцоў, Ігаэль Іегудзі аka Косця Лук, Леў Казлоў & Галіна Кур’яновіч, Сяргей Каспараў, Павел Касцюкевіч, Уладзіслаў Каташук, Васіль Кісляк, Зміцер Левіт, Дзмітрый Лыбін, Антон Лявіцкі, Людміла Мірзаянава, Гена (Гдалія) Пекер, Ігар Пушкін, Аляксандр Розенблюм, Дзмітрый Рослаўцаў, Святлана Рубінчык, Уладзь Рымша, Пётр Рэзванаў, Алесь Рэзнікаў, Павел Севярынец, Анатоль Сідарэвіч, Іна Соркіна, Сяргей Спарыш, Анатоль Старкоў, Віктар Сяргейчык, Юрый Тэпер, Аліна Федарэнка, Васіль Фрэйдкін, Алекс Фурс, Фелікс Хаймовіч, Віталь Цыганкоў, Раман Цыперштэйн, Андрэй Шуман, Ганна Янкута… Усім і кожнаму – мех падзяк! І два мяхі – рэдактару belisrael.info Арону Шусціну, які звыш сарака месяцаў церпіць гэта во ўсё :-/

Былі поспехі, мільгалі няпоспехі – да прыкладу, няспраўджаныя прагнозы. Суцяшаю сябе трывіяльна: маўляў, з кожным здараецца (а як яшчэ?). «Жырыноўскі па ўсіх параметрах не дацягвае да палітычнага лідара. І таму ў яго няма будучыні», – казаў пасол Расіі ў Ізраілі Аляксандр Бовін у інтэрв’ю «Новостям недели» (красавік 1994). І ў сваім дзённіку 1993 г. «чалавекавед» Бовін (1930–2004) занатаваў пасля першых выбараў у Дзярждуму: «Упэўнены, што за межы ХХ стагоддзя ён не выйдзе. Як палітычны лідар, зразумела». «Несапраўднага пасла» няма, а палітык на літару «Жэ» ёсць – летась атрымаў на расійскіх прэзідэнцкіх выбарах мільёны галасоў, трапіўшы ў тройку, як тое ўжо здаралася ў 1991 і 2008 гадах… ЛДПР выглядае – не скажу, што стала – амаль рэспектабельнай партыяй, і сёлета Аляксей Навальны ўжо гатовы падтрымаць яе кандыдата ў Піцеры (кажа, абы не ад «Адзінай Расіі»).

Ва ўсіх сэнсах бліжэйшы да нас прыклад – з Вадзімам Іосубам, папулярным у СМІ аналітыкам нейкага фінансавага агенцтва. Будзе казаць 28.01.2019: «На тыдні, які пачаўся…, еўра можа патаннець, знізіцца да 2.42» А паглядзіце, як на тыдні мяняўся курс:

Інфа з https://myfin.by/currency/eur (28.01.2019 – 03.02.2019). Cіняя лінія – курсы куплі, чырвоная – продажу. Еўра з 2.45 падаражэў да 2.47 руб., г. зн. амаль на 1%.

«Геапалітычных» прагнозаў апошнім часам таксама ў нас робіцца – хоць экспартуй іх аўтараў, хоць мяняй на коз, як летась зрабілі ў Турцыі з футбалістамі… Адзін фацэт варожыць, што Расія наўрад ці праглыне Беларусь, другі – што пагроза рэальна існуе, і жаліцца, што ў яго магчымасці расплюшчыць людзям вочы на пагрозу ў 100 разоў меншыя, чым у першага. То звярнуўся б на belisrael.info, чо 🙂 А папраўдзе, усе гэтыя накіды – ва ўмовах высокай ступені нявызначанасці ды недахопу інсайдэрскай інфы – нагадваюць эпізод з бессмяротнага гогалеўскага твору («даедзе кола да Масквы альбо не»).

Карацей, няма чаго быць мудрацом у вачах сваіх. Я-то не толькі да псеўдаэкспертаў, я і да сябе з іроніяй стаўлюся; яны – не ведаю.

Наказы в. а. цара наконт чарговага «ператрахвання» школьных праграм – гэта чысты Фанвізін, «Недарасль». Да таго ж касец, жнец і на дудзе ігрэц папракае настаўнікаў высокімі заробкамі – «ужо за 900 рублёў у сярэднім». Добра, што я не ў сістэме ды не мушу падпарадкоўвацца дурным загадам; уціск, відаць, такі, што і зорка «Радыё Свабоды» Ганна С. вырашыла для сябе «ненавідзячы, падпарадкоўвацца».

З другога боку, амбіцыі грамадскіх дзеячаў – тых, якія заяўляюць пра прэтэнзіі на галоўны фатэль краіны – таксама вылазяць аднекуль з паралельнай рэальнасці. У пачатку 2019 г. «адзначыліся» Мікола Статкевіч, ягоны цёзка Казлоў (нават не старшыня Аб’яднанай грамадзянскай партыі, а в. а.), Алена Анісім, якая замахнулася ажно на 40% галасоў выбарцаў… Пра ўсіх названых ужо разважаў: у прыватнасці, тут, тут і тут. Пільныя чытачы лёгка здагадаюцца, як я трактую шансы гэтых «кандыдатаў у кандыдаты» на наступных «выбарах». Ну, прынцып «не дагонім, дык хоць сагрэемся» ніхто не скасоўваў 🙂

Разумею тых, хто кажа, што выбараў няма. Дапраўды, апошні раз вылучэнне кандыдатаў мела нейкі сэнс у 2001 г., калі «вертыкаль» і Ліда Я. вырашалі меней (мелася больш-менш незалежная федэрацыя прафсаюзаў, не было амаль усёахопнай кантрактнай сістэмы, сеціва ідэолагаў; многія захоўвалі спадзевы на расійскіх дэмакратаў і Захад, на «еўрапейскія каштоўнасці» ўвогуле). І ўсё-такі… сітуацыя непрадказальная. Хто ў лютым 1989 г. прадбачыў, што ў сакавіку 1990 г. з Канстытуцыі СССР выкінуць артыкул пра «кіруючую ролю» КПСС, а ў ліпені кансерватыўны ў цэлым Вярхоўны Савет БССР заявіць пра суверэнітэт Беларусі? Цяжка мне пагадзіцца з Сяргеем Спарышам, які заранёў ацэньвае прэзідэнцкую кампанію у РБ-2020: «[Ігар] Барысаў або [Ганна] Канапацкая дакладна не будуць буяніць».

Дарэчы, канструктыўная ідэя (нават дзве), як папярэдне адбіраць кандыдатаў – і кандыдатак – на вышэйшую пасаду. Трэба, каб яны прачыталі Біблію, прынамсі Пяцікніжжа, і здалі іспыт на разуменне прачытанага. Вернікамі быць ніхто не прымушае, аднак Біблія – збор тэкстаў, на якія абапіраецца палова чалавецтва, дык трэба, каб тутэйшыя хоць бы збольшага сяклі паляну арыентаваліся, каб на самітах было пра што размаўляць…

Ну, асабіста я пускаў бы ў белпрэзідэнты толькі тых, каторыя чыталі мае кнігі і сёе-тое ў іх зразумелі 🙂 Дальбог, «Выйшла кніга» (2017) & «Выбраныя катлеты і мухі» (2018) таксама здольныя служыць «шыбалетам», гэткім пропускам у вялікую палітыку. Ведаю, што крыху перабольшваю, але з нагоды юбілейчыку – дапушчальна. Дый пісьменнік Максім Клімковіч зацікавіўся «Выбранымі катлетамі…», а чым ён горшы за палітыкаў? 😉

М. Клімковіч у час аўтограф-сесіі Андрэя Федарэнкі; сам А. Федарэнка. Фота В. Р. і racyja.com, Мінск, 31.01.2019

Усё яшчэ ёсць ахвотныя ўспомніць пра далукашэнкаўскую Рэспубліку Беларусь (гл. ранейшыя згадкі ад Ю. Тэпера, П. Рэзванава, А. Рэзнікава…). Зараз эстафетка перадаецца мінскаму мастаку.

Андрэй Дубінін (1963 г. нар.):

Асаблівых сігналаў са знешняга свету ў маім дзённіку не зафіксавана ў тыя гады. Я выкладаў у ліцэі, быў паглыблены ў працу… Да таго ж у 1992 годзе нарадзіўся першы сын, і часу было вобмаль. Але, мабыць, галоўная прычына апалітычнасці – мы (купа рэстаўратараў) свой пік прайшлі ў 1990 годзе, калі шчыльна ўлучыліся ў выбарчую кампанію ў Вярхоўны Савет па Фрунзенскім раёне Мінска, я стаў даверанай асобай работніцы Белрэстаўрацыі Элеаноры Вецер, мы ў майстэрні ўручную рабілі ўлёткі з анёлам і тэкстам «Будзе песьня – будзе і хлеб» (тады камуністыя ўсё казалі «будзе хлеб – будзе і песня»; маўляў, спачатку дайце кіўбасы людзём, а тады і мова падцягнецца). Штовечар абыходзілі кватэры па ўсім раёне, я асабіста амаль усе дамы абышоў і тлумачыў-усміхаўся-жартаваў-абаяў-агітаваў… Дамоў вярталіся апоўначы. Нашым праціўнікам быў Генадзь Карпенка, памятаю сходы па школах, асабліва запаў выступ Уладзіміра Папругі – таленавіты прамоўца быў. Мы крыху саступілі Карпенку, але з нашым рэсурсам – проста рамантычны палёт і ніякіх грошай, плюс мастацкае ўкладанне – гэта была перамога. Мы тады так улезлі з вушамі ў гэтую справу, што пасля ўжо, відаць, была адваротная рэакцыя – замкнуцца ў сваёй Вежы-Басталіі.

Толькі ўскосна на семінарах наш настаўнік Алег Хадыка часам чапляў актуаліі. Напрыклад, 5 лютага 1992 г. ён казаў: «Мы знявечаны тым, што не было сецэсіі, буржуазнага перыяду. Чурлёніс (у літоўцаў) а ў нас толькі Чуркін. І трэба ўзнавіць Міцкевіча, сентыменталізм, сентыментальны беларускі план. Данчык можа зрабіць больш за ўсіх. Самыя страшныя для беларускага народа беларускія прадаўшчыцы (гэта быў цэлы клас людзі пры размеркаванні ядомага). Пазняк хацеў беларусізаваць прадаўшчыц, а яны толькі вырваліся (з вёскі ў рускамоўную цывілізацыю)… Прадаўшчыц зараз можа адзін Данчык уработаць…»

* * *

Даволі годна прайшлі «міжнародныя дні Халакосту» ў Беларусі: традыцыйны канцэрт «Жоўтыя зоркі» ў дзяржфілармоніі, сюжэт на тэлебачанні з інтэрв’ю былых вязняў Мінскага гета Якава Краўчынскага і Фрыды Лосік (Рэйзман)… А найбольш крэатыўна, здаецца, павялі сябе актывісты ў Гродне – зладзілі «анімацыйную экскурсію» па тэрыторыі гета № 1.

