Василь Быков

(народный писатель Беларуси, посетил Израиль в ноябре 1994 года)

ПРИ ВИДЕ ИЕРУСАЛИМА

Наверно, всякое путешествие, отбирая силы, обогащает познание, наполняет душу восторгом, нагружает ум информацией, требующей осмысления. Но осмысление продолжается в течение длительного времени, беглые же, неупорядочные мысли генерируются непрерывно в ходе познания. Когда впечатлений более чем достаточно, а силы на исходе, путник находит удобное место, откуда его взору непременно открывается великолепная картина города. Вот она – знаменитая Храмовая гора, ярко блистающая на солнце куполами синагог и мечетей; празднично белеют вдали городские стены, некогда выстроенные Сулейманом Великолепным, ближе раскинулись многовековые кладбища с хаотическим нагромождением больших и малых надгробий, а рядом шумят на ветру деревья Гефсиманского сада, где Сын Человеческий провел последние часы на свободе. Немного в стороне торжественно высятся купола православной святыни – собора Марии Магдалины. Зримая экспозиция веков, напластование культур и религий, история, воплощенная в архитектуре, будоражащая и без того взбудораженное сознание путника. Вторым зрительским планом не переставая проходят недавно виденные им картины тесных улочек еврейского и арабского кварталов города, знаменитая via Dolorosa – путь Иисуса с крестом на изможденных плечах, по замыслу его палачей, идущего на смерть и забвение. По логике же истории получилось иначе – к славе и вселенской, вот уже двухтысячелетней, памяти. По-видимому, властители тех времен еще не знали, насколько предопределен путь Сына Божьего, не прониклись сознанием тщетности собственных усилий. На заре истории многое выглядело иначе, и сила нередко отождествлялась с правдой.

Град царя Давида разрушался множество раз, много раз завоеватели не оставляли в нем камня на камне. Но всякий раз его упорно отстраивали. И не только потому, что он был нужен в качестве собственной столицы, но прежде всего как символ божественного промысла. Храм объединял поколения, незримой связью соединял вчерашнее с сегодняшним. Когда его разрушали, оставались священные камни, когда не оставалось камней, священным становилось место, где они располагались. И завоеватели оказывались бессильными. Они могли уничтожить город, но были бессильны перед непокорной памятью евреев. Истинное значение храма простиралось в веках, и уже в далеком прошлом определило сегодняшнее – государство Израиль.

Может показаться удивительной привязанность евреев к их древним символам, многое в которой порой недоступно современному мышлению, основанному на иных ценностях. Но без духовной привязанности прежних поколений, наверно, был бы проблематичен иррационализм современных, лишенных исторической судьбы и почвы. Заслуживает понимания их верность древней религии и древней культуре, возврат к полузабытому и, казалось, никому не нужному языку – ивриту. Теперь уже ясно, что возрожденный из небытия, он объединил нацию, угловым камнем лег в основу новой еврейской государственности. Столько лет еврейство, как многим казалось, мечтало о невозможном, упорно повторяя «В следующем году – в Иерусалиме». И вековая народная мечта все-таки осуществилась, уже отодвинув вожделенное в недавнее прошлое. Хотя этому, несомненно, важнейшему в истории событию предшествовали сотни и тысячи лет крови и слез, унижений и героических усилий многих поколений евреев, в апофеозе страданий которых явился апокалипсис ХХ века – еврейский Холокост. Но светлый день наступил, божественный промысел осуществился. И расцветает город, в котором нашлось место для эллина и иудея, мусульманина и христианина, объединенных пусть еще в несовершенном демократическом правопорядке, но несомненно стремящемся к нему.

Наверно, ни одна из современных наций не выстрадала столько, сколько это пришлось на долю евреев, большую часть своего существования проведших в изгнании и рассеянии. Полною мерой испив уготованную им чашу страданий, именно евреи возделали духовную почву для рождения Сына Божьего, способного искупить грехи всего человечества, вместе с Моисеем преподавшими миру много важнейших для него уроков. Одним из них несомненно являеется древняя истина: человек должен жить мирно и должен жить дома. Разумеется, прежде надобно иметь собственный дом; горе тому, кто его не имеет. История Израиля есть прежде всего – история борьбы за это божественное право. Она же – пример для многих других: потерявших дом, не сумевших отстоять его в своем историческом существовании. Или не дорожащим им, если таковой имеется, не желающим его обустроить. Евреи отстояли свое важнейшее право, хотя и заплатили за него непомерную цену. Но Дом и Свобода – бесценны.