Хто чытаў і канспектаваў «Катлеты з мухамі», той ведае: да тутэйшых сацыялагічных выбрыкаў я доўга ставіўся або скептычна, або… монапенісна. Але ж надоечы прачытаў інтэрв’ю дырэктара акадэмічнага інстытута сацыялогіі – прызначанага з паўгода таму – і нутром адчуў, што не ўсё яшчэ страчана. Кандыдат навук, якому ў сакавіку 2019 г. споўніцца 40 год, «шарыць» не толькі ў анкетах; яго не без падстаў раскручваюць як галоўнага драконазнаўцу Сінявокай. Агулам, чалавек, дарма што намагаецца «падфарбаваць» дзяржаўную ідэалогію (паклаўшы ў яе падмурак міфалогію беларусаў) транслюе разумныя думкі, напрыклад:

Беларусы глыбока ўсведамляюць сябе як асобную нацыю са старажытнай гісторыяй і самастойнай дзяржавай. Успрыманне сябе як малодшых братоў расійцаў або палякаў – чужы, навязаны звонку стэрэатып…

Ад навукоўцаў патрабуюць хуткага выніку. Усё гэта вельмі негатыўна адбіваецца на навуцы як на сферы прадукавання новых ведаў, таму што досвед паказвае: са 100 заяўленых даследаванняў толькі 10 даюць вынік. З гэтых 10 актуальную выгаду прыносіць толькі адно. Але, калі не фінансаваць усе 100, то і аднаго прарыву (у БССР 192030-х «прарывам», у адрозненне ад «пералому», называўся правал, у цяперашняй РБ – поспех; значэнне слоў з цягам часу мяняецца – В. Р.), здольнага акупіць усе выдаткі, не будзе.

Да таго ж новы дырэктар не без гумару: у сваім блогу посціў нямала «вясёлых карцінак», праўда, перад тым, як заняў адказную пасаду. Пра радыё і папоў – не новая, сустракаў яе гадоў трох таму ў Аляксея Вішні (між іншага заўважу: з такімі «сябрамі», як Вішня, Віктару Цою і ворагаў не трэ’ было мець). Тым не менш:

«Недзе на раёнчыку»; «Суб’ект-аб’ектная інверсія» (узята адсюль)

«Вольфаў цытатнік»

«Культура – гэта сістэма табу, а мастацтва – гэта сістэма пераадолення табу» (Міхаіл Швыдкой, 24.02.2018).

«Брак даверу да медыяў, спалучаны з пачуццём бездапаможнасці ў вырашэнні ўсё вастрэйшых эканамічных, сацыяльных і палітычных праблем, паспрыяў распаўсюду тэорый змовы па ўсім свеце» (Мана Неестані, iranwire.com, 27.11.2018)

«Дарога – гэта сіла, у якой няма канца» (БГ, песня пра «смарагдавыя дні», 2019)

«Агульны прынцып: у публічнай прасторы найбольш выгадныя актывы заўсёды маскіруюцца пад стратныя… Смецце — гэта рэсурс XXI стагоддзя» (Кацярына Шульман, 15.01.2019)

«Каб цешыцца з перамен, трэба, каб было нязменнае: велічэзная тоўшча жыцця, якая паўтараецца, рэпрадукуе сябе» (Уладас Павілайціс, 22.01.2019)

«Барацьба за падвышэнне зарплат — гэта барацьба з карупцыяй. Проста знізу» (Аляксей Навальны, 24.01.2019).

«Быць беларусам у Еўразвязе – гэта ўсё роўна што быць габрэйскім хлопчыкам у савецкай школе. Намагаешся быць лепшым, каб даказаць, што ты як усе» (Paval Kasciukevič, 24.01.2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

03.02.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 03.02.2019  18:47

***

Поддержать сайт 

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (16)

Спякотны чэрвень… Юбілейная, пятая тусоўка «чэсных» дэлегатаў у Мінску. Учора ў метро гэтак навязліва гукалі праз рэпрадуктар: «Сёння адбываецца адзін з найважнейшых форумаў у жыцці нашай краіны…» Ніякі ён не найважнейшы, зразумела: арганізатары ўсё пастанавілі заранёў. Да жыхароў Беларусі ў чарговы раз залезлі ў кішэню; ну, кладучы руку на сэрца, выдаткі адносна невялікія (усё ж не зацягнулася імпрэза, і дарылі дэлегатам не «Мерседэсы», не трактары, а «ўсяго толькі» самсунгаўскія планшэты). У параўнанні з грашыма, выкінутымі на геапалітычныя праекты – дружбу з Венесуэлай, будоўлю АЭС – капейкі, можна сказаць.

Галоўны аратар па-фрэйдаўску прагаварыўся, якое месца адводзіць народу: «І запомніце простую народную ісціну: “Не сена ідзе да каровы, а карова да сена”. І трэба навучыць наш народ рухацца туды, дзе ёсць працоўнае месца». Зрэшты, амаль гэтак сама бачыць сваіх любімых бедненькіх беларусікаў Святлана Алексіевіч: па Мінску, аказваецца, ходзіць нейкае безаблічнае «агульнае народнае цела». Магчыма, у наступны раз адзін проста будзе казаць пра «быдла» («У Заходняй Беларусі пад Польшчай нацыянальна-моўныя правы беларусаў тапталіся, іх таксама абзывалі і выстаўлялі быдлам і хамамі», адзначаў лінгвіст Віталь Станішэўскі), а другая пра «біямасу»: кепскія прыклады заразлівыя.

Ах, у Беларусі невысокая аддача ад працы і не расце ўжо тры гады, таму ўсім трэба «распрануцца і працаваць»!.. Кінарэжысёр Юрый Хашчавацкі – не дужа мне сімпатычны, бо сам у многім адстаў ад жыцця – трапна заўважыў пра Лукашэнку: «спыніўся, захрас у той матрыцы, якую стварыў для сябе». Дзіва што: чалавек 22 гады кіруе, даўно пераседзеў на пасадзе кіраўніка дзяржавы Брэжнева (той толькі 18 год пратрымаўся), а многія памятаюць, ува што ператварыўся Леанід Ільіч пад канец 1970-х – пачатак 1980-х гг…

Я б мо і не стаў згадваць шоў у цэнтры Мінска, калі б не «ізраільскі аспект». Прыехала Софа Ландвер, якая ўсё ж не ком з гары, а міністарка абсорбцыі Ізраіля (у каторы раз?), старшынька ізраільска-беларускага камітэта па эканамічнай супрацы і г. д. І пачалося! «Усебеларускі народны сход – гэта вельмі значнае мерапрыемства для краіны, дзе абмяркоўваюцца планы на бліжэйшую пяцігодку і падводзяцца вынікі папярэдніх гадоў. Прыкметны той факт, што сход склікаецца раз на пяць гадоў і будучыня краіны вызначаецца сапраўды ўсенародна». Адразу відаць, што 30 год, пражытых у СССР (1949-1979), наклалі на Софіну свядомасць невыдаляльны адбітак: мабыць, дагэтуль тужыць па пяцігодках і камунізме, што меўся быць пабудаваны праз год пасля яе ад’езду… І ясная рэч, візіцёрка лепей за мільёны грамадзян Беларусі, недатычных да сходу, ведае, што такое «ўсенароднасць»…

У справаздачы 24.06.2016 для ізраільскіх чытачоў С. Л. як бы намякае, што не зусім верыць у сваю прапаганду (ціпа займалася дыпламатыяй і паскарала алію беларускіх яўрэяў :)). На трыбуну сходу яе не пусцілі, але «ў час сустрэчы з міністрам сацабароны і працы Марыянай Шчоткінай я ўзняла, натуральна, пытанне аб вяртанні пенсій ізраільцянам, былым грамадзянам Беларусі. На жаль, пытанне гэтае вырашаецца значна больш марудна, чым нам бы хацелася. Галоўнай прычынай з’яўляецца эканамічны спад у краіне, Беларусь знаходзіцца ў няпростай сітуацыі. Але разуменне і жаданне беларускага боку вырашыць гэтую праблему існуе».

Каб даведацца, колькі ў беларускага боку «разумення і жадання», успомнім: у чэрвені дакрызіснага 2007 г. у Беларусь прыязджала дэлегацыя Кнэсэта на чале з Марынай Салодкінай (1952-2013). Марына паведамляла: «асноўная мэта вiзiту iзраiльскай дэлегацыi вяртанне пенсiй выхадцам з Беларусiгэта для Iзраiля не фiнансавае пытанне, а пытанне гонару: людзям павiнны быць вернуты грошы, якiя яны зарабiлi. Добры прыклад у гэтым плане падае Расiя. Яна без усялякiх перагавораў вяртае пенсii ўсiм тым, хто пакiнуў яе тэрыторыю пасля 1992 года». Тая ж Ландвер сустракалася з той жа Шчоткінай у лютым 2012 г.: «Паводле ізраільскага боку, афіцыйны Мінск выказаў прынцыповую згоду выплачваць пенсіі выхадцам з Беларусі. Як і ў выпадку з Расіяй, ад ізраільцян патрабуецца прадаставіць цэлы шэраг звестак… Ландвер заявіла Шчоткінай, што праца над падрыхтоўкай адпаведных дакументаў будзе пачата адразу ж па яе вяртанні ў Ізраіль». Прынцыповая згода, такая прынцыповая…

Не маю сумневаў: Ландвер даўно зразумела, што яе (і папярэднікаў – ізраільцяне прасілі ўлады РБ выплачваць пенсіі задоўга да Салодкінай) водзяць за нос, але працэс для яе важнейшы за вынік, які нібыта «будзе дасягнуты ў бліжэйшай перспектыве». Ну і перападаюць, пэўна, нейкія крыхі з панскага стала: іначай трудна вытлумачыць хадульны аптымізм і паўтарэнне мантры «Калі ў суседніх краінах крызіс, то яго наступствы закрануць і Беларусь». Паказальна, што нават пасольства Ізраіля пасаромелася ў сябе (сайт, фэйсбук) асвятліць «лёсаносны» візіт міністаркі.

Што да вышэйшых чыноўнікаў РБ – яны з 1990-х гадоў прызвычаіліся ўдаваць з сябе дурнаватых. Магчыма, так ім лягчэй існаваць у гэтым складаным свеце; улічваючы тое, што сеанс «калектыўнай тупаватасці» доўжыцца трэці дзясятак гадоў, не такая дурная тая верхавіна, як часам хоча падавацца. Між тым вышэйзгаданая лаўрэатка ўключылася ў піяр-кампанію гаспадароў «Чырвонага дома»: «Калі б Лукашэнка ведаў, што такое Нобелеўская прэмія, я была б шчаслівая». Гы-гы, які ёлупень! Падвяла і «гістарычны» грунт: маўляў, Гітлер знішчыў яўрэяў, і цяпер беларусы – сялянскае насельніцтва, дзе ёсць толькі сялянскія веды… Глупства, канешне, але не адна яна так разважае. Небезвядомы «гаон» Андрэй Шуман пісаў улетку 2011 г.: «Парадак у Беларусі будзе магчымы толькі ў тым выпадку, калі ў нас адбудзецца змена палітычнага класа, калі нашай элітай зноў стануць яўрэі-гараджане, а не напорыстыя вясковыя хлопцы». У яго спыталіся – дзе ўзяць яўрэяў? «Запрасіць іх сюды з Манхэтэна і Брукліна назад»… Потым, праўда, патлумачыў: «“яўрэй” – метафара страчанага інтэлігента… Арыйскасць або яўрэйскасць не мае ніякага значэння. Увогуле этнічнае паходжанне вельмі ўскосна звязана з інтэлігентнасцю». Ну, дзякуй і за тое: па-мойму, ясна, што нешматлікім ужо яўрэям Беларусі не патрэбна ні юдафобія (якую, безумоўна, правакуюць развагі пра «элітнасць»), ні бязглуздая юдафілія, абапертая на міф пра нейкую нашу асаблівую інтэлігентнасць. Дайце жыць спакойна…

У бліжэйшы час, падобна, спакою не будзе нікому, ці амаль нікому – праз няздатнасць большай часткі кіраўнікоў (у тым ліку і яўрэйскага паходжання) да рацыянальных крокаў, не кажучы пра маральныя. Даволі павучальная гісторыя пра тое, як наіўны і шчыры (?) бізнэсмен-яўрэй, зарабіўшы мільёны долараў у Мінску, паверыў закліку і ў сярэдзіне 2000-х уклаў іх ва «ўздым сельскай гаспадаркі» пад кіраўніцтвам тав. Шапіры. «З 2012 года Шурым спрабуе вярнуць свае каровы», – бядуе фельетаніст і дадае: «Міхаіл Шурым – унікальны. Яго мама выкладала беларускую мову і ідыш у школе. І выхавала яго патрыётам Беларусі. Больш патрыятычнага для Беларусі чалавека я не сустракаў нават сярод членаў БНФ».

Ці значыць гэта, што патрыётам – або проста сумленным асобам – няможна выяўляць у краіне ніякай актыўнасці? Не, не значыць, але ж асцярогі неабходныя… Аркадзь Ізраілевіч з групы будаўнічых кампаній канстатаваў у часопісе «Бизнес-ревю» (сакавік 2016): «прынцыпы і стыль беларускай норматворчасці ў лепшы бок не мяняюцца». Прыблізна пра тое самае гаварылася ў папярэдняй серыі «Катлет & мух». На яе, між іншага, адгукнуўся не адзін мастак Андрэй Дубінін. Гісторык Анатоль Сідарэвіч піша: «Цікавы артыкул! Прытча пра цыбулю наводзіць на роздум, а падказка пра тое, як стаць мільянерам, выклікае смех, але не вясёлы. Пра ідыш проста выдатна». Праўда, знайшліся і чытачы, якім не да душы быў мой скепсіс у дачыненні да сучаснага БДУ. Мне нагадалі пра канферэнцыю «Беларуска-яўрэйскі дыялог у кантэксце сусветнай культуры», адбытую ў 2008 г. Аднак, па-мойму, факт яе правядзення не супярэчыць таму, што я спрабаваў давесці. Канферэнцыя не стала нечым звышістотным для навуковага свету і фактычна прайшла незаўважанай нават у Мінску. Характэрна і тое, што зборнік яе матэрыялаў выйшаў праз тры гады (у Магілёве-2014 паспелі надрукаваць у першы дзень). Усё ж ён варты прачытання і кароткага аналізу.

Многія выступоўцы не сказалі нічога новага ні пра беларусаў, ні пра яўрэяў, ні пра дыялог: той жа змагар з «амерыканізаваным глабалізмам» акадэмік Яўген Бабосаў, чый пленарны даклад ішоў, аднак, першым нумарам… Больш парадавала прафесарка Марына Мажэйка з паведамленнем пра філасофію Маймона (Хеймана; жыў у другой палове XVIII cт.) і прапановай: у «г. [п.] Мір можа быць адкрыта мемарыяльная дошка, прысвечаная нашаму земляку, знанаму прадстаўніку кантыянства – Саламону Маймону». Дошкі, здаецца, дагэтуль няма, але гэта ўжо не праблема навукоўцаў…

Няблага паказаў сябе і Віктар Пічукоў з Гомеля: яго тэкст «Сацыяльны вобраз яўрэя ў асяроддзі сельскіх немцаў БССР міжваеннага перыяду» быў заснаваны на архіўных дакументах і ўтрымліваў масу нечаканых паваротаў. Цікавыя падрабязнасці ёсць у артыкуле Станіслава Рудовіча «Стаўленне яўрэйскай грамадскасці Беларусі да абвяшчэння БНР (1918 г.)». Заслугоўвае ўвагі агляд Анатоля Кержнера з украінскай Вінніцы «Адраджэнне яўрэйскага жыцця ў краінах СНД: дасягненні і праблемы»: у ім, між іншага, паказана, з якімі цяжкасцямі сутыкнуліся вытворцы кашэрнага хлеба «Блюмінскі» ў беларускім Магілёве 10 год таму. А вось «Беларуска-яўрэйскі дыялог у позняй прозе Змітрака Бядулі» Паліны Лявонавай выглядае досыць павярхоўным – мо таму, што аўтарка, засяродзіўшыся на такіх творах Бядулі, як «Салавей», «Язэп Крушынскі», «У дрымучых лясах», забылася на аповесць «Набліжэнне» (і апавяданні кшталту «Свінарка Фрэйда»), а мо праз тое, што замнога было ў артыкуле банальнасцей.

Напэўна, час ад часу варта праводзіць такія канферэнцыі. І помнік Эфраіму Севеле ў Бабруйску (урачыстае адкрыццё плануецца правесці 1 ліпеня) патрэбен. Але заўсёды хочацца большага. Найлепшым помнікам для Севелы, мяркую, было б адраджэнне ў Беларусі мовы яго герояў з Інваліднай вуліцы, а менавіта ідыша. Прынамсі частковае.

І раз ужо ў пачатку загаварылася пра чыноўнікаў. Дзейнасць прэм’ер-міністра Уладзіміра Гройсмана ва Украіне мне цяжка ацэньваць, да таго ж не мінула яшчэ 100 дзён з яго прызначэння. Аднак адзін «мінус» ён ужо зарабіў: не выціснуў з ураду чалавека, які гэты ўрад яўна дыскрэдытуе. Маю на ўвазе «адказнага» за ўнутраныя справы… Вядома, што год таму Арсен Авакаў бадзёра адрапартаваў у фэйсбуку: «Забойства А. Бузіны раскрыта. Сёння раніцай [18 чэрвеня 2015 г.] злачынцы былі затрыманы». Насамрэч за злачынства – здзейсненае, нагадаю, у Кіеве ўдзень 16 красавіка 2015 г. – ніхто дагэтуль не асуджаны. Суд у 2016 г. не прадоўжыў арышт падазраваных, якіх «цэлы міністр» у парушэнне прэзумпцыі невінаватасці летась назваў злачынцамі. Недалёка заедзе ненька-Украіна з такімі службоўцамі…

Вольф Рубінчык, г. Мінск

24.06.2016

wrubinchyk@gmail.com

Апублiкавана 25.06.2016    8:32

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (5)

Жыццё ў сучаснай Беларусі такое, што кожны – ці амаль кожны – час ад часу мусіць займацца не сваёй справай (аз не выключэнне…) Працуе ў Мінску чалавек майго пакалення, паспяховы філосаф, дацэнт універсітэта Андрэй Шуман. Пісаў пра «іудзейскую логіку», хасідаў… і во надоечы пацягнула яго на агітпроп. Як член Праграмнага камітэта Інстытута даследаванняў нацыянальнай бяспекі Польшчы – што само па сабе забаўна, калі ідзецца пра грамадзяніна іншай краіны – у канцы кастрычніка ён апублікаваў артыкул з дзвюх частак «Друг Израиля между Западом и Россией: итоги выборов президента Беларуси» на блізкую для чытачоў belisrael.info тэму. Спадзяюся, аўтар не пакрыўдзіцца і не налепіць мне ярлык «неадэквата», калі скажу, што атрымаўся трэш, аднак у пэўнай ступені павучальны (іначай я б і не рэагаваў).

schuman

На фота Шуман

З загалоўка, дый са зместу, няясна, хто заслужыў званне «друг Ізраіля» – Аляксандр Лукашэнка, беларускі народ у цэлым, або той і другі? Што ж, пачнем ab ovo…

Даўно пара б ужо здагадацца ўсім зацікаўленым, што А. Лукашэнка – сябар самому сабе, ну, хіба, яшчэ блізкім родзічам і пары-тройцы давераных асоб (калі ўспомніць, як ён абыходзіўся з тымі, хто дапамагаў яму прыйсці да ўлады, то і апошняе выглядае сумнеўна). Ён сам прызнаваўся ў 2005 г., што сяброў бракуе, што «прэзідэнцтва – гэта каласальная самота… з гадамі гэта больш і больш узмацняецца» (У А.Лукашенко нет друзей). Падазраваць яго ў нейкай асаблівай юдафіліі ці ізраілефіліі няма падстаў: лукашэнкаўскія жэсты ў адрас ізраільскіх палітыкаў (Авігдора Лібермана, Шымона Пераса…) тлумачацца або вымогамі дыпламатычнага этыкету, або жаданнем атрымаць дывідэнды праз «яўрэйскае лобі» на Захадзе, або спробамі завабіць ізраільскіх/міжнародных прадпрымальнікаў у Беларусь. Не буду згадваць найбольш адыёзную частку выказвання пра Бабруйск (кастрычнік 2007 г.), а прыгадаю гэты фрагмент: «Мы яго ўпарадкавалі і ізраільскім яўрэям кажам – хлопцы, вяртайцеся назад. Я ім сказаў – з грашыма вяртайцеся!» Іншымі словамі, без грошай вы тут на… камусьці патрэбны, і траціць іх будзеце, як падкажуць… «Астапа нясло» і пасля 2007 г., напрыклад, у пасланні 2012 г.: «Барыс Васільевіч Батура прыходзіць і кажа: вось нашы разумныя яўрэі з Ізраіля прыехалі, хочуць 45 гектараў зямлі. Я кажу, ты што, гэта добрае поле каля Баравой… Кажу: перадай яўрэям прывітанне, я ім заўтра знайду няўдобіцы, але там выдаткі большыя» (http://www.kp.by/online/news/1147176/). Бадай той Жорж Міласлаўскі з гайдаеўскага фільма: «Так что мне передать мой король? – Передай твой король мой пламенный привет!»

Выснова? «Мараль»? Шчырасці ў абдымках беларускага кіраўніцтва з Ліберманам ды яго стаўленікам Шагалам, у лістах да Пераса ці Нетаньягу – кату па пяту.