…По нижней дороге вдоль древних стен и не менее древних кладбищ идут автобусы с паломниками, которые непрестанно толпятся возле Шхемских ворот. Здесь люди со всех континентов, влекомые, наверно, не только туристическим любопытством. Возможно, среди них есть и мои земляки, недавние атеисты, ныне готовые припасть к живительному роднику истории и древних верований. Но что они найдут здесь при виде золотых куполов и закопченных стен этого удивительного города? Что поведают им потемневшие от вековой скорби камни улиц и многочисленных храмов? Что захочет сообщить мудрый и старый Иерусалим не менее старому человечеству? Одну ли радость цивилизованного существования или еще что-либо другое? Особенно хотелось бы знать это сейчас, на пороге третьего тысячелетия эры, начавшей свое исчисление на этой земле.

Увы! Постичь мудрое молчание Вечного Города не под силу уставшему разуму…

(Публикуется по книге «Поклон тебе, Иерусалим», 1996. Сост. С. Кохнович и А. Валк)

Иерусалим-1996. Фото В. Рубинчика

Васіль Быкаў

(народны пісьменнік Беларусі, наведаў Ізраіль у лістападзе 1994 года)

ПРЫ ВЫГЛЯДЗЕ ІЕРУСАЛІМА

Напэўна, кожнае падарожжа, адбіраючы сілы, узбагачае веды, напаўняе душу захапленнем, нагружае розум інфармацыяй, якая вымагае асэнсавання. Але асэнсаванне працягваецца доўгі час, а беглыя, неўпарадкаваныя думкі генерыруюцца безупынна ў ходзе пазнання. Калі ўражанняў больш чым дастаткова, а сілы на зыходзе, вандроўнік знаходзіць зручнае месца, адкуль яго погляду абавязкова адкрываецца раскошная карціна горада. Вось яна – знакамітая Храмавая гара, што зырка блішчыць на сонцы купаламі сінагог і мячэцяў; святочна бялеюць удалечыні гарадскія муры, некалі пабудаваныя Сулейманам Пышным, бліжэй раскінуліся шматвекавыя могілкі з хаатычным нагрувашчваннем вялікіх і малых надмагілляў, а побач шумяць на ветры дрэвы Гефсіманскага сада, дзе Сын Чалавечы правёў апошнія гадзіны на волі. Крыху ў баку ўрачыста высяцца купалы праваслаўнай святыні – сабора Марыі Магдаліны. Навочная экспазіцыя стагоддзяў, напластаванне культур і рэлігій, гісторыя, увасобленая ў архітэктуры, якая бударажыць і без таго ўзбударажаную свядомасць вандроўніка. Другім планам для гледача, не спыняючыся, праходзяць нядаўна бачаныя ім карціны цесных вулачак яўрэйскага і арабскага кварталаў горада, знакамітая via Dolorosa – шлях Ісуса з крыжом на змарнелых плячах, які, паводле задумкі яго катаў, ішоў да смерці і забыцця. Ды паводле логікі гісторыі выйшла іначай – ён ішоў да славы і ўсяленскай, вось ужо на дзве тысячы гадоў, памяці. Відаць, уладары тых часоў яшчэ не ведалі пра наканаваны шлях Сына Божага, не ўсведамілі напоўніцу марнасць уласных намаганняў. На досвітку гісторыі многае выглядала інакш, і сіла нярэдка атаясамлівалася з праўдай.