Былы пасол Ізраіля Ёсеф Шагал на працягу ўсёй сваёй кадэнцыі ў Беларусі (2012–2015) цвярдзіў пра адсутнасць у Беларусі юдафобіі. Напрыклад, у інтэрв’ю ўкраінскай журналістцы ўвесну 2015 г.: «так наладжана тут сістэма – зверху ўніз… Зверху ідзе непрыманне любой формы антысемітызму, паступае гэты сігнал настолькі ясна, што нават у тых людзей, якія не любяць яўрэяў…, не з’яўляецца жадання дэманстраваць свае пачуцці. Усё знаходзіцца пад вельмі жорсткім кантролем, кожны выпадак, звязаны нават не з праявай антысемітызму, а з нейкай спробай сказаць штосьці, упіраецца ў строгае “нельга!”», «тут не было, прынамсі я не сутыкаўся, ні з адным выпадкам антысемітызму» (Посол Израиля в Беларуси Йосиф Шагал: многие не признаются в том, что они евреи). Прама як у Янкі Купалы ў сумнавядомай паэме «Над ракой Арэсай» (1933) пра жыццё камуны: «Ёсць, напэўна, недахопы, / Бо як жа іначай / Ў гаспадарстве, ў будаўніцтве? / Але іх не бачыў». Адрасую ахвотных паспрачацца з хітрамудрым дыпламатам да навіны ад 23.05.2013 з гаваркой назвай: «Милиция решила не наказывать сотрудника Академии управления [при президенте РБ] за публичное оскорбление евреев на интернет-форуме». Дый нават калі б словы Шагала былі праўдай – адсутнасць антысемітызму шчэ не роўная дружбе.

Сам я ў лістападзе 2012 г. у інтэрв’ю аднаму польскаму канальчыку сказаў наконт антысемітызму ў Беларусі: «За апошнія 10 гадоў паветра стала чысцейшае», але адразу ж падкрэсліў, што ўзровень ксенафобіі ў краіне даволі высокі. За тры гады, якія мінулі, гэты ўзровень, відавочна, не знізіўся, што само па сабе не прыяе пашырэнню «сяброўскіх стасункаў». Хіба што ізраільцы і беларусы дамовіліся б сябраваць «супраць» кагосьці – арабаў, іранцаў… – але грош цана была б такому «сяброўству». Дарэчы, улады Беларусі талерантна ставяцца да «пасольства» Палестыны ў Мінску, якое існуе з сярэдзіны 2000-х, нічога не маюць супраць яго і 90 з лішкам адсоткаў жыхароў Беларусі. Тое самае тычыцца пасольства Ісламскай Рэспублікі Іран, якое актыўна будуецца (а мо ўжо і разбудавалася) на беразе Камсамольскага возера.

А. Шуман даў у артыкуле «джэнтльменскі набор» фактаў і фактоідаў. Перакладу пару ўрыўкаў:

У вытокаў беларускай дзяржаўнасці стаяў вялікі князь Вітаўт (1350–1430). І ён стаў першым вялікім князем, які на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага і Рускага… устанавіў так званыя «прывілеі» (1388–1389), якія рэгулявалі жыццё яўрэйскай абшчыны на ўсёй тэрыторыі княства. Згодна з гэтымі законамі, яўрэі ўяўлялі з сябе клас свабодных жыхароў… Іменна беларуская дзяржаўнасць Вялікага Княства Літоўскага і Рускага дазволіла яўрэйскім падданым развіць іудзейскую ідэнтычнасць і культуру да небывалых вышынь.

Пачаць з таго, што Вітаўт стаў вялікім князем ВКЛ толькі ў 1392 г. (дэ-факта; дэ-юрэ на гэтым троне сядзеў Ягайла), таму ніяк не мог у канцы 1380-х выдаць прывілеі для «ўсёй тэрыторыі княства». Як тагачасны «губернатар» заходняй Беларусі, ён апекаваўся яўрэямі Берасця (1388) і Гародні (1389). Дзеянне яго акта распасцерлася на ўсё княства толькі праз 100 з лішнім гадоў, у час кіравання Жыгімонта Старога. А як вам думка, што для «іудзейскай ідэнтычнасці» стварыла ўмовы «беларуская дзяржаўнасць»? Прыблізна тое самае, што заявіць: Святлана Алексіевіч абавязана Нобелеўскай прэміяй рэжыму Лукашэнкі…

З аднаўленнем беларускай дзяржаўнасці ў 1918 г. беларускі народ ізноў стаў верным саюзнікам яўрэяў, уключыўшы іх у будаўніцтва нацыі. Яўрэйская мова (ідыш) абвяшчаецца адной з чатырох дзяржаўных моў беларускай рэспублікі, нароўні з беларускай, польскай і рускай.

У 1918 г. была створана Беларуская народная рэспубліка, якая ніколі не выступала за афіцыйнае «чатырохмоўе». Многія дзеячы БНР талерантна ставіліся да яўрэяў, але ў «будаўніцтва нацыі» пад сваім сцягам уключалі толькі адзінкі (Самуіла Плаўніка, яго цёзку Жытлоўскага, Шымона Разенбаўма…). Трэба помніць і пра тое, што БНР у 1919 г. ангажавала на вайсковую службу Станіслава Булак-Балаховіча, адказнага за шматлікія антыяўрэйскія пагромныя акцыі на поўдні Беларусі ў 1920 г., у час т. зв. «Беларускага пахода». Булак-Балахович, Станислав Никодимович – антиеврейский аспект

Чатыры афіцыйныя мовы, як можна прачытаць у Вікіпедыі/любым сучасным падручніку, былі не ў БНР, а ў «канкурэнтаў» – у савецкай Беларусі, і тое не дужа працяглы час (1920–1938 гг.). Мяркую, нямногім ізраільцам дарагі той факт, што на гербе БССР і шыльдзе БДУ меліся надпісы на ідышы – урад Ізраіля адпачатку гаварыў на іўрыце і не спрыяў альтэрнатыўным мовам. Дый пры чым Вітаўт і падзеі 90-гадовай даўніны да сучаснай (геа)палітыкі?

Ах, вядома ж, «маасэ авот сіман лебанім» («учынкі бацькоў – знак для нашчадкаў»)! Але зварот да мінулага – небяспечная, двухбаковавострая штука. Як любіў казаць тав. Сталін, «хто старое згадае – таму вока прэч, а хто забудзецца – таму абодва». Не сумняюся, што ізраільскія беларусазнаўцы (ці тыя, хто імі лічыцца) маюць звесткі і пра выгнанне яўрэяў з ВКЛ за часоў князя Аляксандра ў канцы ХV cт., і пра пагромы пачатку ХХ ст., і пра ўдзел беларускіх калабарантаў – а таксама некаторых партызан – у Катастрофе 1941–1944 гг. Калі капнуць крыху глыбей, то выходзіць, што і фальклор у сваёй істотнай частцы абвяргае тэзіс пра «дух саюзніцтва, які яднаў яўрэяў і беларусаў на працягу многіх стагоддзяў». Нямала фактаў насцярожанага і негатыўнага стаўлення прыводзіцца ў раздзеле з кнігі магілёўскага гісторыка Ігара Марзалюка «Людзі даўняй Беларусі» (Магілёў, 2003) пад назвай «Вобраз жыда ў беларускай традыцыі» (с. 133–149).

Пра другую частку артыкула А. Шумана з ацэнкай вынікаў «прэзідэнцкіх выбараў» 2015 г. доўга разважаць не стану, тым болей што яна слаба звязана з першай. Эх, калі б адсутнасць «электроннага галасавання з аўтаматычным падлікам галасоў» і недахоп сацыялагічных агенцтваў былі найвастрэйшымі праблемамі ў Беларусі…

Хацеў бы параіць шаноўнаму аўтару і ўсім, хто захоча пайсці яго шляхам, менш маніпуляваць мінуўшчынай дзеля дасягнення кан’юнктурных мэт. Чаму б не паверыць Уладзіміру Караткевічу, які пра яўрэяў ВКЛ натаваў у сваім дзённіку паўстагоддзя таму: «жылі тут не добра і не кепска, і з прывілеямі, і з паборамі, і з гвалтам…» («Дзеяслоў», № 78, 2015)? Звяртаючыся да ранейшага суіснавання яўрэяў і беларусаў, паказваць трэба і пазітыўныя, і негатыўныя грані. Толькі так можна палепшыць беларуска-ізраільскія адносіны, якія – хто б што ні казаў – усе 2010-я гады былі далёкімі ад аптымальных. Дадатковае сведчанне – выхад у выдавецтве «Мастацкая літаратура» на замову міністэрства інфармацыі РБ фаліянта Славаміра Антановіча «Ушедшие в бессмертие» (Мінск, 2015), дзе аўтар фантазіруе пра агентаў сталінскіх рэпрэсій:

Многія пералічваюць галоўных ідэолагаў ГУЛАГа – сіяністаў Когана, Фрэнкеля, Фірына, Рапапорта, Бермана… Усе яны нярускія, і гэта палягчала іх разбуральную працу. Яны і яўрэямі-то былі кепскімі, у іх поўнасцю выпетрылася разуменне нацыянальнага гонару. Некаторыя з іх «працавалі» ў Беларусі.

Што гэтыя людзі, служкі Леніна-Сталіна, былі кепскімі яўрэямі – бясспрэчна, ды якое дачыненне яны маюць да сіянізму, руху, які ў 1948 г. спарадзіў Дзяржаву Ізраіль? Пытанне рытарычнае.

Усё б нічога, каб хоць сярод беларускіх яўрэяў панаваў дух «саюзніцтва». На жаль, салідарнасці мала: як і на пачатку 2000-х гг., канфліктуюць, напрыклад, «прагрэсіўныя» і артадаксальныя іўдзеі. Першыя ў кастрычніку 2015 г. разам з прыяцелямі-хрысціянамі залезлі ў будынак Валожынскай ешывы, які належыць Іудзейскаму рэлігійнаму аб’яднанню і правялі там нейкі «семінар», другія заявілі «рашучы пратэст» і паабяцалі «придать этому вопющему и беспрецедентному факту юридическую оценку как со стороны властей, так и со стороны посольства Израиля в Республике Беларусь» (арфаграфія і стылістыка арыгінала захавана).

Hasidyi

Так, паводле «прагрэсіўнага» сайта jews.by, выглядае тыповы артадаксальны яўрэй.

Будзем аптымістамі, суцешымся тым, што ў найсвяжэйшым нумары «Аrche» (прысвечаным пераважна гейшам :)) апублікаваны і ўспаміны Рыгора Хасіда «Пра Гродна, жыццё гарадзенскіх габрэяў да вайны, пра адносіны з польскім насельніцтвам, прычыны вітання мясцовым габрэйствам прыходу Чырвонай арміі ў 1939-м і аб тым, што прынесла габрэям савецкая ўлада». Паверым, што 27 лістапада 2015 года – у першы дзень адмены віз паміж Беларуссю і Ізраілем – мы прачнемся ў іншай краіне. А пакуль – trash must go оn!

Мінск, 05.11.2015

rubinczyk[at]yahoo.com

 P.S. Раз ужо былі згаданы партызаны – для мяне непрымальнае выказванне вядомай пісьменніцы: «Партызанская вайна, гэта, агулам, поўны разбой. Ты залежыш ад камандзіра, асабліва жанчыны (што я добра ведаю); калі ты габрэй, табе могуць і ў спіну стрэліць». Вожыку зразумела, што ў савецкім партызанскім руху на Беларусі за тры гады ўратавалася куды больш яўрэяў (паводле розных звестак, 10–15 тыс.), чым загінула ад рук антысемітаў.

Папярэднія серыі:

http://belisrael.info/?p=5168

http://belisrael.info/?p=5192

http://belisrael.info/?p=5323

http://belisrael.info/?p=5383

От редактора сайта: еще по теме действий банд С. Булак-Балаховича в белорусском Полесье материал на сайте Погромы и убийства евреев Мозырского уезда в 1918-начало 20-годов

И коль вспоминалось также имя уже бывшего израильского посла, то стоит напомнить материал, связанный с его “кипучей” белорусской деятельностью  Тот самый израильский Шагал…

Опубликовано 6 ноября 2015

Андрей Шуман. Об истории белорусского еврейства

Ашкеназские евреи как один из коренных народов Беларуси 

Одним из первых юридических документов, регламентирующих жизнь еврейской общины на белорусских землях, стал привилей князя Гродненского и Тpокского Витовта, выданный  брестским евреям 24 июня 1388 г. в городе Луцке. Данным привелеем устанавливались юридические нормы, определяющие условия проживания евреев в Великом княжестве Литовском. Согласно привелею гарантировалась неприкосновенность личности еврея, свобода богослужения, руководствуясь декретами римских пап запрещалось обвинять евреев в употреблении христианской крови, евреям разрешалось приобретать движимое и недвижимое имущество. По многим юридическим пунктам еврейское население приравнивалось в своих правах шляхетскому сословию. Так, за убийство еврея христианин нёс наказание, как за убийство шляхтича.

Другой привелей Витовта, регламентирующий жизнь еврейской общины, появился 18 июня 1389 г. и был выдан гродненским евреям. Согласно этому документу синагога и еврейское кладбище были освобождены от любого налогообложения.

Необходимо отметить, что в XIV в. привелеи Витовта были самыми веротерпимыми из всех юридических документов, выдаваемых евреям Европы, – в Великом княжестве Литовском евреям гарантировалась значительно большая полнота прав и свобод, чем в какой-либо другой европейской стране. Тем самым Витовт сознательно стремился привлечь новых еврейских подданных, которые должны были бы пополнить торговый класс государства, к тому времени очень незначительный. С тех пор еврейское население Великого княжества Литовского неуклонно росло.

Привелеи Витовта создали юридический прецедент, после которого все законы Великого княжества Литовского отличались веротерпимостью по отношению к еврейскому населению – по многим юридическим пунктам евреи приравнивались к шляхте. В качестве иллюстрации приведем лишь одну выдержку из Статута Великого княжества Литовского 1588 г.:

«Роздел дванадцатый. Артыкул 7. О головщинах и навезках жидовских. Гды бы жид жида на смерть забил, ранил або избил, тогды о том суд и сказанье промежку них маеть быти чинено водлуг прав и привильев их. А естли бы шляхтич забил жида, а был бы пойман на горячом учинку, тогды маеть горлом быти каран, але вжо головщина плачона не будеть. А так же се маеть разумети и о розбою, а шкоды при забитью албо розбои вделаные в маетности того забойцы або разбойника за доводом плачоны быти мають. Гды бы шляхтич водлуг артыкулов вышшых в сем статуте описаных, поконан в том был, также и о неоселой шляхте, которые никому не служачи, а толко костырством а пъянством бавятся, а таковый учинок пополнили, иж таковой же вине, яко и тые, которые на горячом учинку будуть поймани, подлегають. А если бы который шляхтич неумысльне с пригоды таковы учинок пополнивши утек, тот, будучи з оселости до суду належного позван, за переводом правным того такого учинку горла не тратить, але гды присягнеть, иж неумысльне забил, толко головщину, а за раны навезку за доводом правным яко шляхтичу платити маеть. А где бы се тое забойство жиду от християнина стану простого чоловека стало, тот, хотя бы на горячом учинку не был пойман, але до права своего, под которым седети будеть, притягнен будучи, за переводом правным горлом каран быти маеть. А естли бы ранил так, ижбы раны значные и шкодливые битые або крвавые были, тогды за то навезку маеть платити яко шляхтичу водле статуту. А если бы тот был так убогий, ижбы не мел чим навезки платити, тогды за то везеньем каран быти маеть водле их привилья, а барверу предсе за лекарство заплатити. А за менший бой так же седеньем через колько дней водле узнанья врядового каран быти маеть. А естли бы на члонку котором охромен был, тогды то водле сего статуту сужоно маеть, яко о навезках описано ест. А в инших речах они водлуг привильев своих сужоны и захованы быти мають, а сами жидове, гды в чом от кого обвинены будуть – от воевод, старост и державец наших и от инших станов, которые з них под чиею владзою будеть без позву, яко иншие подданые наши, тые, которые вольности шляхетское не вживають, сужоны и сказованы быти мають водлуг прав и привильев, им наданых. А естли бы который жид або жидовка до веры християнское приступили, тогды кождая такая особа и потомство их за шляхтича почитаны быти мають».

Со времен привелеев Витовта еврейское население белорусских городов на долгие годы получило самоуправление – КАГАЛ, который ведал сбором налогов и другими административными вопросами городских евреев. Нужно отметить, что от слова КАГАЛ (קָהָל) происходит белорусское слово «кагалам», имеющее значение «разам», «сумесна». Еврейское самоуправление просуществовало несколько сотен лет и только в 1844 г. было издано положение об упразднении КАГАЛА и налогообложении евреев на равных основаниях с христианским населением. Городские евреи стали объединяться после этого в еврейские общества во главе со старостами.

К концу XVIII в. еврейское население белорусских земель было уже довольно многочисленным. Так, существуют более или менее точные данные о количестве еврейского населения Речи Посполитой в конце 80-х – начале 90-х гг. XVIII в. Согласно данным польского просветителя С. Сташица, евреев насчитывалось около 800 тыс. человек – это примерно 6,3 % всего населения страны. Согласно же данным Соломона Беннета, еврейское население составляло более 2 млн. человек. Наиболее объективными считаются данные М. Бутрымовича – посла Сейма 1788–1792 гг. от Пинска. По его подсчетам, евреев в Речи Посполитой было примерно 900 тыс. Необходимо отметить, что мещан на тот период было только 500 тыс. человек, а шляхтичей – 720 тыс.

К концу XIX в. в большинстве городов Беларуси не менее 50 % жителей были евреями. Например, еврейское население Минска в 1847 г. составляло 12976 человек, а в 1897 г. – уже 47562. На тот момент это было более 52 % от всего населения города. В 1909 г. в Минске проживало 43,3 % евреев, 34,8 % русских и 11,4 % поляков, число белорусов было при этом незначительным. В 1941 г. еврейское население нынешней столицы Беларуси составляло уже 53 686 человек (37 %).

В начале XX в. на белорусских землях было огромное количество синагог. В одном Витебске действовало 77 синагог, а в Минске – 83 синагоги! В то время это число заметно превышало количество церквей и костелов Минска. Теперь это очень сложно себе представить. Кажется, что ландшафт столицы Беларуси всегда был только православно-католическим. Очень немногие из минских синагог сохранились до наших дней. Одна из них является ныне Русским театром имени М. Горького. Последнее разрушение здания бывшей синагоги старой постройки произошло не так давно, уже в бытность президента А. Лукашенко. Несмотря на сильное общественное давление в защиту еврейской святыни здание бывшей синагоги, имеющее явную историческую ценность, было уничтожено. Казалось бы, сталинские времена с бессмысленным разрушением культовых построек канули в лету. Однако историческая память о многовековом присутствии еврейского народа на белорусских землях до сих пор продолжает активно стираться.

Городские евреи в основном занимались торговлей и ремеслом. Так, в конце XIX – начале XX вв. среди купцов Минска насчитывалось около 90 % евреев, а среди  ремесленников – более 92 %. В городе были еврейские коммерческие, культурно-просветительные и учебные заведения. Среди них можно назвать еврейские библиотеки, больницу, отделение Общества просвещения евреев в России, еврейское реальное училище, гимназию, прогимназию, начальные школы, две зубоврачебные школы, Талмуд–Тора, свыше 30 ХЕДЕРОВ (школ, дающих иудейское образование), мужское и женское ремесленное училища. По инициативе состоятельных евреев было создано Минское общество любителей изящных искусств, городская библиотека имени А. С. Пушкина и многие другие организации.

Из всех европейских губерний Российской империи только в Беларуси евреи могли заниматься сельским трудом. Поэтому во многих деревнях наравне с белорусами жили евреи. А некоторые деревни и вовсе состояли сплошь из одних евреев. Одной из таких деревень являлся Щедрин – небольшое село Минской области, возникшее в 1842 г., когда сорок еврейских семей, занимающихся сельским трудом, выкупили небольшую деревушку и 600 десятин земли у князя Щедринова. Купчая была оформлена на имя Ребе Менахема–Менделя Шнеерсона – третьего духовного лидера белорусско-литовских хасидов. Это было сделано для того, чтобы юридически обезопасить Любавического Ребе, поскольку человек, выкупающий земли для сельских поселений евреев, получал звание «почетный гражданин России». Просуществовало село вплоть до 1942 г., когда оно было полностью уничтожено фашистскими захватчиками.

Возможность заниматься сельским трудом сближала евреев с белорусами. Вероятно именно поэтому между белорусами и евреями были традиционно добрососедские отношения. Так, в Беларуси почти не было случаев еврейских погромов: «Ні гледзючы на цкаванне рознымі чорнасоценцамі з Масковіі нашых селян на жыдоў, наш нічога кепскаго ні рабіў жыдом. У той час, калі у Расіі чыніліся над жыдамі пагромы і страшэнныя зьдзекі, беларускія селяне ні паддаваліся цемнай агітацыі. Хлебаробы нашыя ні маглі рабіць кепскіх учынкау над жыдамі, чуючы інстынктыуна ў душы штучнасьць і ніпраўдзівасьць чорнасоценных ідэй. Так выходзіло, што вялікія грошы, высыпаныя дзеля пагромнай агітацыі расійскімі ісьцінна-рускімі урадамі, падобна Сталыпінскому, у нашым краю, – пайшлі на нішто… Нідарма ўвосені 1917 г. на Усебеларускім зьездзі ў Менску прэдстаўнікі розных жыдоўскіх партый, вітаючы беларусаў, са шчырай удзячнасьцю ўспаміналі аб тым, што на Беларусі ніколі жыдоўскіх пагромаў ні было»[1].

Среди евреев деревень и небольших поселков Беларуси к концу XIX в. ощутимое распространение получил ХАСИДУС, חֲסִידוּת (хасидизм) – направление иудейской мысли, в котором соединяется воедино НИГЛЕ (נִגְלֶה) – экзотерическая часть ТОРЫ, основанная на Талмуде, и СОД (סוֹד) – эзотерическая часть ТОРЫ, основанная на Каббале. Хасидизм возник в XVIII в. и был создан рабби Йисраэлем Баал Шем Товом – еврейским праведником из Украины. Особенностью хасидизма являлось то, что проповедь осуществлялась на понятном языке для простых евреев, причем бытовая еврейская культура получала мощную сакрализацию. Даже поступки, абсолютно нейтральные с позиции неукоснительного выполнения всех МИЦВОЙСמִצְווֹתеврейских заповедей»), а их, к слову сказать, ни больше, ни меньше 613-ти, получали глубоко сакральную трактовку. С позиции хасидизма нет нейтральных поступков. Любое действие является сакральным.