Горад цара Давіда разбураўся безліч разоў, шматкроць заваёўнікі не пакідалі ў ім каменя на камені. Але штораз яго ўпарта адбудоўвалі. І не толькі таму, што ён быў патрэбен у якасці ўласнай сталіцы, а найперш як сімвал боскага прадбачання. Храм яднаў пакаленні, нябачнай сувяззю лучыў учорашняе з сённяшнім. Калі яго разбуралі, заставаліся свяшчэнныя камяні, калі не заставалася камянёў, то свяшчэнным рабілася месца, дзе яны ляжалі. І заваёўнікі аказваліся бязмоцнымі. Яны маглі знішчыць горад, але не мелі моцы супраць непакорнай памяці яўрэяў. Сапраўднае значэнне храма распасцерлася на вякі, і ўжо ў далёкай мінуўшчыне вызначыла цяпершчыну – дзяржаву Ізраіль. Можа здацца дзіўнай адданасць яўрэяў іх старажытным сімвалам, многае ў якіх часам недаступнае сучаснаму мысленню, заснаванаму на іншых каштоўнасцях. Але без духоўнай адданасці ранейшых пакаленняў, напэўна, быў бы праблематычны ірацыяналізм сучасных, пазбаўленых гістарычнага лёсу і глебы. Заслугоўвае разумення іх адданасць старажытнай рэлігіі і старажытнай культуры, вяртанне да паўзабытай і, здавалася, нікому не патрэбнай мовы – іўрыта. Цяпер ужо ясна, што, адроджаная з небыцця, мова аб’яднала нацыю, кутнім камянём лягла ў аснову новай яўрэйскай дзяржаўнасці. Столькі гадоў яўрэйства марыла, як многім здавалася, пра немагчымае, упарта паўтараючы «Налета ў Іерусаліме». І шматвяковая народная мара ўсё-такі ажыццявілася, ужо адсунуўшы жаданае ў нядаўнюю прошласць. Хаця гэтай, без сумневу, найважнейшай падзеі ў гісторыі папярэднічалі сотні і тысячы гадоў крыві і слёз, прыніжэнняў і гераічных высілкаў многіх пакаленняў яўрэяў, у апафеозе пакутаў якіх стаў апакаліпсіс ХХ стагоддзя – яўрэйскі Халакост. Але светлы дзень надышоў, боская задума ажыццявілася. І квітнее горад, у якім знайшлося месца для эліна і іудзея, мусульманіна і хрысціяніна, паяднаных у дэмакратычным правапарадку; ён яшчэ не дасканалы, але, безумоўна, імкнецца да дасканаласці.

Напэўна, ніводная з сучасных нацый не адпакутавала столькі, колькі выпала на долю яўрэяў, якія большую частку свайго існавання правялі ў выгнанні і стане расцярушанасці. Напоўніцу выпіўшы прыгатаваны для іх келіх пакутаў, менавіта яўрэі абрабілі духоўную глебу для нараджэння Сына Божага, здольнага выкупіць грахі чалавецтва. Разам з Майсеем яўрэі далі свету шмат найважнейшых урокаў, і адзін з іх, без сумневу, заключаецца ў старажытнай ісціне: чалавек мусіць жыць мірна і ў сваім доме. Зразумела, перадусім трэба мець уласны дом; гора таму, хто яго не мае. Гісторыя Ізраіля – гэта найперш гісторыя барацьбы за гэтае боскае права. Яна ж – прыклад для многіх іншых, хто страціў дом, не здолеў абараніць яго ў сваім гістарычным існаванні. Або тых, хто не шануе свой дом, не жадае яго ўладкаваць. Яўрэі абаранілі сваё найважнейшае права, хаця і заплацілі за яго празмерную цану. Але Дом і Свабода – неацэнныя.

…Па ніжняй дарозе ўздоўж старажытных муроў і не менш старажытных кладоў ідуць аўтобусы з паломнікамі, якія бесперастанку тоўпяцца ля Шхемскай брамы. Тут людзі з усіх кантынентаў, якімі рухае, напэўна, не толькі турыстычная цікаўнасць. Магчыма, сярод іх ёсць і мае землякі, нядаўнія атэісты, якія цяпер гатовыя прыпасці да жыватворнай крыніцы гісторыі і старажытных вераванняў. Але што яны знойдуць тут пры выглядзе залатых купалоў і закураных сцен гэтага дзіўнага горада? Што распавядуць ім пацямнелыя ад векавечнага смутку камяні вуліц і шматлікіх храмаў? Што захоча паведаміць мудры і стары Іерусалім не менш старому чалавецтву? Ці толькі радасць цывілізаванага існавання, ці нешта іншае? Асабліва хацелася б ведаць гэта зараз, на парозе трэцяга тысячагоддзя эры, якая пачала сваё летазлічэнне на гэтай зямлі.

Ды дзе там! Спасцігнуць мудрае маўчанне Вечнага Горада не пад сілу стомленаму розуму…

Пераклаў В. Р.

Іерусалім-1996. Фота В. Рубінчыка

 Апублiкавана 18.06.2017  19:50