Разговорным языком ашкеназских евреев[2] был идиш, другие его названия – иври-тайч, עבֿרי טײַטשеврейский немецкий») и мамэ-лошойн, מאַמע לשוןмамин язык»). Для хасидов идиш стал играть роль почти сакрального языка. Многие богословские труды хасидов создавались на этом языке. В настоящее время идиш остается разговорным языком главным образом в среде американских и израильских хасидов.

Идиш оказал заметное влияние на белорусский язык. Необходимо отметить, что в белорусском языке абсолютно все слова с немецкими корнями, которых в общем-то немало, заимствованы на самом деле из языка идиш. Например, такими словами являются «цукар» (идиш: צוקער), «лихтар» (идиш: ליכט־אור), «вага» (идиш: וואג) и т. д. Довольно много слов в белорусском языке имеют древнееврейские коренные основы, которые также были заимствованы из идиш. Мало кто теперь задумывается, что белорусское слово «рух» является однокоренным с древнееврейским словом РУАХ, רוּחַветер», «движение», «дух»), а такие бархатистые белорусские слова, как «рахманы», «рахманасьць», «рахманець» восходят к древнееврейским словам РАХМОНЕСсострадание»), РАХАМИМмилосердие»), РАХАМОНмилосердный»), РАХАМОНИжалостливый»). В белорусском языке встречаются даже галахические термины! Например, очень вероятно, что слова «сварка», «свара», «сварыцца» являются однокоренными с древнееврейскими словами СОВАРסָבַרпредполагать») и СВОРО סְבָרָה (иврит: СВАРА), означающее талмудический диспут, вызванный применением различных логических методов интерпретации закона.

Некоторые слова белорусского языка и вовсе имеют любопытную историю своего образования. В Писании есть несколько способов обозначения праведника. Один из них – слова ТОМ, ТОМИМ, תָּם, תָּמִים (иврит: ТАМ, ТАМИМ), выражающие «непорочность», «прямолинейность», «бесхитростность». Впервые в Писании о Ноахе было сказано, что он – «ЙИШ ЦАДИК ТОМИМ», т. е. «муж праведный, бесхитростный» (Брейшит 6, 9). Затем Б-г перед тем, как заключить с Авраамом авину вечный союз, говорит ему: «ВЭГЙЭЙ ТОМИМ», «и будь непорочен» (Брейшит 17, 1). На идиш-тайч слово ТАМ имело значение «бесхитростный», «простой» и употреблялось реже как «тамаваты» (טאמעוואטע). Как видим, слово ТАМ иногда употреблялось на идиш с явно белорусским суффиксом. У хасидов для обозначения праведности часто использовался термин ТМИМУС  (תְּמִימוּת) – «цельность», «открытость».

В белорусском языке корень ТАМцям») приобрел противоположное значение и стал обозначать «хитроватость», «сметливость». Так, белорусские слова «цямлівы», «цямкі» имеют значение «хитроватый», «сообразительный», а слово «цямкасьць» обозначает «сообразительность», «смышленость».  Заметим, что в переводах сочинений И. Канта на украинский язык, когда столкнулись с проблемой  различения терминов «разум» и «рассудок», было решено слово «разум» переводить как «розум», а слово «рассудок» – как «цяма». По истине замечательная история корня ТАМ!

Образование слов с корнем «цям» с изначальным значением «хитроватый» возможно объясняется тем, что успешность и удачливость служили контекстом для употребления евреями слова ТАМ в значении «праведный, честный ИД, ייִד (еврей)», но вне религиозных практик иудаизма благодаря данному контексту это слово воспринималось уже в противоположном значении – как «хитрый, сообразительный».

Я привел только некоторые примеры прямых заимствований в белорусском языке лексики из языка идиш. Их довольно много. Очень важно, что таких примеров мы почти не обнаруживаем, скажем, в русском языке за исключением, пожалуй, только устаревшей блатной лексики типа «шмон» (дословно переводится с иврита как «восемь» – время осмотра камер в тюрьмах), «фрайер» (идиш: «свободный»), «ксива» (иврит: «документ») и т. д. Поэтому факты многочисленных заимствований из иври-тайч служат серьезным подтверждением тесного взаимодействия еврейского и белорусского народов в течение долгого времени. В этой связи нужно сказать, что еще большее влияние белорусский язык оказал на идиш. Огромная часть лексики идиш белорусских евреев была непосредственно взята из белорусского языка, поэтому можно говорить о существовании особого, белорусского диалекта идиш. Вместе с тем многие слова даже из литературного идиш, такие как טאטעтата»), באָבעбаба»), סטירטעсцірта»), בעזбэз»), כאבארхабар»), וועטשערעвячэра»), זשאבע  («жаба»), קאטкат»), שאפעшафа») и т. д., для людей, знающих белорусский, не нуждаются в переводе.

Из белорусского языка часто заимствовались и языковые конструкции. В качестве примера приведу только одну еврейскую пословицу, языковая конструкция которой является чисто белорусской: «Як рейделе, то рейделе, абы добрэ мейнеле[3]». Человеку, знающему белорусский язык, в этих словах услышится  нечто почти понятное по смыслу.

Между евреями и белорусами были очень тесные хозяйственные контакты. Евреи исполняли роль экономических посредников – были торговцами. Все это приводило к культурному взаимообогащению евреев и белорусов. К тому же иудаизм предполагает добрососедские отношения. В частности, еврейская семья могла нанимать специального работника ШАБЕС ГОЙ (שבת גוי) – нееврея, который за определенную плату выполнял в субботу домашнюю работу вместо еврея.

Существуют отдельные феномены еврейской культуры, возникновение которых стало возможным лишь в белорусско-украинском ареале. Одним из таких феноменов является особая культура совместных застолий – ФАРБРЕНГЕН (פֿאַרברענגען). Во время ФАРБРЕНГЕН евреи собирались вместе, пригубливали крепкие спиртные напитки, рассказывали СИХОЙСשִׂיחוֹתпоучительные духовные истории»), исполняли НИГУНИМ, נִיגוּנִיםеврейские песнопения»). Такие застолья очень напоминали белорусские с той лишь разницей, что их культурным наполнением служили еврейские аналоги белорусских песен и белорусских историй. Весьма своеобразным явлением еврейских застолий был НИГУН ОН ВЕРТЕР (ניגון אָן ווערטער) – песня без слов, исполняемая только голосом.

В качестве примера НИГУН приведу одну из самых лиричных и минорных застольных песен белорусских хасидов:

 

Стаў я піці ў пятніцу, у пятніцу.

Пропіў я, пропіў сваю цяліцу.

Трэба, трэба знаці як гуляці,

Трэба, трэба знаці як брэхаці.

 

Ой, хешбон цэдэк[4] отдаваці,

Прад панам хазяінам отвічаці,

Ай, мы пьем, да пьем, да мы гуляем.

 

Ун мир тринкен йайаин азой ви моим,

Ун мир зоген але цузамен лехаим[5],

Вейато тишма мин ашомаим[6].

 

Стаў я піці ў субботу, у субботу.

Пропіў я, пропіў сваю работу.

Трэба, трэба знаці як гуляці,

Трэба, трэба знаці як брэхаці.

 

Ой, хешбон цэдэк отдаваці,

Прад панам хазяінам атвічаці,

Ай, мы пьем, да пьем, да мы гуляем.

 

Ун мир тринкен йайаин азой ви моим,

Ун мир зоген але цузамен лехаим,

Вейато тишма мин ашомаим.

 

Необходимо отметить, что эта песня обладает глубоко сакральным смыслом. Каждый используемый термин имеет особое религиозное значение. Так, под “цяліцей” понимается ЭРЕЦ ЙИСРОЭЙЛ (אֶרֶץ יִשׂרָעֵל) – земля Израиля, поэтому в первом куплете оплакивается утрата земли обетованной.  Под “работой” понимается ОВОЙДО (עָבוֹדָה) – служение Всевышнему. Каждый еврей должен отмечать приход субботы и чтить саму субботу. В пятницу вечером после захода солнца и в субботу днем обязательно делается КИДУШ (קִדוּשׁ) – специальное благословение вина с его последующим употреблением. Двустишие “Стаў я піці ў субботу, у субботу. Пропіў я, пропіў сваю работу” содержит, поэтому, своеобразное противоречие. С одной стороны, праздничное застолье в субботу есть исполнение б-жественной заповеди, но с другой стороны, – оплакивается невозможность служения Всевышнему. В стихе “Прад панам хазяінам атвічаці” предполагается, что каждый человек рано или поздно будет нести ответ перед Б-гом, но при этом эта фраза имеет очень любопытный контекст. Еврей, также как и беларускі селянін, очень часто терпел произвол и от польского “пана”, и от русского “хазяіна”.

В качестве примера мажорной песни можно привести следующую:

 

Эх ты, дурань Марко,

Што ты едзешь на ярмарку,

Не купляешь, не прадаешь,

Толькі робішь сварку.

 

Эй, цомо, цомо, цомо,

Цомо лехо нафши,

Кома, кома, кома, кома,

Кома лехо весори.

 

Евреи и белорусы совместно проживали на этих землях более шести столетий, поэтому их культуры незримо переплетались между собой. Но осознание совместных корней произошло довольно поздно. Для такого осознания потребовалось «беларускае адраджэнне» – рефлексивное постижение белорусами особенностей собственной идентичности. В целом евреи довольно позитивно отнеслись к «беларускаму адраджэнню», некоторые из них даже примкнули к нему. Одним из примкнувших стал Шмуэль Плавник, получивший широкую известность как самобытный белорусский поэт. Писал он под псевдонимом З. Бядули. Родился Плавник в семье арендатора в деревне Пасадец Логойского района Минской области. Учился в ХЕДЕРЕ (еврейской школе) и ЙЕШИВЕ (школе, готовившей раввинов), однако ЙЕШИВУ он так и не закончил. Плавник на долгие годы стал соратником Янки Купалы, работал с ним в газете «Наша ніва». Он очень многое сделал для возрождения белорусской культуры и становления белорусского литературного языка. Он неустанно боролся против русификации белорусов.

Осознание белорусами своеобразия своей идентичности способствовало также осознанию совместных корней белорусов и евреев. Первая статья о «беларускім адраджэнні» на языке идиш вышла в 1913 г. в журнале “Ды Идышэ Вэлт[7]” в городе Вильно. После этого небольшая группа еврейских писателей собиралась издавать местную газету “Унзэр Гегенд[8]”, чтобы знакомить еврейских читателей с местным краем и с белоруской литературой. По разным причинам этого так и не произошло. Но в 1914 г. этой же группой был издан сборник “Літва”, в котором помещались переводы на идиш различных сочинений из белорусской и литовской литератур, а также статьи о «беларускім адраджэнні». К печати был подготовлен и другой сборник “Літва” с переводом стихов Я. Купалы, произведений М. Горецкого и др., но в связи с первой мировой войной российскими властями было запрещено издавать на еврейском языке (в последующем было запрещено издавать и на белорусском языке) и сборник так и не увидел свет.

В 1917 г. все влиятельные еврейские организации и партии очень активно поддерживали образование независимого белорусского государства вокруг Всебелорусского съезда, и сами приняли участие в выборах. Но независимой Беларуси было не суждено тогда долго просуществовать – в 1920 г. большевики захватили власть в свои руки. Кто знает, как стала бы развиваться история, если бы Беларусь сохранила тогда свою независимость. Наверняка последующая еврейская эмиграция из Беларуси была бы не столь внушительной.

Как видим, осознание совместных корней евреев и белорусов не дало практических результатов. Этому помешал не только крах независимой Беларуси, но и появление сионизма, который стал стирать естественные различия между еврейскими общинами разных стран и стал готовить почву для появления независимого израильского государства.

В Беларуси действовали довольно мощные сионистские организации. Так, в  Минске в 1882 г. была создана группа «Киббуц нидхей Йисраэль», основной задачей которой была закупка земель в Палестине. В 1902 г. в Беларуси состоялась Всероссийская конференция сионистов, в работе которой участвовали Ахад а-Ам, Трумпельдор и другие известные деятели международного сионистского движения. Многие сионистские деятели были выходцами из Беларуси. Одним из них является основатель современного разговорного языка иврит Элиэйзер бен-Иегуда (Перельман). Заметим, что немало видных политических фигур государства Израиль родилось в Беларуси – это и Менахем Бегин, и Ицхак Шамир, и Шимон Перес, и Хаим Вейцман, и Залман Шазар.

Другой вектор культурного развития, безразличный к совместной истории евреев и белорусов, связан с распространением социал-демократических и коммунистических идей в еврейской среде. Так, Беларусь стала местом возникновения самой крупной в России социал-демократической организации – «Всеобщего еврейского рабочего союза в Литве, Польше и России» (Бунд).

Тем не менее, многовековая совместная история евреев и белорусов определила общность многих черт менталитета. Эти черты белорусами не всегда осознавались, но в иудаизме они получили очень точное обозначение. Например, такие белорусские черты, как «памяркоўнасць» и «асцярога» абсолютно идентичны по проявлениям соответственно таким еврейским чертам, как ТОМИМ БЕМААСОВ, תּמים במעשיוцельный в своих делах») и ГАЦНЕА ЛЕХЕС, הצנע לכתнеявленность миру»). Хасид, будучи ТОМИМ БЕМААСОВ, должен был быть самодостаточным и «памяркоўным», а будучи ГАЦНЕА ЛЕХЕС, – осторожным. Очень много хасидских историй о простых деревенских евреях (например, о сапожнике Вольфе), которые, несмотря на свою простоту, были при этом скрытыми праведниками, воплощая идеал ТОМИМ БЕМААСОВ и ГАЦНЕА ЛЕХЕС. Такие скрытые праведники называются ХАСИДИМ НИСТАРИМ (הנִסְתָרִים החָסִידִים).

Белорусы часто критикуются за то, что они «тяжелы на подъем» и обладают слишком большим терпением. Эти качества выражаются в хасидизме особым термином – БИТУЛ, בִּיטוּל, означающим осознание собственной конечности и ничтожности. Есть хасидская история, согласно которой один еврей, идя по дороге, сосредоточенно размышлял над законами Всевышнего, и когда кто-то его окликнул: «Эй, хто ідзе?», он ответил: «БИТУЛ ідзе».

Хасидизм, как направление еврейской мысли, мог возникнуть только в белорусско-украинском ареале, в условиях соответствующего быта. Поэтому изучение хасидизма может многое прояснить в истории белорусской культуры.

Основным положением хасидизма является утверждение о том, что у каждого исполняющего ТОРУ есть две души – НЕФЕШ ЭЛОКИТб-жественная душа») и НЕФЕШ БЕЭМИТживотная душа»). Если первая стремится только к свету и добру, то вторая может желать как б-жественного, так и телесного, низменного. Эти две души пребывают в постоянном противоборстве. В соответствии с тем, какая душа побеждает и начинает доминировать в поступках человека, люди делятся на три категории: ЦАДИКИМправедников»), полностью подавивших в себе животную душу, РЕШАИМзлодеев»), в поступках которых часто берет верх животная душа, и БЕЙНОНИМсредних»), которые хотя и не нарушают заповедь действием, но стремления к злу они еще в себе не побороли. Праведником нельзя стать, им можно только родиться. Поэтому каждый еврей должен стремиться стать БЕЙНОНИ. Лишь через множество перерождений он может удостоиться участи ЦАДИКА.

В иудаизме есть учение о метемпсихозе – переселении душ из тел одного поколения в тела другого. Намек на это учение содержится в Писании – там слово «вечность» очень часто выражается оборотом «ЛЕДОЙР ВОДОЙР», לְדוֹר וָדוֹרиз поколения в поколение»). Души переселяются до тех пор, пока не становятся праведными. Души же праведников могут перерождаться только в одном случае – с целью раскрытия миру новых смыслов ТОРЫ. Например, считается, что в своем прошлом перерождении рабби Йисраэль Баал Шем Тов – основатель хасидизма – был скромным жителем Цфата. Он не являл себя миру и был ГАЦНЕА ЛЕХЕС – скромным, скрытым праведником. В день своего совершеннолетия (БАР-МИЦВА) он совершил какой-то возвышенный поступок, который так и не стал никому известен, но привлек внимание на небесах. Всевышний решил за это послать ему через пророка Элиягу заслуженную награду – тот должен был сообщить ему точную дату прихода Мошиаха. Элиягу многому научил тогда скромного праведника, однако этот праведник так и не раскрылся миру, поэтому и получил следующее перерождение с тем, чтобы явить всем новые аспекты ТОРЫ.

В письмах, написанных на идиш, из личного архива рабби Йисраэля Баал Шем Това эта история освещается следующим образом:

«Я слышал от нашего святого учителя и Ребе следующим языком:

В году Шин Ламед Гимел[9] жил в святом городе Цфате да будет он отстроен и восстановлен в скором времени в наши дни ОМЕЙН (תובב”א), еврей, который мог только молиться и не более того, но он был ТОМИМ БЕМААСОВ (תּמים במעשיו)[10] и был ГАЦНЕА ЛЕХЕС (הצנע לכת)[11].

Однажды ночью, когда он справлял ТИКУН ХАЦОТ, он услышал, что стучат к нему в дверь.

Он спросил: «Кто там».

Тот ответил, что это Элиягу а-Нови[12], да будет упомянут он к добру. Он впустил его внутрь. Как только он вошел к нему в дом, стало светло во всех уголках, и стало веселье и радость, так что дети начали танцевать в своих люльках.

Говорит этот еврей ему: «Садитесь, Ребе».

Он сел, и сказал ему таким языком: «Я пришел к тебе, чтобы раскрыть год прихода Мошиаха, но для этого ты должен рассказать мне одно дело, что ты совершил в день твоей БАР-МИЦВЫ[13]. Ибо с тех пор свыше постановили, что ты должен удостоиться открытия моего лица и я должен раскрыть тебе скрытые тайны».

Отвечает ему этот еврей: «То, что я сделал, я сделал только ради АШЕМ ЙИСБОРАХ (השי”ת)[14], и как же я могу раскрыть это кому-либо, кроме Его Самого. Пускай не захочет КВОЙД КДУШАС (כ”ק)[15] из-за этого раскрыть мне тайны – не нужно. У меня есть БЕКАБОЛО (בּקבּלה)[16]: то, что еврей делает, он должен стремиться делать это как можно лучше».

И внезапно Элиягу га-Нови скрылся от него, и свыше стал РААШ ГОДОЙЛ (ארעש גדול)[17] от ТМИМУС (תּמימות)[18] этот человека – из-за того, что он не ответил Элиягу га-Нови, чтобы только это было ЛЕШЕМ ШОМАИМ (לשם שמים)[19].

И было решено с согласия всего Высшего Суда, что Элиягу га-Нови упомянут к добру, должен ему опять раскрыться, и должен его учить ТОРЕ и раскрыть ему скрытые тайны. И так это и было. Элиягу, упомянут к добру, раскрылся этому человеку и учил с ним и вещал ему многие тайны ТОРЫ. И он стал ХАД БЕДОРО (א חד בדרא)[20], и праведник, цельный, и ГАЦНЕА ЛЕХЕС, никто не знал о его святости и величии.

И был день во время его старости, когда он ушел из этого мира. Свыше ему дали место в этой комнате, там где находятся святые отцы, но МЕЙЛИЦЕЙ ЙОЙШЕР (מליצי יושר)[21] подняли шум, что ему положена большая награда, поскольку он был такой большой ЦАДИК (צדיק) и так скрывал себя от людей, что никто о нем не знал, но все было ЭМЕС ЛЭАМИТОЙ (בּאמת לאמיתו) только во имя Неба, поэтому ему полагается очень большая награда. И Высший Суд постановил, что поскольку мир не удостоился услышать его ТОРУ, то его святая душа должна снова прийти в нижний мир. И с Неба должны принудить ее раскрыться, и должен раскрыться через эту душу новый путь в мире, и наполнится земля знанием, чтобы приблизить конец [время прихода Мошиаха]. И так было, душа снова спустилась в этот мир, и с неба принудили ее раскрыться без всякой отговорки вообще.

И сейчас я раскрываю тебе от имени нашего святого учителя и Ребе, что КВОЙД КДУШАС ЙИХЙЕ (כ”ק יחי’)[22] он и есть эта святая душа, и он пришел в этот мир второй раз, чтобы освежить и очистить мир духом чистоты и духом святости (ברוח טהרה ורוח הקודש). И в скором времени раскроется, и будет светить новый свет в сердце каждого и каждого. И через него освятится имя Неба, и приблизит он ГЕУЛО (הגאולה)[23] в скором времени в наши дни ОМЕЙН КЕЙ ЙЕГИ РОЦОЙН (אכי”ר)[24]. Это одна история, которую я слышал от КВОЙД КДУШАС моего учителя и Ребе, слова любящего его всей душой и его товарища, который с ним не знаком, желающий ему мира Адам Баал Шем из Ропшиц. До сих пор я переписал буква в букву из святой рукописи рава».

Рабби Баал Шем Тов (Бешт) родился 18 элула (15 августа) 1698 г. Раскрылся он в 1734 г., как о том он и написал в письме: «Когда закончили мы Святую ТОРУ до слов “…на глазах всего Израиля”, было мне 36 лет, и я раскрылся». Умер основатель хасидизма в праздник ШАВУОТ 6 сивана 5520 (1760) г. Незадолго до смерти, он приказал петь НИГУН р. Михеля из Злочова. Когда закончили петь, Баал Шем Тов сказал: «Я даю обещание на поколения ваши, что где бы, когда бы и кто бы ни запел этот НИГУН, пробуждающий великое милосердие Всевышнего, с чувством пробуждения ТШУВЫ (תּשוּבָה)[25], – услышу я это, в каком бы дворце ни находился. Есть ангелы, передающие знания и известия душам. Присоединюсь я к песне и побужу великое милосердие к поющим ее, возвратившимся в ТШУВЕ». Захоронен Баал Шем Тов на Украине, на еврейском кладбище небольшого селения Меджибож.

Деятельность Бешта получила внушительный резонанс. Во многих еврейских местечках Украины, Польши, Беларуси стали принимать хасидскую ТОРУ. Хасидизм оказался очень близок деревенскому укладу небольших еврейских поселений. Со временем в Беларуси возникло очень много хасидских центров, например Столин и Каролин.

В Беларуси хасидизм появился не сразу. Среди литвинских (белорусско-литовских) евреев изначально был распространен ортодоксальный иудаизм (МИСНАГДИМ), передававшийся из поколения в поколение от Моше раббейну. Нужно не забывать, что именно в Беларуси чаще всего рождались самые авторитетные знатоки еврейского закона эпохи АХАРОНИМ – «последних поколений». Так, один из самых знаменитых еврейских авторитетов XVIII в. рабби Арье–Леб бен Ашер родился в Великом княжестве Литовском, и некоторое время был раввином города Минска. А величайшим среди всех авторитетов  АХАРОНИМ по праву считается раввин города Вильно – раббейну Залман Элиаху бен Шломо (Виленский Гаон). Именно в Вильне в XIX в. были самые знаменитые ЙЕШИВЫ (раввинские училища) во всем еврейском мире! Самый сложный экзамен на звание раввина сдавался как раз таки здесь – в виленских ЙЕШИВАХ, поэтому именно он гарантировал самый почетный диплом раввина (СМИХО, סמִיכָה). Вильно навсегда остался центром МИСНАГДИМ, а слово «литвак» («литовский еврей») стало синонимом слову МИСНАГЕДпротивник хасидизма»).

Самым известным проповедником хасидизма (ХАСИДУС, חֲסִידוּת) в Беларуси стал рабби Шнеур Залман из Ляд, известный как Алтер Ребе[26]. Родился он 18 элула 5505 (1745) г. в местечке Лиозно Могилевской губернии. Отцом Алтер Ребе был рабби Барух – прямой потомок знаменитого рабби Лейви Бен Бецолеля (Магараля из Праги[27]), род которого, в свою очередь, восходит аж к потомкам дома Короля Давида (Давида а-Мэлаха). Считается, что душа Алтер Ребе не имела перерождений и в своей чистоте непосредственно спустилась с небес.

В восемнадцать лет р. Шнеур Залман закончил изучение Талмуда и углубился в изучение Каббалы, ведя аскетический образ жизни. В 1764 г. он отправился в Мезрич, где стал учеником великого Магида, рабби Дов–Бера — прямого последователя рабби Йисраэля Баал Шем Това. После ухода учителя из жизни р. Шнеур Залман принял решение распространять учение хасидизма в Литве и Беларуси, где были самые мощные традиции МИСНАГДИМ – противников хасидизма.

Со временем, благодаря проповедям Алтер Ребе, в Беларуси возникла довольно влиятельная хасидская община. Эта община была не менее консервативной, чем общины МИСНАГДИМ. Именно консерватизм Алтер Ребе стал причиной того, что в войне 1812 г. он выступил в поддержку царя и делал все зависящее от духовного лидера для поражения Наполеона. Это выглядело очень странным, так как Беларусь входила в те времена в состав Российской империи, законы которой не отличались веротерпимостью к иудеям. Однако в случае победы французов белорусских евреев ожидала явная секуляризация – Наполеон провозглашал всеобщее равенство и идеи светской ассимиляции евреев.

Хасидизм неумолимо набирал силу и в начале XX в. стал очень популярным направлением еврейской мысли белорусских, украинских и русских евреев. Именно поэтому с приходом советской власти он испытал на себе всю тяжесть советского богоборчества. Многие раввины и простые верующие арестовывались. В 1927 г. был арестован и сам лидер белорусского хасидизма – Ребе Иосиф–Ицхак Шнеерсон. Допросы вел начальник следственного отдела ленинградского ГПУ Дегтярев. Ребе принципиально отказывался отвечать по-русски, поэтому помогал в допросах еврей Лулов. Сломить арестованного не удавалось никакими запугиваниями и издевательствами. Более того, Шнеерсон сам выставлял требования: возврат молитвенных принадлежностей, кипячение воды в особой посуде (кипяток из общего котла мог быть некошерным) и т. д.

По материалам следствия его должны были приговорить к высшей мере наказания. Но благодаря давлению из-за рубежа и посредничеству Екатерины Павловны Пешковой (жены М. Горького) смертный приговор был отменен и заменен десятилетним заключением на Соловках. Затем и этот приговор был смягчен и заменен трехлетней ссылкой в Кострому. Но едва Ребе приехал в Кострому, была отменена и ссылка.

После всех этих событий Любавический Ребе принял тяжелое для себя решение – покинуть родные земли и переселиться в Америку. Такой переезд был по-настоящему нелегким решением, так как белорусская община была одна из самых консервативных общин тогдашнего еврейского мира, причем проживала она на этих землях многие сотни лет. И Ребе как глава этой общины ощущал очень большую ответственность за ее дальнейшую судьбу.

Переезду Ребе способствовало то обстоятельство, что в 20-х гг. XX в. стал быстрыми темпами набирать силу сионизм, сглаживающий различия между еврейскими общинами различных стран. Ведь вплоть до начала XX в. еврейские общины разных государств имели почти непреодолимые различия на уровне коммунально-бытовой организации своей жизни, и эти различия были серьезной помехой в общении представителей различных общин. Были богатые общины, пользующиеся всеми благами цивилизации. Например, такой общиной была немецкая. В сравнении с ней белорусская община была достаточно бедной. В этой связи очень часто белорусские евреи воспринимались немецкими евреями как весьма провинциальные и старомодные люди. Примерно также потомственный горожанин воспринимает теперь человека, выросшего в деревне. К тому же нужно не забывать, что в Германии было популярно движение АСКАЛА (השׂכָּלָה) – еврейского просвещения, согласно которому евреи должны быть вовлечены во все светские процессы Европы – быть эмансипированными, получать светское образование и т. д. Самым известным сторонником АСКАЛЫ был Моисей Мендельсон. С ним переписывались многие выдающиеся современники, среди которых был крупнейший немецкий философ И. Кант.

В Беларуси АСКАЛА нашла очень много убежденных противников. Одним из них стал рабби Менахем–Мендель Шнеерсон (Цемах–Цедек) – третий руководитель любавичских хасидов. Он считал, что АКСАЛА направлена на подрыв самих основ ЙИДЫШКАЙТ, ייִדישקײטеврейства»). На собрании раввинов Санкт-Петербурга, организованном министром внутренних дел по поводу принятия в России идей АСКАЛЫ, Цемах–Цедек высказал решительный протест против МАСКИЛЕЙ[28] Риги и Вильны. За месяц до этого Цемах–Цедек послал письмо на могилу своей матери в Лиозно (она была дочерью Алтер Ребе, поэтому и была там похоронена) с просьбой о привлечении милосердия от Всевышнего. Цемах–Цедек писал: «Берлинцы усиливаются. Решение готово к распространению. Их план – созвать раввинов, чтобы, в любом случае, согласились на их предложения, – буду я жив или нет. Соблаговоли сходить во дворец отца твоего и передай ему мою просьбу пробудить милосердие Всевышнего, дабы были отменены эти решения, и, если удостоюсь я, то пусть будет угодно, чтобы были отменены моими силами». Мнение Ребе все-таки сыграло свою роль в принятии коллективного решения на собрании раввинов. Скончался Цемах–Цедек 13 нисана 5626 (29 марта 1866) и был похоронен в Любавичах.

Нешуточные страсти, разыгравшиеся по поводу принятия АСКАЛЫ в России, показывают, насколько сильны были различия в еврейских общинах разных стран. Эти различия демонстрируют особое положение Беларуси в еврейском мире – то, что на долгие годы Беларусь стала оплотом еврейского консерватизма, центром, экспортирующим традиционную иудейскую мудрость. Поэтому неудивительно, что Беларусь дала миру так много ЦАДИКИМ – «еврейских праведников». Среди памятных мест, связанных с их деятельностью, можно назвать и Любавичи (Смоленская область), и Лиозно (Могилевская область), и Столин, и Каролин, и Вильно, и Пинск, и мн. др. города и поселки Беларуси.

Но, несмотря на общий консерватизм белорусских евреев, уже в XVIII в. появился особый центр популяризации еврейской мудрости – город Шклов. В этом городе меценатом Йиошуа Цейтлиным была организована типография и своеобразная «вольная академия». Особое внимание шкловские просветители отдавали творчеству средневековых арабо-еврейских мыслителей, в частности раббейну Моше Бен Маймуну (Рамбаму) и к его труду «Морэ невухим».

Как мы убедились, белорусские евреи имеют очень долгую и богатую историю на этих землях. В Беларуси до сих пор сохранились многочисленные еврейские святыни. С белорусской землей связаны имена очень многих деятелей мировой еврейской культуры. Конечно же, еврейская эмиграция из Беларуси, последняя мощная волна которой прокатилась в конце 80-х – начале 90-х гг. XX в., делает присутствие евреев в современной белорусской культуре все менее заметным. Но более чем шестисотлетняя история ашкеназских евреев и белорусов все равно остается общей.

  

Андрей Шуман, доцент Белорусского государственного университета. Сфера научных интересов – логика и социальная философия.

(Русский текст материала был прислан специально для сайта 29 мая 2011. На белорусском он был опубликован на сайте arche.by

[1] З. Бядуля. Жыды на Беларусі. Бытавыя штрыхі. Менск, Друкарня Я. А. Грынблята. 1918.

[2] Ашкеназские евреи (АШКЕНАЗИМ) – часть еврейского этноса, проживавшая в основном в Восточной Европе. К концу XIX в. наибольшее их число сосредоточилось в Беларуси, Польше и Украине. Существуют еще сефардские евреи (СЕФАРДИМ), покинувшие в средние века Испанию и расселившиеся в арабо-исламксом мире.

[3] Как сказал, так сказал, но только бы хорошо подумал (идиш).

[4] Счета праведности (иврит).

[5] И мы пьем вино словно воду, и все вместе мы говорим ЛЕХАИМ (идиш).

[6] И Ты услышишь с небес (иврит).

[7] Еврейский мир (идиш).

[8] Наша страна (идиш).

[9] По еврейскому летоисчислению это 5333 г., а по европейскому – 1573 г.

[10] Цельный в делах его (иврит).

[11] Выполнял заповеди так, чтобы об этом никто не знал, кроме Всевышнего (иврит).

[12] Пророк Элиягу, который живым вознесся на небо в огненной колеснице.

[13] БАР-МИЦВА наступает в 13 лет и означает совершеннолетие мальчика.

[14] Всевышний, да будет он благословен (иврит).

[15] Элиягу га-Нови.

[16] Предание (иврит). Другое значение КАБОЛО – Каббала, мистическое учение.

[17] Большой шум (иврит).

[18] Цельность (иврит).

[19] Во имя небес (иврит).

[20] Единственный в поколении (иврит).

[21] Защитники (иврит).

[22] Рабби Йисраэль Баал Шем Тов.

[23] Завершение изгнания еврейского народа (иврит).

[24] Аминь, да исполнится воля (иврит).

[25] Раскаяние (иврит).

[26] Старый Ребе (идиш).

[27] Прославился Магараль тем, что сотворил искусственного человека, прозванного ГОЛЕМ. В средневековой алхимии искусственный человек назывался гомункулусом.

[28] Сторонники АСКАЛЫ (иврит).

Опубликовано 29.05.2011  20:31

Обновлено 26.02.2017  16:08